De Middelnederlandse boerden (1957)

meer over deze tekst

De Middelnederlandse boerden

(1957)–C. Kruyskamp

Vorige Volgende



[p. 13]
Tekst
[p. 15]
I+ Dits van den man die gherne drancaant. Dits vanden man die herde gherne Tilec was inde tauerne2. Ende langhe duerde ende hoghe dranc.3. Alse hem die tijt waert te lanc 5 Ende hem twa(t)ken ende drincken ontvacht,5. Doe seide hi: sal enen nacht6. Slapen gaen bi mire messen,7. Op minen poelu mijn cri ontdessen, Lone alst mi lonen mach.9. 10 Ic sal hier weder sijn eer dach;10. Sulke auenture mach mi neken,11. In come weder van deser weken. Mijn wijf mach peinsen ic ben doot. Nv bidt vore mi, cleyne ende groet, 15 Dat ic te dingtide thuus come.15. Wi biddens gode, seiden si some.16. Ay, die noit en proefde noch en weet Hoe dat met goeden ghesellen steet Die gherne langhe int drinchuus duren19. 20 Ende hoe si dat int inde besueren Ende hoe si sijn dan thuus ontfaen, Tsauons alsi henen gaen! Int inde moeten wi emmer scheyden. Het mochte een steenen herte verleiden24. 25 Te cloppene vore mijns wyfs dore,25. Al stondiere al ghewapent vore.
[p. 16]
Het was doncker ende diep27. Ende hi ghinc thuus, maer hi en riep Noch hi en clopte, maer hi hoerde 30 Dat Sathanas sijn wijf becoerde Die wonderlike stont vereert31. Ouer een vier dat qualike beert32. Van quaden groenen elsen houte. Si hadde een licht vat met smoute34. 35 Ontsteken, dat haer qualike lichte. Si stont op ende beuede ende vergichte:36. Dat hi moet hebben ongheual, Haer man, eer hi comen sal. Desen quaden valschen deyn,39. 40 Ic woude ic met hem op een pleyn Mijn leuen mochte setten in waechscalen, Al soudic metter sielen betalen! Mijn herte es soe vol van moede43. Dat ic dus schede van minen goede 45 Dat hi nacht ende dah vergolst!45. + Ic hebbe al desen dach ghepolst46. Om melck to soeckene te minen kinde. Dat ic doghe dese grote ellende, .......................49. 50 Dies moet hi noch wel qualijc varen Ende moeten hebben den vierden dach den rede,51. Die pape ende die costere mede! Met dien seluen soe loyde die coe; Gheraet wat seide si daer toe:54. 55 Nv loeyt, seit si, ghi mocht wel loyen; Ons leuens mach ons sere vernoyen,56. Wine hebben voeder no raepbroet,57.
[p. 17]
Wi mochten ons lieuer wesen doot Dan sat wi claghen dese ellende!59. 60 Ic hadde melc ghenoch int spinde, Haddic inslach tot deser coe;61. Si sal gaen tote paeschen toe, Dat wetic wel, eer si ionghen sal, En doe groet ongheual.64. 65 Dat hi mi doet dit swaer verdriet, Want hi mi gheen voeder en liet! Si ghinc gode sere ontdancken,67. Si stiet den hont in sijn lancken,68. Soe dat hi mochte hebben scande,69. 70 Si smeet die catte met enen brande,70. Soe dat daer die gheinsteren vte stouen;71. Si gheliet haer al verscoven,72. Sine wiste haer over wien wreken.73. Sine conste haer vier niet onsteken,74. 75 Haer kint sat altoes en creet, Dat sijt wel seuen weruen smeet: God gheue hem scande die v wan, Dat ic v niet ghestillen en can! Si vliec haer seluen ende den vader mede;79. 80 Niet en wetic oft si haren man dede.80. Haer man steet vore die dore ende hoert Dat si seit al dese moert.82. Hi peinsde dat hi cloppen sal, Nochtan croep hi inden stal 85 Ende liet die dore aker staen.85. Hi dochte dat hem qualike sal vergaen Ende soude eer die vlocht kiesen
[p. 18]
Dan den camp ende sijn lijf verliesen.88. Haer dochte dat sere te middernacht necte89. 90 ...................90. Ende peinsde dat si sal slapen gaen, + Want sijn comen waer ghedaen.92. Niet dat si beide om sine raste,93. Maer dat si haer van swaren laste94. 95 Ontladen soude met quaden warde95. Ende dat si met hare ende met baerde96. Trecken souden onder hem beiden. Ic koese den camp, maer lieuer scheiden.98. Haren poelu hadde si ghemaect 100 Ende ghinc daer op al moeder naect Ende sechende haren man na haren wille101/102 Met den ghenen die de helle Regneren moeten ende bewaren, Dat hare man moeste qualike varen 105 Ende alle quekeers ende dobbeleers mede105 Die noyt vrouwen onraste deden.106. Doen blies si die kerse vut ende ginc onder. Bi den leuene, seit si, mi heeft wonder108.108. Wat men werct in die tauerne! 110 Ic soude morghen soecken gherne110.110. Mi derder van sterken wiuen, Soe en mach hi mi niet ontbliuen,112. Noch in gheselscap no in gariten.113. Ic sal hem maken sijnder eren quite 115 Ende doen hem leuen met groten scanden, Maghicken ghecrighen metten handen. Haer man es vore die camere comen,
[p. 19]
Die dese moert al heeft vernomen118. Ende sijn herte was vol van rivele.119. 120 Hi sprac te hare tsinen spele:120. God gheue v goeden auont vrouwe, Ic bids v op gherechte trouwe: Laet mi sculen desen nacht. Al en hebbic niet ghewracht, 125 Ic sal voert ane werken ende om orbore gaen,125. Ende hebbic jeghen v yet ghedaen, Bi mijns vader ziele, dat es mi leet. God gheue v scande, wetti weer huus steet?128. Jaic, seit hi, scone wijf, 130 Grote coude heeft al mijn lijf, Ghi doet mi leuen in groten vare. God gheue v, seitsi, vele quader jare! Gheet v nv al folende af,133. Ghine laet mi, seitsi, stroe no caf, 135 No coren no mele, no ghelt te broede. + God gheue v scande uwen hoede!136. Alle die vloeke waren sine. Voet coude dede hem grote pine Ende hi soude tfier gaen gereiden,139.139. 140 Maer ghinghe [si] hare al die wile cleiden,140. Ic hadde verloren al mine sake, Noch ic en leefde heden met ghemake,142 Want si soude tfechten kiesen Ende ic die vlucht, oft mijn ere verliesen, 145 Tote dat si nemmeer en scoude;145. Dan quamic onder op dat si woude.146. Maer wat hi seide, si en woude niet spreken.147.
[p. 20]
Dit dochte hem wesen quade treken Om van hare te hebbene goet ghetes.149. 150 Heefse al heimelike een mes, Ontcledic mi, ic ben te wille151/52. Sonder were, al swighende stille. God gheue v een quaet jaer op v hoet!153. Mi ware leet dan ghi waert doot;154. 155 Ic hebbe lieuer v armoede te siene, dat v van drinckene steet te ghesciene, Dan ic v maecte uws leuens quite, Ende mi niet costen en soude ene mite.158. Ic en segt daer bi niet, seit hi, maer 160 Het es clein wonder al hebbic vaer;160 Ghi segghet soe wonderlike waerde,161. Maer haesteghe liede sijn van aerde162. Die vrient houste ende die beste163. Alst ter noet comt int leste,164. 165 Ende alsoe hulpe mi god, ghi sijt getrouwe. Oec hebbix in mijn herte rouwe Dat ic v soe dicke hebbe gheerret167. Ende soe langhe hebbe ghemerret168. Ende ic saels mi al gader hoeden169. 170 Voert ane sparen ende vroeden,170. Ghelijc dat ghi mi raet al tenen. Metten seluen ghinc si wenen, Haren moet die sanc met meneghen trane.173. Hi hielt onlanghe sijn cleder ane, 175 Hi croep onder in dat waerme175. Ende nam sijn wijf in sinen aerme;
[p. 21]
Daer toe peinsde hi selken lost,177. Dat si saen was ghecost178. Van meneghe wonderliken waerde,177. 180 Die voren schenen van duvels aerde.180. Nemmermeer en sal man striden + Daer hijt met eren mach laten liden182. Jeghen sijn wijf noch jeghen neghene.183. Hi laetse scelden al moeder lene,184. 185 Oft hi sal ere ende raste verliesen; Deen van beiden moet hi kiesen. Met beidene wan dese man den camp, Met houeschen worden, maer hi cramp Int dierste van vare ende na van soenen.189. 190 Hine beide noit al toter noenen, Hine liep weder int caberet191. Ende toende hem al onverlet Dat hi met ghesonden liue Ghesceden ware van sinen wiue. 195 Dies dancte hi gode, als hi wel mochte.195. Men vonder noch vele, diese sochte, Die dicwile int inde sere besueren Dat si soe langhe int drinchuus dueren. Nv gheeft mi drincken metter vaert, 200 Want drincken dat es al mijn aert. Ic hadde lieuer te schedene van minen wiue Dan drinchuus tonberene te minen liue.202.
Explicit Item desen sproke Dits vanden man die herde gherne [dranc] houdt ij C verse	+ 31b 2. Tilec tijdig, vroeg. 3. duerde toefde, bleef; hoghe zeer. 5. twatken (schrijffout) het waken; ontvacht te machtig werd. 6. sal voor het ontbreken v.h. subject vgl. Stoett, Synt. § 5, g. 7. bi mire (hs. sire) messen...mijn cri ontdessen, zie Aant. 9. het bekome mij zoals het wil. 10. eer dach eer er een dag voorbij is. 11. neken naken; de zin is: welk lot mij ook ten deel wordt. 15. te dinghtide eig. op de tijd dat er recht gesproken wordt; vand. oneig.: op het juiste ogenblik. 16. si some sommigen. 19. duren toeven. 24. verleiden leed worden; te zwaar vallen. 25. dore deur. 27. diep zo dat men er in wegzakt, erg modderig. 31. wonderlike...vereert verschrikkelijk boos. 32. beert brandt. 34. licht vat lamp; smout vet. 36. vergichte jichtig (misschien te lezen: si stont op beuende). Vs. 37-39 drukken uit wat zij denkt; daarna begint een directe rede. 39. deyn lummel. 43. moede boosheid. 45. vergolst verbrast. + 31c 46. hebbe...ghepolst ben er op uit geweest. 49. Voor deze ontbrekende regel zou men volgens Verdam (Ts. 1, 140) kunnen lezen: ‘Ic ende mijn kint te waren.’ 51. rede koorts; de vierdendaagse koorts moge hem te pakken nemen 54. gheraet raad eens. 56. vernoyen verdrieten. 57. raepbroet van raapzaad gemaakt brood. 59. dat wi claghen dat wij ons te beklagen hebben over. 61. inslach tot voorraad voor. 64. als er geen grote tegenslach komt (de emendatie die Verdam, Ts. 1, 140 voorstelt, is bepaald onnodig). 67. gode ontdancken vloeken. 68. lancken zijden. 69. mochte hebben scande er treurig aan toe was. 70. brande stuk brandhout. 71. gheinsteren vonken. 72. verscoven buiten zichzelf. 73. zij wist niet hoe haar woede te koelen. 74. Dat zodat; wel seuen weruen ik weet niet hoe dikwijls; smeet sloeg. 79. vliec vervloekte. 80. hiermede geeft de dichter met een knipoogje te verstaan dat haar man misschien niet dezelfde is als de vader van het kind. 82. moert moorddadige gedachten? of met Verdam (Ts. 1, 140) te lezen woert? 85. aker op een kier. 88. lijf leven. 89. necte neigde. 90. Verdam (Ts. 1, 140) wil voor het ontbrekende vers lezen: ‘Bedi dat hare sere vaecte’, wat echter met het rijm niet erg klopt. + 31d 92. sijn comen waer ghedaen er was geen kans dat hij nog komen zou. 93. beide bezorgd was; raste rust. 94. haer...ontladen haar hart luchten. 95. warde woorden (misschien ablautvorm volg. Franck-v. Wijk). 96. met aan. 98. Ic de dichter spreekt 101/102 sechende...met den ghenen riep de zegen af over haar man van hen die..., nl. de duivels. 105 quekeers, spelen op het queec- of quaecbert; een soort van dobbelspel. 106. noyt ooit. 108. Bi den leuene bij het eeuwig leven. 108. werct uitvoert. 110. soude 1. souden zou hem. 110. met twee andere sterke vrouwen. 112. ontbliuen ontgaan. 113. gariten eig. wachthuisje; vervolgens huis bij de stadsmuur. 118. moert, vgl. vs. 82. 119. rivele opgewektheid (iron.). 120. tsinen spele quasi luchthartig. 125. om orbare gaen het nodige verschaffen, voor het levensonderhoud zorgen. 128. voor huus is wsch. v uitgevallen en de zin is dan: weet je je huis nog te vinden? 133. Verdam (Ts. 1, 140) wil hier lezen: ‘Ghi eet u nu al vol ende af.’ + 32a 136. hoede hoofd. 139. voor gereiden is doorgehaald ontsteken. 139. soude...gereiden zou wel graag het vuur hebben willen aanmaken. 140. Maer maar (dacht hij bij zichzelf). 142 en het zou er voor mij niet best uitzien. 145. scoude zou schelden. 146. onder in bed; op dat als. 147. 147. en de tekst heeft ende. 149. ghetes bejegening. De zin is: het kwam hem voor dat dit van haar een houding was die niet veel goeds voorspelde. 151/52. als ik mij ga uitkleden ben ik intussen weerloos. 153. hoet hoofd. 154. het zou mij spijten als je dood ging, m.a.w. il zal je niet vermoorden. 158. ende mi hoewel het mij (nl. je te vermoorden). 160 vaer vrees. 161. waerde woorden. 162. haesteghe driftige. 163. vrient houste hulpvaardigste, hartelijkste. 164. Alst ter noet comt als de nood aan de man komt. 167. gheerret reden tot boosheid gegeven. 168. ghemerret uitgebleven. 169. saels mi hoeden zal het niet meer doen. 170. vroeden verstandig worden. 173. moet toorn. 175. in dat waerme in het warme bed. 177. lost liefkozing, wellust. 178. ghecost door kozen gestild(?). 177. waerde woorden. 180. schenen 1. scheen; dit hoort by si in vs. 178. + 32b 182. laten liden over zich heen laten gaan. 183. neghene niemand. 184. laetse late ze; al moeder lene helemaal op haar eentje. 189. int dierste in 't eerst; na daarna, later. 191. Hine maar hij. 195. als hi wel mochte waartoe hij wel reden had. 202. te van, voor.

Vorige Volgende