Der leken spieghel

(ca. 1970)–Jan van Boendale–

[Boek I]

 
OMdat ic niet
 
en wille leiden
 
In onnutter le-
 
decheiden.
 
Dien tijt die mi gheeft
5[regelnummer]
onse here.
 
Die gheloeft si emmermere
 
Soe hebbic dit werc begonnen
 
Onse here moete mi des onnen
 
Dat ict alsoe volbringhe
10[regelnummer]
Datter in sonderlinghe
 
Ligghe sijn ere ende sijn lof
 
Ende dat si alle daer of
 
Te beter moeten wesen
 
Diet horen selen ende lesen
15[regelnummer]
Want omme ghemeine orbore soe
 
Leidic dit wercsken toe
 
Ende dat ic gherne saghe dat
 
Iet van mi bleue des te bat
 
Dleke volc hadde na mijn doet
20[regelnummer]
Clerke en hebbens ghene noet
 
Dat sijt lesen groet ende smal
 
Want si connent buten al
 
Ende want dleke volc es de sake
 
Daeromme ic dit boecsken make
25[regelnummer]
So sal dit boec sijn wel
 
Ghenamt de leke spieghel
 
Ic hope dat si daer bi
 
Bidden selen ouer mi
 
Ende segghen in eneghen stonden
30[regelnummer]
God vergheue hem sine sonden
 
Die met sinen arbeide
 
Dit werc ierst toe leide
 
Den beniders biddic dat si
 
Tonrechte niene begripen mi
35[regelnummer]
Die altoes kapen ende kipen
 
Hoe dat si moghen begripen
 
Dat dichteren bringhen vort
 
Die selue nochtan een oert

 
Niet en weten daer af
40[regelnummer]
Niet te meer dan een caf
 
Maer dats om niet ghelesen
 
Begripers moeten altoes wesen
 
Maer ic laet te sachter liden
 
Dat mi de niders beniden
45[regelnummer]
Om dat hoers selfs nijt wrect
 
Ouer hen daer hi binnen stect
 
Daer smaken si hoers selfs venijn
 
Hoe mochtic sachter ghewroken sijn
 

IN vier boeken soe sal
50[regelnummer]
Dit werc ghedeilt sijn al
 
Dierste boec sal hebben in
 
¶ Hemelrijcs ende ertrijx. beghin
 
¶ Van gode van hemelen drien
 
¶ Vander ingle coere na dien
55[regelnummer]
¶ Wat dingle sijn ende hoer wesen
 
Daer na soe moeghdi lesen
 
[¶] Van fiermamenten van planeten
 
Die daer bouen sijn gheseten
 
¶ Van ertrijke van vagheuiere
60[regelnummer]
¶ Dan vander hillen onghehiere
 
¶ Vander zielen. ende vander menschede
 
¶ Hoe god adame maecte mede
 
¶ Vanden ertschen paradyse oec daer toe
 
¶ Hoe adaem tghebot brac doe
65[regelnummer]
Daer omme god op hem was gram
 
¶ Wat vernoye ons daer af quam
 
¶ Hoe adaem leide sijn leuen
 
¶ Daer na dat hi was verdreuen
 
Van sinen kindren die hi wan
70[regelnummer]
Ende wat hem ghesciede dan
 
Daer na volght van noe
 
¶ Hoe ouer ertrijke liep die zee
 
Hoe dierste volc leefde doe
 
Ende andre leringhe daer toe
75[regelnummer]
Valt onder tuschen hier ende daer
 
¶ Van noees kindren volght daernaer
 
¶ Hoe dat volc dijde sere
 
¶ Hoe ierst toe quam lands here

 
Hoe die groete rike resen
80[regelnummer]
Daer na soe moeghdi lesen
 
Van abrahame den heileghen man
 
Hoe dat ioedscap iest ierst began
 
[¶] Daer na soe moeghdi merken
 
Tvoerspellen der heilegher kerken
85[regelnummer]
[¶] Destruxie van babilone
 
Hoe troemsche rike began scoene
 
Van coninghen ende heren
 
Die daer regeerden met eren
 
[¶] Dan es her moyses gheset
90[regelnummer]
Die ierst van goede ontfinc die wet
 
[¶] Van dauite van salamone
 
Die den tempel maecte scone
 
Ende ander leringhen oec mede
 
Ende vander joden quaethede
95[regelnummer]
Hoe hoer macht ende hoer staet
 
Algader te nieute gaet
 
Aldus strijct die boec voert
 
Tote op marien gheboert
 
Ende houdt in groet ende smal
100[regelnummer]
Vander ouder euwen al
 
Ende heeft in te sinen dele
 
Achte ende .xl. capitele
 

DAnder boec sal v lien
 
Vanden gheslachte marien
105[regelnummer]
Vanden santen alle tesamen
 
Die van annen bloede quamen
 
[¶] Marien gheboert also wel
 
Hoe si quam inden tempel
 
Ende te huwelijke moeste keren
110[regelnummer]
Mids den vonnesse ons heren
 
[¶] Hoe haer dinghel boetscap brachte
 
Van dier ghebenedider drachte
 
[¶] Hoe si daer na skints ghenas
 
Maghet bleef ende maghet was
115[regelnummer]
Vanden wondren staet dan voert
 
Die ghescieden in sine gheboert
 
Vanden visioene dat sach
 
Octauianus op dien dach

 
CEnde wat daer ghesciede doe
120[regelnummer]
[¶] Hoe si metten kinde vloe
 
Ten lande van egypten waert
 
Wat hen gheviel inde vaert
 
[¶] Hoe baptisten moeder lijsbeth
 
Metten kinde vloe oec met
125[regelnummer]
Inde woestine doer de noet
 
Hoe zakarias bleef doet
 
[¶] Ihesus kindscheit volght daer naer
 
Tote dat hi hadde .xij. jaer
 
[¶] Sijn passie volght dan aldus
130[regelnummer]
Alsoeze screef nichodemus
 
[¶] Sijn verijsen ende sijn op varen
 
Daer men v wonder af mach baren
 
Hoe hi sine iongheren troeste weder
 
Ende te hen quam hier neder
135[regelnummer]
Den heyleghen geest sende mede
 
Predeken ghinghen telker stede
 
[¶] Hoe die heileghe keerke dan
 
Op ihesum christum ierst began
 
Ende dat hi dierste paus sat
140[regelnummer]
Hoet peter was na dat
 
Ende alle die pause also in rinc
 
Tote op kaerlen den coninc
 
Daer ghi in selt wete clare
 
Hoe die kerke es comen hare
145[regelnummer]
Van helenen ende constantine
 
Die beiden worden kerstine
 
Ende der kerken gauen
 
Vele voerdels ende hauen
 
[¶] Daer na soe seldi lesen
150[regelnummer]
Der heylegher kerken wesen
 
Dbedieden vander messen
 
Ende andre scone lessen
 
Daer ons gheloefs vele in staet
 
[¶] Daer na waer dat ane gaet
155[regelnummer]
Dopuaert van onser vrouwen
 
Daer ghi wonder in moeght scouwen
 
[¶] Daer na sal volghen danne
 
Van ewangelisten ianne

 
Ende daer na sal saen
160[regelnummer]
Dese ander boec vte gaen
 
Die vander neuwer euwen seit
 
Daer onse salicheit in leit
 
Capitele heeft hi inne
 
.Lxxij. alsict versinne
165[regelnummer]

DIe derde boec volghet daer na
 
Die hout in alsict versta
 
Scone seden ende mainieren
 
Die dat volc sal hantieren
 
Watmen minnen sal ende haten
170[regelnummer]
Watmen doen sal ende laten
 
Hoe datmen ghenoech doen sal
 
Gode ende den mensche ouer al
 
Want moraliteit saelt meest wesen
 
Dat ghi in dese boec selt lesen
175[regelnummer]
Dat zielen ende liue mede
 
In sal bringhen salechede
 
[¶] Dat ic dese dinghe nemen can
 
Vte mi seluen en versta nieman
 
Maer ic hebt ghesocht voerwaer
180[regelnummer]
Vte den boeken hier ende daer
 
Die de wise wilen screuen
 
Op dit cranke menschelijc leuen
 
Ende hout in te sinen dele
 
.Xxviij. capitele
185[regelnummer]

DIe vierde boec volghet daer ane
 
Die v sal doen te verstane
 
Hoe ertrijke sal inden
 
In dierste seldi vinden
 
Hoe die kerstine van noert
190[regelnummer]
Selen winen weder ende voert
 
Iherusalem die heyleghe stede
 
Ende orienten algader mede
 
Daer groet wonder sal ghescien
 
Daer na soe seldi sien
195[regelnummer]
Hoe der ioeden groet conroet
 
Die wilen alexander sloet
 
Vte selen comen dan
 
Ende verslaen wijf ende man

 
Ende iammer weerken sonder ghetal
200[regelnummer]
Ende hoe dit volc inden sal
 
Daer no soe moeghdi zien
 
.Xv. tekene die ghescien
 
Selen vore den doemsdach
 
Dien elc mensche ontsien mach
205[regelnummer]
Daer na seldi hoeren
 
Hoe antkerst sal sijn gheboeren
 
Ende dat volc sal verleiden
 
Met siere groeter subtijlheden
 
Hoe enoch ende helyas
210[regelnummer]
Al selen maken ghedwas
 
Dat hi gheseit heeft ende ghedaen
 
[¶] Daer na sal volghen saen
 
Dat staerke ordeel sonder waen
 
Dies nieman en mach ontgaen
215[regelnummer]
Daer god elken loen sal gheuen
 
Na sine verdiente in dit leuen
 
Ende hoe ertrijke dan sal inden
 
Alsoe wijt bescreuen vinden
 
In vrayen boeken sonder ghile[.]
220[regelnummer]
Alsoe onsbescreuen wilen
 
Heileghe sante diet wel wiste[.]
 
Vte des heylecsch gheest listen
 
Capitele heeft hi inne
 
.Xii. alsict versinne

Hier beghint die tafle vanden iersten boeke die ghenaemt es de leke spighel

[¶] VAnden beginne hemelrijcs ende aertrijcs .i.

[¶] Van gods wesene .ij.

[¶] Van drien hemelen .iij.

[¶] Van IX coren der ingle ende vander inghele valle .iiij.

[¶] Wat die ingle sijn .v.

[¶] Van inglen die ons hoeden .vj.

[¶] Wat die quaede ingle sijn ende wies si pleghen .vij.

[¶] Van den fiermament .viij.

[¶] Vander sonnen ende vander manen .ix.

[¶] Vanden andren planeten .x.

[¶] Vander rontheit ertrijcs .xi.

[¶] Vanden vagheuiere .xii.

[¶] Vanden tormenten der hillen .xiij.

[¶] Waeromme de tormente sijn

[¶] Vanden wesene der menscheit .xv.

[¶] Vander naturen der lichamen .xvi.

[¶] Vanden wesene der zielen .xvij.

[¶] Vander zielen noch .xviij.

[¶] Wat machte die ziele heeft .xix.

[¶] Hoe die ziele henen sceedt .xx.

[¶] Hoe god adame maecte ende vanden ertschen paradyse .xxi.

[¶] Hoe adaem tghebot brac. ende swijfs bedrieghenessen .xxii.

[¶] Hoe adaem ruimde dparadijs ende watter ons af quam .xxiij.

[¶] Hoe adaem leefde doe hi was vten paradyse .xxiiij.

[¶] [.]an maeghdoeme ende van huwelike .xxv.

[¶] [.]an adaems kindren ende vander [.]tienden .xxvi.

[¶] [.]oe caym abelle doet sloech. ende van nidecheden .xxvij.

[¶] Van giericheden .xxviij.

[¶] Van adaems kindren ende van seths gheslachte .xxix.

[¶] Van noe ende van sinen kindren ende van gods wraken .xxx.

[¶] Hoe dierste volc te leuene plach ende van maten te houdene .xxxi.

[¶] Van staercheiden ende des wijns naturen .xxxij.

[¶] Van noes kindren ende datmen eren sal vader ende moeder .xxxiij.

[¶] Van ere stat te regeerne .xxxiiij.

[¶] Hoe landshere ierst ghemaect wart .xxxv.

[¶] Van abrahame ende vander ioeden archeit .xxxvi.

[¶] Van ghehoersamheden .xxxvij.

[¶] Van onsen vadren ende wat telken dusent iaren ghesciet .xxxviij.

[¶] Dat voerspellen vander heylegher kerken ende vanden ioedschen geslachte .xxxix.

[¶] Dbeghin van vele riken ende destruxie van babilone .xl.

[¶] Vanden groeten riken die wilen waren .xli.

[¶] Vanden beghinne van roeme. ende hoe eneas daer quam .xlij.

[¶] Hoe remus ende romulus gheboren worden ende hoe romulus coninc wart .xliij.

[¶] Vanden coninghen die na romulus waren in rome .xliiij.

[¶] Van moyses ende die .x. ghebode .xlv.

[¶] Van coninc dauite ende wat eens gheviel .xlvi.

[¶] Van salomoene ende sinen iersten vonnesse .xlvij.

[¶] Van des volx afgode ende vander ioeden quaetheiden .xlviij.

Dat prologus vanden iersten boeke

 
INder werelt vonden en es
 
Niet volmaect des sijt ghewes
 
Deuweghe god es de ghene
 
Die volmaect es allene
5[regelnummer]
Die van niet al ghemaect heeft
 
Ende elker dinc hoer wesen gheeft
 
Onder die welke twe sijn
 
Bouen andren dinghen fijn
 
Dat sijn ingle ende menschen met
10[regelnummer]
Dingle sijn daer toe gheset
 
Dat si gode dienen in hemelrike
 
Entie mensche op ertrike
 
[¶] Soe wat menschen heeft ontfaen
 
Van gode redenlec verstaen
15[regelnummer]
Subtilen sijn ende daer toe cracht
 
Die sal es hi welbedacht
 
Dese gauen altoes keren
 
Te goeds dienste ende tsire eren
 
[¶] Twe gauen soe gheeft onse here
20[regelnummer]
Die menich mensche beghert sere
 
Die metten mensche nochtan twaren
 
Alse hi steerft te nieute varen
 
Dat sijn rijcheit ende scoenhede
 
Maer doeght die hout hoer stede
25[regelnummer]
Euwelijc met haren man
 
Die nemmermeer vergaen en can
 
[¶] Daeromme laet ons gode minnen
 
Dats van doeghden dat beghinnen
 
Want die gode mint dat verstaet
30[regelnummer]
En doet wetens nemmer quaet
 
[¶] So wie seght ic minne gode
 
Ende niet en hout sine ghebode
 
Hi lieght dat seght sente ian
 
Die de waerheit wel scriuen can
35[regelnummer]
[¶] Die gode mint gherne hoert
 
Altoes spreken goeds woert
 
Want vrient in allen daghen
 
Hoert van vriende gherne ghewaghen
 
Dat eerlec si ende goet

40[regelnummer]
Want hem verhoechter af de moet
 
[¶] Soe voeght dan wel daer bi
 
Die gode minnen dat si
 
Desen boec gherne lesen
 
Want hi sal algader wesen
45[regelnummer]
Van gode ende van alre doeght
 
Ay here want ghi vermoeght
 
Soe verleent mi hier toe sijn
 
Nu hoert hier mijn beghin
 
Inden name goeds des vrien
50[regelnummer]
Ende onser vrouwen marien

Hier beghint die ierste boec vanden leken spiegle

 
GOde die sonder beghin es.
 
Ende sonder ende gheluste des.
 
In sijn godlijc melde ruren.
 
Dat hi maecte craturen.
5[regelnummer]
Ende dat en dedi daerom niet
 
Dat hi hoers bedorste iet
 
Maer om dat hi hen woude
 
Sine ghiften en sine vroude
 
Gheuen ende toenen meldelike
10[regelnummer]
Beide hier ende in hemelrike
 
Want eer hemele oft erde waren
 
Oft iet datmer in siet baren
 
Soe was god sonder beghin
 
Also machtech meer no mijn
15[regelnummer]
Ende in also groter blijscapen
 
Als doe hijt al hadde ghescapen
 
Ende dat alle dese dinghen
 
Weder te nieute ghinghen
 
Ende ingle ende meschen ghemene
20[regelnummer]
Ende niet en bleue dan hi allene
 
Sine macht ende sine glorie daer af
 
En waers te minder niet en caf
 
[¶] Onder alle creaturen
 
En heeft god maer twe naturen
25[regelnummer]
Redenlec verstaen ghegheven
 
Ja ende oec ewelijc leuen
 
Dats dinghel ende die ziele smenschen
 
Die onse here na wenschen
 
Maecte ende foermeerde
30[regelnummer]
Alsoet sine wijsheit ordineerde
 
[¶] Hemel. water. locht. berch. ende dal
 
Maecte god van nieute al
 
Ende dingle daer toe mede
 
Maer die menschelijchede
35[regelnummer]
Maecte hi in een ander maniere
 
Dats van elementen viere
 
Locht water vier ende erde
 
Maer die ziele heeft een ander werde
 
Sijs ghemaect wildijt leren

40[regelnummer]
Van dien ademe ons heren
 
Want god den mensche in blies
 
Den gheest sleuens sijt seker dies
 
Dats die ziele ende anders twint
 
Alsoe men wel bescreuen vint
45[regelnummer]
Dus sijn dingle ghemaect van niet
 
Maer die ziele als ghijt wel siet
 
Blies vte hem onse here
 
Die noyt noch nemmermere
 
Beghin noch inde en heeft
50[regelnummer]
Ende altoes sonder ouden leeft
 
Welcs dan edelre berecht mi des
 
Soe dat van niet comen es
 
Soe dat ierst nam sijn ruren
 
Vter godliker naturen
55[regelnummer]
Die edelre es dan al
 
Dat ie was oft wesen sal
 
Hi maeghs vraghen dies beghert
 
Maer en dunct mi gheens vraghens wert
 
Nieman en gheloue nochtan des
60[regelnummer]
Dat die ziele sonder beghin es
 
Alse bliesse god den mensche in
 
Daer soe was ierste beghin

Van goeds wesene .ij.

 
MEn vint simpel liede soe leec
 
Ende in tgheloeue alsoe weec
 
Dat sijt houden in hoer verstaen
 
Dat god es alse mensche ghedaen
5[regelnummer]
Die lichame ende lede heeft
 
Alsoe hi ons menschen gheeft
 
Neen hi niet diet wel versteest
 
God es altemale een gheest
 
Daer hemele ende erde vol sijn mede
10[regelnummer]
Nochtan en vult hi ghene stede
 
Op ene vre es hi ouer al
 
In hemel in zee op beerch in dal
 
Hem en es verboerghen twint
 
Die alle herten binnen kint
15[regelnummer]
Sijn doeght sine cracht sine groethede

 
Sine gherechticheit sine milthede
 
En mochtu nieman orconden
 
Al sprake hi met dusen monden
 
[¶] Nochtan gaet sijn ontfaermecheit
20[regelnummer]
Bouen al dat hier es gheseit
 
Dats ons en groet toeuerlaet
 
Op dat wire op doen gheen quaet
 
Alsoe alse sine wijsheit diep
 
Alle dinc van nieute sciep
25[regelnummer]
Alsoe soude hijt ontmaken saen
 
Al in eere oghe op slaen
 
[¶] Ende dit hout al sine moghenthede
 
Staende aldus in sijn stede
 
Ende dade hier sijn hoede af iet
30[regelnummer]
Het worde weder al niet
 
Want het van niet al es comen
 
Als ghi hier vore hebt vernomen
 
[¶] Waenstu sod mensche dat hi
 
Na sine ghedane sciep di.
35[regelnummer]
In des lichamen vorme
 
Dien eten selen die worme
 
Neen hi niet waerlijc
 
Du best een vuil slijc
 
Ende stinkende als een mes
40[regelnummer]
Ende die godheit die es
 
Soe edel ende soe scone
 
Ens nieman onder den trone
 
Dier van enen hare toe dochte
 
Dat hier af spreken mochte
45[regelnummer]
Dusent sonnen die men siet
 
En waren soe scone niet
 
Noch al hemelrike mede
 
Als hi es in sire godhede
 
Want alle naturlike scoenheden
50[regelnummer]
Beide van bouen ende van beneden
 
Moeten alle vte hem ruren
 
Die meester es der naturen
 
Sijn diepheit es sonder gront
 
Sijn hoecheit es nieman cont
55[regelnummer]
Sijn dijcheit es onghemeten

 
Nieman en mach volweten
 
Sijn ghedane noch sijn wesen
 
Ende dier meest na lesen
 
Dolen meest weder ende wey
60[regelnummer]
Als blinde die slaen na dey
 
Dat haerre en gheen gheraken en can
 
[¶] Ets waer ghelijc enen man
 
Ghinc die gods sone op ertrike
 
Die god was ghewaerlike
65[regelnummer]
Maer sier godheden ghedane
 
En scoudemen niet daer ane
 
Maer sine godlike dade
 
Die hi wrachte vroech ende spade
 
Die sachmen oec openbare
70[regelnummer]
Oec seit men inden outare
 
Dat broet des sijt ghewes
 
Daer hi waerlijc in es
 
Maer die godheit in dien
 
Blijft daer al onghesien
75[regelnummer]
[¶] Thoechste wesen dats die godheit
 
Daer in es een driheit
 
Daers drie in een ende een in drie
 
Meerre wonder en saghmen nie
 
Onder den hoghen trone
80[regelnummer]
Dan in een wesen drie persone
 
Ende drie persone in enen god
 
Nieman en si soe sod
 
Dat hi daer op te langhe dure
 
Te wetene goeds nature
85[regelnummer]
Die mensche can hem selven cume bekinnen
 
Hoe soudi gode dan versinnen
 
Men gheloue simpellike
 
Dat ons here van hemelrike
 
Es een god in drie persone
90[regelnummer]
Men comter mede ten hoeghen lone
 
Want nieman en maeght te gronde slaen
 
Alsic v vore dede verstaen

Van drien hemelen .iij.

DRie hemele sijn teere somme

Ende dene gaet allomme ende omme

 
Ertrike al eest wonder
 
Bouen besiden ende onder
5[regelnummer]
Dierste hemel wildijt verstaen
 
Die es alse lasuer ghedaen
 
Van lichamleker naturen
 
Ende loept alomme tallen vren
 
Ende tfiermament oec mede
10[regelnummer]
Alsoet van rechte es sijn sede
 
[¶] Dander hemel altemale
 
Es ghelijc dien cristale
 
Daer dingle ende goede gheeste
 
In ghebruken haere groeter feeste
15[regelnummer]
Die nemmermeer en mach vergaen
 
Die derde hemel es ghedaen
 
Oft hi al gulden waere
 
Gods stoel die steet al dare
 
Daer es douerste moghentheit
20[regelnummer]
Die troen de drieuoldecheit
 
Daer die glorie soe groet es
 
Dat nieman wert nes des
 
Dat hi daer af iet sprake
 
Want sijs te hoeghe die sake
25[regelnummer]
Beuelen wijt gode dijt al weet
 
Ic wane daer niemans stoel en steet
 
Dan die stoel des vader
 
Ende des heilechs gheests te gader
 
Maer des sons stoel staet bi
30[regelnummer]
Siere moeder stoel ghelouets mi
 
Want hi selue heet in siere leren
 
Dat wi vader ende moeder eren
 
[¶] Ic hebbe ghelesen al sonder waen
 
Dat dese drie hemele alsoe verre staen
35[regelnummer]
Deen vanden andren sijts ghewes
 
Als van hier ten fiermamente es
 
[¶] Dat een steen anden hemel ware
 
Die woeghe hondert menschen sware
 
Ende rechte viele neder waert
40[regelnummer]
Nacht ende dach onghespaert
 
Hondert iare souden liden wale
 
Eer hi neder quame te dale

 
Nochtan varent dingle eer
 
Eermen dade eer oghen keer
45[regelnummer]
Ende die goede zielen met
 
Alsoet god heeft gheset
 
Tselker stat seght dat latijn
 
Datter hemele vij sijn
 
Om der .vij. planeten wille
50[regelnummer]
Daer af swighic al stille
 
Hoe deen loept oest ende dander west
 
Alsoet god heeft gheuest
 
Nochtan scinet in hoere vaert
 
Och si alle liepen weestwaert

Van .ix. coren der ingle ende vander ingle valle .iiij.

 
INden middelsten hemel sijn
 
.Ix. manieren van inglen fijn
 
Dat sijn ingle archangele trone
 
Principate dominatione
5[regelnummer]
Potestate cherubin
 
Serub ende cheraphin
 
Dese dienen dach ende nacht
 
Hoeren sceppere met al hoere macht
 
Elc van sinen ambachte
10[regelnummer]
Daerne gode ierst toe achte
 
Daer si nemmermeer vut en keren
 
Daer bi bleuen si inder eren
 
Die dandere verloren domlike
 
Ende daeruen moeten euwelike
15[regelnummer]
[¶] Wat hoere ambacht sijn daer
 
Ware leken lieden te swaer
 
Maer also saen alse onse here
 
Dingle in die groete ere
 
Ghescepen hadde ende ghedaen
20[regelnummer]
Soe verhief hem al soe saen
 
Lucifer die voerbaerste
 
Die de scoenste was entie claerste
 
Soe dat hi dandre versmaede
 
Alsoet siere hoeuerden gaede
25[regelnummer]
Ende waende te hoeghren state cleven
 
Dan hem god hadde ghegheuen

 
Dandre ingle oec twaren
 
Die lucifere hout ware
 
Tesen ouermoede ghelijc dommen
30[regelnummer]
Waenden oec sijn gheclommen
 
Bouen hare ghelijc dare
 
Ende alsoe saen warts gheware
 
Hoer sceppre ter seluer stont
 
Ende warp die meestre inden gront
35[regelnummer]
Vander berrender hellen
 
Maer vanden andren ghesellen
 
Bleuen vele in die locht
 
Daer soe hebbensi hare vlocht
 
Bernende in groter pine
40[regelnummer]
Daer in hen altoes steet te sine
 
[¶] Si waren alsoe laesic
 
Als onlanc als een oghen blic
 
Inde glorie want alsoe saen
 
Alsi hoer wesen hadden verstaen
45[regelnummer]
Vielensi thant in die houerde
 
Ende moesten also saen horre verde
 
[¶] Want alsoe alsmen leest
 
Soe en hadt gheen recht gheweest
 
Dat si iet daer waren bleuen
50[regelnummer]
Die hen hadden verheuen
 
Ieghen den ghenen diese sciep
 
Ende tier groeter eren riep
 
Dat anders niet en dede
 
Dan sine goedertierenhede
55[regelnummer]
Sonder haer verdiente als ende als
 
Si waren wel wert selcs vals

Wat die ingle sijn .v.

 
DIngle sijn gheeste al ghemene
 
Die vlesch en hebben no bene
 
Sine vullen ghene stat
 
No sine weghen dit noch dat
5[regelnummer]
Hen es niet onghemicke
 
Hemele erde no muer soe dicke
 
Soe waer dat hen staet te sine
 
Sine lident al sonder pine
 
Ende waer si varen in ertrike

10[regelnummer]
Oft inde helle die ghelike
 
Altoes soe volght hen mede
 
Die hemelsche vroudelijchede
 
Al sijn dingle subtijl sere
 
Sine wete mijn no mere
15[regelnummer]
Van goeds verholenhede
 
Noch wat ghescien sal mede
 
Dan hen god wille laten verstaen
 
Ende dat scouwen si also saen
 
In hem als hijt beghert
20[regelnummer]
Ende alse hise dan erghen wert
 
Senden wille weten sijt thant
 
Waer ende waeromme si sijn ghesant
 
Ende varen thant ghereet
 
Daer ende doen hoers sceppers beheet
25[regelnummer]
Alse scrijftmen ingle inde gheliken
 
An die weghe met vlederiken
 
Ende met liue als een man
 
Si en hebbens twint nochtan
 
Maer om datmen ghenen gheest
30[regelnummer]
Scriuen en mach daer om eest
 
Dat mense alsoe moet maken
 
Men caens anders niet gheraken
 
[¶] CDingle die sijn in hemelrike
 
Sien wat ghesciet in ertrike
35[regelnummer]
Alsi dan iemene sien
 
Dien mesuallen sal oft meschien
 
Soe comen si neder in alsoe saen
 
Alse ene oghe soude toeslaen
 
Ende staen dien mensche in staeden dan
40[regelnummer]
Eest dats hem god an
 
[¶] Ende alse onse here wilt ghedoeghen
 
Dat si hen iemene vertoeghen
 
Soe nemensi vander locht ane
 
Ene vorme ende ene ghedane
45[regelnummer]
Daer si in maken dat ghetoeghe
 
Maer ghene menschelijc oghe
 
En mach gheest zien sijts ghewes
 
Weder hi goet ocht quaet es
 
[¶] Hoe sere dat een mensche ware

50[regelnummer]
In vernoye oft in vare
 
Ia in rouwen alsoe groet
 
Dat hi wilde wesen doet
 
Mochte hi enen inghel scouwen
 
Hi vergate al sijns rouwen
55[regelnummer]
Ende hem soude dunken claerlike
 
Dat hi ware in hemelrike
 
Oft hi bleue doet lichte
 
Van selker claerheit ende lichte
 
Want .vij. sonnen aen dien trone
60[regelnummer]
En waren alle niet so scone
 
No soe clare ene creature
 
Als dinghel es in sine nature

Van inglen die ons hoeden .vi.

 
ELc mensche wie hi si
 
Heeft enen ingel dien hi
 
Beuolen es om dat hi sal
 
Dien mensche hoeden ouer al
5[regelnummer]
Ieghen dies viants subtijlheden
 
Die hoer nette altoes spreden
 
Omme den mensche te vane
 
Ende ane die ziele te verslane
 
En daet des inghels hoede
10[regelnummer]
Hi maecte ons tongoede
 
Lijf ende ziele ende alle dat
 
Des ons soude sijn te bat
 
Maer als wi lude ende stille
 
Algader onsen wille
15[regelnummer]
Dien duuel consenteren
 
Soe laet hi ons dan gheberen
 
Als diet niet ghebetren en can
 
Maer altoes es hi ons an
 
Met sinen subtijlen vermane
20[regelnummer]
Om vten sunden te stane
 
Soe gherne behildi in dere
 
Die ziele die hem ons here
 
Op trouwe beuolen heeft
 
Ende soe waneer die ziele sneeft
25[regelnummer]
So es die inghel verseert
 
Ende alsi hare ten doeghden keert

 
Ende die sonden wille laten
 
Soe wert hi blide vtermaten
 
Omdat hi dat behouden sal
30[regelnummer]
Dat hem sijn here op trouwe beual
 
[¶] Dits ghelikenesse al bloet
 
Oft een lants here groet
 
Sinen lieuen knape beuale
 
Sijn kint om dat hijt wale
35[regelnummer]
Leren soude en beleiden
 
Ende dat kint dan ten quaetheiden
 
Trocke ende te blamen
 
Soe soude hem die knape sere scamen
 
Vore sinen here om dese sake
40[regelnummer]
Aldus sijn dingle tonghemake
 
Alse hem die ziele ontfecht
 
Ende an die quaetheit emmer plecht
 
[¶] Niet en verstaet dat moghen
 
Die ingle rouwe doghen
45[regelnummer]
Al zien si dat si noede zien
 
Hoer vroude en mindert niet van dien
 
[¶] Wet dat met groeten sinnen
 
Dingle die menschen minnen
 
Ende dat hem leet es harde sere
50[regelnummer]
Dat si verweerken onsen here
 
Want si begheren boven al
 
Dat volmaect ware tghetal
 
Daer dingle vut vielen neder
 
Want dat moet emmer weder
55[regelnummer]
Met menschen sijn voldaen
 
Ende soe meer liede te hellen gaen
 
Soet langher es des sijt ghewes
 
Eert tghetal volmaect es
 
Die na lieue vriende haect
60[regelnummer]
Sine vreude nes niet volmaect
 
Eer hi die ghene bi hem weet
 
Daer hem sijn sin toe steet
 
Aldus verlanght den inglen mede
 
Daer na dat die idel stede
65[regelnummer]
Met zielen ghevult soude wesen
 
Men soude v noch vele lesen

 
Van dier ingle state
 
Maer dat ict nv late
 
Dunct mi ghenoech tesen male
70[regelnummer]
Ic woutsi dit behilden wale

Wat die quaede ingle sijn ende Wies si pleghen .vij.

 
GHi horet mi segghen hier voren
 
Hoe som dingle verloren
 
Die hemelsche vreude niet allen
 
Daer si vte moesten vallen
5[regelnummer]
Die meeste meestre inder hillen gront
 
Maer die andre bleuen tier selver stont
 
In watre in lochte ende op lande
 
Ende dese sijn alle viande
 
Smenschen die altoes poeghen
10[regelnummer]
Hoe sine bedrieghen moeghen
 
Ende verleiden om dat si
 
Soe sere beniden dat hi
 
Tier groter vreuden selen comen
 
Die si hen seluen benomen
15[regelnummer]
Hebben alsoe scandelike
 
Ende daeruen moeten euwelike
 
[¶] Ende na dien dat si twaren
 
Te voren sone waren
 
Ende lieflijc ende clare
20[regelnummer]
Soe warden si daer nare
 
Leelijc swart ende eyslijc
 
Ende stinkender dan een slijc
 
Ende waer si sijn in elke stede
 
Soe volghet hen altoes mede
25[regelnummer]
Die helsche pine ende dat torment
 
Dat nemmermeer en wert gheent
 
[¶] Vele meestre sijn dare
 
Ende elc heefter sine scare
 
Die te sinen dienste steet
30[regelnummer]
Ende te sinen ghebode es ghereet
 
Ende soe welc quade gheest
 
Der menschen bedrieghet meest
 
Hi es willecome ende best ontfaen
 
Om dat hijt soe wel heeft ghedaen

35[regelnummer]
Ende die luttel connen beiaghen
 
Sijn ghestoeten ende gheslaghen
 
Ende van herden cranken loue
 
Om dat si luttel bringhen te houe
 
Soe set men enen andren in sijn stat
40[regelnummer]
Om den orbore te doene bat
 
Deen es subtijlre vele
 
Dan dander es in allen spele
 
Alsoe alst tfolc van ertrike
 
In behendecheit sijn onghelike
45[regelnummer]
[¶] Wet dat wel ende verstaet
 
Waer die mensche leeght staet of gaet
 
Datter .m. om hem houden
 
Dine alle gherne souden
 
Ane ziele ende ane lijf deren
50[regelnummer]
Lietse god ons here gheberen
 
Maer inghel hoetse daer af
 
Den welken datse god gaf
 
Te hoedene inde gheboert
 
Alsoe ghi voren hebt ghehoert
55[regelnummer]
[¶] Si en weten oec niet van dien
 
Dat namaels mach ghescien
 
Noch si en weten noch en kinnen
 
Des menschen herten binnen
 
En si dat sijt merken
60[regelnummer]
Ane hoer ghelaet ende an hoer werken
 
Want si sijn subtijl sere
 
Ende weten vele mere
 
Dan menschelike herte ghevreest
 
Bi dien si sijn al gheest
65[regelnummer]
Ende van ingheliker naturen
 
Al sijn verwandelt hoer figuren
 
Ende haer wel om wee ghegheuen
 
Hen es hoer subtijlheit bleuen
 
[¶] Si sijn in wille altoes wale
70[regelnummer]
Die werelt altemale
 
Te bederuene mettien lieden
 
En daet dat hen verbieden
 
Die goede ingle dise slaen
 
Alsi iet archs willen bestaen

75[regelnummer]
Want si en moghen dat verstaet
 
En ghenen mensche doen quaet
 
En si dats hen god ghehingt
 
Dan es selc diet toe bringt
 
Scade entie menecherande
80[regelnummer]
Beide te watere ende te lande
 
Om sonden die sijn ghesciet
 
Oft om ander sake die god siet
 
Waerbi dat hijt laet ghescien
 
Ende alsoe saen hebben ghesien.
85[regelnummer]
Die goede ingle goeds ghehinc
 
Ende verbeiden oec dier dinc
 
Alsoe langhe alst gods wille si
 
Ende niet langher oec ghelouets mi

Vanden fiermamente .viij.

 
DAt firmament dat si v cont
 
Es allomme gaende ront
 
Binnen hol als een ey dop
 
Ende heeft in hem sonder scop
5[regelnummer]
Beloken als enen crocht
 
Erde water ende locht
 
Omtrent firmament sijn gheseten
 
Die sterren entie planeten
 
Vander naturen es dfirmament
10[regelnummer]
Dadt altoes omme rent
 
Ende nemmer stile en mach staen
 
Dat moeghdi merken ende verstaen
 
Ane sonne mane ende sterren
 
Die nemmer en staen noch en merren
15[regelnummer]
Sine loepen altoes ghereet
 
Alsoe alst firmament omme gheet
 
Nochtan lopen si contrare
 
Dat v te vele te segghene ware
 
Dat staercste dinc datmen vent
20[regelnummer]
Dats seker dat firmament
 
Ende daer god met groeter cracht
 
Meer wonders in heeft ghewracht
 
En dade sijn loep ende sijn bedrijf
 
Al dat ontfaen heeft lijf
25[regelnummer]
En mochte ruren clene noch groet

 
Het soude al sijn oft ware doet
 
Maer sijn loepen ende sijn ruren
 
Doet ruren die creaturen
 
Ende crude ende bome springhen
30[regelnummer]
Ende maect oec tijt allen dinghen
 
Daer dat firmament keert
 
Alsoe als ons een meester leert
 
Es dat gheruisch ende dat ghecrake
 
Soe groet ware dat sake
35[regelnummer]
Dat een man soe groet ware
 
Als ertrike ende ware hi dare
 
Hi soude thant bliuen doet
 
Van dien gheruische hets soe groet
 
Sine snelheit sekerlike
40[regelnummer]
Es oec sonder ghelike
 
Want het als ghi wel kint
 
Ertrike al omme rint
 
Binnen enen nachte ende enen daghe
 
Ende waert dat ene vre stille laghe
45[regelnummer]
Menschen ende alle creature
 
Souden ligghen sonder ruren

Vander sonnen ende vander manen .ix.

 
DE sonne es der planeten ene
 
Nu verstaet wel wat ic mene
 
Die scoenste entie beste met
 
Ende dier wi meest hehben te bet
5[regelnummer]
En daedt hoer hitte ende hoer doeght
 
Ertrike en worde meer verhoeght
 
Van vroch no van andren dinghen
 
Vut der erden en soude niet springhen
 
Maer vander waermheit die si
10[regelnummer]
Der erden gheeft ghelouets mi
 
So springhen boeme ende crude daer vte
 
Die ons coren gheuen ende frute
 
[¶] Ende want der sonnen nature steet
 
Dat si droeghe es ende heet
15[regelnummer]
Ende al die werelt verbranden soude
 
En quamer toe en ghene coude
 
Soe es die mane ghemaect om dat
 
Dat si cout es ende nat

 
Ende tempert thitte ende tvochte
20[regelnummer]
Soe dat derde gheeft hoer vrochte
 
Ende crude ende bome ghetidechlike
 
Springhen ende wassen op ertrike
 
Die sonne es in horen stane
 
Vele hoegher dan die mane
25[regelnummer]
Hoer loep en hout niet enen pat
 
Hi hoeght ende nedert ghi seit wel dat
 
Alsoe god gheset heeft hare
 
Ende voldoet si eens ten iare
 
[¶] Die mane oec als ghi wel siet
30[regelnummer]
En hout enen loep niet
 
Si hoeght nedert wast ende waent
 
Ende dit voldoet si telker maent
 
[¶] Nu valt selcstont bi desen
 
Diuersen loepen die hier wesen
35[regelnummer]
Dat die mane comt gheronnen
 
Tusschen ons ende der sonnen
 
Ende scut der sonnen scijn dan
 
Dat hi tons niet comen en can
 
Ende soe werdet donker zaen
40[regelnummer]
Soe dunct ons die sonne vergaen
 
Maer als mistmen der claerheit een deel
 
Die sonne blijft nochtan gheel
 
Ende alsoe clare alsi ie ghewaert
 
Sine ghewan nie minke no scaert
45[regelnummer]
Anders dan ons hoer scijn ghebrect
 
Die ons die brede mane bedect
 
Ende alsoe die mane vorwert tijdt
 
Ende deen den andren lijdt
 
Soe heeftmen weder die claerhede
50[regelnummer]
Alsoe men te voren dede
 
Dit valt des sijt ghewes
 
Alse die mane sonde licht es
 
Dats alsi ontfaen sal
 
[¶] Die mane heeft hoer licht al
55[regelnummer]
Vander sonnen diet hoer gheeft
 
Want si van hoer seluen en heeft
 
En gheen licht des gheloeft
 
Die an die mane hadde sijn hoeft

 
Hi soude die sonnen scouwen ane
60[regelnummer]
Want tusschen die sonne entie mane
 
En mach gheen dinc sijn
 
Die mane verlore horen scijn
 
Quame tusschen hen beiden iet
 
Ende als dan aldus ghesciet
65[regelnummer]
Dattie sonne al selken pas gaet
 
Soe dat berch oft hoeghe lant staet
 
Tusschen sonne ende mane dan
 
Soe datter sonnen scijn en can
 
Toter manen niet comen
70[regelnummer]
Soe wert hore haer licht benomen
 
Ende en es nemmeer clare
 
Want die berch scuttet hare
 
Dlicht datter tusschen staet
 
Dan segghen wi die mane vergaet
75[regelnummer]
Maer dats sceren sonder waen
 
Die mane en mach niet vergaen
 
Si es so dicke ende soe breet
 
Maer hoer licht dat comt ende gheet
 
[¶] Ende alse die sonne met haren toghe
80[regelnummer]
Lijdt van dien berghe hoghe
 
Soe ontfaet die mane echt
 
Alsi te voren dede hoer lijcht
 
Ende altemet dat sij lijdt
 
Soe wert hore dlijcht ghewijdt
85[regelnummer]
Dit sijn die saken ende dbedieden
 
Waerbi so dunct den lieden
 
Dattie sonne entie mane
 
Selcstont pleghen te vergane

Vanden andren planeten .x.

 
NOch sijn daer planeten viue
 
Die sijn van groeten bedriue
 
Want si die werelt sere regeren
 
Alsoet die wille es ons heren
5[regelnummer]
Van haren viertut en willic v
 
Niet vele segghen nv
 
Want hoer macht ende bedieden
 
Doech luttel vele lieden
 
[¶] Dat sijn maers ende mercurius

10[regelnummer]
Jupiter venus ende saturnus
 
[¶] Die heidene liede plaghen
 
Wilen in ouden daghen
 
Hoer gheloue te gheuene
 
Ane dese planeten seuene
15[regelnummer]
Ende waenden openbare
 
Dat elc van hen een god ware
 
Om dat hoer meestre in haren sen
 
Die macht kinden in hen
 
Ende daeromme daeden si heten
20[regelnummer]
Die .vij. daghe na die planeten
 
Alsoe si noch gheheten sijn
 
Beide in walsche ende in latijn
 
In griexsche ende in ebreusche mede
 
Alsoe si noch houden den zede
25[regelnummer]
¶ Die sondach heeft nader zonnen
 
Ende alsoe wijt ghemerken connen
 
Heet die maendach na die mane
 
Die dijsendach volght daer ane
 
¶ Na maerse soe heet die
30[regelnummer]
Nu hebdi der planeten drie
 
Die vierde dats mercurius
 
Dats goensdach men vindet dus
 
¶ Jupiter es donredach
 
Venus vrindach alsoe ict sach
35[regelnummer]
¶ Na saturnusse die volght daer naer
 
Heet die saterdach dats waer
 
Aldus na desen ghehoude
 
Viserdent wilen doude
 
¶ In dietsche tale oec waerlijc
40[regelnummer]
Ventmense some noch ghelijc
 
Elc planete des seker sijt
 
Heft horen sekeren tijt
 
Wanneer hoer regneren in gheet
 
Alsoe alst es gods beheet
45[regelnummer]
¶ Some planeten alsi regneren
 
Moet dat volc discorderen
 
Werren verhongheren oft storten bloet
 
¶ Some sijn oec alsoe goet
 
Dat si pays bringhen ende vrede

50[regelnummer]
Ende volheit alles goeds mede
 
Des menschen gheborte alsmen seeght
 
Ane dien planeten vele gheleght
 
Weder hi gheual ocht ongheual
 
Oft gheluc oft ere hebben sal
55[regelnummer]
Ofte ghehaet sijn ofte lief
 
Oft ghetrouwe sijn ofte dief
 
Oft cort oft lanc sal leuen
 
Alsoet god heft ghegheuen
 
¶ Voert soe seldi weten
60[regelnummer]
Datmen eenrehande cometen
 
Selc stont in die locht siet
 
Die en staet aen tfirmament niet
 
Ende es ghedaen alse ene sterre
 
Ende gaet vut harde verre
65[regelnummer]
Een stert dicke ende groet
 
Die bediet princhen doet
 
Diere tijt oft ander plaghen
 
Die daerna in corten daghen
 
Gherne pleghen te ghesciene
70[regelnummer]
Maer men pleeghse selden te siene
 
Si berght hoer weder saen
 
Alsi eenen tijt heeft ghestaen
 
¶ Sterren sijn daer sijds ghewes
 
Soe vele dat meer dan wonder es
75[regelnummer]
Daer esser meer diemen niet
 
En siet dan diemen siet
 
Want om die hoecheit vanden stane
 
En machmense niet scouwen ane
 
Dat selue licht dat snachts baert
80[regelnummer]
Alse die mane es elwaert
 
Dat comt ons vandien sterren al
 
Al scijnt daer selke cleine ende smal
 
Sijs alsoe groet wet dat wale
 
Alse erterike altemale
85[regelnummer]
¶ Die ware daer die sterren staen
 
Ertrike soude hem zonder waen
 
Alse cleine dunken wel
 
Alse ene not van enen hasel

Oft cleinre dats seker waer

Soe verre est van hier tote daer

Vander rontheit ertrijcs .xj.

 
ERrde ende water al sijn si groet
 
Ligghen tsamen ront als een cloet
 
Entie erde si leeghet
 
Op dwater als men zeghet
5[regelnummer]
Ende sijn alomme entomme ront
 
Ende en hebben inde no gront
 
Noch oec gheen fundement
 
Anders dan dat firmament
 
Dat houdet algader staende stille
10[regelnummer]
Alsoet es die gods wille
 
¶ Bi enen eye mochdi merken wale
 
Die hemel dat es die scale
 
Dwitte dat firmament
 
Dat altoes loept omtrent
15[regelnummer]
Die doder dats ertrike
 
Dus eest recht na dese ghelike
 
Ertrike es ront als een cloet
 
Nu mach v hebben wonder groet
 
Hoe ertrike dus stille leeght
20[regelnummer]
Dat het in gheen side en verweeght
 
Want hem nerghen dinc en ghenaect
 
Daert eneghe ruste op maect
 
Dat salic v thant doen verstaen
 
Tfirmament es alsoe ghedaen
25[regelnummer]
Van sire naturliker machte
 
Dat het ertrike hout bi crachte
 
Dat winken en mach hier no daer
 
Want waert cranker en haer
 
Ter ere dan ter ander siden
30[regelnummer]
Ertrike soude veruaren en gliden
 
¶ Dat mochdi hier bi merken te bat
 
Stoede in dese erde en gat
 
Dat dore ertrike ghinghe met allen
 
Ende lietmer enen steen in vallen
35[regelnummer]
Hine viele niet vorder sire strate
 
Dan ter middelt vanden gate

 
Want dfirmament van beiden siden
 
Ende leitene op no neder liden
 
Ghi moeght oec wel mecken
40[regelnummer]
Bi steenen die yser strecken
 
Leght een naelde tusschen .ij. stenen
 
Als na den andren alse den enen
 
Die naelde sal ligghen stille
 
Maer eist dat sake dat ic wille
45[regelnummer]
Den enen steen achter tien
 
Die naelde sal ten naesten vlien
 
Aldus in desen vouden
 
Staet ertrike stille ghehouden
 
Bides firmaments crachte
50[regelnummer]
Alsoet gods wijsheit wrachte
 
Merct oft een cloet hier hinghe
 
Daer meneghe vlieghe allomme ghinghe
 
Bouen besiden ende onder
 
Dat ware een cleine wonder
55[regelnummer]
Alsoe gheet dat volc op ende neder
 
Allomme dat ertrike vort ende weder
 
Ende elc waen int hoechste sijn
 
Alse hier es dat sonnescijn
 
Soe eist nacht ter ander ziden
60[regelnummer]
Alsoe men die sonne altoes siet liden
 
Ende alsoe die sonne es daer
 
Soe eist daer dach claer
 
Ende soe eist nacht hiere
 
Ets der sonnen maniere
65[regelnummer]
Dat si nemmer stille en staet
 
Maer altoes allomme gaet
 
[¶] Waer die sonne begaen mach
 
Ertrike daer eist dach
 
Want die dach ens anders twint
70[regelnummer]
Dan claerheit die dsonne vut sijnt
 
Alse si in dwesten neder gheet
 
Soe verliesen wi den dach ghereet
 
Ende voertene voer hare mede
 
Waer si lijdt telker stede
75[regelnummer]
Ende alsi dan int oest op gaet

 
Soe scoutmen dan den dagheraet
 
Aldus eist altoes erghen dach
 
Danc hebbe god diet al vermach
 
Oft nacht dagheraet oft auenstont
80[regelnummer]
Want om dat ertrike es ront
 
Sone can die sonne tenen male
 
Al niet bescinen hoer pale

Vanden vegheviere .xij.

 
NU comt mi in mire memorien
 
Te segghen vander purgatorien
 
Dat es dat vegheuier
 
Dat fel es ende onghehier
5[regelnummer]
Ende .m.werf heter in dien
 
Dan tfier dat wi hier sien
 
Want ets gheestelec altemale
 
Ende niet materiale
 
Het nes van colen no van houte
10[regelnummer]
Worpmer een haenbilt in hi smoute
 
Alsoft ware een snee
 
Oft lieper dore die zee
 
En souder twint af hinderen
 
En mahch blusschen no minderen
15[regelnummer]
Alse die ziele vut sal sceiden
 
Ende niet langher en mach beiden
 
Ende berou heeft ontfaen
 
Ende niet ghenoch en heeft ghedaen
 
Soe comen die viande alsoe sciere
20[regelnummer]
Ende draghense inden vagheuiere
 
Daer si sijn in groten vare
 
Dan soe comen dingle dare
 
Dise troesten te volstane
 
Om die grote vroude tontfane
25[regelnummer]
Ende omme de minne van onsen here
 
Dat verblijdtse harde sere
 
Sante ende santinnen mede
 
Comen oec aldaer ter stede
 
Ende gheuen troest horen vrienden
30[regelnummer]
Die hen op ertrike dienden
 
Also dats hen sere es te bat
 
Aldus laesic in eere stat

 
¶ Dat ene ziele sonder sonde
 
In midden dvagheuier stonde
35[regelnummer]
En scaede hare niet een caf
 
Want die nature daer af
 
Heeft god al soe ghemaect
 
Dat nieman die pine en smaect
 
Dan die met sonden es besmet
40[regelnummer]
Aldus heuet god gheset
 
¶ Tormente die de zielen doeghen
 
Eer si ter glorien comen moeghen
 
En sijn al niet met brande
 
Maer si sijn menegherande
45[regelnummer]
Som ghesoden som ghebraden
 
Ende ghesmouten alse caden
 
Ende thant sijn si daer naren
 
Alsoe groet alsi vore waren
 
Want sine moghen steeruen niet
50[regelnummer]
Hoe groet si doeghen dat verdriet
 
Som dorst som coude
 
Som slaghe menichuoude
 
Die hen gheuen die quade gheeste
 
Die om haer torment driuen feeste
55[regelnummer]
Alsoe gods gherecht ordeel
 
Elken gheeft sijn deel
 
Van tormente inder noet
 
Na dattie sonden sijn groet
 
¶ Die vriende op ertrike laten
60[regelnummer]
Hebben daer af vele baten
 
Want zielmessen ende ander bede
 
Ende aelmoesenen daer toe mede
 
Helpen hen harde sere
 
Te comene vte haren sere
65[regelnummer]
Nochtan soudt hen doen stade
 
Dijt met goeder trouwen dade
 
¶ Ja in dat inde van yrlant
 
Alsoe alsict ghescreuen vant
 
Sijn tormente van vele manieren
70[regelnummer]
Die daer die zielen hantieren
 
Die enen riddre twaren
 
Leuens lijfs ghetoent waren

 
Die patricius es gheheten
 
Ende quam weder ende dede weten
75[regelnummer]
Den volke algader van dien
 
Dat hi daer hadde ghesien
 
Soe dat nieman ghepeinsen en mochte
 
Dwonder datmen daer wrochte
 
Van meneghen tormente swaer
80[regelnummer]
Datmen den zielen dede daer
 
Ende noch heetet daer bi
 
Purgatorium patricij

Vanden tormenten der hellen .xiij.

 
Nu willic v voert tellen
 
Vanden tormente vander hellen
 
Die menegherande sijn ende swaer
 
Die de zielen doghen daer
5[regelnummer]
¶ Die helle es eene stede
 
Daer altoes es demsterhede
 
Sonder ghenade oft ontfarmen
 
Men hoert daer niet dan carmen
 
Groet ghescrey gheslach van handen
10[regelnummer]
Ende ghecrisel oec van tanden
 
Ende alle manieren van wee
 
Der hellen waren daer twee
 
Ene bouen ende ene beneden
 
Die zielen van goeden zeden
15[regelnummer]
Ende die te hemelrike hoerden toe
 
Voeren in die ouerste doe
 
Eer god ane den cruce starf
 
Met welker doet hi verwarf
 
Dat hise vut dier pinen sloet
20[regelnummer]
Ende brachtse tier bliscap groet
 
Maer die in die neder helle waren
 
Die moesten daer twaren
 
Besloten doen in bliuen
 
Ewelec met dien caytiuen
25[regelnummer]
¶ In die helle es een vier
 
Dat heet es ende onghier
 
Ghelijc dat onse vier heeter es
 
Dan een ghescreuen des sijt ghewes
 
Alsoe es dat heeter dan dit

30[regelnummer]
Daer soe meneghe ziele in zit
 
Dits een vier dat altoes blaect
 
Van neghenen dinghen ghemaect
 
Dat minderen mach no vergaen
 
Ende es onder der erden ghestaen
35[regelnummer]
¶ Neghenderhande weetmen waele
 
Sijn daer tormente principale
 
Dierste es van dien bernenden viere
 
Dat daer es soe onghire
 
Al waert dat allinghe
40[regelnummer]
Die zee daer dore ghinghe
 
Die hitte nochtan van desen
 
En souds twint te minder wesen
 
Maer soude branden alst vore dede
 
Ende en gheft ghene claerhede
45[regelnummer]
¶ Dander pine es ene coude
 
Dat daer es soe menechfoude
 
Dat nieman en mochte vertellen
 
Dat es daer oec inder hellen
 
Dat coude es van zelker cracht
50[regelnummer]
Worder een berch van viere in bracht
 
Hi verlore al sinen brant
 
Ende worde ijs altehant
 
¶ Dat derde point van dien tormenten
 
Dat sijn draken ende serpenten
55[regelnummer]
Ende worme menegherhande
 
Die daer woenen in den brande
 
Ghelijc vische in die riuiere
 
Die eyslijc sijn ende onghire
 
Beide te siene end te hoerne
60[regelnummer]
Si gapen ende si hebben horne
 
Oft sijt al souden verslinden
 
Ende die serpente winden
 
Daer dien zielen om den hals
 
Ende doen hen vele ongheuals
65[regelnummer]
¶ Die vierde pine doet hen groete noet
 
Dats stanc die daer es soe groet
 
Dat ghene herte en mochte dinken
 
Die blijft hen altoes sonder minken
 
Waers een dropel in een conincrike

70[regelnummer]
Dlant verdorue ghemeenlike
 
¶ Die vijfte pine van desen
 
Es dat daer duule wesen
 
Die de zielen soe sere slaen
 
Alse smede die met hameren staen
75[regelnummer]
Op een anebilt ende smeden
 
Want si sijn zelc van seden
 
Dat si niet moede en moghen werden
 
Soe wat arbeide dat si herden
 
Ende die zielen oec en moghen
80[regelnummer]
Niet steruien wat si doghen
 
Ende alse die zielen alsoe plat
 
Gheslaghen sijn als een blat
 
Soe sijn si weder twaren
 
Alsoe si te voren waren
85[regelnummer]
Aldus en wert hoer torment
 
Nemmermeer daer gheent
 
¶ De seste pine mochdi weten
 
Dat sijn die eyselike creten
 
Ende dat vervaerlijc ghehule
90[regelnummer]
Dat die serpente vule
 
Entie worme ende die draken
 
Omtrent die zielen maken
 
Daer si om haer kele winden
 
Oft sijt al souden verslinden
95[regelnummer]
Ende groet gheslach van handen
 
Ende ghecrisel groet van tanden
 
Ende meneghe stemme van wee
 
Diemen hoert ielanc soe mee
 
Vanden arme kaytiuen
100[regelnummer]
Die daer dien iammer driuen
 
¶ Die seuende pine alsmen ons seit
 
Dat es die groete demsterheit
 
Daer si af hebben grote noet
 
Want daer nes licht cleine no groet
105[regelnummer]
¶ Dachtende pine die si daer
 
Hebben es hen harde swaer
 
Dat es die scande vandien zonden
 
Daer si in worden vonden
 
Want elc kint ende verstaet

110[regelnummer]
Des anders sonde ende mesdaet
 
¶ Die neghende pine es
 
Dat si des wel sijn ghewes
 
Dat hoer torment moet sijn
 
Ewelec sonder termijn
115[regelnummer]
Buten troeste van alre ghenaden
 
Ende dat hen niene mach staen in staeden
 
Aelmoesene vasten no bede
 
Ende dat gods ontfarmechede
 
Tote hen niet comen en sal
120[regelnummer]
Dit gheft hen rouwe bouen al

Waer omme de tormente sijn .xiiij.

 
DEse .ix. tormente die ghi
 
Hier vore hoeret segghen mi
 
Heft god aldus ghegheuen
 
Om dat die mensche in dit leuen
5[regelnummer]
Versmaedt die .ix. ordenen fijn
 
Der ingle die in den hemel sijn
 
Want hi ons daeromme heft ghescapen
 
Te comene in die gheselscapen
 
Daer hi ons toe heft vercoren
10[regelnummer]
En si dat wijt willens verboren
 
Met onser dwaesheit ende anders niet
 
Van selker dwaesheit dusdaen verdriet
 
God heuet wel gheuoeght
 
Want hijt alsoet siere wijsheit ghenoeght
15[regelnummer]
Gherecht torment heeft vonden
 
Alsoe behoert telker sonden
 
¶ Om dat si in haren tide
 
Vol waren van nide
 
Ende houerdech ende fier
20[regelnummer]
Bernensi in dat hete vier
 
¶ Ende om dat si dreuen mede
 
Der werelt verwaenthede
 
Ende svleesch ghemac so menechfoude
 
Soe doghensi dat groete coude
25[regelnummer]
¶ Om dat si so node saghen
 
Die arme in haren daghen
 
Ende die ghene niene wouden eren
 
Die den wech ten hemele leren

 
Soe sijn si daer hen omtrent
30[regelnummer]
Meneghen drake ende serpent
 
¶ Om dat si in horen liue
 
Der luxurien bedriue
 
Leuerden hoer leuen lanc
 
Hebbensi dien groeten stanc
35[regelnummer]
¶ Om dat si en wouden doeghen niet
 
Penetentie ende ander verdriet
 
Doer die minne van onsen here
 
So slaetmense daer soe sere
 
¶ Om dat si hoerden noede
40[regelnummer]
Segghen die gods gheboede
 
Ende dat der zielen orbore ware
 
Soe moetensi hoeren dare
 
Dat ghehule ende dat ghecrite
 
Des si meer en werden quite
45[regelnummer]
E¶ Om dat si niet en woude keren
 
Ten gherechten gheloeue ons heren
 
Ende ten lijchte dat gode selue es
 
Soe moetensi des sijt ghewes
 
In de demsterheit bliuen
50[regelnummer]
Ewelec met dien caytiuen
 
¶ Om dat si in haren stonden
 
Den priesters halen hare sonden
 
Soe siet daer ende verstaet
 
Elc des anders mesdaet
55[regelnummer]
¶ Ende om dat si vroech no spade
 
En riepen optie gods ghenade
 
Ende sonder vreese sonde daden
 
Ende also waren beraden
 
Dat si ewelijc in sonden bleuen
60[regelnummer]
Liete hen god ewelijc hoer leuen
 
Soe staet hen daer te sine
 
Ewelec in die pine
 
Buten allen toeuerlaete
 
Ende sonder troest van enegher bate
65[regelnummer]
Aldus heft god met sire wijsheit
 
Elker sonden pine gheleit
 
Nadat hare van rechte behoert
 
Als ghi hier vore hebt ghehoert

 
¶ Si souden die doet gerne zien
70[regelnummer]
Maer die doet sal hen vlien
 
Ende die de zielen pinen daer
 
En werdens niet moede dats waer
 
Dus en wert hoer torment
 
Nemmermeer daer gheent
75[regelnummer]
¶ In een boecsken dat ic las
 
Van ere zielen die ghesceeden was
 
Vten lichame in hierlant
 
Ende wart ghevoert daer si vant
 
Vele tormente vander hellen
80[regelnummer]
Hoeredi die vertellen
 
Ghi sout van vare beuen
 
Doe wert hare macht ghegheuen
 
Mids der ontfarmecheit ons heren
 
Dat si weder soude keren
85[regelnummer]
Ten lichame alsi dede
 
Hi wart leuende ter stede
 
Ende vertrac dien volke voert
 
Wat hi ghesien hadde ende ghehoert
 
Des niemanne volwondren en can
90[regelnummer]
Tondalus soe hiet die man

Vanden wesene der menscheit .xv.

 
Alse die ingle scandelike
 
Verloren hadden hemelrike
 
Maecte god den mensche om dat
 
Hi weder vullen soude die stat
5[regelnummer]
Daer si vte ghevallen waren
 
Hi maecte den mensche twaren
 
Vanden lime vander erden
 
Dien quaeden inglen tonwerden
 
Om dat die cranke menschelijchede
10[regelnummer]
Besitten sal die edel stede
 
Daer si die edele creaturen
 
Cume eene vre in mochten duren
 
Ende daeromme pinen si altoes ende poghen
 
Hoe si ons die stede benemen moghen
15[regelnummer]
God en maecte alsmen wel siet
 
Den mensche allene van erden niet
 
Maer van elementen viere

 
Erde water locht ende viere
 
Van erden vleisch ende bene
20[regelnummer]
Dbloet vanden watre allene
 
Die hitte vandes viers naturen
 
Vander locht die asem ende dat ruren
 
¶ Ende alse die ziele vten liue vaert
 
Keert elc van desen daer waert
25[regelnummer]
Danen dat het van ierst quam
 
Ende daert sijn beghin af nam
 
Locht ter locht vier ter sonnen
 
Want si daer af beide beghonnen
 
Dbloet keert ten watre mede
30[regelnummer]
Want die enen doeden op snede
 
Hine soude bloeden niet en twint
 
Ende dat water dan dat rent
 
In dat vleesch diet al drinct
 
Ghelijc dat water in derde sinct
35[regelnummer]
Want tvleesch nature heeft vander erden
 
Ende erde weder moet werden
 
Die ziele oec als vte veert
 
Keertse weder te gode weert
 
Oft daer hoer god verwijst
40[regelnummer]
Want si ierst vut gode rijst
 
¶ Aldus na aristotiles leren
 
Moet alle dinghe keren
 
Thoren beghinne daer si af quamen
 
Ende hoer wesen ierst af namen
45[regelnummer]
¶ Elc mensche heeft inne
 
Van naturen vijf sinne
 
Sien horen riken smaken tasten
 
Te maten eten drinken vasten
 
Ende met leuene soberleke
50[regelnummer]
Hout men vele bat te ghereke
 
Beide senne ende lichame
 
Dan ocht men te vele name
 
Dies men dronke oft ate
 
Want ens niet soe goet so mate
55[regelnummer]
¶ Met lichten dinghen ende clenen
 
Comt die lichame henen
 
Ende wie te vele wilt vaten inne

 
Struweert lijf ziele ende sinne
 
¶ Men seght die hem daer toe set
60[regelnummer]
Dat hi eenwerf daeghs et
 
Dat hi gheestelike leeft
 
Ende wie hem daer toe gheeft
 
Dat hi tweewerf et daghelike
 
Dat hi leeft menschelike
65[regelnummer]
Ende die driewerf et ofte mee
 
Dat hi leeft als een vee
 
¶ Hier na sal ic v leren
 
Hoemen den lichame sal regeren
 
Daerbi swighic v van desen zaen
70[regelnummer]
Ende wille op mijn beghin gaen
 
Therte es here ende voecht dat wet wale
 
Van dien lichame altemale
 
En leght seker ter cure
 
Besloten in sinen mure
75[regelnummer]
Dats die borst des sijt ghewes
 
Dadt dvaste vanden lichame es
 
Alle die lede ende alle die sinne
 
Die de lichame heuet inne
 
Dinen der herten vroech ende spade
80[regelnummer]
Ende werken alle bi sine rade
 
¶ Die voete draghent daert wesen wilt
 
Die hande draghen sinen scilt
 
Thoeft dat es sijn casteel
 
Ende om dien te houdene gheheel
85[regelnummer]
Soe sijn die hande altoes ghereet
 
Weder men stect oft sleet
 
Si hebben lieuer dat men hem gherake
 
Dan datmen dien casteel brake
 
.Ii. oghen .ij. oren dat sijn si viere
90[regelnummer]
Dese sijn der herten mesalgiere
 
Want wat si sien oren ende verstaen
 
Doen si der herten weten zaen
 
Ende hoeden den casteel met groten ghere
 
Datmen hem niene scade no ne dere

Vander naturen des lichamen .xvi.

TEn lichame behoren sonderlinghe

Van naturen drie dinghe

 
Dat sijn dese drie wildijt weten
 
Slapen drinken ende eten
5[regelnummer]
Die twee machmen verdraghen
 
Den slaep machmen niet veriaghen
 
Want hi es staerker vele mee
 
Ende subtijlre dan dander twee
 
Want alsmen sijns niet en moedt
10[regelnummer]
Soe comt hi al onuerhoedt
 
Ende verwint al tesamen
 
Cracht ende sijn des lichamen
 
Dat hi en kint clene no groet
 
Ende leeght oft hi ware doet
15[regelnummer]
Die nacht es om dat ghescapen
 
Dattie menschen selen slapen
 
Ende rusten lijf ende senne om dat
 
Datsi sdaghes selen te bat
 
Gode diene ende hem versijnnen
20[regelnummer]
Ende hoer lijfs noedorste winnen
 
¶ Dat ierste rusten vande saken
 
Dat god den mensche wilde maken
 
Dat was om dat hi woude
 
Dat hi hem dienen soude
25[regelnummer]
Ende daeromme hebben hemelrike
 
Met hem seluen ewelike
 
Dus can die slaep broeden
 
Cracht ende sijn voeden
 
¶ Naest gods dienste alsoe
30[regelnummer]
Soe hoert den lichame toe
 
Dat hi pine ende arbeide gherne
 
Om sijn lijf te ghenerne
 
Dats een salich broet sijts ghewees
 
Dat me arbeide ghewonnen es
35[regelnummer]
Salich sijn si die dat eten
 
Als ons here dauid doet weten
 
¶ Dbroeschste dinc in siere naturen
 
Onder alle creaturen
 
Ende dat onreinste mede
40[regelnummer]
Dats die arme menschelijchede
 
En daedt die ziele diese versiert
 
Met haerre gracien ende bestiert

 
Alse dat kint ierst wert gbehoren
 
Soe en caent zien noch horen
45[regelnummer]
Gaen no staen bu noch ba
 
Ende leecht als een worm bina
 
Dyen van liue cracht ende sinne
 
Comen hem harde trechlijc inne
 
Want hijs .xx. jaer out die man
50[regelnummer]
Eer hi dese hebben can
 
Ende als hi te sinen besten es comen
 
Soe werdet hem zaen benomen
 
Soe gaen hem cracht ende sinne af
 
Die hem vore onse here gaf
55[regelnummer]
Soe gaet die lichame nicken neder
 
Alse die ter erden wilt weder
 
Te siere moeder daer hi af quam
 
Ende sijn beghin ierst af nam
 
Soe moeti steeruen eist lief eist leet
60[regelnummer]
Ende alse die ziele vte gheet
 
Soe en blijft daer niet dan die sac
 
Daer die ziele verboerghen in stac
 
Dats die lichame die vule stinct
 
Ende met der erden wert gheminct
65[regelnummer]
Ende es onwerder dan enech dinc
 
Dat ie was oft lijf ontfinc
 
Want si die sine vriende waren
 
Alremeest van hem veruaren
 
Ende stoppen hen daer ieghen
70[regelnummer]
Alsoe wi daghelijcs sien pleghen
 
¶ O mensche vule caytijf
 
Waer toe verhefstu dijn lijf
 
Waeromme en peinstu niet ende veest
 
Wanen du quaems ende wie du beest
75[regelnummer]
Ende waer dattu henen sout
 
Bestu aerm rike ionc oft out
 
Du moests wech eist lief eist leet
 
Ende nieman oec en weet
 
Wanner hoe ofte waer
80[regelnummer]
Dat es ons harde swaer

Vanden wesene der zielen .xvij.

DEdelste creature die

 
God onse here maecte ie
 
Dats die ziele des sijt vroet
 
Daer si gherecht es ende goet
5[regelnummer]
Ende die scoenste in hare nature
 
[¶] Ende die leelecste creature
 
Dats die ziele die in sonden
 
Ende in valscheit es ghebonden
 
Alsoe als dingle twaren
10[regelnummer]
Eer si vielen scoene waren
 
Ende na worden eyslijc
 
Alsoe es dit dien ghelijc
 
¶ Die ziele diet wel besiet
 
Es een gheest ende anders niet
15[regelnummer]
Diemen gripen no tasten en mach
 
Dien menschelike oeghe noit en sach
 
Maer als god wilt ghedoeghen
 
Dat si hen iemene vertoeghen
 
Nemensi vander locht ene ghedane
20[regelnummer]
Diemen daer scout ane
 
Ende het vergaet weder metter haest
 
Alse ene kerse diemen vut blaest
 
Want ens maer een blic oft een schijn
 
Die zonder materie sijn
25[regelnummer]
God es gheest die ewelec left
 
Die beghin noch inde en heft
 
Hi soe maecte gheeste twee
 
Die inde en hebben nemmermee
 
Dats dinghel ende die ziele mede
30[regelnummer]
Die hi daeromme werden dede
 
Om dat souden ewelike
 
Met hem woenen in sijn rike
 
Diet met zonden niet en verborden
 
Daer si die vrienscap mede scoerden
35[regelnummer]
¶ Noch sijn dinghe wildijt weten
 
Die wi oec gheestelec heten
 
Alse locht sijn ende vier
 
Gherech vier heten wi hier
 
Die laye die dat hout vut gheft
40[regelnummer]
Oft ander dinc die materie heft
 
Al eest dat mense gheuoelt ende siet

 
Men machse gripen no sluten niet
 
Die locht dat heetic dien wint
 
En machmen sien twint
45[regelnummer]
Maer men gheuoelten wel
 
Nochtan es hi soe starc ende soe snel
 
Dat hi huse ende boeme ter neder slaet
 
Ende dscip dat in die zee gaet
 
Ontwee kerft met groter scaden
50[regelnummer]
Dat hondert manne niet en daden
 
Die groete zee die es soe es soe swaer
 
Maect hi al in roeren daer
 
Dit werct die wint al met sire crachte
 
Nochtan es sijn gheuoelen sachte
55[regelnummer]
Dits te wonderne seere
 
Die wint ghelijct onsen here
 
Diemen gripen no tasten en mach
 
Nochtan werct hi alden dach
 
Dat al die werelt niet en dade
60[regelnummer]
Gheloeft si hi vroech ende spaede
 
¶ Voert willic dat ghi wet
 
Stemmen ende ander lude met
 
Dat sijn oec gheesteleke zaken
 
Men machse sien no gheraken
65[regelnummer]
Maer ten oeren wilt dat in
 
Ende anders in enghenen sijn
 
Ende die oeren zendent der herten voert
 
Als ghi hier vore hebt ghehoert
 
¶ Alse die ziele den lichame rumen sal
70[regelnummer]
Soe rumen met hare dan al
 
Dat gheestelec in hem was
 
Locht. vier. hoeren. sien. stemmen alsic las
 
Daer en blijft niet tien male
 
Dan twee dinghe materiale
75[regelnummer]
Dats vleesch ende bloet vorwaer
 
Maer dbloet wert water daer
 
Ende drinct in tvleesch te hant
 
Alsic v vore dede bekant
 
Ende dit vleesch rot ende wert erde
80[regelnummer]
Maer dandre varen harre verde
 
Want si der erden nien bestaen

 
Noch gheen rotten moghen ontfaen
 
Des ghelike ende van desen
 
Soude men v vele meer lesen
85[regelnummer]
Maer ic wilt nu legghen neder
 
Ende ter zielen keren weder

Noch vander zielen .xviij.

 

SElke meestre des gheloeft
 
Seide wilen dat int hoeft
 
Die ziele te ligghene plaghe
 
Selke seiden dat si int herte laghe
5[regelnummer]
Om dat die senne ende dat verstaen
 
Vut desen tween meest ghaen
 
Maer andre meestre maken ons vroet
 
Dattie ziele leght int bloet
 
Ende soe waer dbloet es in die lede
10[regelnummer]
Dat daer die ziele es mede
 
Ende daermen sbloets niet en vint
 
Dat daer der zielen nes twint
 
Alse haer. nagle. ende tande
 
Dat dese hebben enegherande
15[regelnummer]
Sweren alst dicke ghesciet
 
Dat en doet anders niet
 
Dan dat die wortelen gaen
 
In dbloet daer si in staen
 
En mach gheen let sweren sijds ghewes
20[regelnummer]
Daer gheen bloet in en es
 
Want al tgheuoelen groet ende clene
 
Comt vter zielen alleene
 
Want alse die ziele vte tiet
 
Soe en gheuoelt die lichame niet
25[regelnummer]
Daer bi mochdi merken clare
 
Dat ic hier segghe dware
 
¶ Die hadde eenen arm oft een been
 
Daer bloet in en ware gheen
 
Ende al verdorret were
30[regelnummer]
Daerne mochte comen engheen swere
 
Want die ziele daer niet en leit
 
Daer tgheuoelen al vte gheit
 
¶ Zielen sijn van manieren drie
 
Dierste es redenlec ende die
35[regelnummer]
Kint wel ende verstaet

 
Donderscheet tusschen goet ende quaet
 
Ende moet oec ewelijc leuen
 
Die es den mensche ghegheuen
 
¶ Van zielen dander maniere
40[regelnummer]
Die hebben vogle ende ander diere
 
Die es onredelec ende stom
 
Ende en weet recht no crom
 
Die niet dan gheuoelen en can
 
Ende alse die beeste sterft dan
45[regelnummer]
Soe sterft die ziele mede
 
Dits van naturen hore zede
 
¶ Die derde maniere van desen
 
Dat sijn zielen die groyende wesen
 
Die en gheuoelen no en kinnen
50[regelnummer]
Die hebben crude ende boeme binnen
 
Alse dese verdroeghen ofte vallen
 
Gaet hoer ziele te nieute met allen
 
¶ Die ziele die blies god des seker sijt
 
Vut sinen monde ghebenedijt
55[regelnummer]
Daer af si warm wesen moet
 
Ende die ziele verwarmet dbloet
 
Daer hore in te sine behoert
 
Ende dbloet verwarmt den lichame voert
 
Want alse die ziele vte vaert
60[regelnummer]
Werdt die lichame cout ter vaert
 
Al dat die lichame doet oft sprect
 
Dats mids der zielen diene berect
 
Want die lichame en vermach gheen dinc
 
En si mids der zielen ghehinc
65[regelnummer]
Als een doede op en pert
 
Datten draght daert beghert
 
Daeromme heft der zonden meerre blame
 
Die ziele dan die lichame
 
¶ Daeromme moet sijt ghelden swaerlijc
70[regelnummer]
Want si es onsterflljc
 
Ende vaert harre verde
 
Maer die lichame rot in derde
 
Die ziele es licht ende subtijl mede
 
Ende si en vult en gheene stede
75[regelnummer]
¶ Al saten .m. zielen dats waer

 
Alle tsamen op een haer
 
Het en soude breken no boghen
 
Noch last daer af hebben moghen
 
Si soude liden dore enen mure
80[regelnummer]
Ende varen ten hemele op ene vre
 
Want sijs gheest ende anders twint
 
Darmen ghene materie in en vint
 
¶ Alst comt ten doemsdaghe
 
Al waert dat dan en ziele zaghe
85[regelnummer]
Broeder kint moeder ende vaeder
 
Ter hellen ghewijst sijn algader
 
Sine souds twint te droeuer sijn
 
Want hen dunct gherecht ende fijn
 
Tfonnesse hors sceppers hors heren
90[regelnummer]
Met wien dat si keren
 
Ter glorien van hemelrike
 
Die hen duert ewelike
 
Ende si die verdoemt sijn int verdriet
 
En beclaghen hen van gode niet
95[regelnummer]
Dat hi hen enech onrecht doet
 
Want si kennen sijn vonnesse goet
 
Ende si wouden wel al te samen
 
Dat si nemmermeer vut en quamen
 
Ende aldus daer mochten bliuen
100[regelnummer]
Ewelec met dien caytiuen
 
Si weten wel si moeten comen
 
Daer god die werelt sal doemen
 
Ende met den lichame weder ghesellen
 
Ende alsoe keren ter hellen
105[regelnummer]
Ende hoer pine dan sal sijn na das
 
Noch alsoe groet alsi vore was
 
¶ Die sijn inden hemelschen zanc
 
Hebben oec groet verlanc
 
Om daer vte te sine saen
110[regelnummer]
Dat salmen alsoe verstaen
 
Dat si gherne ten ordeele quamen
 
Ende hoer lichamen ane namen
 
Om dat hare vreude na desen
 
Ghedobbeleert soude wesen

Wat machte die ziele heft .xix.

 
	  
God heeft elker zielen op ertrike
 
Beuolen een conincrike
 
Dat si dat houde ende regere
 
Alsoe dat horen here
5[regelnummer]
Vrome daer af come ende bate
 
Soe es si een goet drossate
 
Eist dat sijt alsoe beware
 
Soe sal god zegghen tote hare
 
Vrient nem dese croene
10[regelnummer]
Ic wildi met hoghen loene
 
Louen in mijn eweghe rike
 
Datti duren sal ewelike
 
Want du heues mi ghedient
 
Ghetrouwelike als mijn vrient
15[regelnummer]
Ende als die drossate alsoe regneert
 
Dat dconinchrike wert ghestrueert
 
Soe dats die here daruen moet
 
Ende verliest sijn rechte goet
 
Soe seeght die here met grammer moete
20[regelnummer]
Bint desen hande ende voete
 
Ende werptene int vier dats sijn recht
 
Hi heeft ghedient als een valsch knecht
 
Die drossate alse wijt beuroeden
 
Dats die ziele die in hoeden
25[regelnummer]
Den lichame beuolen es
 
Hi es dconingrike sijds ghewes
 
Die moet die ziele hoeden ende beleiden
 
Ter goeder gherechtecheiden
 
Ende alsoe regeren met wisen rade
30[regelnummer]
Dats god en hebbe en gheene scade
 
Dats datmen vaste gheloeue ane gode
 
Ende houde der kerken ghebode
 
Diet wel regeert ende wijslike
 
Werd ghecroent in hemelrike
35[regelnummer]
Ende diet onwijslike regeert hier
 
Werd gheworpen in dewelike vier
 
Die ziele gaet vut den monde
 
Ende alst gheualt op zelke stonde
 
Dat dat kint met orloue gheseeght
40[regelnummer]
Sterft daert in de moeder leeght

 
¶ Die ziele vaert vter moeder monde
 
Al waert dat men die kele bonde
 
Ende dien mont verstopte vaste ter core
 
Si moeste nochtan liden daer dore
45[regelnummer]
¶ Alse die mensche sterft sijn dare
 
Vier dinghe fel ende sware
 
Die alre felste waerlike
 
Die ie quamen in etrike
 
¶ Die ziele heeft anxt ende seerechede
50[regelnummer]
Die lichame pine ende iammer mede
 
¶ Danxt der zielen es soe groet
 
En mochtu niemen zegghen bloet
 
Om dat si hare mesdadech kint seere
 
Vor haren sceppere haren here
55[regelnummer]
Dien si gherecht rechtre weet
 
Wient si lief ofte leet
 
Haer seerecheit es zonder mate
 
Om dat si vten vate
 
Sceeden moet daer si was inne
60[regelnummer]
Van horen iersten beghinne
 
Ende si daer toe oec ontsiet
 
Te comene in groet verdriet
 
Al zaghe ene moeder hoer kinder
 
Alle doeden meerre ende minder
65[regelnummer]
Soe en soudse soe droeue niet wesen
 
Alse die ziele es van desen
 
Sceedene dat si sceedt dare
 
In onuertelliken vare
 
¶ Die pine des lichamen es
70[regelnummer]
Soe starc ende soe groet sijds ghewes
 
Men mocht ghepeinsen no ghewaghen
 
Want worde een mensche gheslaghen
 
Met hameren op een anebilt
 
Dat hi dunne ware als een vilt
75[regelnummer]
Ende hi steruen en mochte niet
 
Sone ware sine pine ende sijn verdriet
 
Tiende ghedeel niet soe groet
 
Alse die lichame heeft inder doet
 
Daer die twee van een varen
80[regelnummer]
Die tsamen altoes gheheilt waren

 
Den lichame iammert ende es verseert
 
Om dat hi in asschen keert
 
Ende hi dat kint ende verstaet
 
Dat sijn edel wesen te nieute gaet
85[regelnummer]
Want wesen es dedelste dinc
 
Daer god ie toe dede ghehinc
 
Laet ons zonderen trecken
 
Voer onse oeghen ende daer op mecken
 
Dese iammerlike meswinden
90[regelnummer]
Daer wi alle in moeten inden

Hoe die ziele henen scheedt .xx.

 
Alse dinghel werdt gheware des
 
Dat die ziele die hem buvolen es
 
Ende sinen wille heeft ghedaen
 
Sceeden moet. soe haelt hi zaen
5[regelnummer]
Van inglen een groet conroet
 
Ende nemen die ziele met eeren groet
 
Ende voerense ten hemelschen houe
 
Met zanghe ende met groeten loue
 
Ende bringhense te horen lone
10[regelnummer]
Ende sette hore opt hoeft ene croene
 
Van groeter glorien ende eeren
 
Ende danken der goetheit ons heren
 
Ende zegghen dese heeft vromelike
 
Ghestreden in ertrike
15[regelnummer]
Ende ieghen den viant hem verweert
 
Hi es der glorien wel weert
 
Die hem ewelike hier duren sal
 
Dus soe verbliden al
 
Dingle ende die zielen mede
20[regelnummer]
Om dier zielen salechede
 
¶ Dander maniere es dat
 
Als eene ziele sal rumen tfat
 
Die in zonden heeft gheleeft
 
Ende die vore die doet heeft
25[regelnummer]
Ghewarech berou ontfaen
 
Ende enghene penitentie ghedaen
 
Die ziele nemt dinghel te hant
 
Ende leuerse den duuel metter hant
 
Ende beueelt dat hise sciere

30[regelnummer]
Voere inden vagheuiere
 
Want die duule also wi lesen
 
Moeten onderdaen wesen
 
Den inghelen ende hen sijn ghereet
 
Eest hen lief of eest hen leet
35[regelnummer]
Daer staet hen dan te sine
 
In die onuertellike pine
 
Tote dat hore sunden wet wale
 
Verteert sijn altemale
 
Ende die ziele si ghesiueert
40[regelnummer]
Als een gout datmen puergeert
 
Wallende in enen forneyse
 
Dan sijn die ingle wel eyse
 
Ende nemen die ziele met feesten groet
 
Ende vurense in abrahams scoet
45[regelnummer]
Dats in die vreude van hemelrike
 
Die hare duert ewelike
 
¶ Die derde maniere es dus ghedaen
 
Alse die ziele sal vte gaen
 
Die in sonden heeft gheleeft
50[regelnummer]
Ende hare niet bekeert en heeft
 
Ende wille heeft mochtsi leuen
 
Datsi an die sonden soude cleuen
 
Soe comen tien inde dare
 
Van duulen ene groete scare
55[regelnummer]
Ende nemen die onsaleghe caytiue
 
Ende treckense vten liue
 
Die si met steken ende met slaghen
 
Fellike ter hellen draghen
 
Ende verwiten haer scandelike
60[regelnummer]
Al dat si op ertrike
 
Jeghen horen sceppre dede
 
Dats en sanc der iammerechede
 
Dus draghen sise inder helle
 
Daer si ewelike moet quellen
65[regelnummer]
Buten rade ende buten troeste
 
Ende buten hope van verloeste
 
Alsoe ic v vore vertrac
 
Daer ic vander hellen sprac

Hoe god adame maecte ende vanden e[..]schen paradyse .xxi.

 
GOd maecte adaeme alsic las
 
In ebron bi damas
 
Ende blies hem die ziele in
 
Dat was dat scoenste ghewin
5[regelnummer]
Dat god den mensche ie gaf
 
Want daer quam die ziele af
 
Ghebeelt na gods belde
 
Alsic v hier voren telde
 
¶ God sende dien man
10[regelnummer]
Doen enen slaep an
 
Ende nan ten seluen tiden
 
Ene rebbe vut siere siden
 
Ende maecte daer dwijf
 
Daeromme sijn si een lijf
15[regelnummer]
Man ende wijf tesamen
 
Om dat si deen vanden andren quamen
 
Soe dat die menschen bi hen staen
 
Die te nieute zouden gaen
 
En daedt thuweleec dat god gaf
20[regelnummer]
Daer die menschen comen af
 
Doen dedise in eere corter vren
 
In dersche paradijs vuren
 
¶ Dit paradijs hebbic verstaen
 
Es rechte int oesten ghestaen
25[regelnummer]
Ende es soe scoene dat gheen man
 
Te vollen ghesegghen en can
 
Van boemen ende van cruden mede
 
Ende van alrehande cierhede
 
Daer nes honger no dorst
30[regelnummer]
Onweder coude no vorst
 
Die locht es daer soete ende stille
 
Daer nes ghenrehande onwille
 
¶ Alle ghenade ende onghenade
 
Die ons comen vroech ende spade
35[regelnummer]
Die ons god sent deweghe vader
 
Comen vten oesten algader
 
Ende die ingle oec waerlike
 
Want ets dansichte van hemelrike
 
Ic soudt houden sonder waen

40[regelnummer]
Dat die porten sijn ghestaen
 
Van hemelrike al daer
 
Maer inne zegs niet vorwaer
 
¶ Hier omme siedi die werelt dore
 
Dat van dien kerken die core
45[regelnummer]
Ten oesten sijn ghekeert al
 
Om dat hem elc alsoe keeren sal
 
Alshi te gode doet sine ghebede
 
Al waert in ene ander stede
 
Men sal daerwaert keeren dan
50[regelnummer]
Eest datment ghedoen can
 
¶ Die diluuie die in onsen stonden
 
Die werelt struerden om har zonden
 
Quam vut oest alsment vint
 
Maer int paradijs en lieper twint
55[regelnummer]
Want des en was ghene noet
 
Al was die zonde groet
 
Die adam daer in dede
 
Hi voerese thant ter stede
 
Vor hem vut ghemeine
60[regelnummer]
Ende tparadijs bleef reine
 
¶ In des paradijs plaine
 
Soe springt ene fonteyne
 
Die soe groet es hebbic vernomen
 
Datter viere riuieren vut comen
65[regelnummer]
Dese lopen in cruis wise
 
Te vier sieden vten paradise
 
Elke mach wel alsoe groet sijn
 
Ofte meerre dan die rijn
 
Dit sijn hoer namen sijds ghewes
70[regelnummer]
Phison. gyon. tygris. eufrates
 
Die menech lant ende meneghe stat
 
Verversschen ende maken nat
 
Daer waters breke soude wesen
 
En daedt die planteit van desen
75[regelnummer]
Men vinter oec in saphire
 
Ende alrehande ghesteente diere
 
Die harde wert sijn ende fijn
 
Ende van groter macht sijn
 
¶ Desen paradyse geliken wi

80[regelnummer]
Ihesum christum den gods sone vri
 
Die tparadys es van welden
 
In wien dat altoes helden
 
Alle ghenoechlechede
 
Ende volmaecte vroude mede
85[regelnummer]
Die hem met herten mint
 
Hem en mach ghebreken twint
 
Want hi heft sijn begheren al
 
Dat nemmermeer inden en sal
 
In selc ghebruic van soetecheden
90[regelnummer]
Dat al die leuen niene gheseiden
 
¶ O edel minne wanneer seldi
 
Volcomelec comen in mi
 
Of dat ic uwes ghesmake iet
 
Haddic v mi ne ghebrake niet
95[regelnummer]
Al mijn vernoy ware verdreuen
 
Ay here wilt mi gheuen
 
Vwe vaderlike hulpe daer toe
 
Soe bliuic ewelike vroe
 
Ende mi en mach niemen deren
100[regelnummer]
Ende soe hebbic al mijn begheren
 
¶ Der fonteynen die springt daer
 
Soe groet soe soete ende soe claer
 
Gheliken wi der fonteynen diep
 
Die vut christus siden liep
105[regelnummer]
Bi viere riuieren die gaen
 
Vut deser fonteinen mochdi verstaen
 
.Iiij. riuieren die gaen zoete
 
Vut christus handen ende voete
 
Welke fonteine ende riuieren
110[regelnummer]
Dese werelt al vercieren
 
Ende maken versch ende reine
 
Van zonden groet ende cleine
 
Allen den ghenen zonder letten
 
Die haer gheloeue daer in setten
115[regelnummer]
Met goeden hope ende met werken
 
Daer ons god in moet ghesterken
 
¶ Die heileghe kerke spruut hier vut
 
Gods vutvercorne bruut
 
Der welker kinder wi alle sijn

120[regelnummer]
Die int gheloeue sijn fijn
 
Want si ons te kinne gheft
 
Dleuen daermen ewelijc left
 
Bi desen riuieren waerlike
 
Moghe wi verstaen properlike
125[regelnummer]
Die viere ewangelisten
 
Die christus leuen al wisten
 
Dat si in vier boeken screuen
 
Daer die kerstene liede bi leuen
 
Daer die heileghe leeringhe vut strijct
130[regelnummer]
Daer tghesteinte bi ghelijcht
 
¶ Men magher oec bi merken
 
.Iiij. leereren der heilegher kerken
 
Die de heileghe scrifture sware
 
Ontbonden ende maecten clare
135[regelnummer]
Daer dat heileghe saet vut gaet
 
Daer dat kerstenheit bi staet
 
Dat sijn ieronimus ende ambrosius
 
Augustinus ende gregorius
 
Die dat sware maecten lichte
140[regelnummer]
Bi des heilechs gheests ghichte
 
In dit paradijs alsic las
 
Sijn enoch ende helyas
 
Met zielen ende met liue ghedraghen
 
Die in antkersts daghen
145[regelnummer]
Ieghen hem zelen disputeren
 
Om tgheloeue gods ons heren

Hoe adaem tghebod brac ende swijfs bedriechnesse .xxij.

 
DOen adam ende yeue quamen
 
In dat paradijs te samen
 
Orloefde hen god dat si mochten
 
Eten van allen vrochten
5[regelnummer]
Die daer stoeden ghemeene
 
Sonder van enen bome alleene
 
Die thout der wijsheit hiet
 
Thant als god henen sciet
 
Was die viant al ghereet
10[regelnummer]
Die smenschen salecheit beneet
 
¶ Ende om dat hi wiste openbare

 
Dat dwijf broescher ware
 
Ende onghestadegher dan die man
 
Soe riet hi hare tetene dan
15[regelnummer]
Van dien bome si soude bi desen
 
Den alrehoechsten ghelijc wesen
 
Ende onsterflijc oec bliuen
 
Dwijf als noch pleghen wiuen
 
Waende waers ende gheloefde thant
20[regelnummer]
Ende plucte enen appel metter hant
 
Ende aets ende gaefs adame
 
Ende bat hem dat hijs name
 
Hi soude gode sijn ghelijc
 
Ende oec wesen onsterflijc
25[regelnummer]
¶ Van minnen ende van groeter lieuen
 
Die adaem droech tote yuen
 
Soe en woude hi hare wernen niet
 
Maer dede dat si hem riet
 
Ende brac tghebod zonder noet
30[regelnummer]
Dat hem god seluen gheboet
 
Daer god omme was soe gram
 
Dat adam ende al dat van hem quam
 
In groeter droefheiden om bleef
 
Tote dat christus selue verdreef
35[regelnummer]
¶ Nu sich wat groeter iammerechede
 
Quam van yeuen broeschede
 
God moester omme senden
 
Sinen sone in dit ellenden
 
Ende die bitter doet doen becoren
40[regelnummer]
Ende algader bleef verloren
 
Soe wat dat quam van hare
 
In vijf dusentech iare
 
Tote dat christus verrees vander doet
 
Ende sine vriende halp uter noet
45[regelnummer]
¶ Alle die duule twaren
 
Die ie in die helle waren
 
En hadden adame niet moghen
 
Alsoe hebben bedroghen
 
Dat hi tghebod hadde te broken
50[regelnummer]
Dat god hadde ghesproken
 
Maer een wijf die hi minde

 
Die cume .ii. vore .iij. kinde
 
Die hoerde hi ende liet al
 
Tghebod dat hem god beual
55[regelnummer]
¶ Hieromme eest sorchlijc herde sere
 
Dat een man buten kere
 
Ende bouen mate een wijf mijnt
 
Want eens deels es hi ontsijnt
 
Bedie hi altoes horen wille
60[regelnummer]
Wedert si lude ende stille
 
Bouen alle orbore set
 
Ende bouen sijns selfs ere met
 
Ende verghet gods al mede
 
Alse die goede adam dede
65[regelnummer]
Die omme die minne van enen wijue
 
Maecte soe vele kaytiue
 
Elc man sie ende mecke
 
Dat hi niet en valle in horen strecke
 
Si hebben meneghen wisen doen riesen
70[regelnummer]
Ende ziele ende lijf doen verliesen
 
¶ Die goede salmen minnen
 
Met ghetemperden sinnen
 
Behendechlec ende in maten
 
Ende die quade salmen haten
75[regelnummer]
Ende scuwen waer dat men can
 
Want daer nes ghene bate an
 
Soe men meer met hen wandelt
 
Soe men meer wert ghescandelt
 
Want die van naturen es quaet
80[regelnummer]
Daer toe en helpt gheen raet
 
Si moet quaet sijn ouer al
 
Want dat quaet inden stal
 
Moet ouer al quaet wesen
 
Dits een ghemeine lesen

Hoe adaem ruumde tparadys ende wat ons daer af quam .xxiij.

 
DOen si der vrocht hadden ghesmaect
 
Kendensi hen beiden naect
 
Ende hadden onderlinghe scalhede
 
Ende decten thant hore lede
5[regelnummer]
Want si waren ontleedt

 
Ende van gods gracien ontcleedt
 
Maer eer si tghebod braken
 
Waren si in allen saken
 
Onnosel ende van herten rene
10[regelnummer]
Ende en peisden archeit enghene
 
¶ Waren die menschen van binnen
 
Soe reine ende onnosel van sinnen
 
Dat sijs twint in arghe en toghen
 
Dat si hoerden oft saghen met oghen
15[regelnummer]
Niemen en soude hem scamen siere lede
 
Noch die oec decken mede
 
Noch des oec scamen hebben blame
 
Dat hi elc noemde met sinen name
 
Maer om dsalc ghepeins datter in leght
20[regelnummer]
Dattie nosel herte te peinsen pleght
 
Soe bringhet inne ene scamelhede
 
Diemen houden sal in elke stede
 
¶ God quam thant daer
 
Ende seide adaem waer sidi waer
25[regelnummer]
Als hi gods stimme hadde ghehoert
 
En doersti niet comen voert
 
Alsoe si noch gherne trecken achter
 
Die hen kinnen inden lachter
 
¶ Doch dathi voert quam
30[regelnummer]
Ende seide here doen ic v vernam
 
Wasic veruaert om dat ic brac
 
Tghebod dat v mont sprac
 
Dwijf riet mi lieue here
 
Die mi bedroghen heeft dus sere
35[regelnummer]
Dwijf sprac thant mede
 
Dadt hare dserpent doen dede
 
Dus waerpt elc op andren daer
 
Dat hen niet en bescoet een haer
 
¶ Het es quaet ende sotheit
40[regelnummer]
Dat een mensche sine sunden leit
 
Op andren ende seght daer bi
 
Inne mochts niet dese riedt mi
 
God heeft den mensche ghegheuen
 
Selc verstannesse in sijn leuen
45[regelnummer]
Dat hi verstaet ende weet

 
Waer hi goet oft quaet begheet
 
Ende nieman en sal om anders raet
 
Gode verweerken ende doen quaet
 
Alle sunden lude ende stille
50[regelnummer]
Comen vut onsen eyghenen wille
 
Ende nieman en mochte daer aue
 
Onscout doen dat redene ghaue
 
Ons selfs sijn scouden ende blame
 
¶ Doen sprac god tote adame
55[regelnummer]
Om dattu dijns wijfs wille dades
 
Ende mijn ghebod versmades
 
Soe steet di dijn broet tetene
 
Met pinen ende met swetene
 
¶ Siet kinder ende merket alle
60[regelnummer]
Wat groeter ongheualle
 
Dat ons ver yue dede
 
Met haerre onghehoersamhede
 
Daer af quam ons hongher dorst
 
Sorghe coude hitte vorst
65[regelnummer]
Met lede werden gheboren
 
Al ons leuen hebben toren
 
Siecheit pine ende aerbeit
 
Ende daer toe menich ander leit
 
En es coninc graue no hertoghe
70[regelnummer]
Paus no ander man soe hoeghe
 
Hine moet pinen ende sorghen bitiden
 
Ende dicke sinen onwille liden
 
Met orloghe oft met siecheden
 
Ende van deser werelt moeten wi sceden
75[regelnummer]
Met iammerecheiden herde groet
 
Als ons verbit die felle doet
 
Soe moet die lichame in derde
 
Die ziele vaert haerre verde
 
Ende nieman en can gheweten
80[regelnummer]
Waersi eenen nacht sal beten
 
Dit leet ende ongheual
 
Quam ons vanden wiue al
 
Ende daeromme staet hare te sine
 
In die sunderlinghe pine
85[regelnummer]
Des ghelike niet en es ghehoert

 
Daer si hare kindre bringhen voert
 
Oec blijft si metten kinde in desen
 
In sorghen pinen ende in vresen
 
Ende heffen ute sinen messe
90[regelnummer]
Ende af dwaen sine vuilnesse
 
Tote dadt hem seluen helpen can
 
Des gaet al quite die man
 
Ende omme die selue sunde twaren
 
Soe sout al ter hellen varen
95[regelnummer]
En daedt ons doepsel niet af
 
Dat christus passie ons gaf
 
Want sire ghebenedider doet
 
En hadde gheweest gheen noet
 
En hadde yeue mesdaen niet
100[regelnummer]
Daer bi merct ende besiet
 
Alsoet mids den wiue quam
 
Dat god der menscheit was gram
 
Alsoe moeste van deser zaken
 
Een wijf den pays weder maken
105[regelnummer]
Al waest langhen tijt daer na
 
Dat was die reine maria
 
Die ons van yeuen mesdade
 
Beiaghde aflaet ende ghenade
 
¶ Ghelijc si oec die vrocht plac
110[regelnummer]
Opt hout daer si tghebod brac
 
Alsoe stoet christus oec ant hout
 
In goeden vridaghe daer hi met gout
 
Ieuen mesdade algader
 
Ende ons versoende an sinen vader
115[regelnummer]
Dits die vrocht van smake zoete
 
Jeghen alle mesquame boete
 
¶ Ghelijc dat des leuens hout
 
Dar an yeue verdiende die scout
 
In midden stoet den paradyse
120[regelnummer]
Daer die fonteine springt van prise
 
Daer .iiij. riuieren vte driuen
 
Daer wi v hier vore af scriuen
 
Alsoe stoet dat cruce ghelike
 
In midden dat ertrike
125[regelnummer]
Daer die edele vrocht ane hinc

 
God ende mensche in waerre dinc
 
Daer die diepe fonteine vut spranc
 
Daer al die werelt aue dranc
 
Dat was sine side diemen ontdede
130[regelnummer]
Tonser alre salechede
 
Ende hi was selue fonteine mede
 
Van alre ontfarmechede
 
Daer die .iiij. rivieren vte liepen
 
Die nieman en can verdiepen
135[regelnummer]
Vut sinen handen ende voeten
 
Alder werelde te boeten
 
Alsoe v vorseide die lesse
 
Aldus na ghelijcnese
 
Woude die vorsienecheit ons heren
140[regelnummer]
Sine passie ordineren
 
Ende vorspellen in menegher figuren
 
Diemen vint in dien scrifturen
 
Van sire menscheit die comen zoude
 
Tonser alre behoude

Hoe adaem leefde doen hi was vten paradise .xxiiij.

 
Doen quam dinghel metter vaerde
 
Met enen viereghen swaerde
 
Ende verboet yeuen ende adame
 
Te harre beider groeter blame
5[regelnummer]
Tparadijs teeweghen daghen
 
Doen wordensi beide ghedraghen
 
In ebron bi damas
 
Daer adam ierst ghemaect was
 
Dus leefden si te gader beide
10[regelnummer]
In groeter iammerecheide
 
Ende een vierech muer quam staen
 
Alomme tparadijs wel saen
 
Die daer stoet alsoe ic las
 
Toter tijt dat christus was
15[regelnummer]
Ghestoruen ane dat hout
 
Daer hi met quijtte ver yeuen scout
 
¶ Die erde brakensi ende ontgonnen
 
Om haer noetdorst die si wonnen
 
Ende al hare leuen vroech ende spaede

20[regelnummer]
Droefdensi om hare mesdaede
 
Ende in al horen tide
 
En wordensi nie van herten blide
 
Want adaem wiste wel dat
 
Dat hem god was ghehat
25[regelnummer]
Ende dat hi sterlijc ware
 
Ende al dat daer nare
 
Van hem comen zoude
 
Ontghelden moeste sine scoude
 
¶ Adaem was die wijste man
30[regelnummer]
Die scoenste die meeste die ie lijf ghewan
 
Die noyt zonde en dede zonder dat
 
Hi ierstwerf den appel at
 
¶ Nu merct kinder ende besiet
 
Adaem en mesdede anders niet
35[regelnummer]
Dan hi an eenen appel beet
 
Jeghen sijns sceppers beheet
 
Daeromme hi ter hellen moeste varen
 
Ende al dat in .v.m jaren
 
Gheboren wart moeste mede daer
40[regelnummer]
Ende ofte dan god wrac soe swaer
 
Van eenen apple dat eten
 
Hoe zal hi ons dan meten
 
Die onghetelde hoeftsonden
 
Die wi begaen tallen stonden
45[regelnummer]
¶ Hi en nutte noit dinc
 
Dat ie lijf ontfinc
 
Fruut ende suuel at hi zonder wanc
 
Ende water dat was al sijn dranc
 
Selke liede zegghen daertoe
50[regelnummer]
Hine droech noit capruun no scoe
 
Ende zelden oec onder dac
 
Raste nam oft ghemac
 
Sine cleedre hore wi tellen
 
Waren van gheitenen vellen
55[regelnummer]
Ander parure en haddi an
 
¶ Nu siet ende merket dan
 
Lieue kinder allegader
 
Dat was onse ierste vader
 
Daer wi alle af comen sijn

60[regelnummer]
Dese en dranc en gheenen wijn
 
Noch en drouch grau no bont
 
Maer vroech ende spaede in alre stont
 
Droech hi als die vroede
 
Die doet in sinen moede
65[regelnummer]
¶ Ofte wi algader dan
 
Comen sijn van desen man
 
Wie es dan dedelste die leeft
 
Seker die meest doechden heeft
 
Ende met zire doeght des verdient
70[regelnummer]
Dat god onse here es sijn vrient
 
Dits dedelste sijds ghewes
 
Niet hi die de rijcste es
 
Ofte die meest es ghemaeght
 
¶ Ay dat si gode gheclaeght
75[regelnummer]
Dat rijcheit nader werelt lopen
 
Edelheit nu wilt copen
 
Met alder werelde rijcheiden
 
En cochtmen niet en dropel edelheiden
 
Si moet vut reinre herten gronde
80[regelnummer]
Ruren ende comen in alre stonde 
 
¶ O vule edelhede
 
Diemen in menegher stede
 
Hanteert onder die vorste
 
Die altoes van dorste
85[regelnummer]
Gapen na dien scat
 
Des si nemmer en werden zat
 
Ende scamelheit ende gherechtechede
 
Eersamheit ende ontfarmechede
 
Varen laeten in allen sinnen
90[regelnummer]
Op dat sire scat ane moghen winnen
 
¶ Sine sijn heren no prelate
 
Maer si sijn meest pylate
 
Die gode cruiste als eenen dief
 
Om dat den ioedscap was lief
95[regelnummer]
Dat hem dicke ghichten gaf
 
Want hi wasser rechter af

Van maeghdoeme ende van huweleeke .xxv.

Adame gheluste das

Dat hi met veren yeuen was

 
Ende des huweleecs recht dede
 
Alsoet noch es die zede
5[regelnummer]
Want hi was wijs ende kinde wel
 
Dat alsoe zelken spel
 
Den huweleeke behoerde toe
 
Ende datmen winnen soude alsoe
 
Kindre. daer bi dat souden
10[regelnummer]
Die menschen menechfouden
 
Om gode dienen ende loven
 
Ende die coere vullen hier bouen
 
¶ Men vint liede die prisen meere
 
Den huweleec dien onse here
15[regelnummer]
Sette ende heeft ghemaect
 
Dan enech leuen soe wel gheraect
 
In zelken boeken ment vint
 
Dat onse here mere mint
 
Maechdoem dan enech leuen
20[regelnummer]
Dat soe hoeghe es verheuen
 
Oec doen zelke te verstaene
 
Watter gode leeght ane
 
Dat een kint werd ghewonnen
 
Daeromme waest al begonnen
25[regelnummer]
Ertrike ende tfirmamet
 
Ende al datmer inne vent
 
Om dat die menschen souden dyen
 
Ende meerren hoer partien
 
Om gode te louene zalechlike
30[regelnummer]
Beide hier ende in hemelrike
 
Ende die coere vullen met allen
 
Daer dingle vut waren gheuallen
 
Dits die redene waerbi
 
Ertrike ierst ghemaect si
35[regelnummer]
Niet om dat hen die lieden zouden
 
Alle alse maeghde houden
 
¶ Bleue tfolc maeght ghemeenlike
 
Het ghinghe te nieute in ertrike
 
Soe en worde tghetal niet volmaect
40[regelnummer]
Daer themelsche hof al na haect
 
¶ Hadde maechdoem beter ghesijn
 
Dan huweleoc oft alsoe fijn

 
God hadt soe gheuoeght wel
 
Dat maeghde ende niemen el
45[regelnummer]
Kinder voert hadden bracht
 
Alsoe wel hadde hi des die macht
 
Als anders des sijt ghewes
 
Want hi alles machtich es
 
¶ Ets waer die godssoene vercoren
50[regelnummer]
Wart van eere maeght gheboren
 
Want hem betaemde wale
 
Ene nuwe reine zale
 
Daer hi beette ende raste in nam
 
Daer noyt anders in en quam
55[regelnummer]
Dan reine ghedachte ende oetmoet
 
Daer si volmaect in ghestoet
 
Haddene ene andere creature
 
Ter werelt bracht dan een maecht pure
 
Men mochte hebben gheseit dan
60[regelnummer]
Dat sijn vader ware een man
 
Maer om dattene ene maeght reene
 
Ter werelt brachte alleene
 
Daer bi es men wel ghewes
 
Dat hi die godssone es
65[regelnummer]
Die ieghen nature gheboren wart
 
Want nature es soe hart
 
Datse niemen breken en mochte
 
Dan die ghene diese wrochte
 
God ansoch meer den oetmoet
70[regelnummer]
Daer maria in ghestoet
 
Dan hore volmaecte reinecheit
 
Houdt dit vor ene waerheit
 
Oetmoet halp hare meest das
 
Dat si gods moeder was
75[regelnummer]
Selc prijst meer zalechlec
 
Des goeds abrahams huweleec
 
Daer hi sinen staet in dede
 
Dan sente ians suuerhede
 
¶ Maeghdoem die es harde goet
80[regelnummer]
Diene in rechten oetmoet
 
Ende met reinre herten draght
 
Ic waender luttel nu bedaeght

 
Van ghepeinse ongheknaght
 
Derre diermen hier ghewaeght
85[regelnummer]
¶ Thuweleec es harde goet
 
Daermen hem sijn recht doet
 
Daer man ende wijf lude ende stille
 
Altoes staen in goeden wille
 
Ende gherechtelike leuen
90[regelnummer]
Hoere aelmoesene gherne gheuen
 
Ende kinder winnen die si keeren
 
Willen te gods dienste ende teeren
 
¶ Ic weet dat wel te voren
 
Dats zelen hebben toren
95[regelnummer]
Liede van gheesteleken abite
 
Dat ic des huweleecs vite
 
Soe sere zette voert
 
Ende selen begripen mine wort
 
Die nochtan en souden weten
100[regelnummer]
Wat cleeden drinken noch eten
 
En wonnen sijt hen niet te voren
 
Die ghene die ten huweleeke horen
 
Oft al tfolc worde iacopine
 
Minderbroedere oft austine
105[regelnummer]
Tsartenoyse oft cluseneren
 
Wie soude dat lant dan eren
 
Coren winnen ende andere vrochte
 
Ende ofte die coeman niene cochte
 
Alrehande goet daerment wint
110[regelnummer]
Ende vuret daerment niet en vint
 
Wat zouden dese eten dan
 
Oft wat zoudensi draghen an
 
Si moesten dien cloester laeten staen
 
Ende hacken ende roden gaen
115[regelnummer]
Ende winnen in hoer sweeten
 
Dat si cleeden zouden ende eten
 
Ghelijc si doen daghelijc
 
Die sitten inden huwelijc
 
Diet al winnen met arbeide groet
120[regelnummer]
Des die werelt heuet noet
 
Dit sijn alle redene waerbi
 
Huweleec te prisene si

 
Bouen alle leuen dat ic weet
 
Want die werelt daer bi steet
125[regelnummer]
Naest gode diet al besiet
 
Diet al maecte van niet

Van adaems kinderen ende vander tienden .xxvj.

 

Yeue bleef met kinde gaende
 
Ende droeght .ix. maende
 
Met anxte ende met vernoye groet
 
Si waender af bliuen doet
5[regelnummer]
Maer adaem die mids sire liste
 
Veren yeuen staet wel wiste
 
Troestese vroech ende spaede
 
Met sinen wisen rade
 
¶ Dus soude elc mensche troesten
10[regelnummer]
Sinen euenkersten ende verloesten
 
Alse hi in vernoye quame
 
Ende beuellen sine blame
 
Soe wanneer hi iet vername
 
Dat hinderde sinen name
15[regelnummer]
Ende sonderlinghe man ende wijf
 
Die een wille sijn ende een lijf
 
Ende met rechte selen wesen
 
Alsic vore hebbe ghelesen
 
¶ Alse veren yuen tijt quam
20[regelnummer]
Ende dat groete we vernam
 
Was si in groten mesbare
 
Adaem die was bi hare
 
Ende stoet hare daer in staden
 
Dat si tskints wart ontladen
25[regelnummer]
Want nemmeer menschen twaren
 
Doen dan si twee en waren
 
Daer hadsi een knapelen kint
 
Een dat quaeste dat ie sint
 
Van moeder wart gheboren
30[regelnummer]
Caym wijt noemen horen
 
Nu merct dan ende verstaet
 
Na dien dat dierste kint was quaet
 
Dat adaem ie ghewan
 
Wat moghen wi claghen dan
35[regelnummer]
Daermen soe vele volcs nu wint

 
Datmer some onder quade vint
 
Daeromm hebbict dicke gheseit
 
Dat dvolc na sine veleheit
 
Alse goet es dunke mie
40[regelnummer]
Alst hier voermaels was ie
 
Hier na bleef yue alse wel
 
Van enen sone hiet abel
 
Die gherecht was ende goet
 
Ende sette sinen moet
45[regelnummer]
Gode te dienne algaeder
 
Alsoe hi doen sach sinen vader
 
Dese plach beesten te hoedene
 
Op te houdene ende te voedene
 
Ende sijn quaede broeder caym dan
50[regelnummer]
Hi was een ackerman
 
Die vader gaf hen in ghebode
 
Datsi offeren souden gode
 
Dat tiendeel van alder haue
 
Dat hen god ons here gaue
55[regelnummer]
Waert coren warent beesten
 
Ende dat si dat met feesten
 
Op enen berch verbranden souden
 
Ende dese usage altoes houden
 
¶ Abel dese gherechte man
60[regelnummer]
Sochte vut sinen beesten dan
 
Die alre beste die hi vant
 
Ende warpse inden brant
 
Om gode te dankene daer af
 
Diet al gheeft ende gaf
65[regelnummer]
Entie roec sloech te hemele waert
 
Als offerande die god hadde waert
 
¶ Caym brachte sijn crancste coren
 
Dat hi vut hadde vercoren
 
Ende quammer opden berch mede
70[regelnummer]
Niet om gode maer omden sede
 
Ende verbrande dat oec
 
Ende beide vlamme ende roec
 
Sloeghen neder ter erden
 
In tekene van onwerden
75[regelnummer]
Dat het gode en bequam niet

 
Ay kinder nu besiet
 
Ofmen tiende gheuen sal
 
Die god selve beual
 
Adame dat hise goude
80[regelnummer]
Ende al dat na hem comen soude
 
Elc mensche die wel wille leuen
 
Sal vanden besten gheuen
 
Gode dijt algader gheeft
 
Dadt daer die mensche bi leeft
85[regelnummer]
In ertrike nes groet no smal
 
Die miltheit gods en gheuet al
 
¶ Men sal niet scouwen an
 
Wie si sijn wijf ochte man
 
Die de tiende verteren
90[regelnummer]
Want gods ons heren begheren
 
Was datmense warp inden brant
 
Om datmen doe niemene en vant
 
Daermense mochte an besteden
 
Sider maectemen seden
95[regelnummer]
Dattie ghene verteren souden
 
Die den dienst gods houden
 
Om datsi ander dinc en souden werken
 
Dan gode diene inder kerken
 
Ende die ghetiden houden tamelike
100[regelnummer]
Gode teren van hemelrike
 
Wel te rechte sijn si bescouden
 
Die ghene die niet wel en houden
 
Den dienst gods ons heren
 
Daeromme dat si verteren
105[regelnummer]
Tgoet dat god hem seluen eechende
 
Alsic v hier voren teghende
 
Want god hiet selue adame
 
Datmen die tiende name
 
Ende metten viere verbrande
110[regelnummer]
Hem in ere offerande
 
Dits rechte gods goet
 
Dat menich te vergheefs verdoet
 
Maer bouen al soe heeft mi wonder
 
Wanen tienden quamen onder
115[regelnummer]
Dier leker liede handen

 
Harentare inden landen
 
Ende versteeruen van kinde te kinde
 
Ic gheloue na dat ict vinde
 
Dat si der kerken van ouden
120[regelnummer]
Tiden sijn onthouden
 
Ende ghevremt ende verstolen
 
Daeromme si ten duueluolen
 
Alle sijn dijt daden
 
Daersi ewelec selen braden
125[regelnummer]
¶ Tiende houden es tonsiene
 
Ende dicke pleecht hen te ghesciene
 
Ramp ende scade hier ende ghinder
 
Ofte te quiste gaen hoer kinder
 
Tiende es emmer gheestelec goet
130[regelnummer]
Wise hout ofte verdoet
 
Ende gheestelijc goet sijts ghewes
 
Dat dat der heilegher kerken es
 
Ende der werelt niet en bestaet
 
Diese ierst an hem toech dede quaet
135[regelnummer]
¶ Men leest dat in ouden tiden
 
Karl marteel voer striden
 
Optie heidene waer hise vant
 
Beide in zassen ende in spaengen lant
 
Ende alse hi verladen was te sere
140[regelnummer]
Ende helpen boefde mere
 
Soe spleet hi vander kerken danne
 
Tienden daer hi vrome manne
 
Met goedde ende maecte rike
 
Die hem holpen vromelike
145[regelnummer]
Gods viande weder striden
 
Maer hi gafse hen te tiden
 
Ende alse die tijt inde name
 
Datsi dan weder quame
 
¶ Alse die tijt inde nam
150[regelnummer]
Selc kerese weder danen si quam
 
Ende selc onthilse met crachte
 
Die op sine ziele luttel achte
 
Aldus hebbic vernomen
 
Sijn tienden ter werelt comen
155[regelnummer]
Nu siet dan ende merket wel

Oft tiende te houdene es een spel

Hoe cay abelle doet sloech ende van nidecheiden .xxvij.

 
CAyn die des gheware wart
 
Dat abls roec opwert vart
 
Ende die sine sloech in derde
 
Hadde des onwerde
5[regelnummer]
Ende oec nijt alsoe groet
 
Dat hi abelle slouch doet
 
Ende al om sine gherechtichede
 
Noch so hout men desen sede
 
Want die quade vroech ende spade
10[regelnummer]
Benijdt des anders weldade
 
Ende hoert hier af enech ghewach
 
Hi sleet van monde al dat hi mach
 
Ende keret al in arghe dan
 
Nijt heeft meneghen man
15[regelnummer]
Ontlijft ondgoet ende oec ontdeert
 
Ende van groter rasten ghekeert
 
¶ Maer nieman des wilt ghelouen
 
En can andren gherouen
 
Van siere doeght in gheere wijs
20[regelnummer]
Hi heefter vore die goede prijs
 
Ende sunderlinghe vore gode ere
 
Die hem blijft emmermere
 
¶ Dieste creaturen die ie waren
 
Dat was lucifer ende sine scaren
25[regelnummer]
Droeghen nijt swaerlike
 
Ia hier bouen in hemelrike
 
Ieghen horen sceppre als te voren
 
Ende dierste kint dat wart gheboren
 
Versloech sinen broeder inder tijt
30[regelnummer]
Dat algader dede nijt
 
Nijt can werken wonder
 
Ende daer es lettel ieman sonder
 
Broeder nijdt selcstont den broeder
 
Tkint den vader ende der moeder
35[regelnummer]
¶ Soe wie so staet in voerspoede
 
In eren in doeghden oft in goede
 
Moet emmer iet benijdt wesen
 
Si van dien oft si van desen

 
Nijt es een ghemeine gheselle
40[regelnummer]
Die vele lide trect in de helle
 
Ende oec en spaert hi niet
 
Sinen here die sijns pliet
 
Want hi alder meest cnaecht
 
Den diene meest draeght
45[regelnummer]
Niet meere vloec machmen hem gheuen
 
Dan dat si langhe moeten leuen
 
Want soe die nideghe langher leeft
 
Soe hi meer onwils heeft
 
¶ Menich nijdt andren dat verstaet
50[regelnummer]
Die hem noyt en dede quaet
 
Maer die hem lieue soude doen werde
 
Waert dat hijt begherde
 
Donsalechste leuen dat ic weet
 
Dats dat den mensche es leet
55[regelnummer]
Dat enen anderen goet gheschiet
 
Dat hem en costet niet
 
Ende die hem noyt arch en dede
 
Noch sinen vrient in enegher stede
 
¶ Ets eerlijc vtermaeten
60[regelnummer]
Den goeden datten de quaede haeten
 
Daer bi weet men openbare
 
Dat hoer leuen es contrare
 
¶ Alsmen des goeds menschen weldaet
 
In arghe kert ende verstaet
65[regelnummer]
Sal hi blide sijn ende verduldech
 
Want sijn loen wert tweeuoldech
 
Vor gode van hemelrike
 
Die hem duert ewelike
 
¶ Wine zelen weldoen min no mere
70[regelnummer]
Om te hebbene der werelt eere
 
Oft van hare loen tontfaene
 
Want har loen pleeght te verghaene
 
Metten menschen alsi steruen
 
Daromme selen wi weruen
75[regelnummer]
Om goeds loen ende sinen danc
 
Die zonder inde duert lanc
 
¶ Eest dat wi gode behaghen
 
Met derre werelde maghen

 
Oft wie ons nijt ofte mint
80[regelnummer]
En dorue wi achten niet en twint
 
Want die gode te vriende heft
 
Es riker dan al dat left
 
Ende sine eere es menechfout
 
Maer es mi een coninc hout
85[regelnummer]
Wat mach hi mi gheuen
 
Hi en can mi mijn leuen
 
Eene vre ghelinghen niet
 
Siecheit oft ander verdriet
 
Daer mi god in wille zetten
90[regelnummer]
En can hi mi niet beletten
 
Maer hi heues selue dicke soe vele
 
Dat hem gaet al vut den spele
 
Ende leeght daer doet herde zaen
 
Ende al sijn herscap es te gaen
95[regelnummer]
Daeromme en acht op niemans nijt
 
In dien dat ghi weldoende sijt
 
¶ Zonde van engheenre zake
 
En heft soe gherechte wrake
 
Als nijt. want hi dien seluen et
100[regelnummer]
Dier hi mede es beset
 
Ende na dit knaghen hier
 
Bernt hi in dewelike vier
 
Dus en werd nemmermeer gheent
 
Hier noch ghinder sijn torment

Van nidecheiden .xxviij.

 
Ute hoeuerden comt nidecheide
 
Ende alle hoeftzonden mede
 
Naest desen tween sijds ghewes
 
Dat ghierecheit die quaetste es
5[regelnummer]
Want paulus zeeght dat ghierecheit
 
Es wortle alre quaetheit
 
¶ Ghirecheit duet verkeeren
 
Pause bisscoppe ende landsheren
 
Rechtren scepenen ende ander liede
10[regelnummer]
Die ouermids ghichten ende miede
 
Onrecht laten voert gaen
 
Ende gherechtecheit wederstaen
 
¶ Ghierecheit bringht oec voert

 
Diefte cracht ende moert
15[regelnummer]
Lieghen smeeke ende verraden
 
Ende bringht den meneghen in scaden
 
¶ Der ghierecheit quaetheit es soe groet
 
Dat si niene kint bruederlike noet
 
Ende vaeder ende moeder af gaet
20[regelnummer]
Ende gods niet en acht en zaet
 
Noch gheen dinc en bekint
 
En si datmer ane wint
 
¶ Dat die ghiereghe zekerlike
 
Deen helft hadde van ertrike
25[regelnummer]
Hem zoude ghebreken danderdeel
 
Ende alsijt dan hadde al gheheel
 
Soe soudi nochtan om meer roeken
 
Wisti dat waer zoeken
 
Ende al nochtan om erdersch goet
30[regelnummer]
Want wien daer toe staet die moet
 
En acht hemelrijcs niet twee peren
 
Maer goet es al sijn begheren
 
Nochtan en can hi selue ghemerken
 
Wat hi met dien goede sal werken
35[regelnummer]
Ons zeeght een heilech man
 
Alsoe een kemel niet comen en can
 
Dore ere naelden gat
 
Alsoe en mach verstaet wel dat
 
Die vrecke man rike
40[regelnummer]
Niet comen in hemelrike
 
Ende alsoe die ghene diet water laedt
 
Drinkens niet en werdt versaedt
 
Ende soe hi waters volre si
 
Sijn dorst meer wast daer bi
45[regelnummer]
Alsoe es die ghiereghe hoe soe veert
 
Soe hi meer heft soe hi meer beghert
 
¶ Ende alse hijt al ghegaedert heft
 
Ende hi die rijcste es die leeft
 
Soe es hijs quite op ene vre
50[regelnummer]
Want die doet doet hoer nature
 
Ende nemt hem goet ende lijf
 
Soe moet dan die vule caytijf
 
Sijn goet algader laten hier

 
Ende sijn ziele die vaert int vier
55[regelnummer]
Om dat hi met sire ghierechede
 
Gods vergat ende daer toe mede
 
Den armen niet bi en stoet
 
Dan nemen die maghe tgoet
 
Daer hi sijn lijf omme besuerde
60[regelnummer]
Ende sine ziele omme auontuerde
 
Ende verterent in groet riueel
 
Hi beets cume selue een goet morseel
 
Si selen cume in al hore leuen
 
Eenen penning vor die ziele gheuen
65[regelnummer]
Donsachlijcste leuen waerlike
 
Datmen heft op ertrike
 
Dat heft een man die gnoech heft
 
Ende sinen lichame niet en gheft
 
Des hem bedarf ende betame
70[regelnummer]
Het ware recht datment hem name
 
Ende lietene in sijn leuen
 
Daer sine nature in es becleuen
 
Ets scade dat hi heft goet
 
Die gode hem zeluen. noch andren en doet
75[regelnummer]
Dat hi doen soude te rechte
 
Si sijn des goeds knechte
 
Ende tgoet es hare here
 
¶ In sie gheene meere onneere
 
In dese werelt dan desen staet
80[regelnummer]
Want vor gode ende die werelt eest quaet
 
Vanden andren hoeftzonden
 
Soe laetic nu tesen stonden
 
Hier al stille staen
 
Ic salre lichte hier na toe gaen

Van adaems kinderen ende van seths gheslachte .xxix.

 
Dus en sach adaem anders niet
 
An sine .ij. ierste kindre dan verdriet
 
Want deen slouch den anderen doet
 
Dit luidt oft ware wonder groet
5[regelnummer]
Dat een man doet slouch waerlike
 
Tfierendeel van ertrike
 
Dat zeeghtmen daeromme alsoe

 
Dat maer si viere en waren doe
 
Ende deen den anderen verslouch
10[regelnummer]
God wrac soe zere dit ongheuoech
 
Dat hi caynne ter zeluer tide
 
Ende al sijn oer vermalendide
 
Dat van hem zoude ghedyen
 
Ende al wordent quaedyen
15[regelnummer]
Morders roeuers algaeder
 
Caym liep vanden vader
 
Verre in doesten metter woene
 
Noch sijn si daer ghewoene
 
Fel te sine ende quaederhande
20[regelnummer]
Meer dan in andren lande
 
Dese maledixie die god soe scarp
 
Op die quaede gheslachten warp
 
Alse op camme ende op caynne
 
Ende oec op andren alsict versinne
25[regelnummer]
Stoeden swaerlijc alsoe voert
 
Tote ihesus christus gheboert
 
Maer hi versoenet algaeder
 
Ieghen die moghentheit sijns vaeder
 
Hoe dat god al vergaf
30[regelnummer]
Ende sine abolghe dede af
 
Van allen den ghenen die hen keeren
 
Wilden te sire ghewaregher leeren
 
Ende noch doet daghelike
 
Gheloeft si hi ewelike
35[regelnummer]
Adaem ende yeue wonnen sint
 
Sette hoer derde kint
 
Dat wettech was ende goet
 
Ende in de sterren harde vroet
 
Ende hilt al teenengaeder
40[regelnummer]
Die goede vsaigen sijns vaeder
 
Ende was met gode alsoe vercoren
 
Dat van sinen gheslachte wart gheboren
 
Cristus die hemelsche drochte
 
Die ons met sinen bloede cochte
45[regelnummer]
Dat hi ontfinc an marien
 
Daer hi ons mede woude vrien
 
¶ Adaem alsoe ic ghecreuen sach

 
Hadde kindre omtrent neghentach
 
Onder sonen ende dochtren mede
50[regelnummer]
Dese na horen sede
 
Ende die van hen quamen
 
Wonnen so vele volx te samen
 
Eer adaem staerf dierste man
 
Datmen tghetal niet gheweten en can
55[regelnummer]
Van allen desen gheslachten
 
Die hier nv op gaen rechten
 
En trac twint ter doeght alsic vernam
 
Sonder dat van sette quam
 
Die wortele streec in doeghden voert
60[regelnummer]
Tote op noe hebbic ghehoert
 
Want noe quam alsoe ict vinde
 
Van seths ore van kinde te kinde
 
Ende dat oer bleef goet allene
 
Maer alle dandre ghemene
65[regelnummer]
Dat van adaems kindren sproet
 
Toech ter archeit cleine ende groet
 
Ende lieten die goede seden liden
 
Dier adaem plach te dien tiden
 
Afgode soe anebeeden si
70[regelnummer]
Oec soe plaghen si daer bi
 
Sonden van groeter doemen
 
Diemen niet wel en mach noemen
 
Ende alrehande quaetheit daer toe met
 
Wat holpt hier langher ghelet
75[regelnummer]
In desen staet stoet openbare
 
Meer dan dusentech jare
 
Tote noe daer ic vore af sprac
 
Die van sette sijn gheboerte trac
 
¶ Doe en woude god niet langher sparen
80[regelnummer]
Die groete sonden die waren
 
Ende sende sine wrake alsoe stranc
 
Dat hi op ene stont verdranc
 
Alle menschen meere ende minder
 
Sonder noe ende sine drie kinder
85[regelnummer]
Ende hoer wiue dat sijn si achte
 
Dese bider gods crachte
 
Behilden in daerke hoer leuen

 
Om dat si niet en dreuen
 
Al selke sonden leellike
90[regelnummer]
Alse dander volc van ertrike
 
Ende omme dat god woude
 
Dat van hem comen soude
 
Ene neuwe werelt altemale
 
Nu siet ende merket wale
95[regelnummer]
Hoe god die hemelsche vader
 
Dien goeden altenengader
 
Bi staet mids sire ghenade
 
Noe was van seths sade
 
Adaems sone daer ic af las
100[regelnummer]
Die goet ende gherecht was
 
Ende hilt der naturen ghebode
 
Soe dat hi wel was met gode
 
Ende sijn oer ende sijn nacomelinghe
 
Pijnden hen oec deser dinghe
105[regelnummer]
Tote op den goeden noe
 
Ende van adaems kindren nemmee
 
En setten hen ter doeght
 
Als ghi hier vore horen moeght
 
Daer bi nam hen god haer leuen
110[regelnummer]
Alse hier vore es bescreuen
 
Om dat god niene woude
 
Dat wortle ofte saet soude
 
Van dien quaden tronke bliuen
 
Daer noch arch af mochte becliuen
115[regelnummer]
¶ Maer van dien goeden dat verstaet
 
Woude hi dat bleue saet
 
Dat duren soude eenpaerlike
 
Toten ende van ertrike
 
Daer die heileghen vut vercoren
120[regelnummer]
Af souden werden gheboren
 
Ende hi selue oec mede
 
Tonser groeter salichede
 
¶ Hier an mach elc merken
 
Dadt goet doet wel werken
125[regelnummer]
Want hen god pleght te gheuene
 
Op ertrike langhe te leuene
 
Met salicheden ende met eren

 
Ende alsi van hier keren
 
Hemelrike thoere baten
130[regelnummer]
Ende dat oer dat si na hen laten
 
Duert gherne langhe in goeden state
 
En si dadt hore onmate
 
Verbore ieghen den wille ons heren
 
Daer si hen bi ontderen
135[regelnummer]
¶ Dauid doet ons verstaen
 
Hi en sach noyt te quiste gaen
 
Den gherechten dat seght hi bloet
 
Noch sine kindre bidden broet

Van noe ende sinen kinderen ende van goeds wraken .xxx.

 
DOen dat water was siere verde
 
Stoet die arke optie erde
 
Op enen berch in ermenien
 
Noe met sire paertien
5[regelnummer]
Sine kindre ende hore wijf ghinghen vut
 
Doe sproeten boeme ende cruut
 
Uten wortlen weder thant
 
Die doe laghen in dlant
 
Want huse boeme ende gras
10[regelnummer]
Ende dat op der erden was
 
Was verloren ende veruaren
 
Vanden watre ende vaden baren
 
Die de erde alsoe stac
 
Dat si scoerde ende brac
15[regelnummer]
Dat bouen lach quam onder
 
Dit jammer ende dit wonder
 
Wrachte god tien stonden
 
Al om der menschen sonden
 
Ertrike hadde doe ghestaen voerwaer
20[regelnummer]
.xij.c jaer min een jaer
 
Nu verstaet dan ende mect
 
Hoe comt dat god niet en wrect
 
Die sonden nv soe gramlike
 
Als hi wilen dede op ertrike
25[regelnummer]
God en woude dat wet wale
 
Noyt sider altenenmale
 
Tfolc bedeeruen alsi doe dede

 
Maer sider heeft gheweest sijn sede
 
Dat hi die sonden wrac
30[regelnummer]
Nv hier nv daer alst hem bestac
 
Hi ghehinct dat verstaet
 
Dat deen den andren verslaet
 
Doet stect ofte verminct
 
Selc verbrant selc verdrinct
35[regelnummer]
In selc lant doet die hongher noet
 
In selc lant es doerloghe so groet
 
Datten volke cume iet blijft
 
Of dats so vele wert ontdlijft
 
Datmen tghetal cume weet
40[regelnummer]
Aldus wrect god ghereet
 
Op ertrike die sonden
 
Nv hier nv daer met stonden
 
Ende oec in vele andren manieren
 
Die ic hier niet en can visieren
45[regelnummer]
¶ Hi esser wel an sekerlike
 
Die hier op dit ertrike
 
Om sine sunden wert gheplaeght
 
Ende dat verduldechlike verdraeght
 
Hi es quite der pinen ghinder
50[regelnummer]
Want dese pine es minder
 
Dusentech weruen voerwaer
 
Dan ene pine es daer
 
¶ Doen si vter arken waren ghegaen
 
Dede hen god onse here verstaen
55[regelnummer]
Datsi kindre winnen souden
 
Ende ertrike menechfouden
 
Alsi daden oec harde sere
 
Want hen onst god ons here
 
Want noe was een out man
60[regelnummer]
Doen die diluuie ran
 
Nochta was volx eer hi staerf
 
.M. viere ende twinthech waerf
 
¶ Sine drie sonen vint men bescreuen
 
Die met hem te live bleuen
65[regelnummer]
Hieten. sem. cam. ende japhet
 
Ende hoer wiue daer toe met
 
Dit sijn viere huischen metten vader

 
Dat sijn si achte te gader
 
Van desen eest comen al
70[regelnummer]
Dat sider was ende comen sal
 
Maer echt na dien ouden sede
 
Sette hem tfolc ter quaethede
 
Ende vergaten der goeden seden te male
 
Die noe hoer vader hilt wale
75[regelnummer]
Roef diefte cracht ende mort
 
Hilden die gheslachten vort
 
Sonder sem ende dat na hen bleef
 
Dat was meest goet. ende dreef
 
Dier naturen ghebode
80[regelnummer]
Ende gheloefde in enen gode
 
Dus hilden sijt van kinde te kinde
 
Na dat ict bescreuen vinde
 
Tote op den goeden abraham
 
Die van sems gheslachte quam
85[regelnummer]
Tuschen dat die diluuie ran
 
Ende abraham den heileghen man
 
Waren dusentech iare
 
Hier moeghdi merken clare
 
Hoe god altoes die goede
90[regelnummer]
Ontfaet in sine hoede
 
¶ Dits noch tgheslechte daer ic af sprac
 
Dat vte sette adaems sone trac
 
Sijn beghin ende strijct voert
 
Tote op ihesus christus gheboert
95[regelnummer]
Als ghi hier na wel selt verstaen
 
Op noe willic weder gaen
 
Eer ic op abrahame wederkere
 
Hier leght tuschen ene lere

Hoe dierste volc te leuen plach ende van maten te houdene .xxxj.

 
TUschen dat ertrike began
 
Ende dattie diluuie ran
 
Daer .xij.c iaer bina
 
Tuschen waren als ict versta
5[regelnummer]
En nutte tvolc vleesch no wijn
 
Ende tfolc ruste alse swijn
 
Onder die bome int gras

 
Ic wane doen ander sale en was
 
Zuuel ende oeft was hoer aet
10[regelnummer]
Ende hoer cleider dat verstaet
 
En hadden ander vaerwe no gheuoech
 
Dan alsoe se tsaep droech
 
Men vant sindael bont no grau
 
No roet no groene no blau
15[regelnummer]
Bedde no oercussen ic wane
 
Tfolc plach ghelijc te gane
 
Boecius die wise here
 
Prijst des volx wesen mere
 
Ende reinre oec alsic vernam
20[regelnummer]
Dan enichs volx dat sider quam
 
Ende seght dat dese liede twaren
 
Wijs reine ende salech waren
 
¶ In diere costeliker spise
 
In cledre van groten prijse
25[regelnummer]
In wijn drinken sat
 
In gadren groeten scat
 
En leght wijsheit noch salichede
 
Want men verghetter mede
 
Gode vriende ende maghe
30[regelnummer]
Ende maect den mensche traghe
 
Tallen orbore gheloeft mi dat
 
Sonder te gaderne scat
 
Ochte groten ouermoet stichten
 
Op sine ghelike met lichten
35[regelnummer]
¶ Gheen dinc en es soe onbesceden
 
Alse weelde in verweentheden
 
Want die hem seluen niene kint
 
Ende buten siere naturen wint
 
Ende niene gheuoelt sijns selfs staet
40[regelnummer]
Es puer valsch ende quaet
 
Want die hem seluen dus bedrieghen
 
Si souden enen andren coenlijc lieghen
 
Daeromme sal hem elc laten
 
Altoes ghenoeghen met maten
45[regelnummer]
Ende alse ghewint hi selke spoede
 
Dat hi te heerscape ende te goede
 
Comt hi sal altoes dinken des

 
Wanen hi quam ende wie hi es
 
Ende sal ander liede laten mede
50[regelnummer]
Dat si sijn telker stede
 
Ende en sal hem verwanen twint
 
Soe werdt sijn heerscap ghemint
 
In eren op dit ertrike
 
Ende hi behoudt hemelrike
55[regelnummer]
¶ Ets ghezeeght ouer tide vele
 
Maete es goet tallen spele
 
Want hi die den voerspoet gaf
 
Maghene wilt hi weder trecken af
 
Bi die ghelucs bederue
60[regelnummer]
En es altoes gheen erue
 
Want men valt vele mere
 
Dan men te voren clam sere
 
¶ Soe eens menschen goet ende sijn staet
 
Meer wast ende opwert gaet
65[regelnummer]
Soe meer sorghen sine sinne
 
Op dat hi wijsheit heuet inne
 
¶ Ende soemen meerre sorghe heeft
 
Om dinc die de werelt gheeft
 
Soemen men zorght dats die zede
70[regelnummer]
Om dorbore der ewechede
 
Want zorghe om erdsche dinghen
 
Moet al te nieute springhen
 
Daeromme soe zeeght aldus
 
Die goede meester boetius
75[regelnummer]
Dat dierste ewe de beste was
 
Alsoe ic v hier vore las
 
Ia den ghenen die gherechtelike
 
Doen leefden op ertrike

Van starcheiden ende van des wijns naturen .xxxij.

 
Sider dat die diluuie ghinc
 
Soe orloefde god die dinc
 
Datmen vleesch soude eten
 
Oec dedi noe weten
5[regelnummer]
Hoemen wijngart zoude winnen
 
Alsoet hem dinghel dede bekinnen
 
Want ic houde dat vore dien

 
Noyt wijn en was ghesien
 
¶ Wijn alsict verhoere
10[regelnummer]
Es die beste liquore
 
Ende die beste dranc oec mede
 
Die god ie werden dede
 
Daer hi goet es ende fijn
 
Ende die quaetste dranc die mach sijn
15[regelnummer]
Dats wijn vuil ende ongaue
 
Die wille hoede hem daer aue
 
Wijn es goet ter quetsuren
 
Ende te vele andren curen
 
Wijn maect subtilen sin
20[regelnummer]
Dies te maeten nemet in
 
Ende maect stout ende blide den moet
 
Hem die van naturen es goet
 
Ende hem die van naturen es quaet
 
Doet hi bestaen mordaet
25[regelnummer]
Vechten. werren. ende andre zaken
 
Die tfolc al in twiste maken
 
Ende loept oec selue in sijn doet
 
Sonder redene ende zonder noet
 
Daeromme heet wijn zekerlike
30[regelnummer]
Een dat machtechste dinc van ertrike
 
¶ In ertrike sijn drie dinghe
 
Van groeter macht sonderlinghe
 
De landsheere. dwijf. ende de wijn
 
Nu verstaet hoe dit mach sijn
35[regelnummer]
Een landshere die thuis set
 
Doet sine ghebode ende sine wet
 
Houden eest lief eest leet
 
Alsoe verre als sijn lant gheet
 
Ende hem ontsien wijf ende man
40[regelnummer]
Diene noit en scouweden an
 
Ende alshi wilt in ere vren
 
Bringht hi al sijn lant in ruren
 
Ende versaemt sijn volc in corten tide
 
Ende doedt loepen in enen stride
45[regelnummer]
Daert vechten moet ende blijft som doet
 
Dese moghentheit es groet
 
¶ Dwijf heet starc in dien

 
Alsmen dicke heeft ghesien
 
Ens gheen man soe starc van zinne
50[regelnummer]
Noch die wijsheit heuet inne
 
Noch oec soe starc es van liue
 
Die minne van enen wiue
 
En mochten daer toe bi tiden
 
Dwinghen si zouden riden
55[regelnummer]
Alsi vormaels hebbic verstaen
 
Wisen meestren hebben ghedaen
 
Dwijf dwingt den man altenengaeder
 
Dat hi laet moeder ende vaeder
 
Suster broeder ende kint
60[regelnummer]
Ende gaet met hare die hi mint
 
Ende verliest goet. ere. ziele ende lijf
 
Aldus starc es dat wijf
 
¶ Nu hoert vanden wine voert an
 
Daer ic dit omme began
65[regelnummer]
Wijn heeft van naturen den aert
 
Hi spaert den ghenen die hem spaert
 
Ende diene niet en spaeren no ne wiken
 
Werpt hi neder inden sliken
 
Hi can alle die ghene verwinnen
70[regelnummer]
Diene niet en willen kinnen
 
Ende benemt hen soe zenne ende macht
 
Dat zelc verdrinct in ene gracht
 
Selc blijft ligghende op die strate
 
Hem ne roect si droeghe si nate
75[regelnummer]
Al soude een waghen ouer hem liden
 
Hine keerde hem niet besiden
 
Maer leeght ocht hi ware daet
 
Dits emmer wonder groet
 
Dat dinc die niet en leeft
80[regelnummer]
Noch sijn noch lijf en heeft
 
Den starken man alsoe verwint
 
Dat hi hem zeluen niene kint
 
Noch gaen no staen en mach
 
Noch en kint nacht no dach
85[regelnummer]
Dit dunct mi verre dstarste wesen
 
Nochtan hebbic ghelesen
 
Dat die waerheit starker es

 
Dan alle dese des sijt ghewes
 
Want god noch els nieman
90[regelnummer]
Die waerheit ghebreken en can
 
¶ En soude anders niemen drinken wijn
 
Dan die van naturen sijn
 
Voredachtech in allen goede
 
Bescheeden ende zaechte van moede
95[regelnummer]
Si nemens te maeten in
 
Ende maect in hen wisen sin
 
Maer dwase van quaeden zeden
 
Die met onbescheedenheden
 
Horen buic ghieten vul
100[regelnummer]
Werden senloes ende dul
 
Ende willen twisten ende liede verslaen
 
Oft ander arch anegaen
 
Daer vernoy ende iammerechede
 
Aue comt in meneghe stede
105[regelnummer]
Hier bi hoert den goeden toe
 
Ende niet den quaeden ic wijst alsoe

Van noes kinderen ende hoemen eren sal vader ende moeder .xxxiij.

 
Noe alsic vore began
 
Was dierste die ie wijngaert wan
 
Doe gheuiel eens dat noe
 
Wijns hadde ghedronken mee
5[regelnummer]
Dan sine nature vermochte wel
 
Soe dat hi in slape vel
 
Ende lach ondect tusschen die been
 
Ic wane dat die liede en gheen
 
Nedercleet en plaghen
10[regelnummer]
Te draghen in dien daghen
 
¶ Doen sijn middelzone die hiet cham
 
Den vaeder alsoe vernam
 
Wijsde hire metten vinghre op
 
Ende maecte daer mede sijn scop
15[regelnummer]
Alse iaphet die ioncste sach
 
Dat sijn vaeder dus bloet lach
 
Scaemde hijs hem harde sere
 
Ende decte thant sinen here
 
¶ Om dat cham bespotte den vaeder

20[regelnummer]
Soe wart hi al tenengaeder
 
Om die zonde vermalendijt
 
Ende om dat iaphet te dier tijt
 
Om sijns vader eere mecte
 
Die sine scamelheit decte
25[regelnummer]
Wart hi ghebenedijt alsoe houde
 
Ende dat van hem comen zoude
 
Dese benedixie strijct voert
 
Tote ihesus christus gheboert
 
Want van seths gheslachte vercoren
30[regelnummer]
Woude christus sijn gheboren
 
Daer na ouer menech jaer
 
Alse ghi hoeren selt hier naer
 
¶ Hier bi machmen leeren
 
Dat goet doet weerden ende eeren
35[regelnummer]
Vaeder ende moeder telker stat
 
Want god ghebiedt zelue dat
 
Onser alre behoeder
 
Datmen eere vaeder ende moeder
 
Soe machmen langhe opter erden
40[regelnummer]
Leuen in eeren ende in werden
 
Ende dat gheslachte mach oec staen
 
In zalecheiden zonder waen
 
Ende die hier ieghen doet
 
Gheluc eere noch goet
45[regelnummer]
En sal hem volghen des sijt ghewes
 
Want god sijn viant es
 
Om dat hi niet en dede gnoech
 
Hem diene wan ende droech
 
Dicke pleeght men te siene
50[regelnummer]
Op ertrike hem goet te ghesciene
 
Die vaeder ende moeder sijn onderdaen
 
Ende hem eeren ende bi staen
 
Ende die des en doet niet
 
Pleghen scande scaede ende verdriet
55[regelnummer]
Dicke te hebbene hier ende dare
 
Dit sietmen daghelijc openbare
 
¶ Noe was een out man
 
Doe die diluuie ran
 
Nochtan was volcs eer hi starf

60[regelnummer]
M.vierentwintechwarf
 
Dat van hem quam algader
 
Daeromme heet hi onse vaeder
 
¶ Tfolc almeest na dese stonden
 
Trac weder toten zonden
65[regelnummer]
Sonder iaphet alsic voren seide
 
Die sijns vaeder scamelheide
 
Decte ende dat van hem quam
 
Bleef best ende an nam
 
Der naturen ghebode
70[regelnummer]
Ende gheloefde in eenen gode
 
Van kinde te kinde alsoe voert
 
Tote abrahams gheboert
 
Noch bliuic zonder lette
 
In dat gheslachte van sette
75[regelnummer]
Adaems sone daer ghi
 
Hier vore af hoeret zegghen mi
 
Daer christus die goeds sone
 
Na af wart gheboren scone
 
Alsoe ict v hier na sal
80[regelnummer]
Met goeden staeden verclaren al
 
Tusschen dier diluuien ganc
 
Ende abrahame waren lanc
 
M. jaer alsoe ict las
 
Daer dat volc binnen was
85[regelnummer]
Soe sere ghewassen int ghemeen
 
Dats de werelt al vol scheen
 
Ende zonderlinghe in asia
 
Dat es dlant alsict versta
 
Dat ouer die zuutzee leit
90[regelnummer]
Daer iherusalem in steit
 
Ende menech groet conincrike
 
Het hout deen helft van ertrike
 
¶ Doe des volx wart soe vele
 
Ghinct hem al vten spele
95[regelnummer]
Ende heft ter quaetheit gheset
 
Want en hadde ghebod no wet
 
Die werelt hadde ghestaen vorwaer
 
Meer dan .ij. dusentech jaer
 
Eer tfolc wet oft ghebode

100[regelnummer]
Ontfinc van onsen here gode
 
Maer goede vsagen hilden si
 
Daer die goede leefden bi
 
Maer vandien goeden was tghetal
 
Harde cleine ende harde smal

Van ere stat te regerne .xxxiiij.

 
INt beghin van ertrike
 
Doen dat volc ghemeenlike
 
Arm was ende en wiste niet dat
 
Men renten houden mochte ofte scat
5[regelnummer]
Maer opten ackere hem gheneerden
 
Van iare te iare dat si verteerden
 
Ende oec van haren beesten
 
Ende niet en wisten van andren feesten
 
Ende dat si hadden was ghemeen
10[regelnummer]
Doen en was nijt engheen
 
Onder dat volc no twiste
 
Maer sider datmen wiste
 
Datmen renten mochte coepen
 
Ende scat te samen hoepen
15[regelnummer]
Soe en brac noit seder nijds
 
No parlements no strijds
 
Want die hoep vanden goede
 
Maect den mensche soe groet van moede
 
Dat hem dicke dunct des
20[regelnummer]
Dat nieman sine ghelike en es
 
Ende hem seluen niene versint
 
Ende sinen ghebuer niene kint
 
Die licht beter es dan hi
 
Proeft oft dit waer si
25[regelnummer]
¶ Doe die romeine in ouden daghen
 
Om hars selfs bate niene zaghen
 
Maer al om gaederen scat
 
Ten ghemeenen orbore vander stat
 
Ende dien hilden met hoeden groet
30[regelnummer]
Ende alsijs dan hadden noet
 
Bescheedenlec si daer toe ghinghen
 
Soe vorderdensi alsoe hore dinghen
 
Dat si met harre wiser cracht
 
Al ertrike brachten in hore macht

35[regelnummer]
Maer sint dat die raedsliede
 
Begonsten te siene op miede
 
Ende hoers selfs bate meer trocken voert
 
Dan die ghemeine bate vander poert
 
Ende vriende ende maghe verdroeghen mede
40[regelnummer]
Ieghen die rechte vander stede
 
Soe daelde roeme ielanc soe mere
 
Ende verloes macht ende eere
 
Want die poertren ghinghen soe riken
 
Dat nieman andren en woude wiken
45[regelnummer]
Maer elc woude beter wesen
 
Dan sijn ghebuer ende bi desen
 
Vielensi onderlinghe in nide
 
In veeden ende in stride
 
Mids horen groeten ouermoet
50[regelnummer]
Dat niet en dede dan goet
 
Daer si verderfden mede
 
Beide hen zeluen ende hoer stede
 
Soe dat vremde liede quamen
 
Die die stat ane namen
55[regelnummer]
Ende bleuen zittende daer binnen
 
Nu moghdi merken ende versinnen
 
Ofte des ghelike des iet
 
In andren steden es ghesciet
 
Iaet dat si v bekant
60[regelnummer]
Ende zonderlinghe in vlaenderlant
 
Daer die groete heren vandien steden
 
Deen den andren soe beneden
 
Om dat elc vordeel ende bate
 
Trecken woude in sinen gate
65[regelnummer]
Dat si deen den andren verbeten
 
Ende alsoe te nieute sleten
 
Dat si al worden niet
 
Soe dat quam een vremdt diet
 
Die hadden gheweest hoer knechten
70[regelnummer]
Ende ghinghen die stede berechten
 
Ende namen dien zeluen dleuen
 
Die vanden goeden waren bleuen
 
Ende houden noch die stede al
 
Inne weet hoe langhe het dueren sal

75[regelnummer]
¶ Maer sijt seker van dien
 
Datmen des ghelike sal sien
 
In andren landen oec ghescien
 
Daer die raedsmanne altoes spien
 
Om hoer selfs orboren ende baten
80[regelnummer]
Ende ghemene orbore achter laten
 
¶ Die wijslijc ende met eren
 
Ene stat wille regere
 
Selen houden pointe twee
 
Dierste es datmen nemmermee
85[regelnummer]
Ghemen orbore achter en late
 
Wien anders scade ochte bate
 
Want ghemene orbore sekerlike
 
Es vore mate ende vore rike
 
Ende daer leeght meer an
90[regelnummer]
Dan an dorbore van enen man
 
Ende wie dit te brekene beghert
 
En heeft de stat no lief no wert
 
Ende die en soude no vroech no spade
 
Ghenaken der stat rade
95[regelnummer]
Want hi mochte om sine bate raden
 
Dat alder stat soude scaden
 
¶ Dander point es dat
 
Wat baten comt vander stat
 
Dat men legghe in sekere stede
100[regelnummer]
Der stat te ghehelpene mede
 
Wedert si cleine ochte groet
 
Ende alse die stat heuet noet
 
Tien ghemeinen orbore soe
 
Sal men gaen daer toe
105[regelnummer]
Wijslijc ende met maten
 
Ende enen .d'. niet quisten laten
 
Want noch wijf no man
 
En heefter anders recht an
 
Dus machmen met desen dinghen
110[regelnummer]
Ene stat te groeten state bringhen

Hoe lands here ierst ghemaect wert .xxxv.

 
HIer bouen hebbic v gheset
 
Hoe tfolc was sonder here sonder wet
 
Ende hoe si hen op ackere ghenerden

 
Ende wonnen dat si verterden
5[regelnummer]
Ende met quicke ende met beesten
 
Ende en wisten van andren feesten
 
¶ Nu vantmen vele cockinen
 
Die arbeiden no pinen
 
En wouden maer ledech gaen
10[regelnummer]
Ende soe woudensi die hant slaen
 
Ane selke vrome ende goede
 
Die ghewonnen hadden die vroede
 
En woudemens hen dan niet ghehinghen
 
Soe woudensi tfolc daertoe dwinghen
15[regelnummer]
Datmen hen moeste gheuen
 
Oft si namen hen dleuen
 
Ende roefs ende moerts wies soe vele
 
Dat al ghinc vten spele
 
¶ Doe dat volc mercte ende sach
20[regelnummer]
Wat hem ane dese dinc ghelach
 
Viseerdensi nauwe ende dochten
 
Hoe si dit ghekeeren mochten
 
Ende maecten dit statuit
 
Dat si den volke gauen vut
25[regelnummer]
Dat elc soude leuen vanden sinen
 
Dat si ghewonnen hadden met pinen
 
Ende des niemene gheuen en souden
 
En ware dat hijt doen woude
 
Ende soe wie onland ende heide
30[regelnummer]
Te lande brake met sinen arbeide
 
Dat soude wesen sijn erue
 
Te sinen onthoude tsinen bederue
 
Ende soe wie dat sloeghe sijn hant
 
Ane anders haue an anders lant
35[regelnummer]
Soude daeromme verliesen dlijf
 
Ende om dit te houdene stijf
 
Soe maectensi daer toe
 
Enen voeght die spaede ende vroe
 
Cracht ende fortse zoude legghen aue
40[regelnummer]
Soe dat elc anderen tsine gaue
 
Ende omme dat hi niet en dorste
 
Sorghen om sine noetdorste
 
Soe bewijsdensi hem cheins

 
Op hare lant hare ende gheins
45[regelnummer]
Dien si hem iaerlijcs souden gheven
 
Ende daer af soude hi leuen
 
Oec maectensi rechte ende wette
 
Diemen inden lande sette
 
Op zaken van menegher wise
50[regelnummer]
Ende beualen dat hise
 
Wel hilde op sine eere
 
Beide ane knecht ende an here
 
Ghelijc dat hilde die wet
 
Ghinct ane lijf. an goet. aene let
55[regelnummer]
¶ Aldus hebbic vernomen
 
Dat heren toe sijn comen
 
Niet bi hem seluen allene
 
Maer mids den volke ghemene
 
Diene verhieuen te herien
60[regelnummer]
Om dat hi tfolc zoude vrien
 
Ende bescermen vroech ende spaede
 
Van crachte ende van ouerdaede
 
Ende elken tsine doen gheuen
 
Ende dat hi selue zoude leuen
65[regelnummer]
Van sinen renten ende sine maisniede
 
Die hem gheuen die liede
 
Iaerlijc inden landen
 
Van horen erfleken panden
 
Ende van horen forfaiten met
70[regelnummer]
Alsoese dat volc heeft gheset
 
Ende name hi meer van den lieden
 
Ander goet oft ander mieden
 
Waest groet cleine ofte lanc
 
Hi moeste singhen zelken zanc
75[regelnummer]
Als dandere zonghen na dat recht
 
Hier op was heerscap ghestecht
 
Daer omme siet ghi heeren wat ghi doet
 
Alst ghi nemt lijf ende goet
 
Vwen lieden zonder scout
80[regelnummer]
Ghi mesdoet vele meneghervout
 
Dan ocht v liede daeden
 
Ghi die hanghen zoudt ende raeden
 
Ende alsoe wel verboerdi

 
Die zelue doet alsi
85[regelnummer]
Want bouen v soe gaet recht
 
Ghi sijt sgherechten knecht
 
Ende tgherechte dats waere tale
 
Mochtu lijf ontwisen waele
 
Weder ghi sijt keyser oft coninc
90[regelnummer]
Hout dit vore wore dinc
 
Daer bi besiet wijslike
 
Dat beide arme ende rike
 
Recht hebben in vwen houen
 
Want hier es een rechtre bouen
95[regelnummer]
Die al siet ende verstaet
 
Vwe rechten eest goet oft quaet
 
Ende des en sal hi niet vergheten
 
Hi sal v ghinder meten
 
Metter maeten dat ghi met hier
100[regelnummer]
In hemelrike oft in deweghe vier

Van abrahame ende vander ioeden archeit .xxxvi.

 
Hier vore lietict op abraham
 
Die van japhets gheslachte quam
 
Noees sone die quam van sette
 
Adaems sone alsic vore zette
5[regelnummer]
¶ Abraham was harde zere
 
Vercoren van onsen here
 
Ende hi was dierste dien god
 
Op ertrike gaf ghebod
 
Doen ertrike hadde wel nare
10[regelnummer]
Ghestaen .xxij. hondert iare
 
Dat was die besnidenesse
 
God gheboet hem dat hi die lesse
 
Emmer vaste soude houden
 
Ende oec alle die ghene die zouden
15[regelnummer]
Van hem comen daer na
 
Hier beghint alsic versta
 
Dat ioedsche volc datmet eren groet
 
Stoet tote christus doet
 
Die welke doet dat ioedscap blende
20[regelnummer]
Struerde ende brachte ten ende
 
¶ Abraham was soe zeere
 
Ghemint van onsen here

 
Dat hem god scouwen dede
 
Eenrehande der drivoldechede
25[regelnummer]
Want hi sach op enen boem staen
 
Drie ansichten aleens ghedaen
 
Daert soe clare was al omtrent
 
Dat des ghelike niet en was bekent
 
Daer soe sprac hem god ane
30[regelnummer]
Ende dede hem te verstane
 
Dat sijn wijf kint soude draghen
 
Die soe out was van daghen
 
Dadt bi naturen niet en mochte ghescien
 
Oec seide hem god mettien
35[regelnummer]
Dat hi soude sijn altenengader
 
Van harde vele lieden vader
 
Ende dathi sijn gheslachte soude leiden
 
In een vet lant van weiden
 
Daer honech ende melc vloien soude
40[regelnummer]
Ende dat hi hen oec woude
 
Ghetruwelijc bi staen als hoer god
 
Noch gheloeuen die joden sod
 
Dat hen dat lant met allen
 
Hier na noch sal gheuallen
45[regelnummer]
Maer sine beuroeden min no mere
 
Hier af die edele lere
 
Dats hier bouen deuweghe stede
 
Daer vloyt alle soetechede
 
Nu merct hoe hem god woude vertoeghen
50[regelnummer]
Daert abraham sach met sinen oghen
 
In die vorme van ansichten drien
 
Daermen claerheit bi mach ghien
 
Die drieuoldecheit ons heren
 
Nochtan en willen hen niet
55[regelnummer]
Daer toe die ioden verscouen
 
Dat si iet willen ghelouen
 
Dadt dwesen van drien personen
 
In enen god mach wonen
 
Nochtan dat hoer vader abraham
60[regelnummer]
Dese .iij. vormen sach ende vernam
 
Ghelijc dadt noch es bleuen
 
In haren boken bescreuen

 
Die si alle daghe lesen
 
Oec hebben si van desen
65[regelnummer]
Meest in al horen boeken
 
Daer men mede mach ondersoeken
 
Die driuoldecheit in gode vereent
 
Maer hoer herte es soe versteent
 
Sine willens verstaen clein no groet
70[regelnummer]
Si nemen den texst al bloet
 
Van horen boeken ende latent gaen
 
Si en willen niet verstaen
 
Die edele leeringhe diere vut gaet
 
Daermen den gront bi verstaet
75[regelnummer]
Ende dat edel maerch vte zuight
 
Alsoe een heylech man tuight
 
In abrahams tyde begonste scone
 
Dat grote rike van babilone
 
Dat langhe in groter macht stoet
80[regelnummer]
Tote dadt cyrus warp ondervoet
 
Met coste ende met pinen groet
 
Dat orosius scrijft al bloet

Van ghehoersamheiden .xxxvij.

 
ABraham alsic vore sprac
 
Ghewan enen sone hiet ysaac
 
Van sinen wiue ver saren
 
Alse was si out van iaren
5[regelnummer]
Een enech kint dat hij minde sere
 
Doen hiethem god onse here
 
Om dat hine proeuen woude
 
Dat hi sijn kint offeren soude
 
Hem teren in ere offerande
10[regelnummer]
Op enen berch in enen brande
 
Alsoe men doe op dien dach
 
Scape ende beesten te offerne plach
 
¶ Abraham woude ghehoersam sijn gode
 
Ende doen alle sine ghebode
15[regelnummer]
Ende leide tkint ten berghe wert
 
Ende droech met hem vier ende swert
 
Om tkint te doedene daer
 
Doe seide tkint vader waer
 
Es dofferande die ghi offeren selt

20[regelnummer]
Inne sie hier en ghene opt velt
 
Die vaeder antworden mettien
 
Lieue kint god saelt versien
 
Ende als hi dat swert hoeghe verhief
 
Tes kints halse dat hi hadde lief
25[regelnummer]
Soe quam dinghel mids gods wille
 
Ende hilt dat swert al stille
 
Soe dat hi niet en conste gheslaen
 
Ende wijsde abrahame alsoe saen
 
Enen weder daer ter stede
30[regelnummer]
Daer hi doen zoude mede
 
Sine offrande gode teren
 
¶ Hier an soe moghwi leren
 
Dat en mensche dor ghene noet
 
Die wesen mach soe groet
35[regelnummer]
Gods ghebod breken sal
 
Ia al zoude die werelt al
 
Veruaren ende te nieute gaen
 
Men sal in gods ghebode volstaen
 
An die werelt leeght mi cleene
40[regelnummer]
Maer ane minen sceppere alleene
 
Leeght al die macht van mire baten
 
Ende sijn ghebod en salic laten
 
Dor alle dat des sijt ghewes
 
Dat in hemle oft op erde es
45[regelnummer]
¶ Dese ghetruwe man abraham
 
Was gode herde ghehoersam
 
Die sinen zone en spaerde niet
 
Maer die de dinc te rechte besiet
 
Soe was die hemelsche vaeder
50[regelnummer]
Ghetrouwer dan dit algader
 
Die sinen zone en spaerde twint
 
Maer heeftene hier neder ghesint
 
In desen vulen stinkenden zac
 
Daer hi noyt en hadde ghemac
55[regelnummer]
Ende daer hi starf die bitter doet
 
Om ons te helpene vter noet
 
Daer hi onse mesdaet met gout
 
Das hi en hadde engheene scout
 
¶ Dit dede die here hier bouen

60[regelnummer]
Dien alle creaturen louen
 
Ende zonder beheet van yeman
 
Want bouen hem nes nieman
 
Hier en dwanghene gheen dinc inne
 
Dan trouwe ende gherechte minne
65[regelnummer]
Die hi tons armen wichten droech
 
Daer hi den viant met versloech
 
Die alle menschen an hem zaecte
 
Om dat adam den appel smaecte
 
¶ Vele lieden heeft wonder om datmen zeeght
70[regelnummer]
Dat daer meerre zonde in leeght
 
Datmen gods name verswoere
 
Dan al die werelt veruoere
 
Ende algaeder worde niet
 
¶ Nu merct dan ende besiet
75[regelnummer]
Hoe starclec dat god wrac
 
Dat een ghebod dat adaem brac
 
Dat in hem seluen niet en was quaet nochtan
 
Anders dant god verboet den man
 
Hi moester tparadys om rumen
80[regelnummer]
Des wi ons noch becumen
 
Daert vol was van weelden
 
Oec moestent mede ontghelden
 
Alle die ghene die na hem quamen
 
Die onschuldech waren der blamen
85[regelnummer]
Want in vijfdusentech iaren
 
Moeste tfolc al ter hellen varen
 
Ende wi alle ghemeenlike
 
Hadden gheweest onsterflike
 
Ende te hemele gheuaren zonder mouden
90[regelnummer]
Hadde adaem tghebod houden
 
Dat wi met wee worden gheboren
 
Anxt hier hebben ende toren
 
Sorghe hongher ende dorst
 
Haghel snee storm ende vorst
95[regelnummer]
Met pinen winnen ende beiaghen
 
Daer af hem die lichame zal bedraghen
 
¶ Van deser werelt moete wi scheiden
 
In groeter droeuer bitterheiden
 
Orloghe siecheit ende quale

100[regelnummer]
Dese quamen altemale
 
Den mensche toe ghemene
 
Om enen appelbete allene
 
Ende die sware pine daer toe
 
Der hellen ende des vagheuiers alsoe
105[regelnummer]
Ia die goede zielen moesten varen
 
Binnen meer dan .v.m jaren
 
In de voerhelle daer si langhe
 
Waren in groten verlanghe
 
Ende wi alle moesten alsoe wel
110[regelnummer]
En daedt dat heyleghe doepsel
 
¶ Ende alle dat ye gheboren was
 
En was niet werdech das
 
Die sonde te beterne int ghemene
 
Sonder die goeds sone allene
115[regelnummer]
Die moeste dore grote noet
 
Om ons te helpene vter noet
 
In ertrike comen als mensche ghedaen
 
Ende die better doet ontfaen
 
Daer ganste al gader mede
120[regelnummer]
Die sonde die adaem dede
 
Hier bi moeghdi ghelouen claer
 
Dat ene sonde es harde swaer
 
Dat god verbien op ene stonde
 
Al ertrike om ene sonde
125[regelnummer]
Des nieman en was sculdech nochtan
 
Dan yue ende adaem hoer man
 
¶ Lieue kindre nv laet ons vroeden
 
Ende ons van sonden alsoe hoeden
 
Dat wi om ene corte welde hier
130[regelnummer]
Niene comen in deuwelike vier
 
Maer dat ons in dit corte leuen
 
Hemelrike werde ghegheuen
 
Ons en mach roeken wat wi hier doghen
 
Op dat wi hemelrike hebben moghen
135[regelnummer]
Want doeghen hier es saen ghetermineert
 
Daermen eulijc ghinder regneert

Van onsen vadren ende wat telken dusentech iaren ghesciet .xxxviij.

ADam was onse ierste vader

 
Om dat dvolc altenengader
 
Van hem quam van beghinne
 
Onse ander vader alsict versinne
5[regelnummer]
Dat es die goede noe
 
Om dat dat volc voert mee
 
Na die diluuie van hem quam
 
Onse derde vader es abraham
 
Om dat hem god der eren onste
10[regelnummer]
Dadt ioedsche volc begonste
 
Op hem ende van hem sproet
 
Ende die .xij. gheslachten groet
 
Vanden kindren van israel
 
Ysaac iacob samuel
15[regelnummer]
Moyses ende coninc dauijt
 
Ende menech ander die in sinen tijt
 
Soe volmaect was in sijn leuen
 
Dat hi van gode was verheuen
 
Ende ons exemple hebben ghelaten
20[regelnummer]
Te comene ter euweliker baten
 
Ende ten doegheden ende bi desen
 
Heete wise onse vadre wesen
 
¶ Abraham es der ioden vader
 
Ende oec onser alre algader
25[regelnummer]
Want christus dat gods lam
 
Van abrahams gheslachte quam
 
Ende wi alle christus kindre sijn
 
Die in sijn gheloeue sijn fijn
 
Soe es abrahame gheuallen
30[regelnummer]
Dat hi vader es van allen
 
Den zielen vut vercoren
 
Die te hemelrike horen
 
Daer bi seeghtmen al bloet
 
Datsi varen in abrahams scoet
35[regelnummer]
¶ Telken dusentech iaren
 
Ofte niet vele meer twaren
 
Es emmer wonder ghesciet
 
Ofte des volx staet es iet
 
Verwandelt alsoe ic v
40[regelnummer]
Hier sal segghen nv
 
¶ Van adame tote noe

 
Dat ouer ertrike liep die zee
 
Waren .xij.hondert jare
 
Een min dats openbare
45[regelnummer]
¶ Van noe tote abraham
 
Daer een neuwe volc af quam
 
Ende besnidenesse gaf vte
 
Waren .m. iaer al ute
 
¶ Van abrahame tote moyses
50[regelnummer]
Waren oec .m. iare ghewes
 
Doe tfolc van israel scone
 
Trac vanden coninc pharaone
 
Dore die rode zee siere verde
 
Dat hen dwater niene derde
55[regelnummer]
Daer moyses in waerre dinc
 
Van gode die wet ontfinc
 
¶ Van moyses toten coning dauijt
 
Was .m. iaer oec die tijt
 
Die een heylech man was
60[regelnummer]
Ende dien soutre ierst maecte ende las
 
Dien god hadde also lief
 
Dat hine van sinen scapen hief
 
Ende maectene coning van machte
 
Ende van sinen gheslachte
65[regelnummer]
Wart maria gheboren
 
Gods moeder vut vercoren
 
Die elken mensche brachte ghenade
 
Die hare anroept vroech ende spade
 
¶ Van dauite waren voert
70[regelnummer]
.M. iare tote christus gheboert
 
Die neuwe wet ende neuwe leuen
 
Alder werelt heeft ghegheuen
 
¶ Ende tusschen christus carnatioen
 
Ende dat godeuert van bolioen
75[regelnummer]
Iherusalem wan die heyleghe stede
 
Met coste ende met aerbede
 
Waren xi.hondert jare
 
Een min ic segghe v dware
 
Op alre apostlen dach
80[regelnummer]
Die doe op den vridach lach
 
Dit en segghic elre omme niet

 
Dan daeromme dat gherne ghesciet
 
Te .m. jaren ende twe hondert
 
Iet dat der werelt wondert
85[regelnummer]
Ende van godeuerde sijn leden
 
Tote dat ic deser stede
 
Dichte dese selue lesse
 
.Ii.hondert iaer .xx.ende sesse
 
Al tanwerpen in die stat
90[regelnummer]
Voerwaer segghic v dat

Dat voerspellen der heylegher kerken Ende vanden ioedschen gheslachte .xxxix.

 
DAt ic als ghi wel hoert
 
Optie bible ga voert
 
Ende optie vadre die vore waren
 
Dat doe ic daeromme twaren
5[regelnummer]
Om dat ghi weten selt ende bekinnen
 
Van dier werelt dat beghinnen
 
Ende hoe des volx staet
 
Verwandelt ende voert gaet
 
Vanden enen ten andren al ghi
10[regelnummer]
Nu wel horet segghen mi
 
¶ Ic en sal niet langhe voert gaen
 
Optie bible maer ic sal saen
 
Tote andren dinghen keren
 
Daer ghi an selt moghen leren
15[regelnummer]
Wijsheit doght ende andre saken
 
Die de ziele ghesont maken
 
¶ Na abrahame bleef ysaac
 
Sijn sone die ten doeghden trac
 
Daer hi hem altoes toe keerde
20[regelnummer]
Als hi anden vader leerde
 
Ysaac dese heyleghe vader
 
Hadde twe sonen die te gader
 
Eene moeder droch als dicke ghesciet
 
Dene esau. dander iacob hiet
25[regelnummer]
Esau quam vore iacob daer na
 
Hoerre beider moeder hiet rebecca
 
Alse was iacob leest gheboren
 
Nochtan wart hi vercoren
 
Daer toe bi rade siere moeder

30[regelnummer]
Dat hi here bleef sijns broeder
 
Ende behilt alt vordeel doe
 
Dat den ousten ghebornen hoerde toe
 
¶ Hoe die moeder dit toe brachte
 
Om dat si op iacobe meer achte
35[regelnummer]
Dan op sinen broeder esau
 
Ware te lanc te zegghene nu
 
Om oude geesten te makene cont
 
Die gheuielen in ouder stont
 
En es dese boec begonnen niet
40[regelnummer]
Als ghi wel hoert ende siet
 
¶ Dese heileghe patriarche iacob
 
Wies in allen doechden op
 
Ende was met gode alsoe wel
 
Dat hi hiet israel
45[regelnummer]
Dats man die man die gode siet
 
Ende na hem hiet dioesche diet
 
Kinder van israel alsic vernam
 
Om dat dat volc van hem quam
 
¶ Dese patriarke sach
50[regelnummer]
In sinen slape daer hi lach
 
Eene ledere toten hemle gaen
 
Ende dingle op ende neder slaen
 
Ende gode zitten touers bouen
 
Dien alle creaturen louen
55[regelnummer]
¶ Als hi onspranc seidi dat
 
Gods huis es teser stat
 
Ende die porte van hemelrike
 
Dat weetic nu ierst zekerlike
 
Ende dit sal heeten gods zale
60[regelnummer]
Doen rechte hi daer tien male
 
Eenen steen daer wi bi merken
 
Dvorspellen der heilegher kerken
 
Want bi den steene versta wi
 
Cristum den godsone vri
65[regelnummer]
Die beghin ende fondament es
 
Der heilegher kerken sijds ghewes
 
Daer dingle op ende neder varen
 
Daghelijc in dien outaren
 
Daer die priestren heilechlike

70[regelnummer]
Maken den here van hemelrike
 
Ende bidden den ontfarmeghen gode
 
Beide vore leuende ende vore dode
 
Daer vuren dingle met groeter eren
 
Die bede vore den oeghen ons heren
75[regelnummer]
Hier beghinnen ende ruren
 
Vander kerken die figuren
 
Diermen meneghe ene vent
 
In dat oude testament
 
¶ Men leest oec mede al bloet
80[regelnummer]
Dat iacob olye goet
 
Opten steen dien hi rechte daer
 
Daer wi bi verstaen al claer
 
Gods ontfarmhertechede
 
Die hi namaels ontede
85[regelnummer]
Der menscheit dier hi was gram
 
Eer sijn zone hier neder quam
 
Die met sinen heileghen bloede
 
Die gramscap brachte te goede
 
Noch pleeghtmen te deser tijt
90[regelnummer]
Daer die bisscop outare wijt
 
Dat hire crisma op strijct
 
Daer hi dese dinc bi ghelijct
 
¶ Dese patriarke dat ghijt wet
 
Abraham ysaac iacob met
95[regelnummer]
Saten in huweleeke ghebonden
 
Ende droeghen zorghe in haren stonden
 
Om wijf om kindere ende om goet
 
Nochtan en wart hore moet
 
Daer omme nie vererret
100[regelnummer]
No van gode niet gheuerret
 
¶ Daer omme sijn liede in deser wisen
 
Die desen huweleec prisen
 
Ieghen sente ians reinechede
 
God weet des die warhede
105[regelnummer]
¶ God onste iacoppe den goeden man
 
Dat van .xij. zonen die hi wan
 
Quamen .xij. gheslachten soe groet
 
Dat elx gheslachten conroet
 
Hadde xij.dusent volcs twaren

110[regelnummer]
Dit waren die ioedsche scaren
 
Daer god menech wonder dore wrachte
 
Doe si waren in horre machte
 
¶ Van desen .xij. zonen een was
 
Die gheheten es iudas
115[regelnummer]
Wies gheslachte ende gheboert
 
Gaet van kinde te kinde voert
 
Tote op die maghet vut vercoren
 
Daer christus of wart gheboren
 
Die behoudere van ertrike
120[regelnummer]
Gheloeft si hi ewelike
 
¶ Dese gheboerte edel ende fijn
 
Bescrijft in die ewangelie sijn
 
Matheus die ewangeliste
 
Die der waerheit niet en miste
125[regelnummer]
Hi beghint altenengader
 
Op des iudas ouderuaeder
 
Dat was abraham daer ghi
 
Hier voren of horet zegghen mi
 
Ende strijct vandaer scone
130[regelnummer]
Tote christum den godsone
 
Daer tusschen waren alsict vinde
 
Si .xl. van kinde te kinde
 
Abraham ende christum met ghetelt
 
Oec ghi dat weten selt
135[regelnummer]
Dat daer tusschen waren
 
Die tide van iij.m iaren
 
¶ Ende van desen abrahame
 
Achterwaert tote adame
 
Alsoe lucas wel scriuen can
140[regelnummer]
Waren deen tenden anderen xx. man
 
Daer tusschen waren openbare
 
Een men dan .xijc jare
 
Matheus scrijft meer van desen
 
Dat latic te nieute wesen
145[regelnummer]
Dbeghin van desen gheslachte
 
Dats god die adame wrachte
 
Want god es adaems vaeder
 
Ende dat inde altenengaeder
 
Van desen gheslachte groet ende scoene

150[regelnummer]
¶ Was christus die godsone
 
Dus es op gode dat beghinsel
 
Ende op sinen zone dat insel
 
Want hi bleef suuer ende reine
 
God ende mensche ghemeine
155[regelnummer]
Ende en liet ghene gheboert
 
Alse den vliesche toe behoert
 
Nochtan liet hi kinder meer
 
Dan al dat vore hem was eer
 
Want dat sijn alle sine kinder
160[regelnummer]
Oude ende ionghe meerre ende minder
 
Die dat kerstendoem ontfaen
 
Ende in den heileghen gheest hem dwaen
 
Niet inder zonden eische
 
Noch inden wille vanden vleische
165[regelnummer]
Maer die anderwerf sijn gheboren
 
Vte gode die sijn vercoren
 
Mids den watre ende den gheeste
 
Dat es tscoenste ende dmeeste
 
Alse christus selue seit
170[regelnummer]
Ouerste leerere der waerheit
 
Ende dit sijn kinder algaeder
 
Wie hoer moeder was oft hoer vaeder
 
¶ Adaems kindre werden gheboren
 
Na den eische die den vleesche toe behoeren
175[regelnummer]
Maer christus kindre diet wel vereest
 
Sijn gheboren vanden heileghen gheest
 
Anderwerf ende vanden watre met
 
Alsic v hier vore hebbe gheset
 
Dus sijn .ij. gheboerten ghegheuen
180[regelnummer]
Dierste en helpt niet ane dewelike leuen
 
Dander bringt ons claerlec daer
 
Op dat wi int gheloeue sijn claer

Dbeghin van vele riken ende destruxie van babylone .xl.

 
IN den tide als ghi hebt ghehoert
 
Als van abrahame hier voert
 
Begonste menech starc rike
 
Dat sere regneerde moghendelike
5[regelnummer]
Van grieken ende van babylone

 
Van cartago ende van macedone
 
Dat ierst begonste alexander
 
Drike van rome ende menech ander
 
Die soe starc waren in horen dinghen
10[regelnummer]
Dat si die werelt wouden dwinghen
 
Ende alsi hen niene wouden laten
 
Ghenoeghen met maten
 
Soe warp god horen ouermoet
 
Algaeder onderuoet
15[regelnummer]
Want ic hebbe ghelesen
 
Dat cume enech van desen
 
.Iiij.c iaer bleef in die ere
 
Oft daer bouen luttel meere
 
¶ Nv bleef dat roemsche rike
20[regelnummer]
Thoeft van al ertrike
 
Ende hadden der werelt omgaen
 
Metten swerde al onder ghedaen
 
Ende regneerden met groeter eren
 
Ende waren der heren heren
25[regelnummer]
¶ Die dat si dus orloghe hilden
 
Ende daeromme zorghen ende pinen wilden
 
Soe droeghensi soe wel ouer een
 
Dat elc anders broeder scheen
 
Maer doen sijt al hadden verwonnen
30[regelnummer]
Dat was onder der zonnen
 
Ende met rasten leuen zouden
 
En constensi hen niet ghehouden
 
Sine ghinghen onderlinghe twien
 
Met gheslachten ende partien
35[regelnummer]
Omt vordeel vander stat
 
Ende elc ghinc gaederen scat
 
Den anderen te bederuene mede
 
Alst noch doet ter menegher stede
 
Aldus wart met discorde
40[regelnummer]
Dat deendrachtecheit mede scorde
 
Hoer ghewelt ende hoer macht
 
Te nieute algaeder bracht
 
Dat niet en dede dan ouermoet
 
Die hen algaeder maecte tgoet
45[regelnummer]
Daer bi zeeght een wijs man

 
Dat oneendrachtecheit can
 
Groete dinc te nieute bringhen
 
Ende dat eendrachteghe dinghen
 
Clene dinghen maken groet
50[regelnummer]
Al noch soe waers noet
 
Inden landen hier twaren
 
Dat poertren eendrachtegher waren
 
Inden staeden dan si sijn
 
Oft het sal nemen quaeden fijn
55[regelnummer]
Alst in vele staeden heeft ghedaen
 
God laet ten besten al vergaen

Vanden groten riken die wilen waren .xlj.

 
Onder alle riken twaren
 
Soe vintmer viere twaren
 
Die starcste ende die meeste
 
Dierste zeeght die ieeste
5[regelnummer]
Was dat rike van babylone
 
Dat stoet in orienten scoene
 
Dat op ninus sijn beghin nam
 
Inden tide van abraham
 
¶ Dander rike stont int zuden
10[regelnummer]
Alsic dien ieesten hoere luden
 
Was dat rike van cartago
 
Dat menech lant maecte onvroe
 
¶ Dat derde rike stoet dan
 
Int westen ende dat began
15[regelnummer]
Alexander die coninc
 
Maer saen dat het te ghinc
 
¶ Dat vierde alsict begome
 
Dat es dat rike van rome
 
Dat op romulus beghent
20[regelnummer]
Ende leeght in occident

 
Dbabiloensche rike was dierste
 
Dstarcste ende bat vercierste
 
Dat roemsche was dleste
 
Vanden een dbeste
25[regelnummer]
Maer macidone ende cartago
 
En waren niet also
 
Starc alse dandere twee
 
Dbabilonsche was starker mee
 
Meneghen dach ende menech iaer
30[regelnummer]
Tote dat cyrus quam daer
 
Diet al warp inden gront
 
Alsic v sal doen cont
 
¶ Cyrus alsoe ic las
 
Die coninc van persen was
35[regelnummer]
Voer in orienten striden 
 
Ende wan in dien tiden
 
Een groet deel vanden lande
 
Doen hi dat hadde inde hande
 
Woudi trecken ter ander stat
40[regelnummer]
Daer hi meerre vonde den scat
 
Vore babylone trac hi sciere
 
Daer stoet ene riuiere
 
Tusschen hem ende die stat soe groet
 
Dat si den toeganc verboet
45[regelnummer]
Want si was breet ende diep
 
Die riuiere diere vore liep
 
Datse niemen passen en dorste
 
Doen was daer een vorste
 
Een ridder een vroem man
50[regelnummer]
Als hi dien pas zueken began
 
Greepen die riuiere an sinen danc
 
Die stuer was in haren ganc
 
Ende heeftene henen ghedreuen
 
Dus es hi verdronken bleuen
55[regelnummer]
¶ Die coninc hadde groeten toren
 
Die sinen ridder hadde verloren
 
Ende swoer om die zaken
 
Hi soudse soe cleine maken
 
Die sinen ridder hadde verslonden
60[regelnummer]
Dat die wiue in corten stonden
 
Daer ouer gaen zouden
 
Sonder cleedre ophouden
 
¶ Doe dede hi ter seluer tijt
 
Grauen dore die velde wijt
65[regelnummer]
.Iiijc.ende .xl. beken
 
Daer dwater dore es ghestreken
 
Aldus in deser manieren

 
Verloes die stat hoer riuiere
 
Alsoe hi die stat wan
70[regelnummer]
Tier stede daer die riuiere ran
 
Scats wart daer soe vele ghewonnen
 
Dat wijt ghesegghen niet en connen
 
¶ Die houerde van babilone
 
Die bouen al droech crone
75[regelnummer]
Ende ertrike hadde in hoer ghewelt
 
Wart te nieute aldus gheuelt
 
Nochtan scheen in die oeghen
 
Datmense niet en hadde winnen moghen
 
Met gheenre bendechede
80[regelnummer]
Noch oec met crachte mede
 
¶ Hore mure scrijft orosius
 
Waren breet .l. cubitus
 
Ende vierwerf alsoe hoghe wale
 
Van steenen ghebacken te male
85[regelnummer]
Met starken cimente ghebonden
 
Alsmen plach in dien stonden
 
¶ Eerne poerten hadde si hondert
 
Hoer omganc was wien soes wondert
 
.Iiijc. stadien ende tachtendach
90[regelnummer]
Dat waren alsoe ict sach
 
.Li. dier milen
 
Diemen daer plach tier wilen
 
Orosius zeeght ander wonder met
 
Dat hier niene es gheset
95[regelnummer]
Dat rike oec van macedone
 
Daer alexander droech croene
 
Stoet onlanghe in machte groet
 
Want doen alexander was doet
 
Deelden die kinder dat rike
100[regelnummer]
Daer sijt met scoerden dumplike
 
Ende discordeerden in hoer dinghen
 
Daer si met te nieute ghinghen
 
Want soe wat riken datmen scoert
 
Moet emmer werden ghestoert
105[regelnummer]
¶ Dat rike oec van cartago
 
Verhief hem seluen also
 
Dat si orienten lant

 
Werpen wouden in hoer hant
 
Optie roemeine si oec streden
110[regelnummer]
Met soe groeter moghentheden
 
Dat si opt bederuen waren
 
Ende maken moesten hore scare
 
Van ondadeghen mannen
 
Die vten lande waren ghebannen
115[regelnummer]
Ende vercoeurerden alsoe
 
Dat si die van cartago
 
Al te nieute struerden
 
Ende hore stat in aschen keerden
 
Aldus soe bleef hoer ouermoet
120[regelnummer]
Al gheworpen onderuoet

Vanden beghinne van rome ende hoe eneas daer quam .xlij.

 
Oude ieesten zegghen ons dat
 
Omtrent daer roeme nu staet die stat
 
Dat daer menech man regneerde
 
Eermen roeme daer fonderde
5[regelnummer]
Ende die ierst regneerde daer
 
Was saturnus die dor den vaer
 
Van sinen zonen iupiterre
 
Vte creten quam gheloepen verre
 
Want hi den zone en gheloefde
10[regelnummer]
Niet wel na dat hine beroefde
 
Van sinen manliken ghegaeden
 
Ende duchte noch meer scaeden
 
Met scepe quam hi doen
 
Int lant van ytalien ghevloen
15[regelnummer]
Ende barch hem daer in langhe daghe
 
Beide in bosch ende in haghe
 
De welke saturnus daer vant
 
Eenrehande liede int lant
 
Die wilt waeren in allen zaken
20[regelnummer]
Hen leerdi huse maken
 
Coren winnen ende wijngaert
 
Ende leuen na menschen aert
 
Hier bi seidensi openbare
 
Dat hi hoer here ende hoer god ware
25[regelnummer]
Ende thant na tgone

 
Dore den vaer vanden zone
 
Maecte hi ene stat ghereet
 
Daer bi daer roeme nu steet
 
Ende hietse alsict versta
30[regelnummer]
Na hem zeluen saturnia
 
Na desen saturnus
 
Regneerde sijn zone picus
 
Dat was latinus vaeder
 
Die welke latinus algaeder
35[regelnummer]
Beterde die latijnsche sprake
 
Ende omme die zelue zake
 
Soe heeten alle die latine
 
Noch na den name sine
 
Ende dese drie regneerden daer
40[regelnummer]
Hondert ende viftech iaer
 
Eer van troyen eneas
 
Int lant daer comen was
 
Swelcs nacomelinghe dat
 
Roeme stichten die stat
45[regelnummer]
¶ Doen die grieken met ghewelde
 
Die stat van troyen velden
 
Daer si vore laghen .x. iaren
 
Met stride ende pinen sware
 
Doen vloe daer vte eneas
50[regelnummer]
Anchises die sijn vaeder was
 
Ende aschalius eneas zone
 
Met .xij. scepen scone
 
In cecilien quamensi daer naer
 
Eneas vaeder starf daer
55[regelnummer]
Na nam hi sine vaert
 
Ten land van ytaillen waert
 
Doen werpen die wint snellike
 
And lant van affrike
 
Daer dydone was coninghinne
60[regelnummer]
Die soe sere hore minne
 
Ane enease doen leide
 
Datmer wonder af seide
 
¶ Dese dydone men zeeght also
 
Dat si stichte cartago
65[regelnummer]
¶ Doch liet eneas dese dydone

 
Ende trac henen met sinen zone
 
Ter zee te ytailien waert
 
Ende daer hi quam in die vaert
 
Ter hauenen min no mee
70[regelnummer]
Daer die tybre valt in die zee
 
Daer heeft hi in slape verstaen
 
Stant vollec op du soud gaen
 
Tote enaudre den coninc
 
Hi regneert in den rinc
75[regelnummer]
Daer die .vij. berghen sijn
 
Daer staet nu roeme zeeght dat latijn
 
Hi vecht ieghen coninc latine
 
Du soud hem helpen met dire pine
 
Dlant van ytailien zal
80[regelnummer]
Dine noch wesen al
 
Ende dit litteeken gheue ic di
 
Om dattu te bat gheloeft mi
 
Als du daer coms op dlant
 
Soutu en soch venden thant
85[regelnummer]
Met .xxx. ionghen ende alle wit
 
Onder ene eyke ende dit
 
Soutu emmer venden daer
 
Doe eneas dit vant waer
 
Gheloefdi te bat der woert
90[regelnummer]
Die hi in slape hadde ghehoert
 
Als enauder heft vernomen
 
Enease int lant comen
 
Waende hi dat viande waren
 
Ende es hen ieghen gheuaren
95[regelnummer]
Ghewapender hant om striden
 
Maer eneas tien tiden
 
Hadde hem bewaert als die wise
 
Met ere olyuen rise
 
Dat hi vor hem voerde daere
100[regelnummer]
In teekene dat hi vrient ware
 
Alsmen in dien tiden plach
 
Als deen den anderen sach
 
Bleef eneas met enandren
 
Ende elc swoer met andren
105[regelnummer]
Ende streden ieghen latine

 
Dien si verwonnen ende de sine
 
¶ Turnus coninc van tuscane
 
Was ten stride mede ane
 
Ende bleef daer vanden liue
110[regelnummer]
Hi hadde lauinen te wiue
 
Latijns dochter ende quam teer
 
Te hulpen sinen sweer
 
Dese lauine alsoe ment vint
 
Troude eneas kint
115[regelnummer]
Ende si was oer slands
 
Alse hoer vaeder starf te hands
 
Wart hi coninc van ytale
 
Ende besat sijns sweers pale
 
Ende was coninc .iij. iare
120[regelnummer]
Doen starf hi ende daer nare
 
Wart aschalius sijn zone
 
Coninc in dytaelsche croene
 
Dien hi vte troyen brachte
 
Ende waest .xx. iaer ende achte
125[regelnummer]
Na hem wart coninc aldus
 
Sijn broeder posthumus
 
Dien lauine draghende was
 
Doen hoer man starf eneas
 
¶ Het soudu te lanc recken
130[regelnummer]
Soudic v al vertrecken
 
Eneas gheslachte tesen male
 
Die croene droeghen in ytale
 
Xiiij wasser te samen
 
Die van eneas quamen
135[regelnummer]
Die alle croene droeghen daer
 
Deen vore ende dander naer
 
Omtrent .iiij. hondert jaer
 
Eer romulus quam ter ghewelt
 
Als ghi hier na hoeren selt
140[regelnummer]
¶ Die viertiende coninc van desen
 
Daer wi nu af lesen
 
Hiet amulius alsict las
 
Die tonrechte coninc was
 
Want hi sinen oudren broeder leellike
145[regelnummer]
Nimitore stiet vten rike

 
Ende bleef selue here des riken
 
Nimitor die moeste wiken
 
Ende vluchtech sijn alsic versta
 
Eene dochter haddi hiet rea
150[regelnummer]
Diemen inden tempel dede
 
Om te houdene suuerhede
 
Ende den goden dienen daere
 
Doen wan mars an hare
 
Twee kindre wi lesent dus
155[regelnummer]
Dat waren remus ende romulus
 
Rea wart om dit ockesoen
 
Leuende ghegrauen doen
 
Ende die kindre warpmen beide
 
In ene haghe ane ene heide
160[regelnummer]
Bider tybren alsict vernam
 
Daer te hen ene woluinne quam
 
Diese soeghde ende hilt te liue
 
Dits wonder dat ic hier scriue
 
Een herde die faustulus hiet
165[regelnummer]
Als hi die kinderkine siet
 
Alsoe scoene van den liue
 
Droech hise thuis tsinen wiue
 
Om datsise op zoude voeden
 
Ende nauwe wachten ende hoeden
170[regelnummer]
Dese kindre worden herden mede
 
Ende deden als faustulus dede
 
Na doen si op quamen
 
Ende si wisten ende vernamen
 
Hoe die dinc ghesciet ware
175[regelnummer]
Maectensi ene scare
 
Van herden alsoe groet
 
Datsi amulius sloeghen doet
 
Horre moeder oem die coninc sat
 
Ende setten in sine stat
180[regelnummer]
Nimitore horen ouderuaeder
 
Die verdreuen was algaeder

Hoe remus ende romulus gheboren worden ende hoe romulus coninc wart .xliij.

ENde na nimitors leuen

Bleef dlant sinen .ij. neuen

 
Rea sire dochter kinder
 
Die dlant berechten ghinder
5[regelnummer]
Alse remus was doet
 
Bleef romulus here groet
 
Ende maecte oec na dat
 
Rome die grote stat
 
.Xi. staden stoeden dare
10[regelnummer]
Daer rome staet ende elc bi hare
 
Daer maecte romulus alomme
 
Enen muer tere somme
 
Ende heeftse al in een versaemt
 
Ende na sinen name ghenaemt
15[regelnummer]
¶ Rome was dus begonnen
 
Na dat troyen wart ghewonnen
 
.Iiij. hondert iaer alsoe ict sach
 
Ende daer toe viere ende vijftach
 
Doen eneas van daer ontquam
20[regelnummer]
Daer dese romulus af quam
 
Ende dese stat hadde wilen
 
Omme gaende .xlij. milen
 
Oec dedi tien seluen male
 
Alle dedele van ytale
25[regelnummer]
Comen wonen in die stede
 
Ende wiue ende kindre mede
 
¶ Hi maecte inder stat danne
 
Hondert raetsmanne
 
Die de stat souden beleiden
30[regelnummer]
Met rade ende met wijsheiden
 
Die heft hi cenatus ghenoemt
 
Welc woert van centum coemt
 
.M. vechteren coes hi met
 
Die hi daer heeft gheset
35[regelnummer]
Om dat si dstat selen verweren
 
Ieghen die hem wilden deren
 
Die soe hiet hi milites
 
Aldus soe comt miles
 
Van mille dats seker sake
40[regelnummer]
Dats .M. in dietscher sprake
 
Titus li(m)us segt dat
 
Doe rome arm was die stat

 
Dat si vol was van wijsheden
 
Van doeghden ende van goeden seden
45[regelnummer]
Soe dat het was sonder ghelike
 
Maer doen si wart rike
 
Maecte daer de rijcheit
 
Ghierecheit ende vrecheit
 
Luxurie ende ouerspel
50[regelnummer]
Hoeuerde oec alsoe wel
 
Paerlement ende discoert
 
Daer al die doeght bi bleef ghescoert
 
Alse dese noch sijn ghewone
 
In allen steden te doene
55[regelnummer]
Romulus quam hier na
 
Int broec van caprea
 
Daer hief die meeste
 
Donder ende tempeeste
 
Diemen sach daer te voren
60[regelnummer]
Daer bleef romulus verloren
 
Doe seidemen al opebare
 
Datten die gode haelden dare

Vanden coninghen die na romuluse waren in rome .xliiij.

 
NA hem bleef gheweldechlike
 
Nimia pompeyus inden rike
 
Hi was ierst vendre daer of
 
Datmen ridderen sout gaf
5[regelnummer]
.Ij. maende dedi ten jare
 
Ianuare ende februare
 
¶ Na hem ic laest aldus
 
Quam tullius hostilius
 
Die ierst purpur droech an
10[regelnummer]
Ende was een onrasteleec man
 
.Ij. staden wan hi met crachte
 
Daer hi vele scaden in wrachte
 
Hi dede meneghen onghemac
 
Die blixeme sijn huis onstac
15[regelnummer]
Daer verbrande hi alsic las
 
Ende alle dat daer bi hem was
 
¶ Ancus bleef in die stede
 
Die dierste brugghe maken dede

 
Ouer die tybre in die stat
20[regelnummer]
¶ Na hem wi lesen dat
 
Bleef priscus coninc dan
 
Die dat paleys began
 
Dat capitolium es ghenant
 
Om datmen in tfondament vant
25[regelnummer]
Eens menschen hoeft sonder lichame
 
Daeromme es sijn name
 
Capitolium des gheloeft
 
Want caput dadts een hoeft
 
¶ Seruius als hi verginc
30[regelnummer]
Bleef na hem coninc
 
Die de grachte maken dede
 
Buten mure alomme die stede
 
Ende die oec ierst vant
 
Datmen cheins gaf in dlant
35[regelnummer]
Des men niet ne plach vore dien daghen
 
¶ Tarquinus heeften verslaghen
 
Ende bleef selue coninc daer
 
Dese vant ierst men seght voer waer
 
Van tormenten vele manieren
40[regelnummer]
Die hi selue halp visieren
 
Kerkeren veteren ende alenden
 
Daermen tvolc in soude senden
 
Om dat sijn sone vercrachte
 
Ene edele maeght van machte
45[regelnummer]
Soe wart hi leellike
 
Gheworpen vten rike
 
¶ Dese .vij. coninghe die ic v
 
Met namen hebbe ghenoemt nv
 
Waren coninghe dare
50[regelnummer]
.Cc. ende viertech iare
 
¶ Nu en wouden die romeine nemmere
 
Coninc hebben no here
 
Want hen dochte twaren
 
Dat si touermoedech waren
55[regelnummer]
Ende hoers selfs te sere wilden wesen
 
Ende maecten mids desen
 
Datmen .ij. raetsmanne dare
 
Setten soude van iare te iare

 
Die de stat souden beleiden
60[regelnummer]
Met rade ende met wijsheiden
 
Ende ghemene orbore setten voert
 
Dat was trecht vander poert
 
¶ Van iare te iare omme dat
 
Regneerden si langhe in die stat
65[regelnummer]
Dat si hen dan daer bi
 
Verheffen souden ende dat si
 
Die mate versmaden souden
 
Ende ghemein recht quaeleec houden
 
Datter twe sijn soude
70[regelnummer]
Dat was daer bi of deen woude
 
Vter gherechtecheit tiden
 
Ende ghemein orbore laten liden
 
Dat het dander soude wederstaen
 
Want hoe dadt soude vergaen
75[regelnummer]
Si wouden bouen alle sake
 
Datmen ghemeine orbore vore stake
 
Wient deren mochte ofte scaden
 
¶ Siet ghi heren vanden staden
 
Hoe dese liede wilen daden
80[regelnummer]
Sine wouden ghene dinc ghestaden
 
Dat ghemenen orbore ware ieghen
 
Aldus soe soudi pleghen
 
Soe soude v stat meren
 
Van machte ende van eren
85[regelnummer]
Ende in allen vorspoet dien
 
Ende doedijs niet ghi sijt quadien
 
Want ghi bedeerft die stede
 
Mids uwer ghierechede
 
Diemen v op trouwe beual
90[regelnummer]
Metten rechte soe sal
 
Men v daer omme ondliuen
 
Oft setten mettien caytiuen
 
Dat ghi om v orbore allene
 
Achte sedt dat ghemene
95[regelnummer]
Orbore vander stede
 
Daer ghise bederuet mede

Van moyses ende die .x. ghebode .xlv.

Alle dese riken die ic v

 
Hier bouen noemde nv
 
Die soe groet waren ende vermeten
 
Sijn langhe te nieute ghesleten
5[regelnummer]
Hier bi merct ende verstaet
 
Dat ouermoet ende ouerdaet
 
Onlanghe moghen staen stille
 
Hoede hem elc daer af die wille
 
¶ Een gheslachte gaet op twaren
10[regelnummer]
In min dan in viertech iaren
 
In groten state in groter ere
 
Ende es al siere gheburen here
 
Ende in corten tide weder
 
Vallet so sere neder
15[regelnummer]
Dat het siere ghebure ghelijc es
 
Ocht vele minder des sijt ghewes
 
Dats om datsi niet en verstaen
 
Wat hem god heeft ghedaen
 
Noch hem danken der eren
20[regelnummer]
Ende in hoer houerde so verkeren
 
Datsi en kinnen niemans noet
 
Ende haer gheburen cleine no groet
 
Versmaeden ende verdrucken
 
Ende thare hen ontplucken
25[regelnummer]
Ende gode niene ontsien
 
Hierbi comt god in dien
 
Dat hise neder warp in dsant
 
Ja nederre dan hi se vant
 
Om dat hi niet en wille dat si
30[regelnummer]
Hoer ziele verliesen daer bi
 
Want menech beter es aermoede
 
Dan hi sijn soude in groeten goede
 
Want der werelt rijcheit ende hoer macht
 
Heeft meneghe ziele ter hellen bracht
35[regelnummer]
¶ Het es onmoeghelike
 
Dat die vrecke rike
 
Ende die machteche mede
 
Sonder ontfaermechede
 
Ten hemelrike moghe comen
40[regelnummer]
Alsoe als ict hebbe vernomen
 
En daedt goeds goedertierenheit

 
Die niemene en es ontseit
 
Diene met herten roepet an
 
Ende sijn ghebrec laetet dan
45[regelnummer]
¶ Na abrahame .m. iaer
 
Ende vore christum .ijm. vorwaer
 
Was een heilech ioede hiet moyses
 
Dien god was alsoe ghetes
 
Dat hi sprac in menegher stont
50[regelnummer]
Ieghen hem mont ieghen mont
 
Hi leide dat ioedsche gheslachte
 
Vte coninc pharaoens machte
 
Daer si onder verdruct saeten
 
In eyghendoeme vtermaeten
55[regelnummer]
Rechte dore die rode zee
 
Soe dat hem min no mee
 
Dwater scaede ende dede no pine
 
Hi trac met hen in die woestine
 
Daer si in woenden langhen tijt
60[regelnummer]
Tote noch en hadde god des zeker sijt
 
Noyt ghebod ghegheuen
 
Hoe die mensche soude leuen
 
Oft hen regeren groet oft clene
 
Sonder dat besniden allene
65[regelnummer]
Nochtan was die werelt out vorwaer
 
Omtrent .xxij.hondert jaer
 
Maer die wel leuen wilden
 
Maecten vsagen die si hilden
 
Na dat hen seluen dochte
70[regelnummer]
Datmen redenlec leuen mochte
 
Daer ontfinc moyses van gode
 
Die heileghe .x. ghebode
 
Ende dat hi sinen lieden
 
Die te houdene soude ghebieden
75[regelnummer]
Ende dat si daer na zouden werken
 
Diemen noch ghebied inder kerken
 
Daer alle ghebode vte spruten
 
Die de leereren den volke vten
 
Ende die zelue ghebode aldus
80[regelnummer]
Leerde ons die godsone christus
 
Die alle leeringhen ende scrifturen

 
Volvulde in diere uren
 
Dat hi menschelike
 
Wandelde op ertrike
85[regelnummer]
Ende dit sijn die tiene ghebode
 
Die wi houden van gode
 
¶ Elc mensche die sal
 
Gode minnen bouen al
 
Ende sinen euenkersten des sijt vroet
90[regelnummer]
Ghelijc hi hem zeluen doet
 
¶ Godes name te gheere stont
 
Te vergheefs nemen inden mont
 
¶ Vieren wel die daghe ons heren
 
¶ Vaeder ende moeder eren
95[regelnummer]
¶ Anders mans wijf onderwinden niet
 
¶ Ende oec niet stelen wats ghesciet
 
¶ Nieman doeden noch verslaen
 
¶ Gheen valsch orconde doen verstaen
 
¶ Ander mans wijf begheren twint
100[regelnummer]
¶ Noch anders goed waerment vint
 
Dit sijn de ghebode die moyses leert
 
Ende die christus na confiermeert
 
Want alle de prophesien ende de scrifturen
 
Die doude wise ruren
105[regelnummer]
Waren alle ongheseghelt bleuen
 
Eer christus ontfinc menschelijc leuen
 
Want christus seldi weten
 
Die prophete es der propheten
 
Voluulde al ende confiermeerde
110[regelnummer]
Dat elc goet prophete propheteerde
 
.M. iaer te voren
 
Eer cnristus wart gheboren
 
Dat volbrachte hi al cleine ende groet
 
Met sierre glorioser doet
115[regelnummer]
Alsoe als hi ant cruce sprac
 
Thant eer hem therte brac
 
Nu eist seit hi al voldaen
 
Daer in dat wi verstaen
 
Dattie scrifture openbare
120[regelnummer]
Met sire doet volvult ware

Vanden coninc dauite ende wat eens gheuel .xlvi.

 

NA moyses dusent iare
 
Was coninc dauid openbare
 
Die der ioden coninc was
 
Ende een die beste sijt seker das
5[regelnummer]
Die ie was onder der sonnen
 
God woude hem des gheonnen
 
Dat hi binnen siere tijt
 
Verwan harde meneghen strijt
 
Op die ghene die niet en wouden
10[regelnummer]
Hen ane abrahams god houden
 
Daer ic vore seide af
 
Die moysesse die wet gaf
 
Daer die vadre ghemeinlike
 
Ane gheloefden heilechlike
15[regelnummer]
Dauid es waerlec gheheten
 
Een vanden meesten propheten
 
Die alle scriuen ende leren
 
Die heileghe comst ons heren
 
Alse hi wel toende ende bedreef
20[regelnummer]
Inden soutre dien hi screef
 
Ende dichte in sine stonde
 
Daer hi gheeft sine orcunde
 
¶ Goedvruchtech was hi sere
 
Ende alsi ieghen onsen here
25[regelnummer]
Mesgreepen hadde ende mesdaen
 
Woude hi thant in boeten staen
 
Ende hadde soet groet berou daer af
 
Dat hem god die sunde vergaf
 
¶ Alse was hi in sinen bedriue
30[regelnummer]
Gherecht. nochtan van liue
 
En was hi niet wel reine
 
Hine hilt hem niet allene
 
Maer an soe vele des sijt ghewes
 
Dadt wonder te hoerne es
35[regelnummer]
Dat toende hi wel in ere stont
 
Dat ic v sal maken cont
 
Niet om die mesdaet die hi dede
 
Maer om sine gherechtechede
 
¶ Dauid lach op enen dach
40[regelnummer]
Op sinen casteel ende sach

 
Eene scoene vrouwe baeden
 
In horen hof met goeden staeden
 
Daerse vri waende sijn die vrouwe
 
Ieghen alle oeghen ghescouwe
45[regelnummer]
Sonder hare ioncwiue die dare
 
Tier tijt waeren met hare
 
Bersabee si gheheeten was
 
Ende hoer man hiet vrias
 
Een vroem ridder ende en goet
50[regelnummer]
Die in dauids orloghe stoet
 
¶ Dauid die die vrouwe sach naect
 
Wart van minnen soe gheraect
 
Om hare groete scoenhede
 
Dat hi den raet doen dede
55[regelnummer]
Dat hi die vrouwe al stille
 
Ghewan te sinen wille
 
Alsoe saen als dauid heeft verstaen
 
Dat si kint van hem heeft ontfaen
 
Sende hi om haren man te handen
60[regelnummer]
Die ieghen gods vianden
 
Lach ende orloeghde tier tijt
 
Dat hi thuis quame zonder respijt
 
¶ Dit dede dauid om dat die man
 
Bi sire vrouwen soude slapen dan
65[regelnummer]
Ende tkint dan houden ouer sine
 
Dit was al verloerne pine
 
Want hi quam alsoe alsmen hem hiet
 
Maer bider vrouwen en sliep hi niet
 
Om dat hi gode niene woude vererren
70[regelnummer]
Want hi woude zonder merren
 
Ten orloghe waert danen hi quam
 
Als die coninc dit vernam
 
Dat die ridder dus henen woude
 
Soe heeft hi alsoe houde
75[regelnummer]
Mettien seluen man ghesant
 
Enen beslotenen brief te hant
 
Anden marscal vanden orloghe
 
Soe wanneer hi striden moghe
 
Dat hi vriase zonder lette
80[regelnummer]
Int vergaederen vanden stride zette

 
Hier af en wiste vrias niet
 
Doch soe eest aldus ghesciet
 
Dat vrias in corten daghen
 
In enen strijt bleef verslaghen
85[regelnummer]
Ende dauid behilt te wiue
 
Die vrouwe scoene van liue
 
¶ God ontboet hem thant
 
Dat hi moeste in sijn lant
 
Hebben ouer al ghemene
90[regelnummer]
Van drien plaghen emmer ene
 
Om dese groete zonde
 
Ende dat die kore an hem stonde
 
¶ Deene was hongher vorwaer
 
Dander sterfte oft orloghe swaer
95[regelnummer]
¶ Nu hoert die waerheit hier af
 
Wat antwerden dauid gaf
 
Na dien dat wille onse here
 
Dat op mijn lant sine plaghe kere
 
Om ander zake en ghene
100[regelnummer]
Dan om mine mesdaet allene
 
Ende die core dan ane mi staet
 
Vanden drien soe es dit mijn raet
 
Waert dan ic core diren tijt
 
Ofte coric orloghe ofte strijt
105[regelnummer]
Mijn volc dat niet en heeft mesdaen
 
En soude des niet moghen ontgaen
 
Maer ic die sculdech ben van desen
 
Souds emmer moghen ghenesen
 
Ic hebbe ghelds ende casteele
110[regelnummer]
Soe vele te minen deele
 
Ic mochte mijn lijf emmer ontdraghen
 
Ende ontgaen derre plaghen
 
¶ Daer bi kiesic die sterfte dan
 
Die coninc en spaert noch andren man
115[regelnummer]
Alsoe wel mach si mi gheraken
 
Die sculdech ben derre zaken
 
Alse hem die onsculdech si
 
Gods wille ghescie met mi
 
Ende om dese gherechtechede
120[regelnummer]
Gaf hem god vander plaghen vrede

 
Hier op sal elc mensche mecken
 
Ende wijslijc vor sine oeghen trecken
 
Alse onse here den mensche sent
 
Vernoy plaghe oft torment
125[regelnummer]
Sal hi bedinken thant
 
Dat hem god die heeft ghesant
 
Ouermids sine zonden
 
Ende sal ten seluen stonden
 
Dat verduldechlike ontfaen
130[regelnummer]
Ende in rechten rouwe staen
 
Ende sijn vernoy ende sijn verseeren
 
In gods ontfarmecheit keeren
 
Die niemene en es ontseeght
 
Die sinen hope daer in leeght
135[regelnummer]
Sijts seker dat hem onse here
 
Helpen sal vte sinen sere
 
Want sine goedertierliheit
 
Die es altoes ghereit
 
¶ Dat si elken mensche ontfaet
140[regelnummer]
Hoe groet si sine mesdaet
 
Sine vaderlike hulpe es soe groet
 
Elken mensche inder noet
 
Soe dat nie op ertrike
 
Van vaedre en was die ghelike
145[regelnummer]
Want hi den mensch vele meer mint
 
Dan vader oft moeder doen dat kint
 
Ia dusentech weruen meere
 
Dat hi wel toende wilen ere
 
Doen hi hem om onse zalechede
150[regelnummer]
In dien groeten tormente dede
 
Dat noyt vaeder no vrient engheen
 
Al zelken torment en ghereen
 
Dore kint no dor andren vrient
 
Des hi twint en hadde verdient

Van salomone ende sinen iersten vonnesse .xlvij.

 
SAlomon was dauids sone
 
Die na hem droech die croene
 
Dien hi ane bersabee wan
 
Dat was die vrowe der welker man

5[regelnummer]
Dauid dede verslaen
 
Alsic v vore dede verstaen
 
Hi was een die wijste waerlike
 
Die ie quam in erterike
 
Dat tonen die boeke die hi screef
10[regelnummer]
Daer hi groete wijsheit in bedreef
 
Nochtan maectenne wiue soe verscouen
 
Soe dat hi moeste louen
 
Haren wille ende hare ghebode
 
Ende anebeden hare afgode
15[regelnummer]
Daer hi hem toe liet bedriuen
 
Om die minne vanden wiuen
 
Selke segghen daer bi
 
Dat sine ziele verloren si
 
Dat iammer ware des sijt ghewes
20[regelnummer]
Ende inne gheloeue oec niet des
 
Hi was soe goeden wisen man
 
Ic hope hi selken rouwe ghewan
 
Vore sine doet vroech ende spaede
 
Dat hem god dede ghenade
25[regelnummer]
Die niemene en beswijct
 
Die te sire ghenaden strijct
 
¶ Sijn ierste vonnesse alsic las
 
Doen hi coninc worden was
 
Dat was dat .ij. wiue quamen
30[regelnummer]
Die des nachts te samen
 
In een huis sliepen allene
 
Ende waren beide ghemene
 
Ende bleuen beide van kinde dare
 
Ende deene verplette thare
35[regelnummer]
¶ Doen sijt wiste vanden liue
 
Droech sijt toten andren wiue
 
Ende leidt daer dat sijs niet en wiste
 
Ende nam dleuende kint met liste
 
Ende leidt bi hare thant
40[regelnummer]
Alse dwijf tdoede kint vant
 
Quam haer thant in hare ghedachte
 
Dat het dander wijf daer brachte
 
Met haesteghen sinne seidsi
 
Dit doede kint leidstu bi mi

45[regelnummer]
Dit es dine ende dat es mijn
 
Dander seide dits mijn ende dats dijn
 
Wat holpe lanc dese dinc
 
Si quamen vore den coninc
 
Ende elke seide openbare
50[regelnummer]
Dat dleuende kint hare ware
 
Die coninc beual ter vaert
 
Datmen hem brachte een swaert
 
Ende tkint deilde in sticken tween
 
Ende datmen elkere gaue een
55[regelnummer]
Doe dit die moeder hoerde
 
Sprac si ten iersten worde
 
Lieue here laetet kint leuen
 
Ic wilt hare altemaele gheuen
 
Dandere sprac noch mi noch di
60[regelnummer]
Ic wille dat ghedeelt si
 
¶ Doe die coninc hoerde dese taele
 
Bekinde hi te hant waele
 
Wien tkint behoerde toe
 
Gheeft desere sprac hi doe
65[regelnummer]
Tkint si esser moeder af
 
Dierste vonnesse dat hi gaf
 
Dat was dit alsoe ict las
 
Sider hi coninc worden was
 
Alden volke wonderde sere
70[regelnummer]
Vanden coninc haren here
 
Dat hi zelke wijsheit vant
 
Ende ontsaghenne ouer al sijn lant
 
¶ Salomon alsmen leest van hem
 
Dede maken in iherusalem
75[regelnummer]
Ende fonderen den iersten
 
Tempel ende den diersten
 
In deere gods van hemelrike
 
Die ie quam in ertrike
 
Soe dat onmoeghelijc scijnt wesen
80[regelnummer]
Daerment scriuen sal oft lesen
 
¶ Selke liede segghen dat
 
Rechte tier seluer stat
 
Iacob die patriarke sach
 
In visioene daer hi lach

85[regelnummer]
Die leedre toten hemle slaen
 
Ende dingle op ende neder gaen
 
Daer af ghi vore mocht horen
 
Meer dan .ij.dusentech iaer te voren
 
Eermen den tempel maken dede
90[regelnummer]
Daer bi houtmen telker stede
 
Daer wijnghe es dese memorie
 
Ende leest ende singt dese ystorie
 
Daer bi seeghtmen soe waer
 
Wijnghe es dat daer
95[regelnummer]
Die hemel bouen es open
 
Daer dingle varen met hoepen
 
Op ende neder tallen vren
 
Ende met hen vore gode vuren
 
Der liede deuotie ende orisoen
100[regelnummer]
Die si in dat godshuis doen
 
Daeromme als wi verstaen
 
Eest goet ten wijnghen gaen
 
Die daer anders niet en ghinghe
 
Dan om te doene sine bedinghe
105[regelnummer]
Met ganser herten clare
 
Om dinc die zaelechlijc ware

Van des volcs afgoden ende vander ioeden quaetheit .xlviij.

 
TUsschen dauitte ende christus gheboert
 
Alse ghi vore hebt ghehoert
 
Waren .m. iare volcomelike
 
Daer binnen tfolc van ertrike
5[regelnummer]
Soe quaet was ende verscouen
 
In onwet in onghelouen
 
Dat het vergat altenengadere
 
Des leuens dattie vadere
 
Vormaels te leidene plaghen
10[regelnummer]
Soe dat tfolc in dien daghen
 
Gods al hadde messaect
 
Die hemel ende erde hadde ghemaect
 
Ende oefenden die afgode
 
Ende hilden der duule ghebode
15[regelnummer]
¶ Die afgode haddensi doen maken
 
Van zeluere goude ende van andren zaken

 
Binnen altemale hol
 
Ende waren van duulen vol
 
Ende gauen tale ende andwerde
20[regelnummer]
Elken mensche van dat hi begherde
 
Ende bedroeghen tfolc soe iammerlike
 
Dat het ter hellen voer ghemeenlike
 
¶ Dese plaghe was ghemeine
 
Onder al tfolc groet ende cleine
25[regelnummer]
In alle die werelt gheheel
 
Sonder der ioeden een deel
 
Hilden hen noch an dien gode
 
Die moysesse gaf die ghebode
 
Daer hen die vaedere verlieten op
30[regelnummer]
Abraham ysaac ende iacob
 
Die hemel ende erde sciep
 
Mids sire goetheit groet ende diep
 
¶ Nochtan dat dese ioeden twaren
 
Die beste van ertrike waren
35[regelnummer]
Soe ghinghensi gode dicwile af
 
Wanneer hi hen vorspoet gaf
 
Ende hare viande dede verwinnen
 
Soe en woudensi hem niet kinnen
 
Ende worpen die wet onderuoet
40[regelnummer]
Ende soe wanneer hi hen ranspoet
 
Vernoy gaf ende toren
 
Ende den zeghe altoes verloren
 
Keerdensi hen weder te gode
 
Ende hieuen op die ghebode
45[regelnummer]
Ende wet dat/ datsi noit en stoeden
 
Boven .xxx. iaer in vorspoeden
 
Sine verwrachten gode alsoe
 
Dat hise maecte onvroe
 
Ende warpse weder onsoete
50[regelnummer]
Onder der viande voete
 
¶ Noch vintmen liede te menegher stat
 
Die gods ghedinken vele te bat
 
In vernoy ende in aermoede
 
Dan si doen in vorspoede
55[regelnummer]
¶ Die ioden dat verstaet
 
Sijn van naturen quaet

 
Elc op andren ende fel
 
Deen en gheloeft den anderen niet wel
 
Ghierech vrec ende onghestaede
60[regelnummer]
Sere onreine ende scalc van rade
 
Ghehaet sijn si sekerlike
 
Van allen volke in ertrike
 
Ende verstoeten ende versmaedt
 
En es nieman die hens gaedt
65[regelnummer]
Ende si haeten oec al voert
 
Datter ioedscap niet en hoert
 
Ende dat soudensi al bederuen
 
Haddensijs macht ende doen steruen
 
¶ Maer god heeft hoer macht
70[regelnummer]
Alsoe sere te nieute bracht
 
Datsi vanden minsten sijn ghestreken
 
Ende al der werelt moeten weken
 
Si hadden langhe te nieute ghegaen
 
En haddent die heren ghedaen
75[regelnummer]
Diese vrien om dat
 
Si des hoers hebben te bat
 
Coninc noch lant en hebbensi
 
Maer si sitten onvri
 
Ende eyghen onder alle heren
80[regelnummer]
Daer onder si hen bekeren
 
¶ Bible ende soutre ende die propheten
 
Houdensi ende willen weten
 
Dat messyas noch comen sal
 
Dat volc verloessen al
85[regelnummer]
Dats christus na onse versinnen
 
Maer si en willen niet kinnen
 
Dat hi comen es ende heeft gedaen
 
Dat hare scrifturen doen verstaen
 
Nochtan hebbensi dat
90[regelnummer]
Bescreuen te menegher stat
 
Daer die propheten leeren
 
Die heileghe comst ons heren
 
Maer dan besciet niet en bast
 
Si hebben therte soe vast
95[regelnummer]
Watmen hen predect ofte leert
 
Si bliuen altoes verkeert

 
¶ Iosephus oec alsoe ic las
 
Die der ioeden hystoriescriuere was
 
Ende een goet clerc ende een wijs
100[regelnummer]
Gheeft christuse groten prijs
 
Hi scrijft aldus ende doet bekant
 
Het was een mensche inder ioden lant
 
Ia wildi die waerheit weten
 
Dorsticken wel mensche heten
105[regelnummer]
Die so vele wondre dede
 
Ende soe groeten leerere mede
 
Dat sijn leuen ende sijn ghehinc
 
Bouen menschelike nature ghinc
 
Ende dat hi metter leeren sine
110[regelnummer]
An hem trac ioeden ende heidine
 
Ende ander volc met groeten scaren
 
Oec scrijft hi mede twaren
 
In sinen hystorien al bloet
 
Van christus heileghe doet
115[regelnummer]
Ende van sire opverstannissen
 
Daer men wel bi mach ghissen
 
Dat hi mensche was ende god
 
Maer dat ioedscap es soe sot
 
Ende van sinne soe verdoeft
120[regelnummer]
Dat het des niene gheloeft
 
Nochtan was hi iode dese
 
Iosepnus daer ic af lese