Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 21

(1902)– [tijdschrift] Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 66]
Een ongedrukte bundel refereinen van 1524. De Koninklike Bibliotheek te Berlijn bezit een merkwaardig handschrift (Ms. Germ, 4^o 651) dat, voorzover mij bekend is, tot nu toe onopgemerkt bleef. Zodra het mij door een toeval in handen kwam, interesseerde het mij zeer, maar daar mijn tijd grotendeels in beslag genomen werd door de studie van het Mnl. stichtelike proza, kon ik het slechts oppervlakkig onderzoeken. De uitslag van dit voorlopig onderzoek wil ik hier meedelen. Waarschijnlik zal dit voor de kenners van onze zestiende-eeuwse taal en letterkunde een aansporing zijn tot grondiger bestudering. De codex is een papieren kwartijn van 343 bladen in perkamenten band. De bladen zijn ongeveer 20 bij 14 cM. groot; elke bladzijde telt 23 à 26 regels, vrij regelmatig met ronde letter geschreven. Op het tietelblad leest men: Hier in dit boeck staen Veel schoonder refereynen Gheestelick ende waerlic Die seer ghenuechelick sijn Om te lesen. Als in die Tafel betoonlyken is ende Isser. m. als CC ende LIIII. Daarop volgt van fol. 2 tot 12 de ‘tafel’, een register waarin de refereinen naar hun ‘stock’ alfabeties gerangschikt zijn, met de aanwijzing van het blad waarop ze te vinden zijn. Aan het einde van het handschrift (fol. 343) maakt de schrijver zich in de volgende rederijkersrijmen bekend: Conclusie ofte rondeel Die dit boeck ghescreven heeft maria wil hem in staden staen Heer jan van styevoort hy syn naem wtgeeft
[pagina 67]
Die dit boeck ghescreven heeft Vicarius tsinte marien is hij onghesneeft om tijt verdrijf heeft hijt ghedaen Die dit boeck ghescreven heeft maria wil hem in staden staen Een ander conclusie of rondeel Dit heeft volent mit diligentie doemen XV^c XXIIII screef siet Heer jan van stijevoort tot goeder intencie Dit heeft volent mit diligentie Tsinte Marien haelt hij sijn presentie opten VII slapers dach hij dees materien liet Dit heeft volent mit diligencie doemen XV^c XXIIII screef siet Anno MDXXIIII XXVII junii Ten slotte leest men op het achterste schutblad in 17de-eeuws schrift: ‘Vijckarijs fuit marī Tutrecht Johan van steynvorden 1527.’ Naar aanleiding van deze aantekening wendde ik mij tot Mr. S. Muller, die zo vriendelik was een onderzoek in te stellen en mij het volgende berichtte: Jan van Stijevoort is bekend als de vervaardiger van een Manuale tractans de officio Majoris camere et aliorum omnium officiorum ecclesie beate Marie, dat in het kapittelarchief van St. Marie berust en allerlei bepalingen van het kapittel en waarderingen en reducties van munten bevat, nodig voor het maken van de verdeling van de saldo's der kapittelrekeningen tussen de kanunniken. Het stuk is in de inventaris gedetermineerd als daterende van circa 1500; bij nauwkeuriger beschouwing blijkt dat er het jaartal 1496 in voorkomt, maar dat er ook gesproken wordt over een kapittelbesluit van 21 Aug. 1521; het boekje dagtekent dus van na 1521. Verdere nasporingen omtrent Stijevoort waren vergeefs. Het Manuaal doet Mr. Muller vermoeden dat hij computator van het kapittel van St. Marie is geweest, d.w.z. een der twee personen, belast met het nagaan of in de rekeningen der comptabelen de oude wetten en gebruiken van het kapittel
[pagina 68]
geobserveerd waren, en met het verdelen der saldo's volgens deze usantiën. Gewoonlik waren deze computatoren leden van het kapittel, maar Jan van Stijevoort schijnt niet tot kanunnik opgeklommen te zijn; zijn naam komt tenminste niet voor op de zeer nauwkeurige lijst der kanunniken van St. Marie, in de 18^de eeuw samengesteld door de notaris De With. Zolang niet een gelukkig toeval meer biezonderheden omtrent de persoon van Jan van Stijevoort aan 't licht brengt, zal het niet gemakkelik zijn, de oorsprong van de refreinbundel na te gaan. De taal wijst duidelik op Zuid-Nederland en maakt het waarschijnlik dat de Utrechtse vicaris uit de Zuidelike gewesten afkomstig was. Belangrijker is de vraag of hij de auteur of de verzamelaar van de bundel is. Uit de verzen aan het slot is geen stellige gevolgtrekking te maken, want de uitdrukkingen: ‘dit heeft volent’ of ‘ghescreven’ en ‘om tijt verdrijf heeft hijt ghedaen’ kunnen zowel op een dichter als op een verzamelaar betrekking hebben. Misschien dat een nauwkeuriger onderzoek de moeielikheid oplost en beslissende inwendige bewijzen oplevert. Dat Jan van Stijevoort zelf de ‘const van rhetoriken’ beoefende blijkt uit de rondelen aan het slot. Daarentegen schijnt het aantal refreinen dat op dezelfde ‘stock’ gemaakt is, eer op een compilatie te wijzen. Een derde mogelikheid is dat de eigenaar van het handschrift eigen werk met dat van anderen samenbracht. Over het belang van deze refreinen voor de taalkennis behoef ik niet uit te weiden: de zestiende-eeuwse kleurrijke volkstaal levert zoveel moeielikheden op, dat elke nieuwe aanwinst welkom is. Ook in onze bundel zijn tal van plaatsen mij duister gebleven, die alleen door een grote belezenheid in 16de-eeuwse schrijvers mogelik opgehelderd kunnen worden. Ook wat de inhoud aangaat lijkt mij deze verzameling een aanwinst voor de kennis der 16de-eeuwse litteratuur. Voor de eerste helft van deze eeuw noemt Kalff (Gesch. der N. Lett. in de 16^de eeuw I, 313) als hoofdbronnen de bekende Gentse referein-bundel van 1539 en een ongedateerde, die bij Jan van
[pagina 69]
Doesborch gedrukt is, en waarvan de inhoud waarschijnlik uit het begin der 16^de eeuw dagtekent. Hij wijst op het kenmerkend onderscheid; in de bundel van 1539 bespeurt men de geest der nieuwere tijden; die van Jan van Doesborch staat dicht bij de Middeleeuwen. Te oordelen naar de karakterisering die Kalff van deze bundel geeft, vertoont hij grote verwantschap met onze verzameling. Ook het omstreeks 1580 geschreven handschrift van Jan de Bruyne, door Ruelens uitgegevenGa naar voetnoot1) bevat veel ouder materiaal, maar voorzover ik heb kunnen nagaan, heeft deze verzameling geen refereinen met de onze gemeen. Het handschrift van Jan van Stijevoort geeft ons dus een zeer groot aantal refereinen die stellig vóór 1524 gedicht zijn. Als men nu in aanmerking neemt dat het oudste gedateerde gedicht van Anna Bijns het jaartal 1522 draagt en haar eerste bundel in 1528 verscheen, dan is ons handschrift ook door zijn ouderdom van groot belang. De inhoud vertoont veel verscheidenheid. Een systematiese indeling heeft niet plaats gehad: de drie bekende soorten, de refereinen ‘int vroede, int amoureuse en int sotte’ zijn hier bovendien niet scherp te scheiden. De stichtelike refereinen, betrekkelik gering in aantal, hebben m.i. weinig waarde. Meestal is het louter gevoelloos rijmgeknutsel. In een enkele strofe horen we zuiverder toon klinken b.v. (fol. 320 v.): O vloyende vloyt natuerlick springhende Die erde doeringhende U selven minghende mits godlijke cracht en uwe virtuten Natuerlick voetsel alle crudekens bringhende Onghetempertheyt dwinghende De cracht verlinghende van allen bloemkens die men siet spruyten Hier opter erden doer tmilde ontsluyten van allen conduten reyn suver fonteine
[pagina 70]
O maria wy waren allen ghesloten buyten Den hemel ende laghen in sviants muyten ten waer doer u schoon maghet reyne O maria wij waren al ghemeyne Daer groot en cleyne mit sviants broitsel Wij hadden moeten blijven in pijnen ghemeyne Dus machic wel spreken dees worden int pleyne Lof reyne fonteyne alder bloenen voetsel. Toch kan zulke poezie de vergelijking met de eenvoudige devote liedjes van die dagen niet doorstaan. Belangrijker zijn andere refereinen ‘int vroede’, die bittere klachten uiten over de toenemende oneerlikheid, hebzucht en dwaasheid in de wereld, over de aanmatiging en bevoorrechting der heersende standen, over de verdrukking waaronder het volk gebukt gaat. Hier heeft de dichter wat te zeggen en hij weet het goed te zeggen. Deze stukken echte volkspoëzie zijn uitstekend geschikt om voorgoed het vooroordeel uit de weg te ruimen, alsof in rederijkerskringen uitsluitend ‘verbasterde’ en ‘verfranste’ taal geschreven werd, want maar al te veel wordt in dit opzicht Jonckbloet noch nagepraat. Als politiek gedicht is interessant het referein: ‘Dbegheert al pays sonder die de lever eten’, en niet minder, als tegenhanger, het referein ‘Elc doe sijn neringhe ende swijch al stille’, waarin al zulke politieke zangen veroordeeld worden. De talrijke refereinen ‘int sotte’ zijn uitingen van dartele vrolikheid, soms enigszins moraliserend getint, meestal realistiese schilderingen uit het leven van loszinnige klanten en ‘verloren kinderen’, kortom van allen ‘die werdich sijn in die gilde ghescreven’. De laatstgenoemde ‘stock’ herinnert onmiddellik aan het gedicht ‘Van der Blauwen Scute’, door Verwijs in zijn bundel ‘Van Vrouwen ende van Minne’, afgedrukt. Ook hieruit blijkt hoe dicht deze refereinen bij de 15^de eeuw staan. De minne speelt begrijpelikerwijze in veel van deze taferelen de hoofdrol, zodat sommige ook onder de ‘refereynen int amou-
[pagina 71]
reuze gerekend konden worden, al zijn het geen eigenlike minneliederen, tot een geliefde gericht. Evenals in de volksliederen wemelt het van bedekte en verbloemde uitdrukkingen, waar het ‘spel van minne’ ter sprake komt; elders wordt er openlik over gesproken met een losheid die in scherpe tegenstelling is met de classicistiese deftigheid der latere rederijkers. Maar juist de afwezigheid van dwang, dat vrij uitzeggen is een noodzakelike voorwaarde om kunst te maken. Vandaar dat juist in zulke gedichten soms de beste regels voorkomen. In een sterk eroties referein op de stock ‘Hoe mach yemende meer ghelucks gebueren’ wordt van de ‘amoruese ghelieven’ gezegd, hoe .... ‘sij bey naect sijn als adam ende yeven ende hijse in een gulden kevie siet staen Mit haren ghelen vlechtkens ontdaen mit twe wanxkens bloesende als roseflueren’. Deze mooie verzen deden mij onwillekeurig denken aan de ‘goude nis van straelen’, die de Eva-figuren omgeeft in Vondel's Lucifer. Ondertussen zou men al deze gedichten allerminst verwachten in een handschrift van een priester-rederijker. Het is kenschetsend voor de tijdgeest dat de Utrechtse vicaris deze ‘schoone refereynen’ bijeenbracht ‘met diligencie’, blijkbaar zonder er iets verkeerds in te zien. Dit geldt in noch hoger mate van enkele refereinen die aan de Middeleeuwse boerden herinneren, b.v. de vermakelike pausendroom: ‘Mer smorghens vondick dat al gheloghen was’. Het referein: ‘Ick loich ic en conste mij niet bedwinghen’ vertoont zelfs verwantschap met de ‘X goede boerden’. Onschuldiger is het echt komiese verhaal van de ‘bescaven ioncker’ (‘Wat vintmen menighen leepen hase’) dat aan de klucht doet denken. Dergelike refereinen verdienen dan ook naast de esbattementen genoemd te worden als de voortzetting van het Middeleeuwse realisme, dat zozeer volkseigendom bleek te zijn, dat het ondanks de invloeden der renaissance in de 17de-eeuwse kunst verjongd te voorschijn kwam.
[pagina 72]
Na deze korte inleiding geef ik als proeve een aantal refereinen, die mij bij het doorlezen het merkwaardigst voorkwamen; door gebrek aan tijd moest ik mij in 't afschrijven zo veel mogelik beperken. De volgorde is ongeveer die waarin ze boven besproken zijn; aan het slot komt nog een vrij duister leugendicht, waarvan de inhoud waarschijnlik niet meer geheel te ontcijferen zal zijn. Van toelichting heb ik mij onthouden, omdat mij daartoe niet genoeg materiaal ten dienste stond.
Ga naar margenoot+Refereyn. Hoe sout dan qualick in die weerlt gaen Men seyt die werlt wort lancx soe bosere en ic seg neen en dat by desen Al seydmen tvolc wert lanx soe losere contrarie wert u van my bewesen Want ic en vinde in ghenen lande gepresen onder princen ridders ionckers noch heeren Dan gerechtige vaste trouwe gheresen niemant verdringhende by enich verseren Mer si willen der ondersaten goet vermeeren niet scatten noch quellen weduen noch weesen Dan rechtverdich recht doen naeder scriften leeren/ Ga naar margenoot+want sy den hemel winnen ende die helle vresen Die geestelicheit en wilt plucken noch teesen den ghemeynen volc wat sy bestaen hoe sout dan qualick in die werlt gaen Besiet procoruers oft advocaten waer dat sy wonen in enighen hoiken Ja al ist te bruessele oft hier ter straten waer datse ymant bannen of vloiken Sy vindent al van rechts weghen in haer boiken nochtans en begheren sy niet dan simpel loon Gheen loosheyt en willen sy soiken soe ontsien sy god inden hoghen troon En die coopman volcht oec den rechten toon want hi is rechtverdich in sijn comenscape Ende die dienst knecht al heet hij claes of moon
[pagina 73]
hy is synen meester een gehuldich knape Des ghelycks die maechden daer ic vruecht in rape elc doet soe dat hi wilt hem wert gedaen hoe sout dan qualick in die werlt gaen Een rostusere om een gulden werlt en sou enen anderen niet willen bedrieghen Al haddi een peert soe net bepeerlt hi en dede gheen loosheyt om xx vlieghen Waer sietmen oec in kercken of in clusen lieghen Ga naar margenoot+dese muylstoters diet gelt mach passen sy en loghen niet een woert om x gulden wieghen Tis al soe syt segghen van haerder cassen in die clercken sietmen ooc veel duechden wassen sy en scriven een letter niet wten weghe Oft sy en willen oec by gheen meyskens brassen daer syse by bedrieghen mochten te deghe En die meyskens hebben oec van gode de seghe dat sy maecht bliven tot dat si na huwelyc staen hoe sout dan qualyc in die werlt gaen Die scoynmakers maken die scoynkens dichte al strecken sy tleer somtyts mitten tanden Die backers en backen tbroot niet te lichte want tis al groot ghenoech in allen landen Die cleermakere is van synen handen rechtverdigher dan een hoyfyser ront Hy en soude niet steelen twe enckel panden al waert datter niemant bij en stont Dan isser die moelenaer ic maecks u cont die is noch die rechtverdichste van allen Hy en soude niet willen om x^c pont te diepe in yemants sackken vallen Jae boven syn recht wat die sille mach callen hi is al recht wte al macht hem somtijts misgaen Ga naar margenoot+hoe sout dan qualick in die werlt gaen. Prinche Wien sietmen vercopen schuym voor bier of die de mate niet vol en meten Waer lopen nu dronckers daer of hier oft tuysschers heymelick yewerts gheseten
[pagina 74]
Waer hoortmen dat herinck vercoopsters wert verweten dat sy vrack goet voer goet vercopen Waer saechdi oyt melcwyven diet volc bescheten mit haere botermelc soe sy plochten Waer siedi nu vechtsaken die hebben gevochten off oude queenen coppelen drayen Waer wonen nu vroukens die knechtkens wochten die hen om een halven stuver laten payen Waer soudmen nu clappers of clappeyen gerayen men vint int lant niet dan duechs vermaen hoe sout dan qualick in die werlt gaen.
Ga naar margenoot+Refereyn Langhe gheborcht en is niet quyt ghescouwen Trecht staet ghebonden theeft nu helpens noot practyke loose vonden syn nu al thoot elc mensche is nu tot liste gheneghen Elc spreect nu mit twe monden dat sietmen bloot men ontsiet gheen sonden want vrese is doot die waerheyt blijft nu al omme versweghen Daer list of loosheit is in gheleghen dat soictmen want elck wil goet verwerven Al waert onrechtverdichlijck vercreghen sy en sorghen niet voer gheen bederven Daer en leyt niet ane hoe datse sterven al omme is die werlt vol ontrouwen Al moghen wy doen sonde op dander kerven langhe geborcht en is niet quyt ghescouwen. Waer ic gae of come tvolc is bedruckt die erme simpele domme wert gepluckt compassie is tsamen wten lande Tvolc is nu al omme soe loos dat huckt trecht keert int cromme elc te hemwert ruckt practyke is nu menigherhande Ga naar margenoot+Deen dander bedrieghen en is gheen scande die alder looste syn nu meest verheven Men soeckt nu yemande van verstande die wysheyt of raet soect met leeren te gheven
[pagina 75]
Die duechdelyke sietmen sneven om dat sy rechtverdicheyt onderhouwen Mer peysden sy op wrake sy mochten wel beven langhe gheborcht en is niet quyt ghescouwen. Prinche Financie sietmen nu spotters neringhe nouwe en hoertmen van duechden enich ghescal Mer quade usancie ende srechts verweringhe dese sietmen regneren over al Hier omme dinckt dat u god nemen sal off laet u in tijts u sonden berouwen op dat ghij niet en coemt inder hellen ghescal want langhe geborcht en is niet quyt ghescouwen.
Ga naar margenoot+Refereyn Rapen moet wel syn een ghesonde spys Het wil al rapen dat van adam leeft Datse goyen coop syn my wonder geeft paus en biscop abt ende deken Tcoomt al ghelyc int raepvelt ghestreken keyser coninck heeren alle edelen mede Die buten int dorp wonen of in stede priesters religiose canoniken ende clercken Het wil al rapen sonder laboreren of wercken rechters advocaten comen ooc wel totten horen Want syt groffelic nemen daert hoer mach ghebueren Aldus neemick voer mynen reghel ende avys Ga naar margenoot+rapen moet wel syn een ghesonde spys. Ambachsman souden wel nemen v virendeel voer ellen Ackermans oeck mochten sy den ommeganc stellen ian derm sou wel eten van een gheeroofde coe Dat vel naem hy mede dat calf daer toe metten scellen moeten die arme gheneren Die niet beters en heeft moet hem contenteren mer die biddende oorden syn van beter aventueren want sy di cleyn raepkens bat van hem ghetueren
[pagina 76]
Die minrebroers mit haer ghelapte scoen dat bat ondecken den honger de wolf wten bosch iaecht tot veel plecken Sy manen haer daghelicx renten cleyn van prys rapen moet wel syn een ghesonde spys. Buten opt velt luttel vinden de scapen want de wolven allesins te tylick rapen rou ende onghecooct die sommighe brassen Als hongherighe diet inslicken sonder handen te wassen die de crop vol hebben alder ghierichste opt spelen Dit horens wert ende niet om helen die meest besueren minst ghenieten Dus mach den arbeyt enen wel verdrieten want veel willen plucken sonder raepsaet te sayen Ga naar margenoot+Grotelic in vueren sonder picken of mayen waer van seer besmet syn die gheleerdt syn en wys rapen moet wel syn een ghesonde spys. Rapen syn gesont seyt meester kempenaer gebraden Waer om tvolc te bet hem laet beraden inden pot gesmoort en syn nochtans niet te vermuylen Mer inde kiste vermoort moghen niet vervuylen sy moeten wel goet ende ghevallich wesen want sy die sieck syn in de borse ghenesen sy laxeeren ende verdryven couwe Die wil by rapen is laet varen rouwen tot dat broot gheen beter spys int ghemene Want her omnes begheert groot en cleene sy spannen die crone boven suker of rys rapen moet wel syn een ghesonde spys. Laet varen het rapen versmaet goet en gelt waerom ghi alle die werlt int verwer stelt want om rapen coomt alle verdriet en misval Die alle die brabantse rapen had die en hadse niet al sy doen den buyck pyn ende lichtelic op swellen Ga naar margenoot+Die meer rapen dan broot eten wie salse tellen rapen studeren medicyns iuristen practyken om tgelt te cryghen vanden armen en ryken Om rapen die cassenaers lieghen men sout tasten om rapen comen sy op feesten inde vasten Om rapen coomt arnout int velt ghelopen wackerlic mit synen netten ende synen knopen
[pagina 77]
Die rapen syn gepresen boven haes of patrys dus moeten rapen wel syn een ghesonde spys.
Ga naar margenoot+Refereyn Alle sotten en draghen gheen bellen In alle tornoyen oft vrolyke foreesten In alle schietspelen of feesten van rethoryken Daer vintmen veel diversche sotten der feesten mit bellen blinckende om elcx bekyken Ende lopen ter straten van wyke te wyken mit duythsche caproenen om vruecht te beginnen Handen vol bellen thes dic sien blyken aen ellebooghe buten en binnen Mer edel gildebroers ghi moet versinnen datmen alle sotten niet en mach bemercken Ga naar margenoot+Aent blinken der bellen wilt dat bekinnen sy en dragense niet allen die den sot verstercken Die gheesten moeten soe bedectelic wercken dus moet ic u den rechten text wt spellen alle sotten en draghen gheen bellen Magher royaerts en mach ic niet vergheten daer pover den hooren heeft inde hant Die heymelike roy tappen dit moeti weten ende den ioncker willen maken vaet wel tverstant Dees en draghen gheen bellen hier int lant noch hoverdighe sotten vaet dit ontmoeten Daer de malheyt soe groot in is gheplant niet wetende dat si gaen op haer voeten Wie sal dese amoruese haren sin versoeten die sonder bellen ghelyc iaghen den sot oft vechters of tuyschers twaer quaet om boeten sy en souden den sot hier af weeti tslot Noch laet icker veel achter die ic niet rekenen mot dus segick noch al moet my quellen alle sotten en draghen gheen bellen. Soudense huden sdaechs alle bellen draghen Ga naar margenoot+die mit enen sot ghequelt syn Ten soude de sommighe niet wel behaghen die mit groten benificien ghestelt syn
[pagina 78]
Sy en moghen niet al ghemelt syn geestelike prelaten costers ofte proost Ende men vinter noch sout al getelt syn die heymelic den sot maken - het exempel gloost Merct sotten opgheblasen suyt ende oost dexperiencie blyct aen sulcke cadetten Die stellen op mallaerts stere haren troost tyelooskens machmen oec hier bi setten Die op haer goyken niet veel en letten dits blykelic sy en connens niet verpellen alle sotten en draghen gheen bellen. Prinche De duven sotten in alle steden sy moeten oeck syn hier in dit perck Die en vinden gheen gelt dies bin ic te vreden want sy sien altyt opwaerts even sterck Die canyn sotten bedriven twerck die melcken altoos vroich en late Dies en draghen sy bellen tsy leeck of clerck noch meesen sotten daer ick vruecht in vate Ga naar margenoot+Dees verwispelen al haer bate ende maken den sot hier en daer int velt Des sy oock qualick syn ghestelt want ic blyf by my eerste motyf mitter scellen alle sotten en draghen gheen bellen.
Ga naar margenoot+Reffereyn Die ryke die heet die wel gheborene Die werlt staet nu seer wanckelyck Tgheleerde volc dat leeft nu seer leekelyc dat die leeken thooft syn vanden gheleerden Die dreyghen souden spreken smekelyck Ende die waerheit siet soe bleekelyck dat sy mit allen es die verseerde Mer nu is ontrouwe die vercorene Practycke scaect speelt int verkeerde die rycke heet die wel gheborene.
[pagina 79]
Da nobis werckt abuys om spreken Dona die soecken nu loose treken Argentum maect nyeuwe practijcke Qui non habet die is te versteken Domine die lydt grote ghebreken thes Penes me ipsum al dat ic kycke Ga naar margenoot+Ic en sie niemant seer scats eer rycke dan Rapiamus en prelaets gheschorene By meester Symon dominus na u dat ic strijke die ryke heet die wel gheborene. Den groten stier heeft al den loop Den edelen hase gelt al den coop tvette vleysch is deerste van pryse Elc loopt om den meesten hoop Niemant en tapt den vollen stoop mulumGa naar voetnoot1) labium is nu die ghijse Nichil solvi is goey divijse niemant dan iudex is die ghesworene Jonc onghebaert gaet voer den oude gryse die ryke heet die wel gheborene. Prinche Hier om plaecht ons Ira dei Niemant en seyt thes culpa mei dmeeste die verslindt dminste Elc seyt non sum causa rey God es reehtverdich quid petam ei mer inden pater noster weest dit ghesinste Dynen even kersten weest den beminste om ewich tscuwene goeds thorene Ga naar margenoot+Want int sluyte in contrarie oft op dminste die ryke heet die wel gheborene.

[pagina 80]
Ga naar margenoot+Reffereyne Die duerste huerperden staen dickwil stille Een goet peert es een profitelyke have Dat reyn van haer es ende van lyve gave schoon van borsten ende grof van eynden Goet om opsitten goet van drave Ghenuechelic int ryden niet als een slave dat scost noch slost int keren int weynden Sucke henxten mochtmen seynden coninghen graven mit blyden wille My seyden ghesellen die henxten kenden die duerste huerperden staen dickwil stille. Ick gheloofs wel want reden es ditte Men vint gheen peert ten heeft missitte ia alst ghemeenlick ter hueren draeft Het sy achter wt slaende oft swetende hitte Ongans te voete oft ander smitte onseker int ryden oft verslaeft Sommighe ghuyle die byt oft scraeft Ga naar margenoot+al rydmensse tes van cleyn ghetille Dus segick waer dat ghyts gheloof gaeft die duerste huerperden staen dickwil stille. Een goet peert es licht te misryden Daermen in neemt soe cleyn verblyden Sulc man wil een goet peert becleden Elc man moet hem sin synen staet besnyden Ja die hem van scaden wil bevreden Moet met reden syn te vreden Al es een henxt magher van leden men macht niet al iuyst hebben te wille Geeft hem een ghebit moy besneden die duerste huerpaerden staen dicwil stille. Om dees reden wat te versueten Peerden die lopen mit twe voeten meen ic die langhe hemden draghen Gheknoopte knopen die ghern vrotten Ende legghen in haer bedde als clotten dat potten en kannen waghen
[pagina 81]
Dan slaen sy slaghen als quackel slaghen als hem die pol coomt binnen der bille Mer hoe hem scamel ruyters draghen die duerste huerperden staen dicwil stille. Dees en weten niet hoe proncken hoe lopen Ga naar margenoot+ruwelic sy op yemande kycken Quansuys wy en syn gheen vracht om copen mer soumen die waerheyt laten blycken Sy beslaen meer spoeder koetsen dan tyken dan die openbaer ter hueren lopen Sy connen den menighen den naecten wel dopen wie gelt mach gheven claes of willem Mer scamel ruters ontfermtmen mit hopen die duerste huerperden staen dicwil stille. Die duerbaer huerden laet ic spoelen scuvagie Want als ghedaen es myn pelgrimagie soe coomt my alleens wat peert men my ghereet Die duerbaer perden en pries noyt pagie Avicketsel rosetsel maect schoon vesagie daer menich henxtken luttel of weet Waren sy alleens ghecleet die duerste en hadder niet by een spille Ic seg die waerheyt al est hen leet die duerste huerperden staen dicwil stille. Prinche Men vint menighe wyse die onder die huerperden maken verbaers Tot mynen propoost van mynder avyse hoe schoonder aensicht hoe vuylder aers Dus gheen duerbaer huerperden ick en wille want dierste die staen meest ende dicwil stille.
Ga naar margenoot+Refereyne Donnoosele scaepkens worden meest ghescoren Waer hem een mensche nu went of keert Dorloghe meert als gras of riet tvolc leeft al waert puer doof of blent Tlant wordt verbrant ende al ghescent
[pagina 82]
alle die werlt doere dit noch gheschiet wie es die nu den toorn goeds ontsiet Ga naar margenoot+Wie peyst nu om syn leste end die gheestelyke en houwen niet dat god ghebiet Wie doet synre sielen perfecte emend Elc rooft en moort als die onbekend waer bliven nu enighe sonden verloren Dus leydt deen blende den anderen blend donnosele scaepkens worden meest ghescoren. Het schijnt op deerde een hemelryke rycheyt te cryghene scat ende macht Hellebaerden bussen boghen ende pycken Elc behelpt hem selven mit lose practyken ende die worden op derde nu meest gheacht Donnosele worden bedroghen mit wil of cracht hoe datment ghecryghen mach in handen Haer goet gherooft ghestolen haer panden Dus worden donnosele nu versmacht Justicie is dolende in allen warande dit coompt den herderen al te voren Die ghierighe regieren nu die landen donnosele scaepkens worden meest ghescoren. Donnosele wordt gheacht als die verradere elc es wt om hem te bedervene Tkint bedriecht nu synen vadere Ga naar margenoot+Die werelt wert soe langher so quadere deen broeder is wt den anderen tontervene Elc gheert den anderen te doen stervene dus elckelyc synen vrient bedriecht Ende pynt deen sonde op dander te kervene soo dat ghetrouwicheyt in hem liecht Haet ende nyt die werelt doervliecht men wil nu plats gheen wysheyt orboren Tvolc wort mit lueghenen al op ghewiecht donnosele scaepkens worden meest ghescoren. Prinche Wat wil ick hier veel of scriven Dat deen veel teghen den anderen wil kyven tmoet eens teenen payse gheraken Al machmen donnosele hier ontlyven Dewighe leven sal hem by bliven
[pagina 83]
ende die quade sellen daer om bernen en blaken Hoe sellen die gheroofde brocken dan smaken donnosele sal god in gracien horen Die quade en derven dan nae gheender vruecht haken Die de sonden nu niet en willen missaken want daer mede sellen sy god verstore Dus sluytick sonder meer woorden te maken dat donnosele scaepkens worden meest ghescoren.
Ga naar margenoot+Reffereyn Dbegheert al pays sonder die de lever eeten Wie leeft ter werlt en soe out es die thuys der leuwen oyt sach soe desolaet Om dat den lew noch soe ionck gheclout es sietmen dat syn huys ende lant vergaet Doer den gulsighen buyck en uydighen haet die nu die meeste syn van bestiere Ende die ons doer trouwe in trouwe by staet die loont men mit trouwe nu per deriere Tmoet al brantscatten of men steltse te viere Ga naar margenoot+niemant en verantwortse elc peyst om tsyne Om lever teten want dats nu die maniere dus bliven wy ghewont vanden gulsigen swyne Al claechment margrieten of katryne men seyt lydt noch wat tis vreemt om weten Wy worden ghevanghen ghescat ten fyne dus mach ic wel segghen ten droeven scyne Tbegeert al pays sonder die de lever eeten. Pays moet vluchten daer orloghe regneert wy vergaren tvolc mit groten hopen Ende als die bede is gheconsenteert dan laetmense al drupende thuyswaert lopen Dan moetmen peert en harnas vercopen also wel die duytschen als die walen Al soudense de scaepkens tvel af stroopen men soude van vyf maenden nau deen betalen Al sietmen die vianden die roven halen men laetse passeren doer dorpen en steden Al branden sy in pulveren de palen die lever eeters synder me te vreden Ten baet gekeven gevochten noch ghestreden
[pagina 84]
Wy sellen dat eynde eerst mitten wever meten Dat der leuwen warande wordt onder voet getreden Tis goeds gelieven dus segic noch als heden Tbegeert al pays sonder die de lever eeten. Ga naar margenoot+Niemant en wil die catte de belle hanghen niemant en der segghen des lants gebreken Men soudese levende mitten velle hanghen of op die poorte inden gevangenis steken Ick hebbe nochtans gehoort vander weken dwonderlickste abuys doer swercks vermossen Dat den lew geregeert wort hoert my spreken van den fransche wolven ende spaensche vossen Den gulsigen buyck en nydighen haet hen dossen sy plucken den leeu en make de warande bloot Al mach den vromen Aern ons lossen mit der eedelder enghelscher roosen root Ghebruyctemen wysheyt ten waer geen noot mer neent als sulck die ghene wel weten Die om slicken gheen brocken en syn te groot dus sluyt ick noch alsoe ic myn slot ontsloot Tbegeert al pays sonder die de lever eeten. Prinche Leeuwen alle edele dieren wilt in voerleden tyden soe seer ontsaghen Gheen heer soe groot die beet in uwen scilt noch iagher soe cloick die op u warande dorst iagen Nu wilt u een vanden ermsten dieren plaghen die omtrent uwer warande noch geplant syn Een fenynich scorpioen ic moet beclaghen daer die gulsighe wolven die nu int lant syn Ga naar margenoot+Soude ghy leew noch langhe sonder verstant syn soe ghinc huys ende lant verloren Want die lever eeters die soe scerp getant syn hebben u scapen ghevilt en naect ghescoren Wilden wy eendrachtighe liefde orboren en dat wy cloekelick daenclevers smeten Wy souden soe wreken onsen toren mer neen wy soe segick als te voren Tbegeert al pays sonder die de lever eten. (Wordt vervolgd).

[pagina 85]
Ga naar margenoot+Reffereyne Elc doe syn neringhe ende swych al stille Een fantazye es my corts int hooft ghedrayt van gramscap en const ick nau eten Om datmen rethorycke nu achter straten sayt Ende elcken nu mit groten cluyten payt tfy diet ghelooft hy es sot gheseten Tgheeft my vreemt oft dees cluytenaers weten tsecreet van den heeren nae tgheen dat sy singhen Sy waren al werdich mit stocken ghesmeten ende leerden hem lyen cluyten voort bringhen Thes scande groot datment laet gehenghen in een lant daer pays rust vry ten hille Ick seg elc moet syn tonghe bedwinghen Elck doe syn neringhe ende swych al stille. Ga naar margenoot+Ist datse connen cluyten versieren van princhen heren coninghen graven Sy soecken grote list ende nouwe manieren Om liedekens te maken om sgelts vertieren daer sy int gasthuys haer kelen met laven Sy doent tvolc mitten mont te deghen draven ende mitten ganghe weten sy min dan niet Sy singhen sy crytten al warent raven tsa tsa coopter niemant een nyeuwe liet Tvolc staet en gaept ten es gheen bediet vol schimpich sanchs brinct die gheen int ghescille Dus scgic elc merck vry syns selfs verdriet elc doe syn neringhe ende swych al stille. Deen singt den Aern sal syn vlueghelen slaen dander singt den leuw salt noch wreken Deen singt die lelye heeft veel misdaen Dander singt die rose es ons ontgaen deen singt mel salde scermutsen en steken Dander singt men salder veel lancen breken tes wonder hoe sy spelen mitten mont Die heren synt dier minst of spreken dese clapaerts wetent al gheseyt goet ront Laet den Aern gheworden ende blyft ghesont moetet tvlas ghesponnen syn hy weet die spille
[pagina 86]
Wy maken den leeu mit clappen duerwont elc doe syn neringhe ende swych al stille. Prinche O princelic engien van hogher namen mit uwen edelen voersinighen staet Dat wy veel clappen thes cleyn betamen Ist datter yet scuylt Aernt vol vramen ghy syt wys [ghenoich] ghy weet altyt raet Wat helpt dat menich quaet sot sayt syn saet die nerghens mede en hebben te doene Ter aventueren daer en es gheen misdaet al est dat tvolck nu hem kent soe koene Cluyten te singhen tot sulcken saysoene ic hopet pays bliven sal binnen onsen hille Ic segt voor al alst my staet te doene elc doe syn neringhe ende swych al stille.
Ga naar margenoot+Reffereyne Den drincpot maect den menighen geldeloos Den drincpot es heer van bysterveltGa naar voetnoot1) DenGa naar voetnoot2) drincpot es viant teghens tghelt den drincpot maect menighen slimmen ganck Den drincpot alle sorch wter herten stelt Duer den drincpot mits dranc den buyc seer swelt den drincpot werpt menighen onder di banck Men vecht men kyft dat doet den dranck dan leytmense int cassement seer boos Daer moeten sy inne teghens haren danck den drincpot maeckt menighen gheldeloos. Alsmen ghevaet heeft wyn oft bierken Ende men vint venus camerie[r]ken dan est wy moeten gaen drinken een potteken Vanden besten / dan seyt dat lieflick dierken Het dunct my syn dat beste bestierken ghy weet wel ic bin u liefste motteken Ick seg dan lief / sy seyt dan sotteken
[pagina 87]
haer hant is in mynen budel altoos Des morghens en vindic niet een plotteken den drincpot maect menighen geldeloos. Heeft die dronckaert dan een loos werdinneken Soe cloptse hem minlic onder syn kinneken mer iiii voer ii scryft sy dats claer Sy ontknoopt syn bursken sacht dat minneken Ga naar margenoot+Ende sy ontreckt hem daer een vinneken dan seyt sy betaelt tghelach es swaer Beclaecht hy syn gelt dan roiptmen daer vuyl dronckaert vuyl boif met luder voos Steeckt u van hier ick segt u claer den drincpot maect menighen gheldeloos. Prinche Dus wilt by maten drincken want die onmatelic den drincpot vercoos Es erm wilt op dese woorden dincken den drincpot maeckt menighen geldeloos.
Ga naar margenoot+Reffereyn Mer alst tbier int hooft climpt soe ist alleens Tis wondere wat de wyn en bier can stellen dees mout gaeven die altyt sitten en snaeren Soe dat hen van busene die oghen swellen tot dat sy avenrecht te beddewaert varen Deen is rycker dan oyt syn ouwer waren mer smerghens lieghet hem wel x croonen Dander en wil vrient noch viant sparen tis al by den dermen ic sals hem lonen Alsoude hi ghelapt gaen ghelyc eender bonen suet van suesnee moet vleys eten doer cloic vercnapen En smerghens comen douwers voer tbedde sermonen en segghen vuyl dronckaert seldi altyt lapen Dan eest goy moyrken laet my nu slapen ic en sals niet meer doen maect luttel ghebeens mer alst tbier int hooft climpt soe ist alleens. Als die selcke die mane heeft inde nese die sit al slapende op een banck en gryst Al waert een opghevulden rese daer elc mit vingheren op staet en wyst
[pagina 88]
Die selcke sit al schoon vrouwen en pryst tscynt dat hyt al voghelen sal dat hulsel draecht En die selcke is dan soe devotich ghespyst dat hy al nae priesters om biechten vraecht Ga naar margenoot+Dan isser een ander die kermt en claecht en huylt al waert een vuyl janckende hoere En smorghens woert hi soe van een wyve geplaecht dat alle die ghebueren worden in roere Dan sweert hi ghelyc enen groven boere dat hys hem voert wachten sal mit veel gheweens mer alst bier int hooft climpt soe ist alleens. Als die selcke meer drancks heeft dan syn mate wilt wyser dan salomon syn wat hi ontvout Ende die selcke is soe vrolick van ghelate dat al te belachen is wat dat hy brout Die sulcke is soe milde dat hi niet en behout een myte int leer soe geeft hyt te voren En die sulcke sit wel soe veel en cout dat elcken thooft sweert duer clappens gheboeren Die sulcke sit soe stom al waert een flueren die boe noch bae en can ghespreken Dus syn die dronckaerts soe vreemt van natueren dat hem smorgens thooft waent van pynen breken Dan eest niet meer doen alst twyf gaet preken en seyt ghy sult u noch borsten ick meens mer alst tbier int hooft climpt soe ist alleens. Prinche Al drincken die dronckaerts noch soe seere des avonts soe en scaytet hen niet twe myten Ga naar margenoot+Mer smorgens ist aey my lieve heere myn hooft dat dunct my ontstucken splyten Deen vint hem gequets dander liet hem soe smyten dat meyster augustyn moet syn gehaelt Dan gaet die sulcke voer syn ontbyten en besiet of syn ghelach mach syn betaelt Dan vint hy syn tessche somwylen verscaelt soe dat daer cruys noch munt en is bleven Dan crout hi syn hooft en peyst ongefaelt wat ramp waer is alle myn gelt ghebleven Tscynt dat sy niet meer in allen haer leven soe droncken syn sellen mer this al reens want alst bier int hooft climpt soe ist alleens.

[pagina 89]
Ga naar margenoot+Reffereyne Ist niet een helle op aertryke Als int huwelick die twe ghepaerde sdaechs driewerf om tprioorscap vechten Ende twyf den man grypt byden baerde die man twyf wederom byden vlechten Ende sy malcanderen alsoe berechten datmer of scriven mocht een cronyke Die al haer leven met sulcke were beslechten ist niet een helle op aertryke? Ghelyc die steen wls opden dach verbolghen hen selven berghen voer tschyn der sonnen Soe doen dees liefkens die niet en volghen thuwelick alsoot eerst was begonnen Als die mans den vrouwen gheen vrientscap ionnen mer ewich druc vol van versyke Ende die wyven die niet lyden en connen ist niet een helle op aertryke? Daermen altoos botten vint mitten verivyse en knoterpeeren om tontbyten Daer volle croppen gaen achter huyse ende handen wel bereet om smyten Wanneer syt die pot ende die panne wyten ende elc van werpen toont syn practyke Soe dat sy haer handen vol blous verslyten ist niet een helle op aertryke? Ga naar margenoot+Daermen smorgens gardyn metten leest ende alle den dach verwerde ghetyden En al heeftmen te preken niet gheweest elders dan daar / tmach redelic lyden Daer sy tsavonts sonder vermyden die dommelmetten doen bey ghelyke Ende stellen dus alle vruecht besyden ist niet een helle op aertryke? Oft dan dees liefkens een lyni trocken maer elc heefter een op hem selven Als die haer melck in deyers brocken varense / of nae die voghels delven Daer die man die liefste es nae elven
[pagina 90]
ende twyf donwertste van thienen alst blyke Die tschyn van duechden dus op hem welven ist niet een helle op aertryke? Prinche Ick segt al sout hielen costen sulc beluyct des werlt cinghele Hy wunst syn wyf also styf als posten daermen die duer sluyt metten grindele. Sulc vintmen oeck sy schynt een inghele sy woude wel dat haer man waer onder ertryke Overdinc toch prinche wat ick ringhele want het is een helle op aertrijke.
Ga naar margenoot+Reffereyn Die keye verborghen onder die blesse bloot O moria seer hoghe vernaemt waeromme draecht morus syn blesse naect Ende de keye bedect tsamen aen thoot versaemt Ga naar margenoot+daer syn veel redene daer elc nae haect Die questie heeft die solucie gheraeckt om dat die keye is int thoot gheleghen Hy heeft die blesse soe onvruchtbaer gemaect want hy tot droocheyt es gheneghen Die keye is oock bedect om dat versweghen sou bliven / weer die keye es cleyn of groot Sulcke privilegie heeft hy gecreghen soe en eest gheen wonder dat schuylt in thoot Die keye verborghen onder die blesse bloot. Die keye verborghen sal bat gedyen dan bloot gelyck die rape moet Want waer hy bloot men souden wt snyen en waer hy uwte ten waer niet goet Want half sot half vroet wel leven doet dwelc doit die keye / soe eest wel noot Dat hy sy verborghen om ons behoet aldus blyft ons by tot inder doot Die keye verborghen onder die blesse bloot. Die keye es dierbaere dan ivorie dan drie ander stenen ja vyf of sesse
[pagina 91]
Soe moet hy ghedect syn in een cyborie beter dan van gouwe off van cypresse Men machem niet sien dan duer die blesse soe es die keye een costelyc steen en fyn Ga naar margenoot+Hy laet hem sien meeste deel in de kermisse duer die bloote blesse mer als een beschyn Van natueren en can hij niet stille gesyn dies die blesse moet lyen menighen stoot Soe wertse ghebloot en lydt groot ghepyn want niet en cesseert inder hersenen scoot Die keye verborghen onder die blesse bloot. Al eest datmen niet en weet certeyn weer die keye is cleyn of groot int groyen Na dat die blesse dicke dunne oft cleyn daer nae soe machment sien en vermoyen Sonderlinghe als die boonen bloyen en die wittinghen syn in hoer fluere Den keyen dan grote crachten toe vloyen en quellen die blessen mit grooten viguere Die keyen syn oock wonderlyc van coluere mer meestedeel wit nochtans oec groyn en root Deen mitten keye gaet lichtelyc duere dander draecht int hoot soe swaer als loot Die keye verborghen onder die blesse bloot. Prinche De keye crachtich als driakele es somtyts groter dan de keyaert Nochtans blijft hij in syn tabernakele mer hoe coempt datte / trouwen by mirakele ghelyck die mane thoot beswaert Want al es die mensche volwassen gebaert Ga naar margenoot+Nochthans die keye wast mit grooten tasse hoe ouder hoe setter dats een woort vermaert Soe es die keye wel groot van wasse mer hy es onsienlic soe es hi se passe ander soe waert te groot een cloot Aldus blijft invisibel in die casse Die keye verborghen onder die blesse bloot.

[pagina 92]
Ga naar margenoot+Reffereyn Dees syn werdich in die gilde ghescreven Die tkoontgenGa naar voetnoot1) mitten conynen groin eten ende vanden terlinck allet bevroyen weten gehuyde die te metten tyt lucht gaen rapen Makelaers die mitten ionghers thoyn speten Ga naar margenoot+muylstoters die de bellen wten caproen meten ende priesters die hem mitten vuylkens betrapen Jongkers die dy van peemont dick verknapen weukens die drincken gaen tallen ghelaghen Jongwyfkens die wt lopen als meesters slapen ouders die nae gheen ghiericheyt en vraghe[n] Jongherkins die vercopen beemden en haghen haer patrimony goet min dan die helft gheven Dees syn werdich in die ghilde ghescreven. Scutters die tallen spelen nae conroots spien. vroukens die elcken haren schoot bien werdinnekens die ghevcynsde tranen wenen Baghynkens die haer borstkens laten bloot sien pachtenaers die doutbacken broot verlien moniken die dicwils haar cappen beleenen Papegaykens die inder proye beenen maechdekens die spinnen connen dubbel garen Cruepele die in de ryse syn alteenen clercken die de vrouwen minnen ende hen boeken sparen Cooplieden die gherne maekelaers waren drinckebroirs die tsamen nacht en dach leven Dees syn werdich in die ghilde ghescreven. Die smaendaechs altyt sinte crispiaen vieren en hem altyt inde baen stieren houwende anfraGa naar voetnoot2) heerlick in eeren Fynanci makers die hem om tverstant chieren Ga naar margenoot+amoreuskens die dickwil te bordeus gaen bieren flinckerders die proncken al warent heeren Daghelicks draghende hen beste cleeren diet al doen halen mitten sattyne
[pagina 93]
Sonder renten syn in venus vermeeren ambachts volck die dicwils gaen te wyne Nochtans wel betalende ten fyne al moeter den lesten penninck om beven Dees syn werdich in die ghilde ghescreven. Prinche Myn heren ick mach wel onder correxie lesen de gilde moet van eelder complexie wesen edele van vier quartieren seer ryckelick Barmhertich syn haerder affectien peesen verstekende die sonder haer protectie resen want sy minnen musica rethorica tes blikelick Sy en syn niet gierich this autentykelick want wanneer sy sterven tsy leeke of clerck Haer sepulture es elcken onghelyckelick dier omtrent es die nemes mercke Sy ligghen begraven onder een yseren zercken dan segghen sy die daer gaen beneven Dees syn werdich in die gilde ghescreven.
Ga naar margenoot+Reffereyne At lachende word ick myns gheldekens quyte Ga naar margenoot+Met groter pyn avont ende morghen Al swetende nerstich mit dusent sorghen soe win ick tgeldeken dat ic mach cryghen Ick cloppe smorghens tylick ic waen verworghen Win ic vier stuvers men wilt die twe borghen ic en weet gheen dinck dat ic soe qualic can crygen Ende eert ghewonnen es wilment my ontswygen ic en sach noit dinc van soe groter cracht Ende alst ghewonnen es moet ic stupen ende nyghen Men soudt my niet geven wildic langhe swighen ten worde my nemmermeer thuys ghebracht Ende als ict vergadert heb mit alder macht coem ic dan eens tot enen vrolick ontbyten Als ickt al ghespaert hebbe ende ghewacht Op twe uren ende enen halven nacht al lachende wordick myns gheldekens quyte. Coem ic dan eens onder die schosmuzelen In heymelyke slooten / hoven of prielen daer es alle vruecht sonder miskyfken Ghesoyen ghebrayen volle plateelen
[pagina 94]
Twelc tachterst ontgelde alle myn iuwelen het isser al coomt rusten myn liefken Ghy syt die wertste och oender diefken Ga naar margenoot+tisser al ketelen iocken spelen int bat Ipocras broickskens van als gheriefken Rooswater / sukerken / maer by gans briefken twordt my int eynde al dubbel ghescat Ende dees ouwe huysduyven drincken soe swaren nat sy lachen sy roipen mit jolyte Mer ten lesten ist pays van datmen daer dranc of at En tgaet hen alleen te lachen wt mer tleste blat Al lachende wordic myns gheldekens quyte. Gheraec ick dan een potken tsughene Om een cleyn costken een pintken tsughene dan maect my myn borsse byster ende dorre Mer als ic beghin te rusemusene Ende deen pintgen beghint tander te huysene dan lopet my rechtevoort inden torre Dan ist haelt bier / haelt wyn ghelyc dorre ic en doe niet dan lachen springhen en danssen Die pypers gheven den pot ooc enen porre Soe comender noch ander vents int ghesmorre sy moeten ghesconcken syn dese hanssen Dan laten sy my winnen twe of drie canssen ick lach ic roip hoe luy ick cryte Ten lesten steken sy my af sonder lanssen Dus al hadict ghewedt om myns wyfs ranssen al lachende wordic myns geldekens quyte. Prinche Ga naar margenoot+Sit ic dan alden dach inde mute Ende gae ic savonts ter mercwert wte sien batementen daer my therte nae haect En speeltmerGa naar voetnoot1) dan enighe sotte clute Daer gaet my myn troongie in sulcken ontslute van lachene dat myn stortgat splaect Soe coomter een guyt die in myn bors geraect ende vloyt myn myn noppen denct properlic daer Ic lach ic en peys niet wat hy maect Mer al lachende worden my myn scyven ontscaect
[pagina 95]
twelc ic iammerlic beclaghen moet naer Dus hoe ickt make heymelic of openbaer ic en can behouden halder noch myte En sal ic tgelt gecryghen tvalt my swaer Ende ic wint mit groten aerbeyt / maer al lachende wordic myns geldekens quyte.
Ga naar margenoot+Reffereyne Al lachende wordick myns gheldekens quyte Ga naar margenoot+Onlancks ten es niet langhe leden Was ick tot een bancketgen ghebeden daer venus was ende haer ghesinde Twasser cyraet weest des te vreden Sprack tmeysken twordt in vrolicheden coomt tavont ghy syt daer die gheminde Ic scickte my derwaert mitten winde my docht twas voer my een vont Daer comende binnen ende ickse kinde Ho ho dacht ic dit wert goet int inde valt my te dele dit meysken ront Sy seyde sit neder myn liefste mont hier isser men en cochtse om een myte Aerdighe quackernellekens al ghevet u bont al lachende wordick myns geldekens quyte. Doen ick mit vruechden alsoe ontscaect was Ende alle onghenuechte daer ghelaect was dat discordeerde van dien sy songhen Doen seydse reyckter van datter ghemaect was Een droncsken daer lang nae gehaect was die vroukens sellen daer by verionghen Twas ypocras die quam ghespronghen nu weet ghyt / mer wy en willens geen vermaen maken Men scancker men sancker mit blyden tonghen Mer ick was in groten anxt gheswonghen Ga naar margenoot+want ic dachte het souder op my seer craken Tvrouken sprac maect moet laet den haen waken wy willen leven mit jolyte Wat ghy begheert sult ghy dan smaken al lachende wordic mynsGa naar voetnoot1) geldekens quyte.
[pagina 96]
Dien nacht bleef ick daer inder muten Tot smorghens vroich hoort doch dees cluten my stont te horen een groot relaes Sy seyd betaelt gheringhe legt wte Van broot / van wyn / van spys / van fruyte ghy moet verharen by sinter claes Ick vraechde hoe veele sy seyde by naes thien scellinghen deffen ghelt Ic ghinck ter borsen onnosel baes Sy en liet my niet een inckel aes ic was soe net als een ey ghepelt Ic sey ick en was noyt dus ghestelt sy loich / ic en segt u tot ghenen verwyte Al jockende soe creech sy alle myn gelt al lachende wordick myns geldekens quyte. Prinche Ic moste daer spelen bot wt roelkenGa naar voetnoot1) Ende ic en wasser niet meer tliefste boelken mits dat my den budel qualic ghevult was Een ander sit daer nu opt stoelken Ga naar margenoot+of ghepeerlt oft vergult was Ick en weet hoe ick verdult was sy maecte my een romeyns baer tot mynen spyte Daer ick mit venus doen ghehult was al lachende wordick myns geldekens quyte.
Ga naar margenoot+Reffereyn Haelt most wat cost tes vrouwen lostGa naar voetnoot2) Hoordyt ghy nachtridders ghi coorne weeldekens ghi wittebroots kinderkens al lachende byster Die ghenuechte raept in dese levende beeldekens spaert nu clippertant / cute / en homborchs bier Ontpluyct den budel / de most es hier vercloict u / verfrayt u / wiens bloemken prost Ende en acht droifheit quellagie of dangier mer haelt most wat cost tes vrouwen lost. Ghy met bediende lustighe raveelkens
[pagina 97]
die tallen kermissen en tallen feesten lopen Duerjaghende soeckende lecker marceelkens wilt nu den budel mildelick ontknopen In desen most / en drincten mit hopen neemt een vrouken mit u / nae den aert gedost Haest u al soude stoelen en bancken vercopen haelt most wat cost tes vrouwen lost. Ga naar margenoot+Maect u ghebraet met souse nae thof partrysen velthoinderen ende plavierkens Soe crychdi vander liefster danck en loff sy prysen sulcken cost venus dierkens Hasen canynen en sulcke venus camerierkens voer diet mach tis al cleynen cost Sy segghen gemeynlickGa naar voetnoot1) die bloesende lierkens Haelt most wat cost tes vrouwen lost. In den most tyt eest dat den wyn wel smaect dan eest ick brenckt u myn liefste greyn Al loiroghende dat sien int herte geraect dat seyt hy die dit versmayde waer wel een villeyn Want tes hier een ertsche paradys certeyn en latet tgelt verscoyen eer dat vermost Daer blyvicks wel by myn liefste compeyn Haelt most wat cost tes vrouwen lost. En dan voer dese lieflyke saykens moetmen oeck hebben een lecker gheback Enghelsche taertkyns gesukerde vlaykens ghescakierde taerten soe sy syn som dunne en vlack Van als wes ghi dincken mach neemt u gemack brast roip cryt drinckt scost en brost Al sou den naesmaeck syn pekel brack Haelt most wat cost tes vrouwen lost. Prinche Ga naar margenoot+Als ghy slapen gaet behoorter een banket te tye wildi dat huer u venus / in als verfrayt Daer behoort amandelen zucaet tergye cyeren lombaerts mit poyere dick gespraeyt Tlyf die handen daenschyn mit rooswater besprayt en dan u amoruese te beddewert trost Eest dat sy dan noch nae drincke crayt Haelt most wat cost tes vrouwen lost.

[pagina 98]
Ga naar margenoot+Reffereyne Haelt most wat cost ten vrouwen lost Ghy fringeerderkens ardighe vodderkens ghi beeldekens van quaet bestier Ghy rustigaerts lustighe lodderkens spaert clippertant water ende cleyn bier Verblyt u want die most tyt es hier vercloickt / versuet proef hoet roosken prost En acht droifheit quellagie noch dangier haelt most wat cost ten vrouwen lost. Ghy nou bediers lustighe raveelkens diemen tallen kermissen ter feesten siet lopen Al om te proevene lecker morseelkens Wilt uwen budel groffelic ontknopen Van desen elsater drinct volle stoopen by levende beeldekens naden aert ghedost Haestu al soudi stoil ende banck vercopen haelt most wat cost ten vrouwen lost. Maect u ghebrayen met sause nae thoff kiexkens patryskens ende plevierkens Crychdyt soe hebdy danc prys en lof boven mate van venus camerierkens Haeskens lampreyskens ende ander dierkens dat moeter oeck syn thes al cleyn cost Sy sient soe ghern die blosende dierkens haelt most wat cost ten vrouwer lost. Ga naar margenoot+Voort meer voer dese lustighe gaykens moetmen oec hebben ryckelick gheback Taerten boxbons ghesuykerde vlaykens coixkens carspelcrullen groot en vlack Coopt van als nae ws hertsen ghemack tast / brast / singt / springt / roipt / cryt / en bost Ende al sou tsuetste namaels worden brack haelt most wat cost ten vrouwen lost. Hier op crycht die wyn eerst synen smaeck dan ist ic brengt u eens myns hertsen greyn Cateroghen hebbende gheern vaeck die dit scheyde waer wel een vyleyn Want thes een ertsch paradys certeyn dus latet tghelt verschoyen eer dattet vermost
[pagina 99]
Dan roip wort daer thes een mild compeyn haelt most wat cost ten vrouwen lost. Prinche Crycht oeck een bancket te tye nonfoortse wattet gelt u selven verfrayt Crycht amandelkens sucade targye eykens lombaerts mit polverduyc oversayt Ende als ghi mit lavender water syt besprayt terstont sonder omsien haer te bedde trost Ist dat die liefste dan noch om drincken crayt haelt most wat cost ten vrouwen lost.
Ga naar margenoot+Refereyn Mer smorghens vondick dat al gheloghen was Onlancks droomde my dat sotste dromen ja men hadder padden met moghen scoffieren My docht ic paus ghemaect was te romen en myn wyf cardenael om sduechs verchieren Myn kinderen aertsbisscopen doer myn bestieren dus en mocht niemant teghen ons worstel clappen Doen ghingen wy raet houden onder ons vieren hoe dat wy veel tonnen gouts mochten snappen Ic weet raet sprac twyf laet brieven gaen lappen op alle kerckdueren en sterck doen ghebien Soe wye ghebonden is al draghen sy cappen synt nonnen baghynen misshoude lien Ga naar margenoot+Dat sy by ons comen wy sellen mits dien elcken ontbinden welc noyt gheploghen was mer smorghens vondic dat al gheloghen was. Ick consenteerdet als paus ende oec myn kinderen dat ertsbisscoppen waren dies my therte loich Die cardenael myn wyf wouts nie verminderen want sy screef die bullen diemen al omme droich Tvolc dat wetende brocht my gelts ghenoech twas al ontbint my den bant verwaten Deen vercocht syn soch dander perdt en ploich en brochten my gelt thuys mit groten vaten Tvolck liep te romen achter straten soe dicke als mieren doen mit groten hopen Triep al tsa tsa neemt viertich ducaten
[pagina 100]
en wilt my desen bant ontknopen Op dat ic weder mach onghebonden lopen docht my dat elc sprac die daer wt ghetoghen was mer smorghens vondic dat al gheloghen was. Celsusters clarissen wilt van begheerten riepen al hadt achter en voer ghebert Ontbint ons eel paus of wy vercrevelsterten want den bant des cloosters maect ons therte verert Wy bringhen u gelts by mit hopen ghescert seyde veel lollaerts doer sbants verstranghen Dus ontbint ons al hebben wy lang ghemert Ga naar margenoot+wy willen die cappe opten tuyn gaen hanghen Knechten ende meyskens die trou hadden ontfanghen ende gherosiert hadden ghy siet wel my Die seyden ontbint ons [ons] liefde is verganghen want veelGa naar voetnoot1)berows is ons comen by Tsghelycks oec oude tabeyten och lief paus maect ons vry en ic deet docht my want in myn vermoghen was mer smorghens vondic dat al gheloghen was. Daer quam soe veel volx docht my tonbindene dat gheen van ons allen mocht hebben ghemack Om datment noyt meer en plach te vindene soe wout al ontbonden syn wie yet ghebrack Deen wyf riep ontbint my van desen droncken sack dander och my van desen tuyscher verlost En die een wyf hadde die qualick sprack riep heer heer ontbint ons doer dit gelt vermost Maer aerdighe vroukens vol weelden ghedost die mit oude rochelaers waren bedwonghen Spraken al ist dat hondert cronen cost ontbint ons en gheeft elcken enen ionghen Waert crepel of blint tquam al aen ghespronghen om ontbonden tsyne wat oyt bedroghen was mer smorghens vondic dat al gheloghen was. Princesse Ic ontbant al dat gelt gaf soe my dochte dies sinte peter wten hemel clamGa naar voetnoot2) Ga naar margenoot+Want hy enen anderen paus mit hem brochte
[pagina 101]
die my doe alle mynen pruetel nam Dit siende werd ic op hem soe gram dat ic mit mynder vuyst op syn snotgat liep En mit dien dat myn vuyst ghewronghen quam sloich ic myn wyf soe die doe by my sliep Dat sy bynae al haer ghebueren riep van groter vervaertheyt ick doe ontspranck Twyf creet en maecten soe groot ghepiep ja dat icker bey myn handen om vranck Vloyckende den droom van fortunen cranck want hoe ic van wanen snachs doervloghen was mer smorghens vondick dat al gheloghen was.
Ga naar margenoot+Refereyn Ick loich ic en conste my niet bedwinghen Een haenken alte frischen crayere Dat synen tyt wel hielt ende sanc den dach Ic meen int lant en was geen frayere Diemen daer by gheliken mach Dat quam eens dairt die mater sach In een susterhuys ende vlooch op die hinne Die susterkens hoerden den veder slach Sy riepen iesus iesus wel lieve minne Wilt ophouwen sprac sy van desen beghinne Want ghy ontsuvert ons geestelic convent Tscheen dat die mater quam wt haren sinne Om dat hi daer op satGa naar voetnoot1) als een ghent Sy dochten dat hy tconvent hadde gescent Doen hoordicse veni creator singhen Ic loych ic en conste my niet bedwinghen. Die mater als die opperste vanden tempele Sprac siet doch hier wat sals gheschien Dits voer myn susteren een quaet exempele Die dese onghestichticheit hebben ghesien Ic duchte dat si becoirt sellen worden mits dien My en lust drincken noch te eten Si riepen alle mater laet hem dit hof verbien By ghehoersaemheyt twaer quaet vergheten Thaenken wordt gevanghen ende seer gesmeten Twort ghescouwen om den overlast
[pagina 102]
Sy dreychdent dat syt souden speten Waer dat hyt meer dede die onsuver gast Hy stont ende swech als een hont die bast Int laetste lieten sy thaenken springhen Ic loich ende en conste my niet bedwinghen. Die mater ghinc haer op dit stick beraden Om te horen elc syn vermaen Sy grepen alle scuppen ende spaden Ende wouden daerde op graven gaen Sy seyden ten mocht alsoe niet staen Oec liepen sy om een pipegale Donsuver aerde woert daer wech ghedaen Drie voeten ront al omme te male Deen croyt te berghe dander te dale Want daer vol werc was god weet Ic segghe wat vintmen menich rale Ga naar margenoot+Die een cleyn sake maken herde breet Die mater stont roepende ende creet Ende si ghinc droeflick haer handen wringhen Ic loych ende en conste my niet bedwinghen. Prinche Prinche dat henneken quam in groten node Om dattet geleden had die violencie Twaert gesedt te water ende te brode In een doncker kerckere was haer sentencie Daer dedese xl daghen penitencie Om dat syt sonder cryten liet gehinghen Ic loet verby ende dede reverencie Ic loich ende ic en conste my niet bedwinghen.
Ga naar margenoot+Reffereyn Wat vintmen menighen leepen hase Een bescaven ioncker licht en beroyt ha lestent enen nyeuwen huwelick ghedaen Syn scyven die waren hem seer ontscoyt nochtans quam hy op die ou cleermerct gegaen Syn perdt dat liet hy in die herberghe staen en syn knape quam statelyc mitter gayen Een sayen faelie / cocht hy haer saen en een worstenGa naar voetnoot1) coersken / niet om verfrayen
[pagina 103]
Ga naar margenoot+Sy proefdet / het paste / sy gincker met drayen die knape peysde te levene mit solase Op syns meesters perdt ginck hi die ioffrou layen en hy reeter me wech licht als een blase Wat vintmen menighen leepen hase. Deen leepaert heeft den anderen in trueren brocht die knaep heeft syn meester syn boil ontscaeckt Eer die cleeren betaelt waren by hem gecocht heeft hem dander mitter vrouwen wech gemaect Myn ioncker sou tgelt gheven onghelaect mer syn budel was lichter dan een caf Een scoon gouwen ketten / gent wel gheraect soot scheenGa naar voetnoot1) hy den coopman te pande gaf Neen trouwen sey hi soe en schey icker niet af sy en is niet oprecht / dunct u dat ic rase Myn ioncker stuende op enen bruesschen staf hy waenden verdult hebben ghelyck den dwase Wat vintmen menighe lepen hase. Dees coopman heeft den ioncker doen rasteren och seyd hy waer sal ic nu troost ghevinden Gheen listen en cost hy meer gheordineren want hy was daer buten kennisse van vrienden In die stadt en waren sy niet die hem kinden ey lacen dies moest scabbeken goet pant syn Ga naar margenoot+Syn tabbaert bleef daer / syn loos onderwinden bedrooch hem / dies mocht hy wel inden brant syn Hy liep half naect thuyswert / hi sceen een truwant syn syn wyfken sprack hoe coemdi dus licht van ase Och dochter die boiven die by dynant syn hebben my berooft sey hi omtrent die mase Wat vintmen menighen lepen hase. Prinche Sy sprack eest dat ghy wilt gheloven in biechten dat ghi u boilken sult laten Ick sal u doen cleden van onder tot boven dus gaewy te kerckenwert tes tuwer baten Hy ghinc / tvrouken was blyde wter maten want byden heere viel hy op bey syn knyen Hy sprack heere gae wy ons te brassen saten
[pagina 104]
want die timmerluyden doen my qualick sien Myn heere leyde hem die hant opt hooft met dien en sprac hoe heet sy / twaer tyt dat thoot genase Dus drincket int pas / tvrouken sacht al geschien sy dachte tes nu goet / mer twas al viesevase Wat vintmen menighen leepen hase.
Ga naar margenoot+Refereyn Gheloofdys / seer qualic / ic en sachs oock niet Laestens hadden in die stede van dorth twe handelose danten een pappe gestort daer waren sy bysterlyken om bescouwen Twas met hoochtuyte ende truyen onghegort dus wert hen aen hen huere ghecort dies hebben sy die scade wel weder vergouwen Doen sey heyn lancbeen hi sou sonder flouwen seer lichtelick duerswimmen een staende vliet Dus tooch hi twe lersen aen voer tvercouwen gheloofdys / seer qualic / ic en sachs oock niet. Mewus die bonte als een moidich katere had daer int beroim ghestelt synen snatere tsceen elc sou hem in een musecot ontsypen Doen sey goyen claps hoort desen pratere ic en gave om u niet een inckel clatere ic wil u tusschen myn knyen ontstucken nypen Ga naar margenoot+Hier ghinc swert aert syn mes om slypen boven op sinte plissus kercke voer duchten verdriet En sey wildi dansen ic sal u pypen gheloofdys / seer qualic / ic en sachs ooc niet. Bats reynken die daer al sleypende quam mits dat hy daer coppen mitten eycren vernam sy hadden ghedraghen lanck groote envye Mer coppen ter stont enen boom op clam hier in wert Merten achter bloot mit allen gram en maeckten hem teghen reynkens partye Hier in wert eelen platvoet mit allen seer blye dat sy van vruechden hief op een liet Hier in hadde wouten wel in den dos groot melodyeGa naar voetnoot1) gheloofdys / seer qualic / ic en sachs oock niet.
[pagina 105]
Prinche Henneken scimps ginc daer sitten horten en tucken men siettet hedensdaechs also ghelucken dat die meeste al om die minste verdrucken Ick hoordet laestens segghen dat soe was ghesciet gheloofdys / seer qualic / ic en sachs oock niet. Na deze proeven moeten noch enige mededelingen volgen over de verdere inhoud van het handschrift. De alfabetiese lijst van de refereinen, die in het handschrift voorafgaat, is te lang om hier geheel opgenomen te worden. Toch leert dit register op zich zelf ons al meer dan men oppervlakkig menen zou. Het referein is meestal niet een willekeurige regel, die eerst door het verband duidelik wordt, maar als 't ware de grondtoon van het gedicht. De stichtelike refereinen zijn het gemakkelikst te herkennen; ook bij de moraliserende klinkt in het referein een ernstige toon; de gedichten ‘int amoureuse’ en en de spotdichten hebben steeds een karakteristieke slotregel. Maar noch om een andere reden is de refereinen-lijst van belang. In veel gevallen is de ‘stock’ niet door de dichter gemaakt, maar bevat hij spreekwoorden of zegswijzen, die de hoorders bekend in de oren klonken. Voor ons is het moeielik uit te maken, wanneer dit al of niet het geval is. Bij zulke echte volks-eigen poëzie is de grens niet te trekken. Als een referein-dichter een aardige of bondige uitdrukking gegeven had aan een gedachte of zijn eigenaardige levenswijsheid, dan kon het in de volksmond overgaan en spreekwoordelik blijven. Het is niet onmogelik dat we hier spreekwoorden in wording zien. In elk geval heb ik uit de index alles bijeengezocht, dat mij door vorm of inhoud aan spreekwoorden of spreekwoordelike uitdrukkingen deed denken. Ik laat ze hier volgen naar de rangschikking van het handschrift. Al siet men die luden men kentse niet (fol. 15) Aermoede suect menighe nouwe list (fol. 215) Alle sotten en draghen gheen bellen (fol. 222) Al holt mijn kerre sy en valt noch niet (fol. 255)
[pagina 106]
Al sydi ghebeten ghi en syt niet ghegeten (fol. 257) Als sydier thuys ghy en woonter niet (fol. 312) By wel betrouwen gheschiet veel quaets (fol. 261) Bedriegende is die tytlyke vruecht (fol. 136) Die syn beste doet wat wilmen hem wyten (fol. 93) Die weert sal rekeninghe willen horen (fol. 214) Die werelt raest mit al datter in es (fol. 248)Ga naar voetnoot1) Die nydighe quetst hem selven meest (fol. 251) Dronckenscap is sonde scay en scande (fol. 263) Die duerste huerperden staen dickwils stille (fol. 266) Den drincpot maect den menighen geldeloos (fol. 267) Dronckenscap is moeder van allen quade (fol. 311) Donnosel scaepkens werden meest ghescoren (fol. 304) Ende betert u die keers gaet ten eynde (fol. 1) Elc heeft een vreemt geestgen dat hem quelt (fol. 17) Een wel ghemint wyf es een huys vol vrede (fol. 33) Een valsche tonghe gheen argher quaet (fol. 269) Een ghemelick wyf es een euwich sterven (fol. 271) Gheen pyne voer onghetroost te syn (fol. 26) Gheen maet en es vol voert over loept (fol. 32)Ga naar voetnoot2) Ghenen last soe swaer alst tpac van minnen (fol. 299) Gheboden dienst es dickwil onweert (fol. 314) Goede ghenuechte es wel te prysen (fol. 318) Het is een goet scutter diet al gheraeckt (fol. 4) Hy en behoeft gheens wassens die suver en claer es (fol. 232) Het wert een ryck coopman die sielen wint (fol. 242) Het vaer alst sal (fol. 246) Ist niet een helle op ertryke (fol. 276) Ist niet op derde een hemelryke (fol. 277) Ick heb myn corntgen groyn verteert (fol. 302) Lief veer van lief gheen meerder pyne (fol. 9) Lief wordt midts liefden van lief verblint (fol. 23) Langhe gheborcht en is niet quyt ghescouwen (fol. 43)Ga naar voetnoot3) Laet ons slampampen en maken goy chiere (fol. 76) My dunckt thes al mal mal een mal andre (fol. 11) Mit uwen vingher u tonghe dwingt (fol. 280)
[pagina 107]
Mer quia nova placent (fol. 281) Men behoeft veel die huys sal houwen (fol. 282). Mer het gaet nu veer boven screven (fol. 283) Niet liever dan lieflick liefs aenscouwen (fol. 285) Quaet en bitter es sonde dan int overdincken (fol. 338) Rapen moet wel syn een ghesonde spys (fol. 222) Spreken schreyen nayen daer heef god die vrouwen me beraye (fol. 19) Sulck hoy volcht nu den perden nae (fol. 53). Sy leerde my int dwilde den huben huven (fol. 253) This een erm bruloft daer broot ghebreeckt (fol. 20) Tspel es goet en de tbervoets kindeken (fol. 44) Tghelaet es blye mer therte queelt (fol. 55) Tbegheert al pays sonder die de lever eten (fol. 79) Ten syn al gheen boden die brieven draghen (fol. 132) Tghelt is ter werlt meest ghepresen (fol. 216). Tquaetst datter of coomt tsyn bervoets kinderen (fol. 289) Thes quaet te weygheren datmen ghern doet (fol. 296) Tot elcks ghenuechte ist quaet te doen (fol. 291) Thes beter huden dan morghen ghedaen (fol. 235) Wat batet gheplant daert niet wassen en wil (fol. 21) Wat soudmense scheiden die tsamen horen (fol. 25) Want vryen en dient die clercken niet (fol. 38) Wou elc syns selfs consciencie doerwien (fol. 72) Wat vintmen menighen leepen haze (fol. 78) Wat salmer om doen alst dus moet wesen (fol. 107) Wat ghy hoort of siet muyst mer en mauwet niet (fol. 241)Ga naar voetnoot1) Waerder gheen god en mostmen niet sterven (fol. 250) Want liefs oghen connen liefs ghesichte verblijen (fol. 297) Wat speel soudmen spelen wou tbuycksken niet swellen (fol. 294) Voer bewesen es nae gheert (fol. 116) Van als mate houden doet leven langhen tyt (fol. 245)Ga naar voetnoot2)
[pagina 108]
Dit is natuurlik maar een klein deel van wat deze bundel oplevert voor de kennis van spreekwoorden en spreekwoordelike uitdrukkingen. Ieder die de afgedrukte refereinen nauwkeurig doorgelezen heeft, zal zien dat het er van wemelt. De verzameling verdient in dit opzicht grondig doorzocht te worden. Mij dunkt dat men telkens spreekwoorden zal aantreffen waarvan geen oudere bewijsplaatsen bestaan. Buiten de afgedrukte teksten heb ik noch opgetekend: Ga naar margenoot+Erm rostusers soiken altoos quay gulen Daer na die herder is daer nae ist vee een slobbercock soect altoes vrou vulen Schieve decksels op potten mit schieve mulen ezels soeken beesten mit langhen oren Ende lobbekens geselscap die niet en hulen das mach elc wel onder syn partye sculen wat soudmense sceyen die tsamen horen Ga naar margenoot+U dunckt ghi hebt nu u scapen opt droge. Ga naar margenoot+Een vrouken op haer eerken tachteren Dese belasic mit enen sermoene mer duchtende te sitten op hughe banc Sy hiet my nae comen omtrent die noene wel wetende waer haer scoynken dwanck Aan een bekende spreekwoordelike vergelijking herinnert deze strofe: Ga naar margenoot+Dese scouten baeliuwen die den ermen verduwen dexcisen vernuwen int ertsche dal Justicie sy scuwen si grypen als wuwen twort op een cluwen ghewonden al Slot noch wat hout groot noch smal sy sollen den bal tot malcander My dunckt tis al mal [mal] een mal ander. Ga naar margenoot+Want besprinct begoten heeft sint ioris sop ververliken doerscoten myn herschen cop Ga naar margenoot+Wy moeten al nae haer pypen springhen Haer sancksken singhen.
[pagina 109]
Ga naar margenoot+Leertse dan thoirisoenken luysen Canse meesterlic den aessack pluysen (Vgl. fol. 34^v ‘Can sy dan thoiresoonken luysen’)Ga naar voetnoot1) Ga naar margenoot+Al heb ick somtyts mitten ulen ghevloghen Ende heb den vreemden tuyt ghesoghen Ga naar margenoot+Mer ghy wandelt al ten blouwen brueren Hierbij aansluitende, volgen nog een aantal losse strofen die om enkele zeldzame uitdrukkingen of woorden merkwaardig zijn: Ga naar margenoot+Al ist nu altemael vergheten ons hoveren ons drincken ons eten Ons scossen ons brossen Al hebdi my inden sythoren gesmeten al ben ic nu vanden back gebeten als mager ossen Myn rode vossen plaghen wel bequaem te syne myn costelijke dossen Camere van spyse planteyt van wyne myn rode ringhen in u gardyne Myn gelt myn goet myn habiten hebdi qualyck geloont te fynen Niet dat ict u soude willen verwyten ghi docht my doe wert al macht my nu spyten Mer ick denck al ist aldus ghesciende Tis misselick lief waer ict verdiende. Uit het referein: Elc heeft een vreemt geestgen dat hem quelt: Ga naar margenoot+Noch synder geestkens die vreemdelyck rommelen alsser den haselaer is in gesmeten Sy steken hoeren tee sy knorren en stommelen eerse byden viere syn geseten Dan soudmen dat geestken wt haer noemen meten mit scelden en kyven gaetmen dan slapen
[pagina 110]
Uit het referein: Hoe mochtse dat in haer herte ghevinden: Ga naar margenoot+Gheen lopen gheen draven mocht my verdrieten al wasse absent ic moeste thuys aensien Sy leerden my propelyc nae tmesken schieten myn pannen worden duys aes mit dien Si sprac boilken en scrict voer gheen mischien ghi selt noch tuytkercken tappen roy Daer die erme iax versamen by tween bi drien sondach vridach gaen al even moy Legt op die borse u faelgeert de quoy hoe luttel wistic waer sy my wou sniden (l. sinden) Ick en hielt gheen quaet gelt permafoy Watse my seyde twas al hoy Hoe mochtse dat in haer herte versinnen (l. ghevinden)Ga naar voetnoot1) Uit het referein: Haelt die hoerkens coek sy moeten eten: Ga naar margenoot+Een grossier laest leden daer hi die best was sadt lieflick versaemt mit soete moerkens Niet dattct syn eerste of hopende syn letste was twas een man vol vreemder coerkens Dees vroukens maecte vast dubbele vuerkens ten laetsten bestondense van hongher te spreken Hy was betrapt hy gaf hem vast poerkens ende liet onghemerct haer constighe streken Int eynde begosten sy te bidden ende smeken als datsi seer qualick hadden ontbeten Soe dat hi mids dien int trisoor heeft gekeken daer niet en was inne dan alle ghebreken haelt die hoerkens coek sy moeten eten. Uit het referein: Want voer bewesen is nae gheleert: Ga naar margenoot+Ten is altoos niet god gruet u soete noch minlycke groete / daer hoort becnau toe Suect hebdi moete / teghen amore boete elc wercke en vroete / al isser u flau toe Men seyt licht broer woutere mer daer hoort grou toe daer omme sit nou toe / leert in tyts sparen Verleent u god goet / hout uwe clou toe want gaeyer lau toe / tgoet sal verharen Menighe en connen tgoet niet bewaren
[pagina 111]
mits ioncheit van iaren / iuecht hem verheert Amore doet hem nae therte beswaren neemt daer aen exempel siet hoe sy varen Want voer bewesen is nae gheleert Uit het referein: Ten syn al gheen boden die brieven dragen: Ga naar margenoot+Meersmannekens draghen brieven te coope oec hanctmense aent cordeken mitten cnoope gheprent wel ient reyn onversleten Drogaerts die hen selven vinden tenden loope en gherne goet bier drincken wten stoope draghen peymontse brieven waen ic weten Oec draechtmen briefkens aent stocksken gespleten dwelc een teyken is van rantsoene Spellen mitter ellen waren quaet vergheten want mense in brieven plach voorts te doene Des gelycks broeken nestelen hantschoene ooc maectmen peperhuyskens vrienden coene Van scuerpapier soe wy tvolc gherieven saghen by desen blyket tsy avont of noene Ten syn al gheen boden die brieven draghen. De taal van dit handschrift behoort tot het eerste kwart der 16^de eeuw, dus tot de Middelnederlandse periode. Wanneer men nu de bovengenoemde uitdrukkingen en verschillende woorden die in de afgedrukte refereinen voorkomen, in het Middelnederlands Woordeboek opzoekt, dan zal men zien dat ze tot nu toe niet of zelden in die tijd voorkomen. Bij een nauwkeurig onderzoek zal dus dit handschrift ongetwijfeld belangrijke aanwinsten voor de Mnl. woordvoorraad opleveren. Mijn bedoeling is niet dit hier in biezonderheden aan te tonen; daarvoor is mijn onderzoek te oppervlakkig geweest. Alleen wil ik een paar woorden noemen die ik toevallig buiten de afgeschreven teksten en fragmenten ontmoette. Het Middelnederlands kent de uitdrukking: die blauwehuke anhangen of andoen, die Verwijs in zijn glossarium op ‘Van vrouwen ende van minne’ uitvoerig besproken heeft. In ons
[pagina 112]
hs. leest men op fol. 34^v: ‘Wilt sy my nu tblou huyxken om hanghen’ en fol. 287^v eveneens: ‘Wil sy my soe die blou huyck omhanghen’. Ga naar margenoot+‘Die blou huycke heeft hy my aenghetoghen dies ic bliven moet in groten dangiere’ Is een dergelike betekenis van blou misschien ook toepasselik op de drie volgende plaatsen? Ga naar margenoot+‘Vertrect seydsi blou scutter’. Ga naar margenoot+‘Mer ghy wandelt al ten blouwen brueren’. en: Ga naar margenoot+‘Daer de bruyt losch enen ghescoren bol heeft en daer op van wyngaerde eenen rol heeft ende enen blouwen covel op twe gebroken socken’ uit het moeielik verstaanbare referein: Tes wel een erm bruloft daer broot gebrect. Van cladde = vlek, modder, is in 't Mnl. het subst claddaert afgeleid; een synoniem cladde vindt men voor het eerst bij Oudemans, uit een 17^de-eeuws schrijver. Dat het al veel ouder is, blijkt uit het referein: Wat soudmense sceyden die tsamen horen, waar we lezen: Ga naar margenoot+‘Vul claddekens cryghen ooc nae haer menen dorre vogelkens of lichte scuytkens.’ Aan het slot van het artiekel mare = boze geest, in het Mnl. Wdb. wordt naar aanleiding van de plaats ‘Gij oude mare!’ gezegd: ‘Misschien is dit woord als scheldwoord overgedragen op eene vrouw’. Deze veronderstelling wordt bevestigd door de regels: Ga naar margenoot+‘Mer oude toevenersen ende oude maren coppelersen clappeyen verrompelde sloiren Die sellen by doude vandoysen varen elc sal hem by syns ghelycke paren.’ Een woord hinckepincken, dat in het Middelnederlands ontbreekt, maar bij Kiliaan voorkomt in de zin van claudicare, unico pede saltare, lezen we op fol. 246: ‘Men pleechter corts levens om te hinckepinckene mer van als mate te houden doet leven langhen tyt.’
[pagina 113]
Vrij zeldzaam is hucken in de betekenis van wegschuilen: Ga naar margenoot+Als yemant die waerheyt wil laten hucken. Doerwiën betekent doorwroeten, doorvorsen (Kil. perlustrare, perscrutari); het Mnl. Wdb. geeft maar één plaats, in de twede betekenis, nl.: ‘Ghi hebbet scrifture noch qualic doerwiet’Ga naar voetnoot1) (Blisc. 1101). De eerste beteekenis heeft het woord op deze plaats: Ga naar margenoot+Rouwe van binnen myn herte doerwiet. Aan het einde van het artiekel mouter in het Mnl. Wdb. staat de aanmerking: ‘Van een bnw. mouter, in bet. overeenkomende met morwe, ndl. murw (Kil. mollis) dat nog in 't Wvla. bekend is, is in 't Mnl. geen voorbeeld gevonden’. In een referein op fol. 35^v leest men dit woord in het vers: Smoutet (nl. dleer) tot dattet mouter wert. Eindelik wijs ik noch op het eigenaardige woord moddermulen in het vers: Ga naar margenoot+‘doe hyse sach moddermulen mont aen mondeken’ dat aan het bekende ‘labbermulen’ uit het ‘Spel vanden sacramente vander Nieuwervaert’ herinnert. Zulke woorden zijn waarschijnlik nieuw-vormingen, evenals het scheldwoord erm hutteghetut (fol. 124^v) voor een klein kereltje, dat eveneens in het Mnl. Wdb. en bij Kiliaan ontbreekt. Deze weinige voorbeelden zullen voldoende zijn om aan te tonen, dat de Berlijnse referein-bundel voor de kennis van de taal uit het begin der 16^de eeuw een belangrijke aanwinst is. In mijn inleiding kon ik geen bewijs bijbrengen dat Jan van Stijevoort refereinen van anderen in zijn bundel opgenomen heeft. Sedert ben ik daartoe in staat gesteld door een mededeling van prof. Paul Fredericq. Hij wees mij er op dat het referein Dbegheert al pays sonder die de lever eten (blz. 83) al gedrukt was in Serrure's Vaderlandsch Museum (IV, 181: ‘Drie historische liederen en een hekeldicht van Antonius Ghyselers’)
[pagina 114]
Serrure bezat namelik een handschrift waarin o.a. 24 geestelike en wereldlike liederen en gedichten voorkwamen, verschillend gedateerd, de vroegste van 1505, de laatste van 1518. Het bundeltje is grotendeels in 1517 geschreven, zooals uit een kalender blijkt. Het gedicht Vanden Levereters, een hekeldicht tegen de beambten tijdens de minderjarigheid van Karel V, heeft tot onderschrift: ‘Dits gedicht anno Duysent vyffhondert ende twelve. Scriptum XXIII^a Februarii’. De verdere inhoud van het handschrift wordt door Serrure niet besproken, zodat ik niet na kan gaan of er misschien meer stukken in staan die ook in de Berlijnse bundel voorkomen. Uit vergelijking van de beide teksten blijkt dat Jan van Stijevoort zijn origineel vrij getrouw gevolgd heeft. De afwijking in vs. 25: ‘men zoude hem van u maenden doen betalen’ zal wel een foutieve lezing van Serrure zijn, want de u (in 't hs. v) kan = vijf zijn, terwijl doen en deen moeielik te onderscheiden zijn. Evenzo is metten weu meten (vs. 31) voor metten wever (weu') meten, als schrijffout te verklaren. Behalve vs. 6 en 22, waar het Berlijnse hs. een betere lezing heeft, en vs. 35 (die belle aenhangen) en 52 (Princelyck Leeu, wyen alle dieren wilt) waar het hs. Serrure waarschijnlik de oorspronkelike lezing bewaart, verdient een afwijking in vs. 38 vermeld te worden. Het hs. Serrure heeft: ‘of te Vilvoerde inden dieffput steken’, waarin de plaatsbepaling waarschijnlik opzettelik door de Utrechtse vicaris weggelaten is en vervangen door ‘of op die poorte inden gevangenis steken’Ga naar voetnoot1).
[pagina 115]
Dit referein is besproken in het werk van Paul Fredericq Onze historische volksliederen van vóór de godsdienstige beroerten der 16^de eeuw, blz. 56. Terecht wijst de schrijver er op dat de overgeleverde historie-liederen maar enkele schakels zijn uit een lange keten. Een bevestiging daarvan is te vinden in het merkwaardige referein Elc doe syn neringhe ende swych al stille, dat boven afgedrukt is, een klacht dat de kunst vernederd wordt, nu men ‘rethorycke achter strate sayt’. In de derde strofe worden zelfs enkele van de uitgevente liederen genoemdGa naar voetnoot1). Andere historiese liederen herinner ik mij niet in deze bundel gelezen te hebben. Ten slotte noch een enkel woord over een aantal refereinen, die ik om hun onkiesheid achterwege heb moeten laten, deels op verzoek van de redactie, hoewel ze om de taal niet minder belangrijk zijn dan de afgedrukte. Natuurlik zijn dit in de eerste plaats de refereinen ‘int amoureuse’, zooals het op blz. 71 genoemde Hoe mach yemende meer ghelucks gebueren, de in de refereinenlijst vermelde gedichten waar sprake is van de gevolgen van het ‘spel van minne’, het referein Haer suet naeckt lyf dude ick aen tmyne enz. Zulke minneliederen zijn lang niet de slechtste uit de bundel; soms komen er zeer mooie verzen in voor. Behalve het citaat op blz. 71 noem ik noch dit zestal verzen uit het referein Al bemin icse seer sy acht myns twint (fol. 259): O cracht van liefde hoe sal ic ghedoghen Dat die radyen myns liefkens bruyn oghen een ander toghen blyde gelaet Ende sy my minlick hebben doervloghen Dat die vruecht myns iuechts moet verdroghen hoe sal ic my poghen om troost of raet.
[pagina 116]
Vervolgens zijn ook enkele komiese gedichten minder geschikt. Het referein Ic salt aventueren al sout my smerten (fol. 58^v) schildert ons de bruiloft van ‘een amoreus minnaer seer grys van baerde’ en ‘een meysken die enen tant in haer hoot niet en hadde’. Er zit werkelik realisties talent in, dat aan de boeren-danspartijen van de oude Brueghel doet denken. Van het oude, dansende wijf wordt b.v. tekenachtig gezegd: Ga naar margenoot+Men sach die borstkens in haren boisom quacken ghelyc twe verckensblasen lanc gheresen. Zeer vermakelik is ook het referein Een man is een man wat leyt aen die langhe beenen (fol. 124^v), een komiese zelfverdediging van een klein mannetje, misschien wel de ‘sot’ van een of andere kamer. Ik kan niet nalaten ten minste een deel van dit gedicht, dat ook om de taal merkwaardig is, tot besluit af te schrijven. Hoe moghen ons dees langhe ribben dus verachten om dat wy cleyn mannekens syn cleyn van thoone Daer wy nochtans den vromen david slachten die goliam versloech lanck van persoone Men acht ons niet groot ghenoech voer een bone mer cleyn critse boonken die qualick smaken Al syn wy gehert als poortmispels schoone men hoort jannes papen stront van ons maken Dan ist nicodemus cleyn hoebel van spraken my dunct ghi sout op een helm wel micken Erm hutteghetut waer wildi henen braken blyft thuys dat u die crayen niet op en slicken Tschynt al soumen ons als cleyn lusekens knicken mer ic souwer eer thien self brenghen in weene Een man is een man wat leyt aen die langhe beene Al en syn wy soe lanck niet als die langhe fluyten wy syn proper en teerkens en smal van leden Ja men mocht ons tusschen twe handekens sluyten die als fray leuwercxkens op cluytkens treden Al dat lichtverdich is dat syn ons seden tschynt dat wy vlieghen sullen nae ons ghelate Daer grote clontvoeten gaen henen kneden
[pagina 117]
al souwen sy ertrijck met een duergaten Wy gaen critse critse snap snap achter straten al wrinckeersende al waer wontken ganc hier Als wy inden wech staen desen langhe meesen dan ist ghy croocbuskens bootkens op een veele Sietse my hier staen dese langhe resen wat doen dese boonschoofkens hier te speele Dan segghen dese spilbeenkens swack als een seele die als goy oyevaers achter straten scryen Mer waer ic als ons heer is van bevele ic souwer al gaern royen of doen snyen Om kersen wt te doene tot allen tijen Hun haetelick snotgat souwer plats toe moeten Want waer wy gheseten syn tes quaet om lyen soe roept daer een groot sassem loeten Brengt hem een pampierken onder syn voeten om dat wy cort syn dan roept daer noch eene Een man is een man wat leyt aen die langhe bene. Ten slotte wil ik mijn dank betuigen aan Dr. J. Bolte te Berlijn, die zo vriendelik geweest is de drukproeven voor mij met het handschrift te collationeren, en die mij daardoor in staat gesteld heeft, een betrouwbare tekst te leveren. April 1902. c.g.n. de vooys.	voetnoot1) Refereinen en andere gedichten uit de XVI^e Eeuw, verzameld en afgeschreven door Jan de Bruyne, uitg. door K. Ruelens voor de Antwerpsche Bibliophilen. margenoot+ fol. XL^v margenoot+ fol. XLI margenoot+ fol. XLI^v margenoot+ fol. XLII margenoot+ fol. XLIII^v margenoot+ fol. XLIIII margenoot+ fol. II^c XXI margenoot+ fol. II^c XXI^v margenoot+ fol. II^c XXII margenoot+ fol. II^c XXII_v margenoot+ fol. II^c XXII^v margenoot+ fol. II^c XXIII margenoot+ fol. II^c XXIII^v margenoot+ fol. II^c XIIII margenoot+ fol. II^c XLVII^v margenoot+ fol. II^c XLVIII voetnoot1) Lees: mutum? margenoot+ fol. II^c XLVIII^v margenoot+ fol. II^c LXVI margenoot+ fol. II^c LXVI^v margenoot+ II^c LXVII margenoot+ fol. CCCIV^v margenoot+ fol. CCCV margenoot+ fol. CCCV_v margenoot+ fol. LXXIX^v margenoot+ fol. LXXX margenoot+ ol. LXXX^v margenoot+ fol. LXXXI margenoot+ fol. II^c LXVIII margenoot+ fol. II^c LXVIII^v margenoot+ fol. II^c LXVII^v voetnoot1) Ga naar margenoot+‘En hielt ick haer roote menighen dach sy sou my heere van bystervelt maken’. margenoot+ Vgl. fol. 14: voetnoot2) Hs. En. De initiaal D van vs. 1 geldt waarschijnlik ook voor dit vs. margenoot+ fol. II^c LXVIII margenoot+ fol. LXVI margenoot+ fol. LXVI^v margenoot+ fol. LXVII margenoot+ fol. II^c LXXVI margenoot+ fol. II^c LXXVI^v margenoot+ fol. XCVII margenoot+ fol. XCVII^v margenoot+ fol. XCVIII margenoot+ fol.XCVIII^v margenoot+ fol. CXXXIX^v voetnoot1) = tkoorntgen. Op fol. 302 leest men een referein op de stock: ‘Ick heb myn corntgen groyn verteert’. margenoot+ fol. CXL voetnoot2) amfara Vgl. Kalff Gesch. der Ned. Lett, in de 16de eeuw I, 179 ‘Abt van Amfra, Heere tot Kannenburgh’. margenoot+ fol. CXL^v margenoot+ fol. II^c LVI margenoot+ fol. II^c LVI^v margenoot+ fol. II^c LVII margenoot+ fol. II^c LVII^v voetnoot1) Hs. speelintmer. margenoot+ fol. CCCVI^v margenoot+ fol. CCCVII margenoot+ fol. CCCVII^v voetnoot1) Hs. mȳ. voetnoot1) Ga naar margenoot+‘Ic droech in myn tassche veel ydel camerkens doen wast bot wt roilken ghi moet verhusen’. margenoot+ Vgl. fol. 14v: margenoot+ fol. CCCVIII margenoot+ fol. XCIV^v voetnoot2) Dr. Beets wijst mij er op, dat in de Leuvensche Bydragen 4, 266 een soortgelijk referein (van Anna Bijns?) afgedrukt is, nl. De most die doet de vroukens verhuegen. margenoot+ fol. XCV voetnoot1) Hs. gemeylick. margenoot+ fol. XCV^v margenoot+ fol. II^e LXXV margenoot+ fol. II^e LXXV^v margenoot+ fol. LXIII margenoot+ fol. LXIII^v margenoot+ fol. LXIIII voetnoot1) Hs. beel. voetnoot2) In plaats van clam stond er eerst quam. margenoot+ fol. LXIIII^v margenoot+ fol. III voetnoot1) Hs. ssat. margenoot+ fol. IIII margenoot+ fol. LXXXVI voetnoot1) Hs. worsten̄. margenoot+ fol. LXXXVI^v voetnoot1) Hs. schoen. margenoot+ fol. LXXXVII margenoot+ fol. LVI^v margenoot+ fol. LVII voetnoot1) Hs. melodys. voetnoot1) Een referein met dezelfde ‘stock’ is door E. Soens uitgegeven in de Leuvensche Bijdragen 4, 309. Ik ben niet in staat om na te gaan of de tekst dezelfde is. voetnoot2) Vgl. in de ‘Rethoricale Wercken van Anthonis de Roovere Brugghelinck’ (Leids exemplaar blz. 96) het referein Gheen maetken vol voort over loopt. voetnoot3) Een dergelike spreekwijze komt voor in het Testament van Gillis de Rammeleere, vs. 8: ‘Om tlanghe burghen en es de scult niet quijte’ (Vaderl. Museum IV, 117). voetnoot1) Deze spreekwijze komt meermalen voor; vgl. fol. 34^v: ‘Can sy wel sonder mauwen muysen’ en fol. 288^v: ‘Tsyn geen catgens die musen sonder mouwen’. Vgl. ook in het Vaderl. Museum I, 97-99 het referein ‘Muset wel maer en mauwet niet’; zie Mnl. Wdb. i.v. voetnoot2) Uit het register blijkt tevens dat herhaaldelik dezelfde ‘stock’ voor een aantal refereinen gebruikt werd. Tot de slotregels die het meest in trek waren behoort Es dit niet ter werelt een paradys, die zesmaal voorkomt (fol. 101, 103, 106, 108, 111, 113) en Wat vintmen menighen leepen haze vijfmaal (fol. 78, 81, 83, 86, 88.) margenoot+ fol. 26 margenoot+ fol. 18^v margenoot+ fol. 14 margenoot+ fol. 11 margenoot+ fol. 38^v margenoot+ fol. 95^v margenoot+ fol. 287^v voetnoot1) Deze uitdrukking is te vergelijken met ‘het lobbeken luysen’ = iemand uithoren, die in het Mnl. Wdb. i.v. lobbe naar Goethals wordt aangehaald. De daar gegeven verklaring (lobbeken = hond) wordt door de analoge uitdrukking van onze tekst minder waarschijnlik. margenoot+ fol. 288 margenoot+ fol. 288^v margenoot+ fol. 9 margenoot+ fol. 18 margenoot+ fol. 14^v voetnoot1) Ook in de vorige strofe staat versinnen (: verblinden.) margenoot+ fol. 22 margenoot+ fol. 117 margenoot+ fol. 133 margenoot+ Vgl. fol. 81^v margenoot+ fol. 16^v margenoot+ fol. 288^v margenoot+ fol. 74 margenoot+ fol. 26 margenoot+ fol. 25^v margenoot+ fol. 232 voetnoot1) Vgl. boven blz. 107: ‘wou elc syns selfs conscience doerwien.’ margenoot+ fol. 39 margenoot+ fol. 278 voetnoot1) In verband hiermee wijs ik op enkele plaatsnamen die ik in de refereinen aantrof. De verzen ‘goet gruytenbier isser wel te poyen / Soe lecker alst opti mase is of opten rijn’ (fol. 20^v) bewijzen niet veel. Merkwaardiger zijn: Ga naar margenoot+Al pyndemen om utrecht te verstellene oft om duynkercken te voiren totter sluys Ga naar margenoot+‘Die brabantsche lucht die zeussche renten’ maar vooral: Ga naar margenoot+‘die boiven die by dynant syn’ (zie boven blz. 103). Als de taal niet voldoende was, zou ook dit de Zuid-Nederlandse afkomst van deze refereinen bewijzen. margenoot+ fol. 82 margenoot+ fol. 309 Het referein: margenoot+ fol. 87 voetnoot1) Men lette ook op de vertoningen van ‘sotte cluten’ op de markt, waarvan de slotstrofe op blz. 94 spreekt. Voor de ‘const van rethorycke’ vergelijke men ook de refereinen: Als const der consten daer conste by groeyt (fol. 224) Donwetende en connen gheen const gheprysen (fol. 220) Duer swercks verseren rethorica meest groyt (fol. 61) margenoot+ fol. 59

Vorige Volgende

Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 21

Een ongedrukte bundel refereinen van 1524.

Ga naar margenoot+Refereyn.

Ga naar margenoot+Refereyn

Ga naar margenoot+Refereyn

Ga naar margenoot+Refereyn

Ga naar margenoot+Reffereyn

Ga naar margenoot+Reffereyne

Ga naar margenoot+Refereyne

Ga naar margenoot+Reffereyn

Ga naar margenoot+Reffereyne

Ga naar margenoot+Reffereyne

Ga naar margenoot+Reffereyn

Ga naar margenoot+Reffereyne

Ga naar margenoot+Reffereyn

Ga naar margenoot+Reffereyn

Ga naar margenoot+Reffereyne

Ga naar margenoot+Reffereyne

Ga naar margenoot+Reffereyn

Ga naar margenoot+Reffereyne

Ga naar margenoot+Refereyn

Ga naar margenoot+Refereyn

Ga naar margenoot+Reffereyn

Ga naar margenoot+Refereyn

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

editeurs

datums