Streven. Vlaamse editie. Jaargang 50
(1982-1983)– [tijdschrift] Streven. Vlaamse editie– Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 1003]
| |
Edie & Andy en de Silver Sixties
| |
[pagina 1004]
| |
gedaan om alle kennissen, vrienden en familieleden van Edie te ondervragen. Die verhalen, gedeeltes ervan, zijn zo geordend dat je van voor naar achter het leven van Edie krijgt te horen, in de woorden van al die mensen die haar gekend hebben. Zonder verbindende tekst. Er staan wel veel foto's in. Het is al veelzeggend dat Jean Stein zich van elke interpretatie onthoudt. De commentaarloze weergave van al dat gepraat is kennelijk de meest adequate benadering van de ‘Silver Sixties’. Warhol zelf heeft indertijd een ‘roman’ gemaakt, ‘A’, die bestaat uit de uitgetikte bandopnamen van vierentwintig uur geklets van de mensen om hem heen. Het ontbreken van subjectiviteit in Edie doet ook denken aan een van de interesantste experimenten uit de Amerikaanse literatuur: de roman JR van William Gaddis, een boek van meer dan zevenhonderd bladzijden: uitsluitend dialoog, gepraat, gebroken zinnen, vergaderingen, telefoongesprekken. De koelrealistische weergave van een door moderne communicatietechnieken steeds chaotischer wordende wereld. | |
Edie SedgewickDe Sedgewicks waren zeer rijke mensen, Amerikaanse aristocratie, in een lijn die teruggaat op de ondertekenaars van de Onafhankelijkheidsverklaring. In de laatste drie generaties echter voltrekt zich een proces van degeneratie, zoals bij zoveel families die leven van geërfd kapitaal. Interessant is vooral om te zien hoe in elke fase van de ondergang de maatschappelijke condities van die tijd weerspiegeld zijn. De grootouders van Edie kun je nog voorname mensen noemen, die weliswaar het leven leiden van de nietsdoende klasse, maar een oprechte belangstelling hebben voor kunst en cultuur. Excentriek, maar wel beschaafd, erudiet en met gevoel voor traditie. Met Edies vader, Francis Sedgewick, begint het proces van verloedering duidelijk zichtbaar te worden. Hij is de verpersoonlijking van het uiterlijk krachtsvertoon dat een inherente zwakte en karakterloosheid moet verbergen. Als kind en schooljongen zeer ambitieus maar tegelijkertijd ziekelijk en lijdend aan fobieën en nerveuze aandoeningen. Op Harvard studeert hij ‘Fine Arts & Finance’ maar legt zich vooral toe op sport en lichaamscultuur. Hij wil in het zakenleven maar blijkt daar fysiek niet tegen opgewassen. Verblijft zelfs enige tijd in een psychiatrische kliniek. Wordt wegens astma afgekeurd voor militaire dienst. Trouwt met een vrouw uit sjieke familie en met zeer veel geld. Houdt zich na het huwelijk bezig met beeldhouwen maar werkt vooral aan zichzelf. Een hypermascu- | |
[pagina 1005]
| |
line verschijning die om zijn viriliteit te onderstrepen een hele reeks kinderen produceert. Hij doet aan een bodybuilder denken wiens geoliede spierbundels het resultaat zijn van hormooninjecties en uitgelezen diëten in plaats van werkelijke prestaties. Mister America: symbool van een uit haar krachten gegroeide natie. Het gezinsleven van de Sedgewicks speelt zich af in de provinciale beslotenheid van een Californische ranch. Olievondsten doen de rijkdom van de familie nog aanzienlijk toenemen. Edie heeft vóór haar veertiende jaar nog nooit een grote stad gezien. Haar doorslaan, later, in New York, moet iets te maken hebben met die provinciale achtergrond. Wij kennen zelf toch ook dat verschijnsel van die wild levende types in Amsterdam die altijd afkomstig blijken te zijn uit Roermond of Winterswijk? Op haar veertiende jaar wordt bij Edie anorexia nervosa geconstateerd. Ze eet als een gek, om dan naar de wc te sluipen en alles weer uit te braken, waarna ze opnieuw kan beginnen. Dat schijnt ze haar hele leven te hebben volgehouden. Vandaar dat ze ook altijd zo mager is gebleven. Als ze negentien jaar is zit ze enige tijd in een psychiatrische kliniek en heeft een abortus. Intussen is ze wel een beeldschone verschijning geworden, met een onweerstaanbare charme en een ondefinieerbare uitstraling, die haar onmiddellijk het middelpunt van elk gezelschap maken. Ze studeert een tijdje in Cambridge, Massachusetts, ‘Kunst’ en leidt een wild leven, met veel vluchtige affaires. Al gauw is de universiteit haar te klein. Ze stouwt haar parelgrijze Mercedes vol met koffers en kleren en verhuist naar New York, waar ze fotomodel wil worden. Daar kwam ze precies op tijd aan. De dolle ‘scene’ van de jaren zestig draaide op volle toeren, en Edie was onvermoeibaar, ‘going zoom, zoom, zoom’, naar alle parties in hotellobbies en kunstenaarsappartementen. Er gebeurden de meest ‘waanzinnige dingen’ en overal doken ‘te gekke mensen’ op. Alles kon. Alles? In ieder geval op het gebied van feestjes en ongewone kleren. En dat uitzinnige gedrag sprong des te meer in het oog doordat de jaren daarvoor zo saai waren geweest. Iets volkomen nieuws was echter dat nu mensen beroemd konden worden die vroeger nooit aan bod zouden zijn gekomen. De ‘Supersterren’. Mensen zonder speciaal talent maar met een intrigerend uiterlijk, een goed oog voor extravagante kleding en het lef (de ongeremdheid) zich in het openbaar aan te stellen. Een nieuw soort luidruchtigheid die alleen werkt als de publiciteitsindustrie volwassen is geworden. En dat was nu precies het geval, begin jaren zestig. Publicity. Er liep in New York een kunstenaar rond die als geen ander begreep dat dáár alles om draaide. | |
[pagina 1006]
| |
Andy WarholIn '65 ontmoet Edie voor het eerst Andy Warhol, die bleke, mysterieuze, nietszeggende man met zijn zilveren pruik, zijn grijze lippen, zijn plastic bril: een uiterlijk als een consumptieverpakking, dat door de jaren heen niet verandert en even herkenbaar blijft als de soepblikken en de Coca-Cola flesjes die hij nauwkeurig heeft nageschilderd. Andy was op zoek naar nieuwe Supersterren, want supersterren slijten snel. Ze mogen maar héél even beroemd zijn; om precies te zijn: vijftien minuten. Die uitspraak van Warhol schijnt dan weer door iemand anders bedacht te zijn, en Warhol vertelt zelf graag dat het meest wat hij doet door anderen wordt bedacht. Dat past precies in zijn filosofie van Pop-art kunstenaar. De kunstenaar creëert niet maar gebruikt produkten die de massacultuur heeft voortgebracht; beelden en symbolen die door film en reclame al bij het grote publiek bekend zijn. Warhol zelf komt ook uit de reclame, net als veel collega-kunstenaars. Hij is de zoon van arme, Tsjechische immigranten, was als kind vaak ziek en volgde een opleiding voor reclametekenaar en mode-illustrator. Hij wordt beschreven als een vriendelijke, stille buitenstaander die drie keer in de week naar de kerk gaat en gefascineerd is door film en filmsterren. En kennelijk uiterst gevoelig voor de invloeden van de massacultuur. Volgens eigen zeggen waren zijn problemen voorbij toen hij zijn eerste televisietoestel kocht. Truman Capote, aan wie Warhol bewonderende briefjes schreef, noemde hem een hopeloos geval, geen kunstenaar maar iemand die zo'n beetje in kunst geïnteresseerd is. In het begin van de jaren zestig was Warhol opeens beroemd met zijn Comic Strips, zijn Campbell soepblikken, zijn dollarbiljetten, zijn Colaflesjes, zijn Marlyn Monroe's en Elvis Presley's. Hij huurt een leegstaand pand, een afgedankte tv studio, waar iedereen die er hip uitziet (‘the beautifull kids’) kan blijven rondhangen. Het is daar in die Factory veel roken en spuiten, veel seks, getelefoneer, parties en duizend kleine drama's op een dag. Warhol vond het allemaal prachtig, betaalde de huur, at snoepgoed, keek toe en wachtte af wat er ging gebeuren. Zelf heeft hij nog nooit van zijn leven een joint gerookt. Hij maakte Polaroidfoto's en bandopnamen. Later films. Gewoon door de camera te laten draaien, urenlang. In '65 was Edie aan de beurt om op te treden in Warhols films. Zoals alle Supersterren hoopte ze via deze avantgardistische maar wel zeer vervelende undergroundfilms de sprong naar Hollywood te maken. Amerikanen zijn geobsedeerd door Hollywood. De droomfabriek is voor hen ‘the real thing’. Dat geldt voor Warhol op de eerste plaats. Volgens hem bestaan de | |
[pagina 1007]
| |
Andy Warhol
Edie presenteert een ontwerp van Betsey Johnson
| |
[pagina 1008]
| |
grote emoties alleen op het witte doek. Zijn Factory is ook een soort ranzige parodie op Hollywood. Overigens heeft geen van zijn Supersterren de droomfabriek ooit gehaald. Alleen Warhol zelf is beroemd gebleven en mag verkeren met de echte sterren, ze fotograferen en interviewen. Edie begeleidde Andy een tijdje naar alle feestjes en openingen. Om het tempo van dit leven vol te houden was een regelmatig bezoek aan Dr. Roberts nodig, ‘the acid doctor’ die, meestal zelf geheel stoned, zijn societypatiënten volspoot met vitamine, methedrine, amfitamine, alle soorten peppers en boosters die voorhanden waren. Speciale mensen hadden voorrang. Edie dus ook. | |
BreukDan komt er ruzie met Andy, over haar rol in zijn films. Edie ligt eruit. Er zijn ook zoveel andere sterren die de aandacht van Andy proberen te trekken. In het gezelschap dat hem omringt heerst een strikt hiërarchische orde, net als aan een koninklijk hof. Er is daar een groot gekonkel gaande, wie de eerste mag zijn op wie Andy zijn oog zal richten. Want het oog van Andy betekent publiciteit. Na haar breuk met Andy Warhol gaat Edie er met Bob Dylan vandoor, die haar echter weer gauw laat vallen, want hij was in het geheim al met een andere vrouw getrouwd. De grote Dylan, de zanger met de boodschap, idool van de jaren zestig, komt in dit boek naar voren als een vrij onprettig persoon. Een joodse middenstandsjongen met een voorkeur voor mooie kleren en tamelijk vervelende manieren. Het volksachtige karakter van zijn publieke optreden was een volstrekt kunstmatige pose. Edie probeert het daarna als fotomodel. Ze was betoverend genoeg om voor Vogue gefotografeerd te worden. Ze scheen het te hebben, ze leek een succes. Dat moet ook wel, als je haar foto's bekijkt. Toch ging er iets mis. In de wereld van de mode luistert alles heel nauw. Men was bij de redactie wat huiverig voor haar connecties met de drug-scene. Een professioneel model doet gymnastiek en gaat vroeg naar bed. Edie leefde te wild en van poseren kwam niets meer terecht. Daarna ging het bergafwaarts. Ze steekt verschillende malen haar bed in brand en ze heeft een oppasser nodig die haar speedinjecties geeft in haar met lidtekens overdekte billen. Ze gaat de hoofdrol spelen in de film Chiao! Manhattan, een film verité over de underground en ook eigenlijk over haar eigen leven. De cast wordt beschreven als ‘a bunch of loonies’, die dagelijks moet worden volgespo- | |
[pagina 1009]
| |
ten door Dr. Roberts, ‘to get their hearts started’. De opnamen ontaarden in volledige chaos en destructiviteit. Edies ondergang kan niet geheel op rekening van de jaren zestig geschoven worden. Iemand met zo'n verwarde geest en in zulke ongeregelde omstandigheden opgegroeid, moet wel verkeerd terecht komen. In feite bestond er al een voorbeeld in de familie, een achternicht die op de foto een opvallende gelijkenis met Edie vertoont: beeldschoon en met een volle, sensuele mond. Ze mocht in een Broadwaystuk meedoen, kon niet acteren maar kreeg de showbizz in de bol, weigerde een onopvallend leven te accepteren en pleegde zelfmoord. Toen waren er nog geen undergroundfilms en supersterren. In eerste instantie is er in het geval van Edie sprake van een klassiek conflict tussen een autoritaire vader en een ongehoorzame dochter. Francis Sedgewick ging er prat op dat zijn kinderen bang voor hem waren. Maar enige richting geven aan hun ontwikkeling kon hij niet. De holle krachtpatser werd te zeer door zichzelf in beslag genomen om te zien wat er met zijn kinderen aan de hand was. En Edies moeder stond te veel op de achtergrond om enige invloed uit te oefenen. In voorgaande generaties, toen er nog geen publiciteitsindustrie was, zou deze situatie zijn uitgelopen op een drama dat binnen de familiekring was gebleven. De manier echter waarop Edie ten gronde is gegaan weerspiegelt in hoge mate de karakteristieke omstandigheden van de jaren zestig, de tijd waarin mensen met weinig verstand maar een fascinerend uiterlijk dank zij de op gang komende publiciteitsmachine in het middelpunt van de belangstelling komen te staan, eventjes, ‘vijftien minuten’, om daarna als versleten consumptieartikel te worden weggegooid. Warhol noemde ze ‘pea-brained people with a flair for comedy and clothes’. Charme is moeilijk te omschrijven. Wat maakt dat bepaalde mensen ‘het’ hebben? Edie belichaamde in ieder geval het schoonheidsideaal van de jaren zestig: heel mager en van een nerveuze, hongerige expressiviteit; intens en verward, zoals je ook aantreft bij beroemde fotomodellen als the Shrimp en Twiggy. Alsof er opeens zoveel te doen was dat niemand tijd had om te eten en te slapen. Vandaar ook die donkere kringen onder de ogen en die zware opmaak. Edies labiliteit moet eveneens hebben bijgedragen tot haar toverkracht. Een kwikzilveren flexibiliteit, waardoor ze direct in iedere situatie paste, niet weloverwogen maar intuïtief, en ook tegelijkertijd als persoon onbereikbaar. In Andy Warhol ontmoette Edie haar noodlot. De man die haar kwaliteiten ontdekte gaf ook de aanzet tot haar ondergang. Warhol wordt gefascineerd door rijke mensen. Als verlegen jongen van eenvoudige komaf, wil | |
[pagina 1010]
| |
hij ze graag assisteren bij het verbrassen van hun kapitaal. Niet als een uitbuiter maar als een afstandelijke manipulator van hun grillen en uitzinnige behoeften. In Warhol krijgt de jet-set de kunstenaar die zij verdient. Hijzelf blijft er onbewogen onder. Het slopende leven dat zich rondom hem afspeelt schijnt hem niet te raken. Hij is om zo te zeggen niet kapot te krijgen. Daar is geweld voor nodig. Dat gebeurt dan wanneer hij op 3 juni 1968 wordt neergeschoten in het kantoor van de Factory, door een juffrouw van de Woman Lib beweging die meer aandacht wilde hebben. Enige dagen zweeft hij tussen dood en leven. Op het moment dat hij weer bij bewustzijn komt, hoort hij een televisieuitzending van een uitvaartdienst. ‘Dat is voor mij!’ is zijn eerste gedachte. Maar het is een begrafenismis voor Robert Kennedy die een dag na de aanslag op Warhol is doodgeschoten. Andy's grootste teleurstelling was dat een geplande coverstory in Life over hemzelf nu verdrongen wordt door het nieuws over Kennedy's dood. Nadat Andy weer hersteld is, mag de beroemde modefotograaf Richard Avedon zijn lidtekens fotograferen. ‘You put your scars to work for you’, zegt Andy, en over het moment waarop hij werd neergeschoten: ‘It was like watching tv’. Na deze moordaanslag schijnt al het gevoel uit hem verdwenen te zijn. The Factory wordt een kantoor waar geld verdient moet worden met kunst. ‘Big Business is veel leuker dan kunst’. Warhol concentreert zich nu vrijwel uitsluitend op publiciteit. Hij geeft een blad uit, Interview, waar tussen grote modefoto's het gebabbel van de jet-set letterlijk staat opgetekend. De inhoud wordt geheel door de bandrecorder geproduceerd. Verder maakt Warhol op bestelling portretten van de groten der aarde. Vooral de Shah van Iran was een goeie klant van hem. Warhol laat zichzelf graag een spiegel noemen. Genadeloos weerkaatst hij de maatschappij om hem heen. Thuis kijkt hij het liefst televisie (‘Een hele dag televisie is als een hele dag leven’), bladert in tijdschriften, hangt aan de telefoon en eet snoepgoed. Hij weet ook alles van make-up: ‘Ik gebruik het niet maar ik koop het wel en ik denk er veel over na’. Kappers bezetten in deze wereld sleutelposities. | |
Manipulatie van symbolenDe nadrukkelijkheid waarmee Warhol zich aan een oppervlakkige consumptiecultuur overgeeft die vooral sinds de jaren zestig tot bloei is gekomen, is in feite zijn commentaar als kunstenaar op de wereld zoals hij die om zich heen aantreft, niet door een intellectuele analyse of een moralisti- | |
[pagina 1011]
| |
sche veroordeling, maar door een gestileerde manipulatie van de symbolen die veelzeggend zijn voor zijn tijd. Ook Edie was een symbool. Van een verloederde Amerikaanse geldaristocratie, die zich alles kon permitteren, in een tijd waarin opeens alles mogelijk leek. Nadat ze voorgoed uit New York vertrokken is, terug naar de ranch van haar ouders in Californië, wil het niet meer goed met haar komen. De film Chiao! Manhattan wordt voltooid. Edie treedt voornamelijk topless op, om haar nieuwe silicone borsten goed te laten zien. In een kliniek voor drugverslaafden leert ze een jongen kennen met wie ze trouwt, na eerst nog een tijdje bij de Heli's Angels te hebben rondgehangen. Een half jaar later blijft ze dood in haar bed liggen, overleden aan een overdosis barbituraten. Haar biografie, die een indringend beeld geeft van New York in de jaren zestig, kan een gedeeltelijk antwoord verschaffen op de vraag waarom de hooggestemde verwachtingen uit die tijd niet zijn waargemaakt. De revolutie van die jaren had kennelijk toch meer betrekking op het consumptiegedrag en het gebruik van de media, dan op een verandering van maatschappelijke verhoudingen. De rellerige uitgelatenheid van die jaren bleek naderhand weinig gevolgen te hebben voor de politieke situatie. Alleen de jetset kon zich meer permitteren, zoals Warhol heeft laten zien. Hij vat het hele misverstand treffend samen wanneer hij over Studio 54, de beruchte New Yorkse disco zegt: ‘Nee, ik geloof niet dat het in Studio 54 als in het heidense Rome toegaat. Ik denk dat het meer lijkt op de vierde klas middelbare school’. De biografische aantekeningen op het eind van het boek tonen het vervolg op de ‘Swinging Sixties’: ‘staying mellow in California’. Herstellen in een therapeutische commune met veel Zen, ‘creating things in a more relaxed way’. De wereld van de Serial. De duffe meligheid van de uitgebluste jaren zeventig. |
|