| |
| |
| |
1 Christus leert ’s morgens vroegh in den tempel. 3 alwaer de Schriftgeleerde ende Pharizeen een vrouwe in overspel bevonden tot hem brengen. 7 doch hy maeckt haer in haer voornemen beschaemt, schrijvende op de aerde, ende laet de vrouwe met een vermaninge gaen. 12 Leert dat hy het licht der werelt is. 13 ende verantwoort hem tegen de Pharizeen soo met sijn eygen, als met sijns Vaders getuygenisse. 21 Seght den Ioden aen, datse hem te vergeefs soecken sullen, ende in hare sonden sterven, soose in hem niet en gelooven. 25 Verklaert wie hy is, ende van wien hy is gesonden. 31 Belooft den genen die in hem gelooven kennisse der waerheyt, ende vryheyt van de dienstbaerheyt der sonde. 37 Bewijst dat de ongeloovige Ioden haer te onrecht beroemden datse Abrahams ende Godts kinderen waren: ende seght haer aen datse kinderen des duyvels zijn, om datse sijne begeerten volbrengen. 46 Straft haer ongeloove. 48 waer over sy hem voor een Samaritaen schelden, die den duyvel heeft. 49 het welck hy ontkent ende wederleght. 56 ende getuyght dat Abraham sijnen dagh gesien heeft, ende dat hy geweest is eer Abraham was. 59 waerom sy hem willen steenigen.
| |
1
MAer Iesus gingh 1 na den olijfbergh.
| |
2
Ende des morgens vroegh quam hy wederom in den tempel, ende alle het volck quam tot hem: ende 2 neder geseten zijnde leerde hy haer.
| |
3
Ende de Schriftgeleerde ende de Pharizeen 3 brachten tot hem een vrouwe in overspel gegrepen:
| |
4
Ende haer gestelt hebbende in ’t midden, seyden sy tot hem, Meester, dese vrouwe is op de daet selve gegrepen, overspel begaende.
| |
5
a Ende Moses heeft ons in de wet geboden, dat de sulcke 4 gesteenight sullen worden: Ghy dan wat seght ghy?
| |
6
Ende dit seyden sy, hem 5 versoeckende, op dat sy [yet] hadden, om hem te beschuldigen. Maer Iesus neder buckende schreef met den vinger 6 in de aerde.
| |
7
Ende als sy hem bleven vragen, rechtede hy hem op, ende seyde tot haer, b Die van u-lieden 7 sonder sonde is, 8 werpe eerst den steen op haer.
| |
8
Ende wederom neder buckende schreef hy in de aerde.
| |
9
Maer 9 sy [dit] hoorende, ende van [hare] conscientie overtuyght zijnde, gingen uyt, d’een na d’ander, beginnende van de oudtste tot de laetste: ende Iesus wiert 10 alleen gelaten, ende de vrouwe in ’t midden staende.
| |
10
Ende Iesus hem oprechtende, ende niemant siende dan de vrouwe, seyde tot haer, Vrouwe waer zijn dese uwe beschuldigers? en heeft u niemant veroordeelt?
| |
11
Ende sy seyde, Niemant Heere. Ende Iesus seyde tot haer, 11 Soo en veroordeele | |
| |
ick u oock niet: gaet henen, ende c en sondight niet meer.
| |
12
Iesus dan sprack 12 wederom tot 13 haerlieden, seggende, d Ick ben 14 het licht 15 der werelt: die my 16 volght en sal in de 17 duysternisse niet wandelen, maer sal het licht 18 des levens hebben.
| |
13
De Pharizeen dan seyden tot hem, Ghy getuyght van u selven: uw’ getuygenisse en is niet 19 waerachtigh.
| |
14
Iesus antwoordde, ende seyde tot haer, e Hoewel ick van my selven getuyge, soo is [nochtans] mijn getuygenisse waerachtigh: want ick weet 20 van waer ick gekomen ben, ende waer ick henen ga: maer ghylieden en weet niet van waer ick kome, ende waer ick henen ga.
| |
15
Ghy oordeelt 21 na den vleesche, ick en 22 oordeele niemant.
| |
16
Ende indien ick oock oordeele, mijn oordeel is waerachtigh: want ick en ben niet alleen, maer 23 ick, ende de Vader die my gesonden heeft.
| |
17
f Ende daer is oock in uwe 24 wet geschreven, dat het getuygenisse van twee menschen 25 waerachtigh is.
| |
18
Ick ben ’t die van my selven getuyge, ende g de Vader, die my gesonden heeft, getuyght van my.
| |
19
Sy dan seyden tot hem, Waer is uwe Vader? Iesus antwoordde, h Ghy en kennet noch my, noch mijnen Vader: i indien ghy my 26 kendet, soo soudt ghy oock mijnen Vader kennen.
| |
20
Dese woorden sprack Iesus 27 by de schatkiste, leerende in den tempel: k ende 28 niemant en greep hem, Want sijne 29 ure en was noch niet gekomen.
| |
21
Iesus dan seyde wederom tot haer, l Ick 30 ga henen, ende ghy sult my 31 soecken, ende 32 in uwe sonde sult ghy sterven: daer ick henen ga 33 en kondt ghylieden niet komen.
| |
22
De Ioden dan seyden, Sal hy oock 34 hemselven dooden, om dat hy seght, Daer ick henen ga en kondt ghylieden niet komen?
| |
23
Ende hy seyde tot haer, m Ghylieden zijt 35 van beneden, ick ben 36 van boven: 37 ghy zijt uyt dese werelt, ick en ben niet uyt dese werelt.
| |
24
Ick hebbe u dan geseght, n dat ghy in uwe sonden sult sterven. Want indien ghy niet en gelooft 38 dat ick [die] ben, ghy sult in uwe sonden sterven.
| |
25
Sy seyden dan tot hem, Wie zijt ghy? Ende Iesus seyde tot haer, 39 Dat ick van den beginne u-lieden oock segge.
| |
26
Ick hebbe vele dingen van u te seggen, ende te oordelen: 40 maer 41 die my gesonden heeft o is waerachtigh: p ende de dingen die ick van hem gehoort hebbe, deselve spreke ick 42 tot de werelt.
| |
27
Sy en verstonden niet dat hy haer van den Vader sprack. [kolom]
| |
28
Iesus dan seyde tot haer, q Wanneer ghy den Sone des menschen sult 43 verhooght hebben, 44 dan sult ghy verstaen dat ick [die] ben, ende 45 [dat] ick van my selven niet en doe, r maer dese dingen spreke ick, gelijck mijn Vader my geleert heeft.
| |
29
s Ende die my gesonden heeft, is met my. De Vader en heeft my 46 niet alleen gelaten, want ick altijt doe, dat hem behagelick is.
| |
30
Als hy dese dingen sprack t geloofden vele in hem.
| |
31
Iesus dan seyde tot de Ioden, die [in] hem geloofden, Indien ghylieden 47 in mijn woort blijvet, soo zijt ghy waerlick mijne discipelen.
| |
32
Ende sult 48 de waerheyt 49 verstaen, v ende de waerheyt sal u 50 vry maken.
| |
33
Sy antwoordden hem, x Wy zijn Abrahams zaet, ende en hebben 51 noyt yemant gedient: hoe seght ghy [dan,] Ghy sult vry worden?
| |
34
Iesus antwoordde haer, Voorwaer, voorwaer segge ick u, Een yegelick die de sonde 52 doet y is een dienstknecht der sonde.
| |
35
Ende de dienstknecht 53 en blijft niet eeuwighlick in het huys: de sone blijft’er eeuwighlick.
| |
36
z Indien dan de Sone u sal vry gemaeckt hebben, soo sult ghy 54 waerlick vry zijn.
| |
37
Ick weet dat ghy Abrahams 55 zaet zijt: maer ghy soeckt my 56 te dooden, want mijn woort 57 en heeft in u geen plaetse.
| |
38
a Ick spreke 58 dat ick by mijnen Vader gesien hebbe: ghy doet dan oock, dat ghy 59 by uwen vader gesien hebt.
| |
39
Sy antwoordden ende seyden tot hem, Abraham is onse vader. Iesus seyde tot haer, b Indien ghy 60 Abrahams kinderen waert, soo soudt ghy de wercken Abrahams doen.
| |
40
Maer nu soeckt ghy my te dooden, een mensche c die u 61 de waerheyt gesproken hebbe, welcke ick van Godt gehoort hebbe. Dat en dede Abraham niet.
| |
41
Ghy doet de wercken uwes vaders. Sy seyden dan tot hem, Wy en zijn niet geboren 62 uyt hoererije: wy hebben eenen Vader, [namelick] Godt.
| |
42
Iesus dan seyde tot haer, Indien Godt uwe vader ware, soo soudet ghy my lief hebben: want ick ben 63 van Godt 64 uytgegaen, ende kome [van hem.] d Want ick en ben oock van my selven niet gekomen, maer hy heeft my gesonden.
| |
43
Waerom en kent ghy mijne sprake niet? [Het is] om dat ghy 65 mijn woort niet en kondt hooren.
| |
44
e Ghy zijt 66 uyt den vader den duyvel, ende wilt 67 de begeerten uwes vaders doen. f Die was 68 een menschen-moorder 69 van den beginne, ende en is 70 in de waerheyt g niet staende gebleven: want geen waerheyt en is in hem. Wanneer hy de leugen spreeckt, soo spreeckt hy 71 uyt sijn eygen: want hy is een leugenaer, ende de 72 vader der selve [leugen.]
| |
| |
| |
45
Maer my, om dat ick [u] de waerheyt segge, en gelooft ghy niet.
| |
46
Wie van u overtuyght my 73 van sonde? ende indien ick de waerheyt segge, waerom en gelooft ghy my niet?
| |
47
74 h Die uyt Godt is 75 hoort de woorden Godts: daerom en hoort ghylieden niet, om dat ghy uyt Godt niet en zijt.
| |
48
De Ioden dan antwoordden ende seyden tot hem, En seggen wy niet wel dat ghy 76 een Samaritaen zijt, i ende 77 den duyvel hebt?
| |
49
Iesus antwoordde, Ick en hebbe den duyvel niet, k maer ick 78 eere mijnen Vader, ende ghy 79 onteert my.
| |
50
Doch ick en soecke mijne eere niet: daer is een diese soeckt ende 80 oordeelt.
| |
51
Voorwaer, voorwaer segge ick u, l soo yemant mijn woort sal bewaert hebben, die en sal 81 den doot 82 niet sien in der eeuwigheyt.
| |
52
De Ioden dan seyden tot hem, Nu bekennen wy dat ghy den duyvel hebt. Abraham is gestorven, ende de Propheten: ende 83 seght ghy, soo yemant mijn woort bewaert sal hebben, die en sal den doot niet smaken in der eeuwigheyt?
| |
53
Zijt ghy meerder dan onse vader Abraham, m welcke gestorven is? ende 84 de Propheten zijn gestorven: wien maeckt ghy u selven?
| |
54
Iesus antwoordde, Indien ick my selven eere, soo en is mijne eere niets: mijn Vader is’t die my eert, welcken ghy seght dat uwe Godt is.
| |
55
Ende ghy en 85 kent hem niet, maer ick kenne hem: ende indien ick segge dat ick hem niet en kenne, soo sal ick u-lieden gelijck zijn, [dat is,] een leugenaer: maer ick kenne hem ende beware sijn woort.
| |
56
Abraham uwe vader heeft 86 met verheuginge verlanght, n op dat hy 87 mijnen dagh sien soude: ende hy heeft [hem] 88 gesien, ende is 89 verblijdt 90 geweest.
| |
57
De Ioden dan seyden tot hem, Ghy en hebt noch geen 91 vijftigh jaren, ende hebt ghy Abraham gesien?
| |
58
Iesus seyde tot haer, Voorwaer, voorwaer segge ick u, Eer Abraham 92 was, 93 ben ick.
| |
59
o Sy namen dan steenen op, dat syse 94 op hem wierpen. Maer Iesus verberghde hem, ende gingh uyt den tempel, 95 gaende door het midden van haer: ende gingh alsoo voorby.
|
-
1
- Namelick, om daer te vernachten ende bidden, gelijck hy gewoon was, Luce cap. 21. vers 37. ende cap. 22. vers 39. Van desen bergh siet Matth. 21.1.
-
2
- Namel. na de maniere die de Leeraers gebruyckten in de Synagogen. siet Luce 4.20. ende elders. Anders heeft hy somtijts gestaen, als hy yet overluyt ende met bysondere beweginge wilde seggen, Ioan. 7.37.
-
a
- Levit. 20.10. Deut. 22.22.
-
4
- De wet Mosis gebiedt dat sulcke met der doot sullen gestraft worden, Levit. 20.10. maer datse gesteenight moesten worden, schijnen sy besloten te hebben uyt Deut. 22. versen 23, 24.
-
5
- Nam. met sulcke meeninge, indien hy haer vry sprack, datse hem als een verbreker der wet souden konnen beschuldigen: ende indien hy haer veroordeelde, datse hem als onbarmhertigh by het volck in haet souden brengen.
-
6
- D. in ’t stof van den vloer des tempels. Wat hy nu geschreven heeft en wort niet uytgedruckt: Sommige meenen dat hy geschreven heeft het selve dat hy haer daer na aenseyde.
-
7
- Gr. onsondigh, D. in dergelijcke ofte andere sonden niet gevallen is, ofte meent dat hy niet en soude konnen vallen.
-
8
-
Christus schijnt hier te sien op de wet, Deut. 17.7.
-
9
- Namelick, de beschuldigers.
-
10
- Niet ten aensien der schare, die Christus terstont aenspreeckt, vers 12. maer ten aensien der Pharizeen, die de vrouwe beschuldighden.
-
11
-
Christus en veroordeelt haer niet, noch en spreecktse oock niet vry, overmits sijn ampt niet en was, een politijck vonnisse over misdadige uyt te spreken, maer als een Leeraer de sondaren tot bekeeringe te brengen. Siet dergelijcke Luce cap. 12. vers 14.
-
12
- Namelick, na dat sijne predicatie, door de voorgaende beschuldinge der Overpriesters, opgehouden ofte verhindert was geweest.
-
13
- Namelick, den Ioden in den tempel vergadert.
-
d
- Iesa. 42.16. Ioan. 1.9. ende 9.5. ende 12.35, 36.
-
14
- Het schijnt dat Christus des morgens seer vroegh in den tempel gekomen zijnde, vers 2. alsoo de sonne opgingh, daer uyt occasie genomen heeft van het ware geestelick licht te spreken: gelijck hy oock dickwils elders by andere gelegentheden gedaen heeft, Ioan. cap. 4. vers 10. ende 6.35.
-
15
- D. die het ware licht der salighmakende kennisse geve niet alleen den Ioden, maer oock den Heydenen. siet Ies. cap. 49. vers 6.
-
16
- Dat is die mijne leere met een waer geloove aenneemt ende gehoorsaemt.
-
17
- Nam. der dwalingen ende sonden.
-
18
- D. dat den menschen brenght tot het eeuwige leven. Siet Ioan. 6.68.
-
19
- D. vast, ende genoeghsaem om ons te doen gelooven.
-
20
- D. want ick ben niet alleen een mensche, maer oock de ware Sone Godts, die van den hemel als een Gesante des Vaders, vers 16. ben afgekomen, ende na mijne menschelicke nature daer weder sal opvaren.
-
21
- D. na den uyterlicken schijn, in welcken ghy my als een mensche alleen aensiet.
-
22
- Namelick, gelijck ghy: ofte, in dese tegenwoordige tijt. Want andersins heeft de Vader den Sone alle oordeel gegeven, Ioan. 5.22.
-
23
- Namelick, ick, voor soo veel ick de Sone Godts ben, ende de Vader, wy zijn twee getuygen. Ende derhalven is mijn getuygenisse waerachtigh, gelijck Christus besluyt versen 17, 18.
-
f
- Num. 35.30. Deut. 17.6. ende 19.15. Matth. 18.16. 2.Cor. 13.1. Hebr. 10.28.
-
24
- Nam. Deut. 17. vers 6. ende 19.15.
-
25
- Dat is, genoeghsaem om aengenomen te worden in het gerichte.
-
g
- Matth. 3.17. ende 17.5. Marc. 1.11. ende 9.7. Luce 3.22. ende 9.35. Ioan. 1.33. ende 5.37 ende 6.27.
-
26
- Namelick, na mijne Godtlicke nature, na dewelcke ick het uytgedruckte beelt des Vaders ben, Ioan. 14.9. Hebr. 1.3.
-
27
- Gr. in de schatkiste, Dat is, in de plaetse des tempels, daer de schatkiste stont. Siet 2.Reg. 12.9. Marc. 12.41. Luce 21.1.
-
28
- Namelick, hoewel hy soo vrymoedigh sprack.
-
29
- Namelick, tot lijden ende sterven, van Godt verordineert.
-
l
- Ioan. 7.34. ende 13.33.
-
30
- Namelick, na den hemel.
-
31
- Dat is, als het verderf over u komen sal, sult ghy te vergeefs tot Godt ende volgens tot my roepen. Siet Prov. 1.24, etc.
-
32
- Dat is, om u moetwilligh ongeloove sult ghy tijtlick ende eeuwighlick vergaen, Marc. 16.16. Ioan. 3.18.
-
33
- Namel. om dat ghy niet en kondt ten hemel varen, gelijck ick gestorven zijnde doen sal na mijne verrijsenisse. siet Ioan. 13.33, 36.
-
34
- Namel. om te ontgaen dat hy van de Overste der Ioden niet en werde gevangen ende omgebracht.
-
35
- Gr. uyt die [plaetsen] van beneden.
-
36
- Gr. uyt die [plaetsen] van boven.
-
37
- Dat is, ghy verstaet in eenen aerdtschen ende wereltschen sin ’t gene ick in eenen geestelicken ende hemelschen sin spreke, om dat ghy aerdtsche menschen zijt.
-
38
- D. dat ick de ware Messias ben, voor welcken ick my uytgeve. Alsoo oock hier na vers 28.
-
39
- Gr. in het begin, dat ick tot u-lieden oock spreke, D. dat ick van den beginne mijner predicatie geseght ofte gesproken hebbe.
-
40
- Namelick, doch overmits ghy het niet gelooven en soudt, soo segge ick dit alleen, dat die my, etc.
-
q
- Num. 21.9. 2.Reg. 18.4. Ioan. 3.14. ende 12.32.
-
43
- Namelick, aen het kruyce, Ioan. 3. vers 14. ende 12.32.
-
44
- Dat is, vele onder u sullen ’t bekennen uyt de teeckenen, die alsdan geschieden sullen, ende uyt mijne opstandinge daer na, Luce 23. vers 48. Actor. c. 2. vers 41.
-
45
- D. dat ick geene leere voor en stelle, die ick selve verdicht hebbe.
-
r
- Ioan. 3.11. ende 7.16. ende 12.49. ende 14.10, 24.
-
s
- Ioan. 14.10. ende 16.32.
-
46
- Namel. overmits ick ende de Vader een zijn, ende hy met vele getuygenissen ende teeckenen mijne sendinge heeft bevestight, Actor. 2. vers 22.
-
47
- D. in mijne leere volherdet.
-
48
- Namelick, van mijne leere, by u aengenomen ende gelooft, Ioan. 1.12.
-
49
- Dat is, meer ende meer daer in onderwesen ende bevestiget worden.
-
v
- Rom. 6.18. Galat. 5.1. 1.Petr. 2.16.
-
50
- Namel. van de doot ende dienstbaerheyt der sonde.
-
51
- Dat Christus gesproken hadde van geestelicke vryheyt ende dienstbaerheyt, verstaen sy van uyterlicke ofte lichamelicke: van welcke sy nochtans niet veel en konden roemen, alsoo hare voorouders in Egypten gedient hadden, Gen. cap. 15. vers 13. ende Exod. 20.2. ende sy selve als noch den Romeynen onderworpen waren.
-
52
- Dat is, die de sonde over hem laet heerschen, ende gelijck als sijn werck maeckt van sondigen, Rom. 6. vers 17. 1.Ioan. c. 3. vers 8. 2.Petr. 2.19.
-
y
- Rom. 6.20. 2.Petr. 2.19.
-
53
- D. gelijck een slave geen recht en heeft om in sijns heeren huys altijt te blijven ofte sijn erfgenaem te zijn, overmits hem de heere mach uytstooten ofte aen andere verkoopen, alsoo en sullen oock in het Huys Godts niet blijven de gene die slaven der sonde zijn, maer alleen de ware kinderen Godts.
-
55
- Namelick, na den vleesche.
-
56
- Ende daer mede betoont ghy dat ghy geen rechte kinderen Abrahams en zijt. Siet vers 39.
-
57
- Ofte, en gaet niet door in u, Dat is, in u herte.
-
a
- Ioan. 33.11. ende 7.16. ende 12.49. ende 14.10, 24.
-
59
- D. dat ghy door ingeven des duyvels geleert hebt. Siet vers 44.
-
60
- Dat is, rechte ende ware kinderen Abrahams.
-
61
- D. de ware leere der saligheyt.
-
62
- Namelick, als bastaerden ofte als afgodendienaers, hoedanige de Samaritanen waren.
-
63
- Gr. uyt Godt. Door de eeuwige geboorte van den Vader, Psalm 2.7. Mich. 5.1. Ioan. 5.26.
-
64
- Namelick, niet alleen gesonden als Middelaer, gelijck uyt het volgende blijckt: maer oock van hem geboren. Siet Ioan. 10.30. Hebr. 5.5.
-
65
- D. mijne leere ende wijse van spreken, met welcke ick deselve u voorstelle, verdragen, als strijdende tegen uwe quade vooroordeelen ende genegentheden, Ioan. 6.60.
-
66
- D. ghy aerdt na den duyvel.
-
67
- Welcke voornamelick zijn, lasteren ende menschen-moorden.
-
f
- Genes. 3.1. 2.Corinth. 11.3. 1.Ioan. 3.8.
-
68
- Om dat hy den mensche tot de sonde, ende daer door tot de tijtlicke ende eeuwige doot gebracht heeft.
-
69
- Namelick, der scheppinge des menschen.
-
70
- Dat is, in de oprechtigheyt, in welcke hy geschapen was, 2.Petr. cap. 2. vers 4. Iude vers 6.
-
71
- Gr. uyt sijne eygene, Namelick, ingevingen ende bewegingen.
-
72
- D. vinder ende stichter der selve leugenen.
-
73
- D. van eenige feyle in mijne leere ofte leven.
-
74
- D. die Godt tot een vader heeft, gelijck de Ioden roemden, vers 41.
-
h
- Ioan. 6.37. ende 10.26, 27. 1.Ioan. 4.6.
-
75
- D. hoort ende gehoorsaemt geerne.
-
76
- Dat is, een die vreemt is van den waren Godtsdienst, ende daerom vyant van de Ioden, gelijck de Samaritanen waren, Luce 9.53.
-
i
- Ioan. 7.20. ende 10.20.
-
77
- Siet Ioan. 7. vers 20.
-
78
- Nam. met mijne leere ende wercken.
-
79
- Namelick, met uwe lasteringen.
-
80
- Die tusschen u ende my rechten sal, ende sulcke lasteringen wreken.
-
l
- Ioan. 5.24. ende 11.25.
-
82
- D. niet smaken, gelijck in ’t volgende vers geseght wort, dat is, niet onderworpen zijn.
-
84
- Namelick, die nochtans het woort Godts bewaert hebben.
-
85
- Namelick, ten rechten ende soo ’t behoort: gelijck vers 19.
-
86
- Gr. van vreughde opgesprongen.
-
n
- Genes. 17.17. Luce 10.24. Hebr. 11.13.
-
87
- Namel. mijner komste in den vleesche, Luce 10.24. Hebr. 11.13.
-
88
- Namelick, door den geloove, siende op de belofte Godts van dese komste.
-
89
- Siet Genes. 17. vers 17.
-
91
- Namelick, ten hooghsten genomen, na het uytwijsen van u wesen. Want Christus was maer ontrent vier ende dertigh jaren oudt, doen hy leedt.
-
92
- Namelick, geboren. Ofte, wiert, Namel. geboren.
-
93
- Namel. geweest, na mijne Godtlicke nature, die van eeuwigheyt is, Mich. 5.1.
-
o
- Luce 4.29. Ioan. 10.31, 39. ende 11.8.
-
94
- Namelick, als op eenen dien sy hielden een Godtslasteraer te zijn, overmits hy hem Gode gelijck maeckte. siet Levit. 24.16. ende Ioan. 10.33.
-
95
- Namel. ofte hare oogen houdende, ofte hem verstekende onder de schare, Luce 4.30. ende 24.16.
|