63
Op dat ghy ’t gedachtigh zijt, ende u schaemt, ende 80 niet meer uwen mont en opent, van wegen uwe schande, wanneer ick 81 voor u versoeninge doen sal over al het gene dat ghy gedaen hebt, spreeckt de Heere HEERE.
|
-
1
- D. den inwoonderen van Ierusalem, dewelcke hier volgens om dese oorsake in ’t eenvoudigh getal, ende in het vrouwelicke geslachte toegesproken worden.
-
2
- D. grouwelicke wercken, voornemelick door afgoderije bedreven.
-
3
- Vele verstaen hier door, al het bedrijf des geheelen Israëlitischen volcks, in het stuck van de religie, ende den Godesdienst: waer onder oock te begrijpen zijn de wercken rakende den wandel des levens. Andere vertalen dit woort, afkomsten, of, geslachten, oorsprongen, wooningen, of, verkeeringen.
-
4
- D. de beginselen, ende de oorsprongen van uwe voorgemelde handelinge en zijn niet uyt Abraham, ende Sara, van dewelcke ghy u beroemt afkomstigh te wesen, maer uyt de afgodische, ende godtloose heydenen, welcker doen ghy nagevolght hebt, af-aerdende van het geloove, ende de wercken uwes vaders Abraham. Vergel. Ioa. 8.39. Rom. 2.28. ende 9. versen 7, 8. Sommige meynen dat het Hebr. woort hier in ’t getal van velen gestelt wort, om aen te wijsen dat de Israëliten altijt verscheydene afgodische religien nagevolget hebben, met eene niet te vreden zijnde.
-
5
- Siet van deses volcks afkomste, Genes. 10.16. ende van des selven boosheyt, Genes. 15.16.
-
6
- Van der Hethiten afkomste, siet Genes. cap. 10. vers 15. ende van hare boosheyt, Genes. 27.46.
-
7
- D. ten tijde, als ick Abram, die een afgodendienaer was, Iosu. 24.2. doe ghy in sijne lendenen waert, riep uyt Ur in Chaldeen, om in het lant van Canaan te komen, bracht sijn zaet in Egypten, ende leyddet door de woestijne in het beloofde lant. Vergel. Hose. 2.2.
-
8
- Des volcks Israëls elende wort hier beschreven door eene gelijckenisse genomen van een nieuw geboren kint, dat uyt sijns moeders lichaem voort gekomen zijnde, van niemant gade geslagen en wort.
-
9
- Dit beteeckent, dat geene bloote creature dit volck van sijn aengeboren elende, sonde ende doot verloste, nochte verlossen en konde, om het selve tot de eeuwige saligheyt te brengen.
-
10
- Hebr. met mijn aenschouwen, D. soo haest, als ick u aenschouwde. Alsoo verduytschen oock eenige de woorden by, ofte, met mijnen voet, Genes. 30.30. D. soo haest als ick in quam. And. tot mijn aenschouwen, D. tot een welgevallen van mijn aenschouwen, sulcks dat ghy mijn gesichte soudt aengenaem geweest zijn. And. tot versachtinge, T.w. waer door de huydt des nieuw geboren kints wort sacht, suyver, net, ende glat gemaeckt, als deselve na de afwasschinge met eenige substantien daer toe gebruyckelick bestreken is geweest.
-
11
- Hebr. gesouten wordende, gesouten geworden. Het sout wiert in voortijden oock gebruyckt tot verstijvinge des huydts, ende versterckinge der inwendige partijen. Dit alles geeft te verstaen dat Godt in de Israëliten, als hyse voor sijn volck aennam, niet anders gevonden en heeft dan elende, vuylnisse, ende swackheyt, ende volgens deselve verkoren heeft niet uyt aensien van hare weerde, maer door sijne genade, in den beloofden Middelaer.
-
12
- T.w. niet alleen, om datse niet en wilden, maer oock niet en konden. Hebr. geen ooge en spaerde, ofte, verschoonde over u.
-
13
- T.w. die aen een soodanigh nieuw geboren kindeken nootsakelick tot sijner behoudinge gedaen moeten worden.
-
14
- D. als van allen verlaten, ende van niemant te helpen dan van Godt.
-
15
- Want arghlistigh is het herte meer dan eenigh dingh, ja dootlick is het, Ierem. 17.9. Het bedencken des vleeschs is vyantschap tegen Godt, Rom. 8.7. ende hy geheel als een made ende worm, Iob 25.6. ja lichter dan de ydelheyt, Psalm 62.10.
-
16
- T.w. dat aen uwen lijve was, doe ghy eerst ter werelt quaemt. Dit bloet beteeckent ons de verdorventheyt der nature, in dewelcke wy alle ontfangen, ende geboren zijn, ende die ons den tijdelicken, ende eeuwigen doot onderworpen maeckt.
-
17
- D. daer ghy in uwen bloede waert.
-
18
- D. ghy sult leven, niet tegenstaende, dat ghy seer verdorven, ende elendigh zijt. Het is een bevel inhoudende eene belofte des levens: van welcke maniere van spreken siet Psalm 37. op vers 3. ende Prov. cap. 3. op vers 25. De Heere wil seggen, Hoewel ghy seer onreyn ende mismaeckt zijt, ende light als in het midden des doots, nochtans sal ick maken, dat ghy sult leven. Dit is doorgaens vervult, volgens het verbont der genade het welck Godt met Abraham heeft opgericht.
-
19
- Dit wort twee mael geseyt, om te toonen, dat Godt sijne beloften menighmael heeft vernieuwt, ende datse vast gaen. Siet van dese beloften Genes. 12.1, 2, 3. ende 13. versen 15, 16. ende 15. 1, etc. ende 17.1, 2, etc. ende 22.17. etc. ende 24.7. ende 26.3. ende 28.13, etc.
-
20
- D. tot eene seer groote menighte. siet Exod. 1.7. ende cap. 12. vers 37. Een seker getal voor een onseker.
-
21
- Hebr. tot de cierlickheyt der cierlickheden, D. tot seer groote, ofte, de aldermeeste frisheyt. Siet van dese maniere van spreken Levit. cap. 2. op vers 3. Verstaet dit van eene geestelicke cierlickheyt, ende frisheyt: welcker oorsake siet Deut. cap. 7. versen 7, 8. ende is volgens voort gekomen uyt de eerste weldaet hier vermelt, begrepen in de belofte des levens, boven vers 6.
-
22
- Hebr. naecktheyt. Alsoo onder vers 22. Verstaet de beroovinge der oorspronckelicker gerechtigheyt, ende de ledigheyt van alle salighmakende goet. siet van de geestelicke naecktheyt oock Apoc. 3.17.
-
23
- Dat is, dat ghy houwbaer waert, ofte bequaem, om ten houwelicke begeert te worden. De Heere spreeckt hier menschelicker wijse van het geestelick houwelick, het welcke hy uyt enckele genade, ende liefde aengegaen heeft met het Ioodsche volck, als hy het selve van alle andere volckeren der aerde heeft afgesondert, ende daer mede een verbondt der genade in den Messia opgericht.
-
24
- D. ick nam u in mijne bewaringe, om u tot mijne bruyt te nemen. Vergel. Ruth 3. op vers 9.
-
a
- Genes. 22.16. ende 24.7.
-
26
- T.w. des geestelicken houwelicks, dat ick u Godt, ende ghy mijn volck soudt wesen. siet Gen. 17. versen 1, 2, etc.
-
27
- Hier door verstaen vele de weldaet van de vergevinge der sonden, vloeijende uyt het genaden-verbont, ende die dickwils door afwasschinge afgebeelt, ende uytgedruckt wort, Exo. 24.8. Lev. 15. vers 13. Psal. 51.4, 9. ond. 36.25. Act. 22. vers 16. 1.Cor. 6.11. Apocal. 1.5. Doch verstaet oock dit ende het volgende, van de wedergeboorte ende heylighmakinge, ten opsien van de kinderen der belofte, ende de uytverkorene, die onder den volcke waren.
-
28
- T.w. dat in uwe geboorte aen u gevonden wiert.
-
29
- T.w. om u behagelick te maken. Vergel. Esth. 2.12. Dit beteeckende de geestelicke salvinge met de olie der wedergeboorte, waer door de mensche tot een beter leven geheylight wort. Siet van dese olie, ende salvinge, 2.Cor. 1. versen 21, 22. 1.Ioan. 2.20, 27.
-
30
- D. ick hebbe u overvloedelick voorsien niet alleen na den lichame van al het gene dat u noodigh was, maer met geestelicke goederen, ende weldaden soo verrijckt, ende vervult, dat ghy onder andere volckeren uytsteeckt, Gen. 12.2, 3. Num. 24. 5, 6, 7, 17, 18, 19. Deut. 4.6, 7, 8. Psal. 132. 13, 14, 15, etc. ende door mijn houwelick eene Koninginne geworden zijt. siet Ps. 45, 11, 12, 13, 14, etc. Siet oock onder op vers 13.
-
31
- Ofte, borduerwerck. alsoo onder vers 18.
-
32
- Siet van dese Exod. 25. op vers 5.
-
33
- Siet Genes. 41. op vers 42.
-
34
- Siet Genes. 24. op vers 22.
-
35
- Siet van dit woort oock Genes. 41.42.
-
36
- Hebr. kele, ofte, gorgel.
-
37
- Siet Genes. cap. 24. op vers 22.
-
38
- Ofte, over uwen neuse, ofte, aen u voorhooft: Siet Genes. 24. op vers 47.
-
39
- Siet het selve woort in deselve beteeckeninge, cap. Genes. 35. vers 4.
-
40
- Of, eene kroone des cieraets, D. een eerlicke, ofte cierlicke kroone. siet Prov. 4.9. ende de aenteeck.
-
41
- Door alle dese gelijckenissen genomen van lichamelicken cieraet, nootdruft, schoonheyt, ende voorspoet, wort afgebeelt den overvloet der geestelicke gaven, daer mede Godt het Israëlitische volck boven andere natien verheven hadde, als daer waren de gevinge der wet, de openbaringe der hemelscher leere, de gave der Prophetie, het Priesterdom, den suyveren Godesdienst, de mirakelen, de hope des toekomenden levens, etc.
-
43
- Verstaet onder de soorten van leeftocht hier verhaelt, al wat noodigh is tot onderhoudinge des levens, ende aengenaem tot des selven vermakinge.
-
45
- D. seer aengenaem, ende van allen volckeren met verwonderinge aengesien.
-
46
- D. dat ghy uwe eygene Koningen gehadt hebt, die u regeerden. Ofte, ghy hadt voorspoet in het Koninckrijcke, T.w. meest onder de regeeringe van den Koningh David, ende Salomo. De Konincklicke hoogheyt was den Israëliten belooft, Genes. 17.6. ende 49.10.
-
47
- Siet de belofte hier van, Gen. 12.2. Deut. 4.6, 7, 8. De vervullinge, Num. 23. versen 8, 21, etc. Ios. 2.9. 2.Sam. 7.9. 1.Reg. 10.1. etc. 24. etc. en vers 24. etc. 2.Chro 32.23.
-
48
- Siet boven op versen 10, 13.
-
49
- Even als of ghy die altijt behouden soudt, hoe ghy het oock met my maecktet.
-
50
- D. afgoderije bedreven, eensdeels in uwen afgodendienst, anderdeels in uwe snoode verbintenissen met de afgodische volckeren. Siet van de geestelicke hoererije, door afgodendienst, Levit. cap. 17. op vers 7. ende cap. 20. op vers 5. ende van de ongeoorloofde verbintenissen door Godt verboden, Exod. 23.32. ende 34.12. Deut. 7.2. ende van de Ioden gemaeckt, 2.Chron. 19. vers 2. ende 20.25, etc.
-
51
- D. om dat ghy den naem hebt seer schoon te zijn, ende uyt sulcke oorsake den wille u gemeyn te maken, tot verzadinge van uwen hoerachtigen aert.
-
52
- T.w. uwe schoonheyt. Vergelijckt Iesa. 57.5. Ierem. 2. versen 20, 23, 36. ende 3.6.
-
53
- Verstaet altaren in hooge plaetsen den afgoden opgericht, ende met bonte, ofte breet gepleckte kleederen behangen, op datse van verre gesien zijnde, de passanten tot afgoderije souden aentrecken. Dese worden hier vergeleken by de bedden der hoeren, dewelcke schoon, ende kostelick opgepronckt worden, om de minnaers aen te locken, Prov. 7.16. waerom oock dese afgodische plaetsen, der afgodendienaren bedden genaemt worden, Iesa. 57.7.
-
54
- De sin is, Dattet de Ioden soo grof maeckten met hare afgoderije, datse hares gelijcke niet en hadden, nochte hebben en souden.
-
55
- Het Hebreeusch woort wort in het gemeyne genomen voor allerley vatentuygh, gereetschap, ofte huysraet, dat van gout, silver, etc. gemaeckt is. Vergelijckt Levit. cap. 15. op vers 4.
-
56
- Dat is, het welck ick u gegeven hadde tot nootsakelick gebruyck, ende matigen cieraet. Vergelijckt Hose. 2.8.
-
57
- Het schijnt dat hier mans beelden genaemt worden, ende niet vrouws beelden, om dat Ierusalem hier ingevoert wort onder de persoon van eene hoere, die haer met alle man vermenght. Ofte, om datse eenige beelden hebben gehadt in de forme van een man, seer onkuysschelick ende eysselick afgemaelt.
-
58
- Te weten, van dat gout, ende silver.
-
59
- Te weten, met die offerhanden te doen, aen te roepen, ende alle Godtsdienstige eere te bewijsen.
-
60
- T.w. uwe beelden, ende dat, om die oock met kostelicken cieraet te vereeren. Het welcke mede afgoderije is.
-
61
- Die ick u tot anderen gebruycke gegeven hebbe, ende onder andere tot mijnen dienst. Siet Genes. 28. op vers 18. Exod. 27.20, 21. ende 30.7. Levit. 2. versen 1, 2. ende 8. op vers 2. ende Iudic. 9. op vers 9.
-
62
- Van het reuckwerck uyt verscheydene specerijen tot het gebruyck van den Godtsdienst gemaeckt, siet Exod. cap. 30. versen 34, 35.
-
64
- Vergel. Gen. 8. op vers 21.
-
65
- Te weten, die my toequamen uyt kracht van het verbont dat ick met u, ende uwen zade gemaeckt hebbe. Want hoewel het Iodische volck Godt verlaten hadde, ende weerdigh was van Godt verlaten te worden: nochtans dewijle dit noch niet geschiet en was, genereerde het kinderen, die hy oock door de besnijdenisse voor de sijne noch weerdighde te kennen, niet willende de kinderen om de misdaet der ouderen straffen. alsoo onder cap. 23. vers 37.
-
66
- T.w. afgoden, ende beelden.
-
67
- D. op datse die met den vyere verslinden souden.
-
68
- T.w. in uwe oogen, ofte oordeel, dat ghy sulcke grouwelen doet als in het voorgaende ende volgende verhaelt worden, voort komende uyt uwe hoererije?
-
69
- Het Hebr. woort beteeckent eygentlick kelen, of de kele afsteken, Levit. 1. op vers 5. maer hier wort het simpelick genomen voor dooden, mits door het vyer te doen gaen. Siet Levit. 18. op vers 21. 2.Reg. 23. op vers 10. 2.Chron. 28. op vers 3. ende onder cap. 23. vers 37.
-
70
- D. ter eere des afgoden.
-
74
- D. verhevene plaetse, om daer op uwe afgoderije te bedrijven. Vergel. Levit. capit. 26. op vers 30. Item Ies. 57.7. etc. Ierem. 3.6.
-
75
- Ofte, op elcken hooftwegh, of, voor aen op allen wegh, D. op alle kruyswegen, ende aenvangen der straten. alsoo ond. 21.21. Vergel. Prov. 8.2. ende de aenteeck. alwaer de scheytwegh een huys der paden wort genoemt.
-
76
- D. ghy hebt u over gegeven tot allerley soorte van de aldersnootste, ende onbeschaemste afgoderije, van wat volckeren dat ghyse oock ontleent soudt mogen hebben. ’t Hebr. woort wort gebruyckt van den mont, ende van de beenen: van den mont, voor die wijt open sperren, om lichtveerdelick, ende onbeschaemdelick te spreken, Prov. 13.3. van de beenen, voor open te setten tot onkuysheyt, als hier.
-
78
- T.w. met ongeoorloofde verbonden met hen te maken. Vergel. Iesa. 30.2. ende 31.1. tegen het bevel des Heeren, Deut. 17.16. Alsoo is oock onder vers 28. ’t woort hoereeren genomen.
-
79
- D. Egyptenaren. alsoo kinderen van Assur, voor Assyriers, ond. vers 28. kinderen Babels, ond. 23.17.
-
80
- D. die seer geweldigh, ende machtigh zijn: selfs in onkuysheyt. Vergel. ond. 23.20.
-
81
- T.w. om u te straffen, gelijck volght. siet bov. 14. op vers 9.
-
82
- T.w. van spijse, ende dranck, ende ordinaer onderhoudt. siet Iob 23. op vers 12.
-
83
- Siet de verklaringe deser maniere van spreken Psal. 27. op vers 12.
-
84
- D. des volcks der Philistijnen. siet 2.Reg. 19. op vers 21.
-
85
- Hebr. uwen wegh van schendelickheyt.
-
87
- Siet 2.Reg. 16.7. 2.Chron. 28.16.
-
89
- Sommige verstaen dit alsoo: dat de Ioden niet alleen de afgoderije der Canaaniten na gevolget en hebben, maer oock der Chaldeen, ende dat sulcks soude mogen geschiet zijn van de gene die met Iechonia na Babel zijn gevangelick wech gevoert geweest.
-
90
- Ofte, flaeuw, weeck, mat, T.w. vermoeyt, ende over-arbeyt zijnde door die onverzadelicke hoerachtige begeerlickheyt.
-
91
- D. die niet alleen eene hoere is, maer in de hoererije soo overdadigh, dertel, ende moetwilligh, datse de meestresse boven allen is.
-
92
- Siet boven op vers 24.
-
93
- Siet boven op vers 25.
-
94
- Dewijle ghy geen loon en begeert, maer toegeeft. Siet versen 33, 34.
-
95
- T.w. die andere mannen tot haer lockt, sonder eenigen loon te begeeren.
-
96
- Die Godt selve is, Hos. c. 2. vers 19. 2.Cor. 11.2.
-
97
- T.w. boelen, ende hoereerders, D. vreemde, ende valsche goden, Psal. 44. vers 21. Ier. 2.25. ende 3.13.
-
98
- Hebr. sy geven, T.w. de hoereerders.
-
99
- T.w. soo wel in het bekomen, ende verkrijgen van de vreemde goden, ende de wijse om die te dienen, als om afgodische verbonden met de Heydenen te maken.
-
100
- Hebr. liefhebbers, ofte, minnaers. alsoo in ’t volgende.
-
1
- D. van alle steden, ende landen.
-
2
- Siet van dese maniere van spreken Genes. 6. op vers 4.
-
3
- D. om met u hoererije te bedrijven.
-
5
- Te weten, die onkuysch zijn, ende haer lichaem gemeyn maken. Wantse hoerenlooon begeeren te ontfangen, ende niet te geven.
-
6
- Hebr. ende achter u om en wert niet gehoereert, D. dewijle u niemant en vervolght, ofte na en loopt, om met u hoererije te bedrijven.
-
7
- Het Hebr. woort beteeckent eygentlick, koper, koperroest, kopergroen, spaensgroen, ’t welcke vergiftigh is, ende wort hier by gelijckenisse genomen voor den vuylen vloet, die eene hoere met veel hoereeren krijght aen haren lichame. Waer mede te verstaen gegeven wort, hoe vuyl, ende schandelick de afgoderije voor Godt is. Na anderer gevoelen wijst het woort op de onverzadelicke begeerlickheyt der hoeren. siet van het Hebr. woort oock ond. 24.11. Dit vertalen andere, vuyligheyt, leelickheyt, schamelheyt, of, fielterije.
-
8
- Hier wort verhaelt tweederley geestelicke hoererije: d’eerste met vreemde volckeren door ongeoorloofde verbonden: als daer waren de Assyriers, Egyptenaren, ende Babyloniers: de andere met de afgoden door valsche Godstdiensten.
-
9
- De afgoden worden soo genaemt, om dat in haren afgodesdienst vele grouwelen geschieden.
-
10
- Hebr. de bloeden, D. dootslagen. siet Gen. 4. op vers 10. waer door ghy uwe kinderen wreedelick vermoort hebbet, den afgoden ter eere. siet boven versen 20,21. And. by, of, ontrent het bloet van uwe kinderen, etc. D. als ghy uwe kinderen vermoort hebt.
-
11
- Uyt het welcke ’t heyrleger der Babyloniers bestont.
-
12
- T.w. in geestelicke afgoderije, soo wel der goddeloose verbonden, als der valscher Godtsdiensten. And. wellust, ofte, vermaeck genomen, ofte, gedreven hebt, ofte, wellustigh geweest zijt, ofte, het soet gehadt hebt.
-
13
- Ofte, uwe schaemte. Dit beteeckent de snootste ende vileynste schande, die men yemant soude mogen voor de menschen aendoen. Vergel. 2.Sam.10.4. Iesa. 20.4. ende 47.3. Ierem. 13. op versen 22, 26. Nah. 3.5.
-
14
- Siet van dese rechten Levit. 20.10. Deut. 22.22.
-
15
- Siet Gen. 9.6. Exod. 21.12. Matth. 26.52. Apoc. 13.10.
-
16
- D. den doot die voort komen sal uyt mijne grimmigheyt, ende yver.
-
17
- Siet boven 5. op vers 13.
-
18
- Hebr. varen, of, gereetschappen uwes cieraets, of, uwer heerlickheyt.
-
19
- Dese straffe is hier misschien oock vermelt ten aensien van de sonde des overspels, die alsoo door eenige oude wetten is gestraft geweest. Vergel. Genes. 38.24. Levit. 21.9. Ierem. 29.22, 23. ond. 23.45, 47. Siet dese verbrandinge vervult, 2.Reg. cap. 25. ende 2.Chron. cap. 36. ende Ierem. cap. 52.
-
d
- 2.Reg. 25.9. Ierem. 52.13.
-
20
- D. volckeren. Alsoo is het Iodische volck in desen geheelen handel voorgestelt onder den naem van eene overspelige vrouwe. Soo worden oock door dochteren in de heylige Schrift volckeren verstaen. siet bov. op vers 27. Hier nu wort gesproken van de omliggende volckeren, den welcken de Ioden in haren ondergangh tot een openbaer exempel van Godts wrake, ja velen tot eenen spot geworden zijn. siet Psalm 137.7. Thren. 1. versen 8, 21. ende 2.15, 16. ond. 25.3, etc. ende 26.2, etc.
-
21
- Siet boven 5. op vers 13.
-
22
- T.w. na dat ick alle mijne schrickelicke oordeelen tegens u sal uytgevoert hebben, sulcks dat ick my daer mede te vreden houden sal sonder my over uwe snootheyt meer te stooren. Godt spreeckt van hemselven menschelicker wijse.
-
23
- D. aen uwe eerste elende, ende mijne weldadigheyt daer in tegen u. Siet boven vers 4. etc.
-
24
- Te weten, tot toorn. Alsoo is dit woort voor toornige beroeringe genomen, Genes. cap. 45. vers 24. Proverb. cap. 29. vers 9. Siet de aenteeckeninge.
-
25
- Siet boven cap. 9. op vers 10.
-
e
- Ezech. cap. 9. vers 10. ende cap. 11. vers 21.
-
26
- Verst. de vergetinge van hare jonckheyt, daer van in het begin deses vers gemelt is. And. de vermoordinge harer kinderen, daer van siet bov. versen 20, 21. Sommige nemen ’t Hebr. woort in het goede, ende vertalen dese woorden aldus: Ende ghy en hebt niet een gedachte gemaeckt, ofte, gehadt, D. niet eens gedacht aen alle uwe grouwelen.
-
27
- D. grouwelicke afgoderijen.
-
28
- Siet boven 12. op vers 22.
-
29
- D. de dochter volght seer dickwils den aert, ende de zeden van hare moeder.
-
30
- D. ghy aert na haer, ende zijt haer in manieren, ende wercken gelijck.
-
31
- D. van Godt, dien sy door de afgoderije verliet, ende van hare eygene sonen, ende dochteren, die sy den afgoden ter eere vermoordde.
-
32
- Genaemt Samaria, ende Sodom, in ’t volgende vers Hebr. suster, D. van elck eene uwer susteren. alsoo in ’t volgende.
-
34
- Samaria, waer door de tien stammen te verstaen zijn, wort Ierusalems groote suster genaemt, om dat haer Koninckrijcke meerder was dan ’t Koninckrijcke van Iuda, alsoo Sodom hare kleyne suster, om dat haer Koninckrijcke minder was.
-
35
- Het woort dochteren, beteeckent wel dickwils de onderhoorige plaetsen der grootste steden, (siet 2.Reg. 19. op vers 21.) maer hier kan men het verstaen van de inwoonders deser steden ende landen.
-
36
- D. noordwaert van u. Want die in Ierusalem waren staende met het aengesichte na het Oosten, hadden Samaria aen de slincker hant, D. benoorden, ende Sodom aen de rechter hant, D. bezuyden.
-
37
- D. hare sonden en zijn noch by de uwe, die veel meerder ende grouwelicker zijn, niet te vergelijcken.
-
38
- T.w. niet anders te sondigen, dan die van Samaria, ende Sodom gesondiget hadden.
-
39
- T.w. dat ghy niet meer en soudt doen als sy gedaen hadden.
-
40
- D. erger gemaeckt, ende godtlooslicker geleeft. Alsoo is het woort verderven, ofte, verdorven maken genomen, Deuter. 31.29. Iudic. cap. 2. vers 19. Anders heet dit de Heylige Schrifture, sijnen wegh verderven, Genes. 6.12. sijne handelingen, ofte, wercken verderven, Zephan. cap. 3. vers 7.
-
42
- Een afgebroken reden, in het eedtsweeren gebruycklick.
-
43
- Verstaet alle de sonden, dewelcke uyt den overvloet van lichamelicken nootdruft plegen in den godtloosen voort te komen, alsoo in het volgende: geruste, voor het quaet, dat daer uyt komt.
-
44
- Ofte, geruste stilheyt. Anders, overvloedige ledigheyt.
-
45
- Siet hier van Genes. cap. 13. vers 13. ende cap. 18. vers 20. ende 19.5.
-
46
- Siet Genes. cap. 6. op vers 11.
-
47
- Te weten, hoe grouwelick sy leefden. Vergelijckt Genes. cap. 18. vers 21. ende de aenteeckeninge. Het is menschelicker wijse van Godt gesproken.
-
48
- T.w. om uwe ondanckbaerheyt, waer door ghy de weldadigheyt die van my aen u veel meerder dan aen Samaria geweest is, smadelick verworpen hebt: ende om uwe sorgeloosheyt, waer door ghy de straffen, die ick over Samaria gesonden hebbe, u tot een exempel, ende waerschouwinge, hebt in den wint geslagen.
-
49
- D. is, verklaert vromer te zijn dan ghy, om datse soo grouwelick niet gesondight en hebben. Vergelijckt Ierem. cap. 13. vers 11.
-
50
- Hebr. suster. siet boven op vers 45.
-
51
- D. gerechtveerdight, ende vromer, dan u selven gesproken hebt, als in het voorgaende vers. Anders, die uwe suster, T.w. Samaria, veroordeelt hebt, verklarende datse om haren afval rechtveerdelick van Godt gestraft, ende verlaten was. Anders, ghy die uwe susters geoordeelt hebt, draeght oock uwe schande, om uwe sonden, etc.
-
52
- Hebr. suster. siet bov. op vers 45.
-
53
- Hebr. gevangenisse, alsoo in ’t volgende. siet Num. 31. op vers 12.
-
54
- Het woort gevangenisse wort genomen voor allerley plagen, ende straffen die den mensche over komen. Siet Iob 42.10. ende de aenteeck.
-
55
- D. nimmermeer. Want Sodom, ende Samaria waren gantsch uytgeroeyt sonder eenige hope van in haren vorigen staet herstellet te worden. alsoo in het volgende 55 vers. Verstaet dit met uytneminge van de gene, die Godt uyt genade verkoren hadde, tot een heyligh zaet, ende overblijfsel sijner Kercke, van dewelcke siet onder vers 60.
-
56
- T.w. Sodom, ende Samaria.
-
57
- D. in hare plagen, diese ontfangen hebben, verlichten, als sy sullen insien, dat gelijcke sonden gelijcke plagen krijgen. Vergel. boven 14. op vers 22.
-
58
- Hebr. en is niet tot een gehoor, ofte, geruchte geweest in uwen mont, D. ghy hebt qualick eenigh gewagh gemaeckt van’t vreeslick exempel mijner wrake, die ick over de Sodomiten uytgestort hebbe, ten eynde dat ghy met vermijdinge van gelijcke sonden, gelijcke straffen soudt mogen ontgaen.
-
59
- Hebr. uwer hooghmoeden, D. als ghy seer hooghmoedigh zijt geweest, T.w. als ghy met groote hoovaerdije, ende stoutmoedigheyt, alle waerschouwingen mijner Propheten versmaet hebt, ende in uwe grouwelen voortgegaen zijt. And. uwer heerlickheden, of, overtreffelickheden, D. als ghy in uwen hooghsten welstant, weelde ende weerdigheyt waert. ’t Hebreeusch woort wort in ’t quade voor hooghmoet, of, hoovaerdije genomen, Lev. 26.19. Iob 35. vers 12. bov. 7.24. in het goede, voor heerlickheyt, overtreffelickheyt, hoogheyt. Exo. 15.7. Iob 40. vers 5. Psalm 47.5.
-
60
- T.w. door mijne straffen, die ick over u gesonden hebbe. Anders zijn de sonden van Godts volck door de predicatie, ende vermaningen der Propheten altijts ontdeckt geweest.
-
61
- D. waer door ghy van de Syriers zijt versmaet geweest, als sy u lant afliepen, ende plonderden, 2.Reg. 16.5, 6. 2.Chron. 28.5, 6.
-
63
- D. de Philistijnen. siet 2.Chron. 28.18.
-
64
- Verst. de verachtinge die recht te voren is versmadinge genaemt geweest. And. beroofden, ende plonderden. Want het Hebr. woort beteeckent na veler gevoelen niet alleen verachten, maer oock berooven.
-
66
- Hebr. schendelicke daet, schendelickheyt, D. de straffen der selver: waer door uwe boosheyt heeft begost ontdeckt te worden.
-
67
- D. gelijck ghy het verbondt gebroken hebt, alsoo hebbe ick nu oock de vryheyt het selve te doen.
-
68
- T.w. waer door ghy gesworen, ende u vervloeckt hebt, indien ghy het verbont dat ick met u gemaeckt hebbe, quamt te breken. Deut. 27.15, etc. Vergel. Nehem. 10.29. ende de aent.
-
69
- Gemaeckt op den bergh Sinai.
-
70
- Siet Gen. 8. op vers 1.
-
71
- D. dat ick met u gemaeckt hebbe ten tijde van Abraham, Isaac ende Iacob. Want met dese, ende hare nakomelingen, hadde Godt een verbont der genade opgericht, steunende op de verdiensten des toekomenden Messiae, Genes. 17.2.
-
72
- T.w. hangende van het voorgaende verbont der genade, ende eene vernieuwinge daer van zijnde, ende mede open staende voor alle Heydenen, die in Christum gelooven souden.
-
73
- Namel. O Ierusalem, ende Iuda.
-
74
- Verstaet de gene die uyt de Israëliten, ofte de tien stammen, ende uyt de volckeren, soo groote, soo kleyne, in den Messiam gelooven, ende sich tot de ware kennisse Godts bekeeren souden.
-
75
- D. ontfangen tot de gemeynschap der Kercke.
-
76
- T.w. als uyt u geboren door de predicatie des Heyligen Euangeliums.
-
77
- T.w. het verbont der wet, dat ick met u gemaeckt hebbe, als of ghy dat wel onderhouden hadt: maer uyt mijn genaden-verbont, het welcke oock mijnen uytverkorenen uyt den Heydenen aengaet.
-
78
- Verstaet, het verbont der genade, ende vergelijckt Ierem. 31.32.
-
80
- Hebr. niet meer openinge des monts en hebt, D. op dat ghy niet meer de stoutheyt, noch de stoffe en hebt, om u te ontschuldigen, ende uwe sonden te verschoonen. Dese maniere van spreken in het goede genomen, is soo veel als de vrymoedigheyt, ende de stoffe hebben, om yet klaerlick uyt te spreken. siet onder 29.21. Ephes. 6.19.
-
81
- D. u met my versoenen sal. alsoo 2.Chron. 30.18. Of, genadigh zijn sal. Deut. 21.8. Siet de aenteeck.
|