| |
| |
| |
Een Levijt treckt van het geberghte Ephraims na Bethlehem, om sijn bywijf, dat van hem gegaen was, weder te halen, vers 1, etc. wort van haren vader vriendelick onthaelt ende opgehouden tot op den vijfden dagh, 3. Doe vertrock hy, ende quam te Gibea Benjamins, 10. alwaer hy ten laetsten van een oudt man, zijnde van ’t geberghte Ephraims, wort geherberght, 16. Maer de lieden der stadt omcingelen ’t huys, ende willen den Levijt grouwelick gewelt aen doen, die hen door noot sijn bywijf overgeeft, dat sy ter doot toe misbruycken, 22. Haer man voertse doot na huys, deyltse in twaelf stucken, ende sendt die rontom in de lantpalen Israëls, 28.
| |
1
HEt geschiedde oock in die dagen, a als’er 1 geen Koningh en was in Israël, datter een Levitisch man was, verkeerende als vreemdelingh 2 aen de zijden van het geberghte Ephraims, die sich eene vrouwe, een 3 bywijf, nam van 4 Beth-lehem Iuda.
| |
2
Maer sijn bywijf hoereerde, 5 by hem zijnde, ende 6 toogh van hem wech na haers vaders huys, tot Beth-lehem Iuda: ende sy was aldaer 7 eenige dagen, [te weten] vier maenden.
| |
3
Ende haer man maeckte sich op, ende toogh haer na, om 8 na haer herte te spreken, om haer weder te halen, ende sijn jonge was by hem ende een paer ezelen: ende 9 sy brachte hem in het huys hares vaders; ende als de | |
[fol. 113r.\ Eens Leviten bywijf mishandelt.]
| |
vader van de jonge vrouwe hem sagh, wert hy vrolick, over sijne ontmoetinge.
| |
4
Ende sijn schoonvader, de vader van de jonge vrouwe, behielt hem, dat hy drie dagen by hem bleef: ende sy aten ende droncken, ende vernachteden aldaer.
| |
5
Op den vierden dagh nu geschiedde het, dat sy des morgens vroegh op waren, ende 10 hy opstont om wech te trecken: doe seyde de vader van de jonge vrouwe tot sijnen schoonsone; 11 Sterckt u herte met eene bete broots, ende daer na sult ghylieden wech trecken.
| |
6
Soo saten sy neder, ende sy beyde aten te samen, ende droncken: doe seyde de vader van de jonge vrouwe tot den man; Verwillight doch ende vernacht, ende laet u herte 12 vrolick zijn.
| |
7
Maer de man stont op om wech te trecken: doe drongh hem sijn schoonvader, dat hy aldaer 13 wederom vernachtede.
| |
8
Als hy op den vijfden dagh des morgens vroegh op was om wech te trecken, soo seyde de vader van de jonge vrouwe; Sterckt doch u herte; ende sy vertoefden tot dat de dagh sich 14 neyghde: ende sy beyde aten [te samen].
| |
9
Doe maeckte sich de man op om wech te trecken, hy, ende sijn bywijf, ende sijn jonge: ende sijn schoonvader, de vader van de jonge vrouwe, seyde; Siet doch, de dagh heeft afgenomen, dat het avont sal worden, vernachtet doch, 15 siet de dagh legert sich, vernacht hier, ende laet u herte vrolick zijn, ende maeckt u morgen vroegh op uwes weeghs, ende gaet na uwe 16 tente.
| |
10
Doch de man en wilde niet vernachten, maer stont op, ende trock wech, ende quam tot tegen over Iebus, (dewelcke is 17 Ierusalem) ende met hem het paer 18 gezadelde ezelen; oock was sijn bywijf met hem.
| |
11
Als sy nu by Iebus waren, soo was de dagh seer gedaelt: ende de jonge seyde tot sijnen heere; Treckt doch voort, ende laet ons in dese stadt der 19 Iebusiten wijcken, ende daer in vernachten.
| |
12
Maer sijn heer seyde tot hem; Wy en sullen herwaerts niet wijcken tot 20 een vreemde stadt, die niet en is van de kinderen Israëls: maer wy sullen voort trecken tot Gibea toe.
| |
13
Voorts seyde hy tot sijnen jongen; Gaet voort, dat wy tot eene van die plaetsen naderen, ende te 21 Gibea, ofte te Rama vernachten.
| |
14
Alsoo togen sy voort ende wandelden: ende de sonne gingh hen onder by Gibea, dewelcke 22 Benjamins is.
| |
15
Ende sy weecken daer henen, dat sy in quamen om in Gibea te vernachten: doe hy nu in quam sat hy neder in eene strate der stadt, want daer en was niemant, diese in huys 23 nam om te vernachten.
| |
16
Ende siet, een oudt man quam van sijn werck van’t velt in den avont; welcke man oock was van 24 het geberghte Ephraims, doch als vreemdelingh verkeerende te Gibea: maer de lieden 25 deser plaetse waren 26 kinderen van Iemini.
| |
17
Als 27 hy nu sijne oogen ophief, soo sagh hy 28 dien reysenden man op der stadtstrate: ende de oude man seyde; Waer treckt ghy henen, ende van waer komt ghy?
| |
18
Ende hy seyde tot hem; Wy trecken door van Beth-lehem Iuda tot aen de zijden [kolom] van het geberghte Ephraims, van waer ick ben: ende ick was na Beth-lehem Iuda getogen, maer ick trecke [nu] na het 29 huys des HEEREN; ende daer is niemant, die my in huys neemt.
| |
19
Daer doch onse ezelen, soo wel stroo als voeder hebben, ende oock broot ende wijn 30 is voor my, ende voor uwe 31 dienstmaeght ende voor den jongen, [die] by uwe 32 knechten is: daer en is 33 geens dinghs gebreck.
| |
20
Doe seyde de oude man; Vrede zy u; 34 al wat u ontbreeckt, is doch by my: alleenlick en vernachtet niet op de strate.
| |
21
Ende hy bracht hem in sijn huys, ende gaf den ezelen voeder: ende hare 35 voeten gewasschen hebbende soo aten ende droncken sy.
| |
22
Doe sy nu haer herte vrolick maeckten, siet soo omringhden de mannen van die stadt, b (mannen, die 36 Belials kinderen waren) het huys, kloppende op de deure: ende sy spraken tot den ouden man, den heere des huyses, seggende; Brenght den man, die in u huys gekomen is, uyt, op dat wy hem 37 bekennen.
| |
23
Ende de man, de heere des huyses, gingh tot hen uyt, ende seyde tot hen; Niet, mijne 38 broeders, en doet doch [soo] qualick niet: nadien dese man in mijn 39 huys gekomen is, soo en doet sulcke 40 dwaesheyt niet.
| |
24
Siet, mijne dochter, die maeght is, ende 41 sijn bywijf, die sal ick nu uytbrengen, 42 dat ghy die schendet, ende haer doet, dat 43 goet is in uwe oogen: maer aen desen man en doet sulcken 44 dwasen dingh niet.
| |
25
Maer de mannen en wilden na hem niet hooren; doe greep de 45 man sijn bywijf, ende brachtse uyt tot hen daer buyten: ende sy 46 bekenden haer, ende 47 waren met haer besich den gantschen nacht tot aen den morgen, ende lietense gaen als de dageraet oprees:
| |
26
Ende dese vrouwe quam tegen het aenbreken des morgenstonts, ende 48 viel neder voor de deure van des mans huys, daer haer 49 heer in was, 50 tot dat het licht wert.
| |
27
Als nu haer heer des morgens opstont, ende de deuren des huyses op dede, ende uytgingh om sijns weeghs te gaen, siet soo lagh de vrouwe, sijn bywijf, aen de deure des huyses, ende hare handen op den dorpel.
| |
28
Ende hy seyde tot haer; Staet op, ende laet ons trecken, maer niemant 51 en antwoordde: doe 52 nam hy haer op den ezel; ende de man maeckte sich op, ende toogh na sijne plaetse.
| |
29
Als hy nu in sijn huys quam, soo nam hy een mes, ende greep sijn bywijf, ende 53 deyldese met 54 hare beenderen in twaelf stucken: ende hy sondtse in alle 55 lantpalen Israëls.
| |
30
Ende het geschiedde, dat al, wie het sagh, seyde; Sulcks en is niet geschiet, nochte gesien, van dien dage af, dat de kinderen Israëls uyt Egyptenlant zijn opgetogen, tot op desen dagh: legget u 56 [herte] daer op, 57 gevet raet ende 58 spreket.
|
-
a
- Iudic. 17.6. ende 18.1. ende 21.25.
-
1
- D. geene wetlicke hooge Overheyt, of Regeerder, die de boosdoenders strafte. siet boven 17. op vers 6. Hier uyt ontstonden mede de ongebondenheyt van des Leviten bywijf, (die noch in Ephraim, noch in Iuda gestraft wert) ende de gevolghde seer grouwelicke daet der inwoonderen van Gibea.
-
2
- D. aen eene der zijden. siet bov. 12. op vers 7.
-
3
- Siet Genes. 22. op vers 24.
-
4
- Siet Genes. 35. op vers 19. ende boven 12. op vers 8.
-
5
- Ofte, tegens hem: D. tegen de trouwe des houwelicks, die sy hem belooft hadde, bedreef sy overspel met anderen. Want of wel de bywijven in het Oude Testament van alsulcke eere ende weerdigheyt niet en waren, als de opperste vrouwen ende moeders des huysgesins, soo waren sy nochtans echte vrouwen, ende hare kinderen echte kinderen. Siet ond. 20.4.
-
6
- Uyt vreese haers mans, ofte uyt afkeer, dien sy van hem genomen hadde.
-
7
- And. een jaer [ende] vier maenden. Of, de dagen van vier maenden, D. vier volle maenden. Hebr. dagen, vier maenden.
-
8
- Of, tot, op, aen, haer herte te spreken, D. om met lieflicke redenen, die haer herte mochten raken, tot bekeeringe ende wederkomste haer te bewegen: willende liever met haer versoenen, als haer verlaten, indien ’t doenlick ware. siet van dese maniere van spreken Gen. 34. op vers 3.
-
11
- D. ontbijtt eerst wat, ende treckt dan wech. siet Genes. 18. op vers 5. en 1.Reg. cap. 13. vers 7.
-
12
- Hebr. goet, D. vrolick, goeder dingen. siet bov. 16. op vers 25. alsoo onder versen 9, 22.
-
13
- Hebr. wederkeerde ende aldaer vernachtede.
-
14
- D. tot dat de sonne begost te dalen, ende het vast na den avont gingh.
-
15
- Hebr. siet het legeren des daeghs, D. de dagh leght sich, gaet na het eynde: of, ontrent desen tijt van den dagh plegen de reysende lieden haer te legeren, ende ghy (wil hy seggen) soudt nu beginnen te reysen. And. legert u heden, ofte, desen dagh: D. laet uwe legerstede heden noch hier zijn.
-
16
- D. na de plaetse uwer wooninge.
-
17
- Naderhant alsoo genoemt, te deser tijt by de Iebusiten bewoont. siet de twee volgende versen, ende Ios. cap. 15. vers 63. 2.Sam. 5.6.
-
18
- Ofte, opgebonden, ende voorts beladen, als af te nemen uyt vers 19.
-
19
- Siet Genes. 10. op vers 16.
-
20
- Hebr. stadt eenes vreemden, D. eenige stadt der Heydenen, die van Godt ende sijn volck vervreemt waren. Hier uyt wort afgenomen, dat Ierusalem ten tijde, als dit gebeurt is, niet was bewoont van de Israëliten, ofte immers niet alsoo, datse der stadt machtigh waren. Vergel. Ios. 15. vers 63. ende boven 1. op versen 8, 21. ende 2.Sam. 5. op vers 6. Het kan zijn, dat de Israëliten nu ende dan Godt vertoornende, soo wel Ierusalem als andere plaetsen gantsch weder verloren hebben: hoewelse hen van den Heere erflick was gegeven, ende van hem verkoren, om aldaer sijnen name te setten: gelijck naderhant geschiet is, ten tijde van David, Salomo, etc.
-
21
- Dese beyde steden waren op bergen niet verre van Ierusalem noordwaert gelegen, op den wegh na het geberghte Ephraims, alwaer dese Levijt te dier tijt woonde. Siet vers 1.
-
22
- Dat is, den stam Benjamins toebehoorende, ende daer in gelegen.
-
23
- Hebr. vergaderde, versamelde, ofte, (als men seyt) op nam, in nam: alsoo onder vers 18. Siet wijders van het gebruyck des Hebreeuschen woorts, Psalm 26. op vers 9.
-
24
- Alwaer dese Levijt als vreemdelingh sich onthielt, boven vers 1.
-
26
- Dat is, van den stam Benjamins. siet Genes. 35.18. 2.Sam. 16.11, etc. ende boven 3.15.
-
29
- Zijnde te dier tijt te Silo, in Benjamin, niet verre van Ephraims geberghte: als afgenomen wort uyt Ios. 18.1. bov. cap. 18. vers 31. 1.Sam. 1.3.
-
30
- Verst. by ons, dat wy voor ons tot de reyse hebben mede genomen. Of aldus: Ende oock broot ende wijn by uvve knechten is, voor my, ende voor uvve dienstmaeght, ende voor den jongen.
-
31
- Hy verstaet sijn bywijf.
-
32
- D. by ons, my ende mijn bywijf.
-
34
- Hebr. al u gebreck op, by, ofte, over my: D. al wat u soude mogen ontbreken zy, ofte, ligge op my, of, neem ick op ofte over my, ofte, is by my.
-
35
- Siet Genes. 18. op vers 4.
-
b
- Genes. 19.4. etc. Hose. 9.9. ende 10.9.
-
36
- Siet Deut. 13. op vers 13.
-
37
- Siet Genes. 19. op vers 5.
-
38
- Siet Genes. 19. op vers 7.
-
39
- Siet Genes. 19. op vers 8.
-
40
- Siet Genes. 34. op vers 7.
-
42
- Vergel. dese leelicke onbedachtheyt met Genes. cap. 19. op vers 8.
-
43
- D. na u goetduncken, ofte believen. siet oock Genes. cap. 19. op vers 8.
-
44
- Hebr. eene sake, ofte, dingh, of, stuck deser dvvaesheyt.
-
46
- Siet Genes. 4. op vers 1.
-
47
- Of, mishandelden haer.
-
48
- Hebr. viel, ofte, lagh daer, D. gevallen zijnde lagh daer. Siet van sulcken gebruyck sommiger woorden Genes. 12. op vers 15.
-
49
- Verstaet haren man. siet Genes. 18. vers 12. en 1.Petr. 3. vers 6.
-
50
- Hebr. tot aen het licht.
-
51
- Want sy doot was. siet c. 20. vers 5.
-
52
- D. hy namse ende leydese op den eenen ezel. Vergel. boven op vers 26.
-
53
- Hebr. als of men seyde: Stucktese in twaelf stucken, deeldese in tvvaelf deelen.
-
54
- Ofte, door hare beenderen, Dat is, het lichaem in de t’samenvoeginge der beenderen doorsnijdende.
-
55
- Dewijle geen Koningh (D. wetlicke hooge Overigheyt) te dier tijt in Israël en was, aen welcken hy de klaghte mochte doen, boven vers 1. Dese daet en is geensins te prijsen, want het was schandelick alsoo te handelen met het doode lichaem sijns wijfs.
-
56
- Het woort, herte, is hier ingevoeght uyt 1.Sam. 25.25. alwaer diergelijcke maniere van spreken vol gevonden wort. De sin is, Neemt dit ter herten. Men soudet anders slechtelick aldus mogen nemen: Leght u daer op: gelijck wy in onse tale oock alsoo spreken.
-
57
- Ofte, neemt raet, beradet u.
-
58
- Te weten, met malkanderen, ofte, spreket, wat u hier van dunckt, wat men behoort te doen, om sulcken quaet uyt Israël wech te doen, als onder cap. 20. vers 13.
|