| |
| |
| |
Vermaningen tot onderhoudinge van Godts geboden, sonder die eenighsins te veranderen, vers 1, etc. met voorstellinge soo van de straffen der ongehoorsamen, 3. als van den zegen ende lof der gehoorsamen, 4. Verhael van ’t geven der wet, 9. wijtloopigh ende ernstigh verbodt van allerleije afgoderije door beelden ende gelijckenissen, met sware dreygementen, ende troostelicke beloften, 15. Verhael van Godts bysondere weldaden aen Israël bewesen, die hen tot gehoorsaemheyt behooren te bewegen, 32. Verordeninge van drie vrysteden aen dese zijde der Iordane, 41. Voorrede van de volgende wederhalinge der wetten Godes, 44.
| |
1
NU dan Israël; hoort na de a insettingen ende na de rechten, die ick u-lieden leere te doen: op dat ghy levet, ende henen in komet, ende ervet dat lant, dat u de HEERE, uwer vaderen Godt, geeft.
| |
2
Ghy en sult tot dit woort, dat ick u gebiede, b niet toe doen, oock daer van niet af doen: op dat ghy bewaret de geboden des HEEREN uwes Godts, die ick u gebiede.
| |
3
Uwe oogen die hebben gesien, wat Godt 1 om c Baal-Peor gedaen heeft: want alle man, die Baal-Peor na volghde, dien heeft de HEERE uwe Godt uyt het midden van u verdaen.
| |
4
Ghy daer en tegen, die den HEERE, uwen Godt, aenhinget, ghy zijt heden alle levendigh.
| |
5
Siet, ick hebbe u geleert de insettingen ende rechten, gelijck als de HEERE, mijn Godt, my geboden heeft: op dat ghy alsoo doet in het midden des lants, daer ghy na toe gaet om dat te erven.
| |
6
Behoudtse dan, ende doetse; want 2 dat sal uwe wijsheyt ende u verstant zijn voor de oogen der volckeren: die alle dese insettingen hooren sullen, ende seggen; 3 Dit selve groote volck alleen, is een wijs ende verstandigh volck.
| |
7
d Want wat groot volck is’er, welck de goden [soo] 4 na by zijn; als de HEERE onse Godt, 5 soo dickwils wy hem aenroepen?
| |
8
Ende wat groot volck is’er, dat [soo] rechtveerdige insettingen ende rechten heeft, als dese gantsche wet is, die ick heden 6 voor u aengesichte geve?
| |
9
Alleenlick wacht u, ende bewaert uwe ziele 7 wel, dat ghy niet en vergetet de dingen, die uwe oogen gesien hebben; ende datse niet van u herte en wijcken, alle de dagen uwes levens: ende ghy sultse e uwen kinderen, ende uwen kints kinderen bekent maken.
| |
10
Ten dage als 8 ghy voor het aengesichte des HEEREN uwes Godts aen Horeb stondet; als de HEERE tot my seyde; Vergadert my dit volck, ende ick salse mijne woorden doen hooren, die sy sullen leeren, om my te vreesen alle de dagen, die sy op den aerdbodem sullen leven, ende sullense hare kinderen leeren;
| |
11
Ende ghylieden naderdet ende stondet beneden dien bergh; f (die bergh nu brandde van vyer, tot aen het 9 midden des hemels; daer was duysternisse, wolcken, ende donckerheyt.)
| |
12
Soo sprack de HEERE tot u uyt het midden des vyers: ghy hoordet de stemme der woorden, maer ghy en saeght geene 10 gelijckenisse, 11 behalven de stemme.
| |
13
Doe verkondighde hy u sijn verbont, dat hy u geboodt te doen, de tien 12 woorden, ende schreefse op twee steenen tafelen.
| |
14
Oock geboodt my de HEERE ter selver tijt, dat ick u insettingen ende rechten leeren soude: op dat ghy die dedet in dat lant, na ’t welcke ghy doortreckt om dat te erven.[kolom]
| |
15
Wacht u dan wel 13 voor uwe zielen: (want ghy hebt geene gelijckenisse gesien, ten dage als de HEERE op Horeb uyt het midden des vyers tot u sprack.)
| |
16
Op dat ghy 14 u niet en verdervet, ende maket u yet gesnedens, de gelijckenisse van 15 eenigh beelt: de gedaente van man ofte wijf;
| |
17
De gedaente van eenigh beest, dat op der aerden is; de gedaente van eenigen gevleugelden vogel, die 16 door den hemel vlieght.
| |
18
De gedaente van yet, dat op den aerdbodem kruypt; de gedaente van eenigen visch, die in het water is onder de aerde.
| |
19
Dat ghy oock uwe oogen niet op en heffet na den hemel, ende aensiet de sonne, ende de mane, ende de sterren, des hemels gantsche heyr; ende wordet aengedreven, dat ghy u voor die buyget, ende haer dienet: 17 dewelcke de HEERE uwe Godt allen volcken onder den gantschen hemel heeft uytgedeylt.
| |
20
Maer u-lieden heeft de HEERE aengenomen, ende uyt den 18 yser-oven, uyt Egypten, uytgevoert: op dat ghy hem 19 tot een g erfvolck soudet zijn, gelijck het te desen dage is.
| |
21
20 Oock h vertoornde sich de HEERE over my, om u-lieder woorden: ende hy swoer, dat ick over de Iordane niet soude gaen, ende dat ick niet soude komen in dat goede lant, dat de HEERE, uwe Godt, u ter erffenisse geven sal.
| |
22
Want ick sal in dit lant sterven; ick en sal over de Iordane niet gaen: maer ghy sulter over gaen, ende dat selve goede lant erven.
| |
23
Wacht u, dat ghy het verbont des HEEREN uwes Godts, het welck hy met u 21 gemaeckt heeft, niet en vergetet: dat ghy u een 22 gesneden beelt soudet maken, de gelijckenisse van yets, dat de HEERE uwe Godt u 23 verboden heeft.
| |
24
Want de HEERE uwe Godt die is een i verteerende 24 vyer, k een 25 yverigh Godt.
| |
25
Wanneer ghy nu kinderen ende kints kinderen gewonnen sult hebben, ende in den lande 26 oudt geworden sult zijn; ende u sult verderven, dat ghy gesnedene beelden maeckt, de gelijckenisse van 27 eenigh dingh; ende doet dat 28 quaet is in de oogen des HEEREN uwes Godts, om hem tot toorn te verwecken:
| |
26
Soo roep ick heden den 29 hemel ende de aerde tot getuygen tegens u-lieden, dat ghy 30 voorseker haest sult omkomen van dat lant, daer ghy over de Iordane na toe treckt, om dat te erven: ghy sult uwe dagen daer in niet verlengen, maer 31 gantschelick verdelght worden.
| |
27
Ende de HEERE sal u l verstroijen onder de volcken: ende ghy sult 32 een kleyn volcksken in getale over blijven onder de Heydenen, daer de HEERE u henen leyden sal.
| |
28
Ende aldaer sult ghy goden dienen die m ’s menschen handen werck zijn: hout ende steen, die niet en sien, noch hooren, noch eten, noch riecken.
| |
29
Dan sult ghy van daer den HEERE uwen Godt soecken, ende vinden: als ghy hem soecken sult met u 33 gantsche herte, ende met uwe gantsche ziele.
| |
30
Wanneer ghy in anghst sult zijn, ende | |
[fol. 79v\Vermaningen aen Israël. Vrij--steden over de Jordane.]
| |
u 34 alle dese dingen sullen treffen; in ’t laetste der dagen, 35 dan sult ghy weder keeren 36 tot den HEERE uwen Godt, ende sijne stemme gehoorsaem zijn.
| |
31
Want de HEERE uwe Godt is een barmhertigh Godt; hy en sal u niet verlaten, noch u verderven: ende hy sal het verbont 37 uwer vaderen, dat hy hen gesworen heeft, niet vergeten.
| |
32
Want, vraeght doch na de vorige dagen, die voor u geweest zijn, van dien dage af, dat Godt den mensche op der aerden geschapen heeft, van het 38 [een] eynde des hemels, tot aen het [ander] eynde des hemels; oft alsulck een groot dingh geschiet ofte gehoort zy, als dit?
| |
33
Oft een volck gehoort hebbe de stemme Godes, sprekende uyt het midden des vyers, gelijck als ghy gehoort hebt, ende zy levendigh gebleven?
| |
34
Ofte, of Godt versocht heeft te gaen om sich een volck uyt het midden eenes volcks aen te nemen, door 39 versoeckingen, door teeckenen, ende door wonderen, ende door 40 strijt, ende door eene stercke hant, ende door eenen uytgestreckten arm, ende met groote 41 verschrickingen: na al het gene, dat de HEERE uwe Godt u-lieden voor uwe oogen in Egypten gedaen heeft.
| |
35
U is het getoont, op dat ghy wetet, dat de HEERE 42 die Godt zy: daer en is niemant meer n 43 dan hy alleen.
| |
36
44 Van den hemel heeft hy u sijne stemme laten hooren, om u te onderwijsen: ende 45 op der aerde heeft hy u sijn groot vyer laten sien, ende ghy hebt sijne woorden uyt het midden des vyers gehoort.
| |
37
Ende om dat hy uwe vaderen lief hadde, ende 46 haer zaet na hen verkoren hadde; soo o heeft hy u 47 voor sijn aengesichte door sijne groote kracht uyt Egypten uytgevoert:
| |
38
Om volcken, die grooter ende machtiger waren, als ghy, voor u aengesichte uyt de besittinge te verdrijven: om u in te brengen, dat hy u haerlieder lant ter erffenisse gave, als het te desen dage is.
| |
39
Soo sult ghy heden weten, ende 48 in u herte hervatten; dat de HEERE die Godt is, boven in den hemel, ende onder op der aerden, niemant meer.
| |
40
Ende ghy sult houden sijne insettingen, ende sijne geboden, die ick u heden gebiede, op dat het u ende uwen kinderen na u wel gae: ende op dat ghy de dagen verlenget in den lande, dat de HEERE uwe Godt u geeft, 49 voor altoos.
| |
41
p Doe 50 scheydde Mose drie steden uyt, aen dese zijde der Iordane, tegen den opgangh der sonne:
| |
42
Op dat daer henen vloode de dootslager, die sijnen naesten onwetende doot slaet, dien hy 51 van gisteren [ende] eergisteren niet en hatede: dat hy in eene van dese steden vloode, ende levendigh bleve:
| |
43
q 52 Bezer, in de woestijne, in ’t effen lant, 53 voor de Rubeniten: ende Ramoth in Gilead, voor de Gaditen, ende Golan in Basan, voor de Manassiten.
| |
44
Dit is nu de wet, die Mose den kinderen Israëls voorstelde.
| |
45
54 Dit zijn de 55 getuygenissen, ende de insettingen, ende de rechten, die Mose sprack tot de kinderen Israëls, als sy uyt Egypten waren uytgetogen.
| |
46
Aen dese zijde van de Iordane, in het dal tegen over 56 Beth-Peor, in den lande [kolom] Sihons, des Koninghs der Amoriten, die te Hesbon woonde: welcken Mose r sloegh, ende de kinderen Israëls, als sy uyt Egypten waren uytgetogen;
| |
47
Ende sijn lant in besittinge genomen hadden; daer toe ’t lant van s Og, Koningh van Basan; twee Koningen der Amoriten, die aen dese zijde van de Iordane waren, tegen der sonnen opgangh.
| |
48
Van Aroër af, dat aen den 57 oever der beke Arnon is, tot aen den bergh 58 Sion, welcke is Hermon.
| |
49
Ende al ’t vlacke velt aen dese zijde der Iordane, na het Oosten, tot aen de 59 zee des vlacken veldes, onder 60 Asdoth Pisga.
|
-
a
- Levit. 19.37. ende 20.8 ende 22.31.
-
b
- Onder 12.32. Prov. 30.6. Apoc. 22.18.
-
1
- D. om de afgoderije met den Baal-Peor bedreven. And. tegen, van wegen, met.
-
2
- D. dit sult ghy voor de ware wijsheyt ende kloeckheyt houden, ende daer van onder de omliggende volcken openbare professie doen: waer by ick alsoo sal wercken, datse u alleen voor een recht wijs ende kloeck volck sullen houden.
-
3
- Anders, immers, of, gewisselick, is dit groote volck, etc.
-
4
- D. Godtlicke genadige tegenwoordigheyt alsoo bewijsende met allerleije zegeningen, ende bysonderlick met seer wonderlicke, gereede, ende krachtige hulpe in nooden ende swarigheden.
-
5
- Hebr. in al ons roepen tot hem, D. soo dickwils wy hem aenroepen: ofte, in alles, daerom wy hem aenroepen.
-
7
- Hebr. seer: ende alsoo vers 15. etc.
-
8
- Dit moet men in ’t gros verstaen van ’t gantsche volck Israëls: want de gene die te dier tijt aen den bergh Horeb stonden, waren nu al verstorven, bov. 2. versen 14, 15, 16. hoewel het gelooflick is, datter van de tegenwoordighlick levende, die doe jongh waren, mede by hare vaderen aen den bergh Horeb gestaen hebben.
-
9
- Hebr. tot aen het herte des hemels, D. midden in de lucht. Alsoo in’t herte van de zee, Exod. 15.8. Prov. 23.34. ende c. 30. vers 19. item, in het herte der eycke, 2.Sam. 18. vers 14. in het herte der aerde, Matth. 12.40.
-
10
- T.w. waer door Godt soude afgebeeldet zijn.
-
11
- D. maer hoordet alleen de stemme.
-
13
- D. ten besten van uwe zielen, draeght goede sorge voor uwe zielen. Vergel. Ios. 23.11. Ier. 17. vers 21. Mal. 2. 15, 16.
-
14
- And. het niet en verdervet.
-
15
- Verstaet tot eenigh Religieus ofte Godtsdienstigh gebruyck. Want dit gaet het burgerlick, noodigh, ende matigh gebruyck van schilderijen, statuen, kaerten, munten, etc. niet aen, nochte oock den cieraet des Tabernakels, dien de Heere selfs bevolen heeft.
-
16
- D. door, ofte in de lucht.
-
17
- D. om datse geen Godt, maer Godts schepselen zijn, die hy tot een gemeyn gebruyck ende dienst der menschen geschapen heeft.
-
18
- Verstaet, eenen smelt-oven, ofte, smeltketel, daer men yser in smelt. Siet 1.Reg. 8.51. Egypten wort daer by vergeleken, van wegen de benauwtheyt ende de elende, die Israël aldaer uytgestaen ende geleden hadde.
-
19
- Siet Exod. 19. vers 5. Tit. 2.14.
-
h
- Boven 1.37. ende 3.26. ende 31.2. ende 34.4.
-
21
- Siet Gen. 15. op versen 17, 18.
-
23
- Hebr. geboden heeft. Van dit gebruyck deses woorts siet Lev. 4. op vers 2. ende bov. 2.37.
-
i
- Onder 9.3. Hebr. 12.29.
-
24
- Godt wort vergeleken by een vyer, van wegen sijnen haet ende schrickelicken toorn tegens de sonde, ende den sondaer, die hy met tijdelicke, ende insonderheyt eeuwige straffen (soo hy ongeloovigh ende onboetveerdigh blijft) vervolght ende verteert, gelijck een aengesteken ende brandende vyer seer sterck doordringht, ende alles, wat brandelick is, wijt ende zijd verteert. siet ond. 9.3. ende 32.22. Ps. 21. vers 10. ende 78.21. Iesa. 33. vers 14, etc. Ierem. cap. 4. vers 4. Hebr. 12.29.
-
k
- Exod. 20.5. ende 34.14. Onder 5.9. ende 6.15.
-
25
- Die jaloers is, alleen als Godt wil gekent ende ge-eert zijn, ende geenen medegenoot neffens sich, die eere toestaet. (Ies. 42.8. ende 48. vers 11.) houdende sterck ende vyerighlick over alles, wat sijne eere aen gaet, ende vyantlick hatende alles wat daer tegens strijt.
-
26
- D. lange gewoont sult hebben.
-
27
- Siet boven versen 16, 17, 18, 19. en Exo. 20. op vers 4.
-
28
- D. dat hem mishaeght, ofte qualick bevalt.
-
29
- D. alle hemelsche ende aertsche schepselen. Dit is eene maniere van spreken, waer door de onvernuftige schepselen tegens den mensche, vermits verstocktheyt ende ongevoeligheyt, worden ingevoert, om hem door natuerlicke redenen die hy in het aenschouwen ende gebruycken van dien behoort te betrachten, van sijne hartneckigheyt ende ondanckbaerheyt tegen den machtigen ende goedigen Godt aen te klagen ende te overtuygen. Siet onder cap. 30. vers 19. ende 31.28. ende vergelijckt onder cap. 32. vers 1. Iesa. 1.2. Mich. 6.2.
-
30
- Hebr. omkomende omkomen.
-
31
- Hebr. verdelght wordende verdelght worden.
-
32
- Hebr. lieden van getale, D. die haest getelt zijn. Siet Genes. 34.30.
-
m
- Psalm 115.4. ende 135.15.
-
33
- Siet onder cap. 6. op vers 5.
-
34
- Hebr. alle dese woorden, ofte, saken sullen vinden. Siet gelijcke maniere van spreken ond. 31.17. en 1.Sam. 23.17. verstaet die voorgeseyde elenden. Siet bov. versen 26, 27.
-
35
- Dit (als oock het voorgaende vers) schijnt eene Prophetie te zijn van de bekeeringe der Ioden. Vergel. onder cap. 30. versen 1, 2, 3, etc. Hos. c. 3. vers 5. And. ende ghy u bekeeren sult tot den Heere uwen Godt, etc. ende dan in’t volgende vers, soo en sal hy u niet verlaten, etc.
-
36
- And. tot den Heere uvven Godt toe. Siet hier van Ioël 2. op vers 12.
-
37
- D. met uwe vaderen opgerecht, als de volgende woorden aenwijsen.
-
38
- D. in de gantsche werelt, die onder den hemel gelegen is, van het eene eynde der werelt tot het ander. alsoo ond. c. 30. vers 4. Matt. c. 24. vers 31. Marc. cap. 13. vers 27.
-
39
- Door dewelcke Pharao versocht wert, of hy Israël soude laten trecken: ende Israël, of sy haren Godt souden vertrouwen. siet van ’t woort, versoecken, Gen. 21. op vers 1.
-
40
- Soo tegen Pharao, dien Godt met sijn gantsch heyrleger in de roode zee gestort ende verdelght heeft, als tegen Sihon, ende Og, de Koningen der Amoriten.
-
41
- Die eerst over de Egyptenaren, ende daer na over andere volcken gekomen zijn. siet Exod. 23. vers 27. ende bov. 2. vers 25. ende ond. 34. vers 12. Anders, verschrickelickheden, D. schrickelicke daden.
-
42
- D. alleen de ware Godt zy, als de volgende woorden uytwijsen.
-
n
- Onder 32.39. Iesa. 45.5, 18, 22. Marc. 12.29, 32.
-
43
- Of, behalven hy alleen, buyten hem alleen.
-
45
- T.w. op den bergh Sinai.
-
46
- Hebr. sijn zaet na hem, D. eens yederen zaet na hem.
-
47
- And. met sijn aengesichte, Dat is, sijne tegenwoordigheyt sonderlinge betoonende door de wolcken-colomne ende vyer-colomne, ende u steeds als onder sijne oogen hebbende, om u over al te geleyden. Vergelijckt Exod. c. 13. vers 21. ende 14.19, 20.
-
48
- D. indachtigh zijn ende behertigen.
-
49
- Verstaet, met conditie van gehoorsaemheyt. Vergel. bov. versen 26. 27. Hebr. alle de dagen. Welcke woorden oock konnen gevoeght worden in ’t begin van het vers: Houdt alle de dagen, T.w. uwes levens, altijt.
-
50
- Volgens Godts bevel, Num. 35.14.
-
52
- Siet Ios. 20. op vers 8.
-
53
- Hebr. voor den Rubenijt, ende soo in ’t volgende. And. van, of, der: ende soo in het volgende.
-
54
- Verstaet, die in de volgende Capittelen verhaelt worden.
-
55
- Verstaet, Godts heylige leere, getuygende van sijn wesen, wille, ende wercken. siet onder 6.17. ende Psalm 19.8, etc.
-
56
- Siet bov. 3. op vers 29.
-
57
- Hebr. aen de lippe. siet Gen. 41. op vers 3.
-
59
- Verst. de doode- zee, of soutzee. siet Gen. 14. op vers 3.
-
60
- Siet bov. 3. op vers 17.
|