Oude Vlaemsche liederen
               J.F. Willems
           
           
               
                   Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Oude Vlaemsche liederen van J.F. Willems in tweede druk uit 1848. De eerste druk is uit 1846.
               
               
                   
                       p. 267: noot 1 heeft geen nootverwijzing in de tekst en is daarom door de redactie geplaatst.
                   
               
           
           
           
               
                   
                   2
                   
                   
               
               
                   
                   2, 4, 34, 110, 324, 326, 412, 414, 478
                   
                   
               
                 
           
               will028ouvl01_01
               DBNL-TEI 1
               
                   2011 dbnl
               
           
           
               DSOLmetadata:yes
           
           
               
                   
                   
               
               J.F. Willems, Oude Vlaemsche liederen. F. en E. Gyselynck, Gent 1848
               
           
       
       
           
               Wijze van coderen: standaard
               
           
       
       
           
               Nederlands
           
       
       
           
               Oude Vlaemsche liederen
               J.F. Willems
               
               
                   
                   
               
           
           
           
               
               
           
           
           
           
       
       
           
               Oude Vlaemsche liederen
               J.F. Willems
               
               
                   
                   
               
           
           
           
               
               
           
           
           
           
       
       
           
               2011-06-09
               
                   CB
               
               colofon toegevoegd
           
       
   
   
Verantwoording 

Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org)

Bron: J.F. Willems, Oude Vlaemsche liederen. F. en E. Gyselynck, Gent 1848
 
Zie: https://www.dbnl.org/tekst/ques002lauw01_01/colofon.php

In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} 





{==π1==} {>>pagina-aanduiding<<}

OUDE

VLAEMSCHE LIEDEREN

TEN DEELE

MET DE MELODIËN.

{==π3==} {>>pagina-aanduiding<<}

OUDE
VLAEMSCHE LIEDEREN
TEN
DEELE MET DE MELODIËN,
UITGEGEVEN DOOR
J.F. WILLEMS,
IN ZYN LEVEN LID VAN DE KONINKLYKE BRUSSELSCHE AKADEMIE, VAN HET KONINKLYK NEDERLANDSCH INSTITUET, VAN DE MAETSCHAPPY VAN NEDERLANDSHE TAELEN LETTERKUNDE TE LEIDEN, ENZ., ENZ.

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    

GENT,
BOEK- EN STEENDRUKKERY VAN F. EN E. GYSELYNCK, KAMSTRAET, No 36.
1848.

{==π4==} {>>pagina-aanduiding<<}

Om den eigendom van dit werk te behouden, is er voldaen aen de wet van den 25sten January 1817.






{==I==} {>>pagina-aanduiding<<}

Inleiding.

De mensch heeft zoo vroeg gezongen als hy aendoeningen heeft gevoeld. En inderdaed is de driftige buiging der stem niet reeds een soort van gezang? Wy zyn nog niet eens aen de spraek, deze den mensch geheel eigene klankvoortbrenging; doch al mogt hy by zyne eerste wording die niet hebben kunnen voortbrengen, van eene ryke natuer omgeven en nog zonder behoeften dan welke hy onmiddelyk in staet was te voldoen, kon het niet missen, indien hy al uit zich zelven den aendrang niet had weten te gehoorzamen, het kon niet missen of wat in de natuer klanken gaf moest hem tot voorbeeld zyn, om gemoduleerde toonen uit te galmen. En hoe te meer, wanneer gezel en gezellin, reeds eene gemeenschappelyke spraek gevormd hebbende, in vreugd en in leed hunne driftige uitboezemingen elkander wilden doen kennen! De mensch zong dus reeds zyn lied, onbewoord gewis, eer de slaep hem voor de eerste mael de oogen sloot; en die eerste zang zal met gebaerden en lichaemsbewegingen gepaerd zyn gegaen. De dichterlyke verbeelding voert den oorsprong van 't gezang nog voorby den oorsprong des menschen; dit is natuerlyk, zelfs dat ze de muzyk voor ouder dan onze wereldbol is aenkondigt. Inderdaed daer het instinctmatig doel van 't gezang bestaet in eene hoogere, meer driftige verheffing aen de stem te geven, zoo kwam men welhaest de organen ter hulpe, en de speeltuigen bestonden. De mensch kon niet lang in maetschappy leven, zonder dat de eigenlyke muzyk, en met haer de kunstige dans, werd uitgevonden.

{==II==} {>>pagina-aanduiding<<}

Gelyk by den eersten dag van des menschen wording, zoo galmde het lied 1 over de wieg van elk volk, en langen tyd waren de volksgezangen de eenige oorkonden, waerin de daden van 't voorgeslacht bewaerd bleven. Het lied is de oudste form in elke letterkunde: dit bewyst de algemeene geschiedenis, en die der Germanen in 't byzonder. De krygszangen onzer voorouders, waervan Tacitus gewaegt, en die een soort van poëtische voorspellingen waren, zyn sedert eeuwen verloren gegaen. Karel de Groote, toen hy de christelyke beschaving by bevelschriften in de hem onderworpene landen deed aennemen, en dus al wat tot het germaensch heidendom
behoorde uit het geheugen deed vagen, liet de oude volksgezangen opschryven en verzamelen, als de daden der voorvaderen bevattende. Dit zyn de jesten- of historieliederen, waertoe het Hildebrants-, het Goedroen-, het Nevelingenlied moeten gebragt worden, van welke het eerste in zyne tegenwoordige, het laetste in vroegere formen, tot de verzameling van Karel kunnen behoord hebben. Doch de verzameling van dien vaderlandschen vorst is verloren: het waren trouwens heidensche gezangen, tot welker bewaring later geen trek bestond, én om het geloof én omdat men in een geheel anderen maetschappelyken toestand geraekte. De gewrochten des geestes zyn innig verbonden met de geslachten, waervan zy de uitdrukking zyn, en beiden worden zy gedurig door de hen opvolgende verslonden. Karel, die het christen geloof in zyn ryk door alle middelen indrong, voorzag dat de helden en voorvaders, door zyn geloof gedoemd, welhaest vergeten zouden zyn, en met hen de liederen die hen verheerlykten. Hy werd op zyne beurt met zyne paladynen het voorwerp van 't volksgezang, waervan ergens het Roelandslied een overschot is: na hem waren

{==III==} {>>pagina-aanduiding<<}
het de kruishelden. De Vlamingen zongen in lateren tyd van den Sporenslag, de Hollanders van graef Floris; de Slag van Pavie werd verdrongen door 't Wilhelmus van Nassauwen. De liederen op Waterloo zyn in den mond van 't volk schier vergeten, ja zelfs de gene van 't jaer 1830; een bewys dat de gebeurtenissen, by haren snelleren loop, minder indruk op den grooten hoop maken.
Het jestenlied bestond niet altyd in een deftig poëtisch verhael; het was somtyds louter spottend, wanneer het namelyk tegen een' verslagen vyand gerigt was. Zoo deed ik elders de verzen opmerken, welke de schryver van de Grimbergsche oorlog Arnold in den mond legt, om de zynen tot dapperheid aen te manen:

Dat men van ons genen quaden sanc 
En moge singen overlane 
Van bloothede no van vare 1. 

Eene der oorzaken waerom, na den slag van Roosebeke, de Franschen Kortryk afbrandden, was dat men langs de straten spotliederen zong van hunne nederlaeg op den Groninger kouter, welk lied, of dergelyk, vóor een vyfentwintigtal jaren nog moet bestaen hebben. Soortgelyk gezang van den Sporenslag is nog in het oud engelsch aenwezig, waervan Warton in zyne History of English poetry (vol. 1, p. 53. London, 1840) de vyf eerste coupletten opgeeft 2.
Deze liederen werden by onze heidensche voorouders door Barden gezongen, in den riddertyd door Minnestrels. By de Skandinaefsche volkeren heette de dichter Skald, by de Angelsaksen Sceop. De benamingen Bard en Skald zyn ontleend aen 't geluid der stem of van begeleidende instrumenten, terwyl Sceop, verwant met scheppen (creare), meer overeenkomst heeft met ons Vinder, het Trouvère der Franschen, het Troubadour der Provençalen. Minnestrel zal wel éen zyn met Minnezinger, welke eene zoo belangryke rol speelt in de middeleeuwsche letterkunde. Dit woord duidt bepaeldelyk een zingenden of lierdichter

{==IV==} {>>pagina-aanduiding<<}
aen, de woorden Vinder, Spreker of Zegger meer den dichter in 't algemeen.
De Barden en Skalden waren loontrekkende dichters, die aen eenen vorst waren verbonden, en hem in den slag gelyk aen den disch vergezelden. Koning Olaf, van Noorwegen, had in den slag van Stricklastad drie skalden by zich, die allen met hem sneuvelden of aen de bekomene wonden overleden. Het waren Thormod Kolbrunar, Gitsun Gulbra en Thorfer Munnir 1. Deze gewoonte van dichters by zich in den slag te hebben, schoon thans minder om hetgeen, waervan zy getuigen waren, te bezingen dan te beschryven, was in de middeleeuwen onder de vorsten nog levende. Men weet dat Jan Van Helu in den slag van Woeringen tegenwoordig was.
Enkele vorsten, onder de oudgermaensche volkeren, waren zelve dichters. Dergelyk een was Alfred de Groote. In de middeleeuwen waren ze niet zeldzaem onder de provencaelsche troubadours en de duitsche minnezingers, welke over het algemeen edellieden waren. Een voorname minnezinger was de brabandsche hertog Jan de Ie, wiens twaelf bewaerde liederen in onzen bundel zyn opgenomen. Doch de nieuwe benaming der duitsche dichters bewyst dat de aert hunner dichting veranderd was: zy zongen der schoonen ter eere, terwyl de jestenliederen meer de form van lange episch-didaktische dichtwerken aennamen.
Het is er verre af dat alle zangers edellieden waren. Wie hof hield had zangers en speelliên. De hertogen van Braband en de graven van Vlaenderen bezaten er, wier namen en werken tot ons zyn gekomen. De eerste sedert den hertoglyken minnezinger bleven by voorkeur aen de volkstael gehoor geven, terwyl de laetsten enkel fransche Trouvères aen hun hof hielden.
Ik liet reeds zien dat de woorden Minnezinger en Minnestrel genoegzaem verwant zyn in vorm en beteekenis. De minnestrel behoort gewis oorspronkelyk mede tot een germaensch land, namelyk tot Engeland; doch hy was meer een dienstbare dichter, terwyl de minnezinger doorgaens een vry edelman was. Deze gebruikte zyn knecht om zyne gedichten op zang te stellen, terwyl de andere waerschynlyk componist tevens was. Zoo deed ook de Troubadour zich van eenen vioolspeler vergezellen. Van

{==V==} {>>pagina-aanduiding<<}
Engeland gingen de minnestrels naer Frankryk, en vormden omtrent het jaer 1330, te Parys, een genootschap en bekwamen een charter. Hun hoofd heette Koning. In de XIVe en XVe eeuwen waren ze by ons bekend onder den naem van Gezellen; en voor my is het uitgemaekt dat uit hen de rederykers zyn gesproten, wier Prinsen de natuerlyke opvolgers zyn van de koningen der minnestrels.
In bovengenoemde eeuwen schynt hun hoofdwerk eerder de muzyk dan de poëzy te zyn geweest. Burney noemt ze Fidlers or Minstrels, en haelt hy de volgende verzen aen uit Chaucher's Pardonner's tale:

In Flanders whilom was a compagnie 
Of yonge folk, that haunteden folie, 
As hasard, riot, stewes and tavernes, 
Whereas with harpes, lutes and giternes 
They dance and play.... 1 

Deze jonge gezellen, wier geest nog tot laet in de zestiende eeuw in stoven en badhuizen voortleefde, volgens de woorden van den dichter:

Alle die.... 
In Baykens in Stoofkens raseren’ willen, 
Die zal Venus hooghelijck beschincken 2, 

deze jonge gezellen waren zeker naer handel en wandel een uitvloeisel der aen de graven van Vlaenderen geechte Trouvères, welke, zegt men, aen het vlaemsche hof Jongleurs heetten.
Een voorname Vedelaer of Minnestrel was Lodewyk van Vaelbeke, die omtrent het jaer 1312 stierf, en de uitvinder is van het Stampy, een soort van danslied, en wiens de dichter der Brabantsche Yeesten (B.V. vo 633-42) met de volgende woorden gedenkt:

In desen tijt sterf menschelijc 
Die goede vedelare Lodewijc, 
Die de beste was die voer dien 
In de werelt ie was ghesien, 

{==VI==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van makene ende metter hant, 
Van Vaelbeke in Brabant 
Alsoe was hi genant. 
Hi was deerste die vant 
Van stampien die manieren 
Die men noch hoert antieren. 

Waerlyk een grooten roem moest die Lodewyk hebben, om in eene vorstenkronyk vermeld te worden.

De minnestel was de wapenkoning van den vorst, gelyk Adenez, die in 't midden der dertiende eeuw bloeide, degene van hertog Hendrik van Braband was, Raes van Gavere van den graef van Vlaenderen. Zoo als men uit dezen laetsten naem, een der aenzienlyktse van het graefschap, kan opmaken, had de post van minnestel niets smadelyks in zich, evenmin als dit in oude tyden geweest was, getuige de vedelaer uit het Nevelingenlied, Folker; wat door Grimm 1 reeds is opgemerkt.
Toen in de zestiende eeuw de vorsten geene minnestels meer hielden, en de zwervende gezellen in thuisblyvende rederykers veranderd waren, geraekte het lied het eigendom van den Ruiter. Deze werd, gelyk vroeger de ridder, tevens minnaer en zanger, en wy bezitten menig belangryk lied, waervan het slot een ruiter voor opsteller bekend maekt. In eene noot beweert Willems van dit nieuw wezen in de dichterwereld, dat hy de koddige boelaedje werd, wat vóor hem de Pater was geweest. Volgens my mag dit echter alleen zóo worden verklaerd, dat de opvolger van den ridder natuerlyk minder beschaving bezittende, en in 't geheel niet in den geest van dezen opgevoed, de liefde minder ernstig opvatte en er liever eene vrolyke grap in zag. Wat er luimigs in zyn lied was, kwam voort uit zyn eigen liefdegevoel, terwyl integendeel de pater, even als de non en de begyn, door de dichters als een bespottelyke verliefde werd voorgesteld.
Zang ging steeds gepaerd met dans en muzyk. De wording van 't gezang, zoo als ik die heb voorgedragen, begrypt noodwendiglyk degene der beide andere oefeningen. Een driftig gesprek veroorzaekt evenredige gebaren; en zou men niet met

{==VII==} {>>pagina-aanduiding<<}
regt den zang den stemmedans mogen heeten? Het instrumenteel muzyk kwam daer te pas, waer de menschelyke stem in kracht en in during te kort schoot. Ook zien wy in de oudheid zang en dans, onder geleide van muzyk, steeds vereenigd: niet by afwisseling, of zoo als by de hedendaegsche danspartyen, waerop byna niets dan beenen noodig zyn, maer tegelyk door éen persoon uitgeoefend, en waertoe misschien de meeste kunst van het bovenlyf gevergd werd, hetgeen de woorden van Ovidius opheldert:

Si mollia brachia salta 1. 

Het oostelyk Europa houdt dit in zyne dansen met rinkelbom en klepperbeenen nog in levend gebruik. In het Noordwesten, waer men enkel eene misvormde afschaduwing daervan ziet, was vroeger deze gewoonte niet onbekend, zoo als blykt uit Houwaert's woorden:

Och hoe vriendelijck zoo eest ten dansse te gane, 
Daer d'Amoureuse sijn Lief hoort zinghen, 
En hy met haer mach danssen en springhen 2. 

Vroeger was hier het Danslied, zoo wel als by de romaensche volkeren de Ballade, bekend, waervan de reeds gemelde Stampien, der Franschen Caroles, gelyk Willems meent 3, en de reiliederen, dergelyke die Van 't Paterken, enz., onderverdeelingen zyn. Wat ons van dansliederen of balladen is overgeschoten, doet my vermoeden dat de zanger, by het refrein of laetste vers van elk kouplet, eenige dansbewegingen maekte. Het bekende deuntje van 't Looze Visschertje schynt eerder tot de stampien te behooren. Onze heidensche voorvaders dansten tusschen zwaerden, en gewis zullen zy by die roekelooze oefeningen gezongen hebben. De kryg, waerby het nooit aen Barden of Skalden ontbrak, heette by hen Spel, Dans; en nog is de spreekwyze aen den dans gaen, voor stryden, levend onder het volk. Ook de stryd van den dood tegen het leven is onder den naem van Doodendans bekend. Het zwaerddansen schynt dan

{==VIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
in een te loopen met het zwaerdvechten, hetwelk onder het juk der Romeinen het geliefkoosd schouwspel dier brooddronkene werelddwingers werd, en in de middeleeuwen zich wyzigde in het toernooi- of steekspel 1.
Doch wy zyn van het eigenlyke danslied afgedwaeld. Even als by de oude volkeren was het nog in de negende eeuw in gebruik dat de vrouwen door zang en dans de ommegangen of processiën luister byzetten. De dans evenwel raekte welhaest er buiten, en de zoogenaemde Nugaces Cantilinae bleven alleen tot aenvulling den pausen over. Ook dit verliep tot een op de hoogdagen langs straet zingen van geestelyke liederen, waeraen tot in de XVIIe eeuw de zoogenaemde Pinxterbloem bleef herinneren. ‘De Pinxterbloem, zegt Bilderdyk 2, was een zeer jong meisjen in 't wit, met bloemen en linten versierd, die omtrent de Pinxter, langs de straat, geestelijke liedjes zong, en zoo aalmoessen gaderde.’ By ons worden nog de kers- en driekoningliederen op dergelyke wyze gezongen.
Tot hiertoe zagen wy het lied by openbare gebeurtenissen en plegtigheden zyne magt toonen. By het individueel leven bekleedt het niet minder zyne plaets. Welke belangryke gebeurtenis is er in des menschen levensloop, die niet den zang tot hare hulp roept 3? By geboorte, huwelyk, dood, overal hoort men zang: de tevredene liefde zingt en danst, en zoo was het dat de eerste zanger:

Cantavit certo rustica verba pede 4. 

De teleurgestelde zoekt troost in het druiven- of het gerstenat, van waer het drinklied, dat echter in de middeleeuwen zeer

{==IX==} {>>pagina-aanduiding<<}
schaersch voorkomt, ja in Frankryk eerst in de XVIe eeuw, door Baïf en Ronsard, schynt te zyn ingevoerd. By ons was het vroeger bekend, blykens den bundel Oudvlaemsche Liederen en andere Gedichten der XIVe en XVe eeuwen, door de Vlaemsche Bibliophilen uitgegeven, waerin drinkliederen voorkomen onder de nummers LVI en CXLV.
Zeker is de liefde de groote beheerscheres van 't lied, dat onder haer gebied allerlei vormen aenneemt, waeronder het dag- of wachterlied in de middeleeuwen eene zeer merkwaerdige rol speelde. Wanneer de dageraed aenbrak, blaesde de torenwachter op zynen hoorn, waerna hy een lied zong, zoo als er een in Houwaert's Handel der Amoureusheyt zegt:

Om den hoorn te blasen wil ic my recken, 
En wecken alle amoureuse zinnen, 
Dan zal ick voort mijnen zanck beginnen. 

In het lied dient de wachter vooral om de geliefden by de morgenschemering tot scheiden te vermanen, by den dageraed de genoegens van 't veld aen te bevelen of eenig liefdeverhael te zingen. Dit wachterlied moet veel van de albas der troubadours hebben, zegt Willems. Tegenover hetzelve staet het Avondlied, of de Serenade, door den ongetrooste voor het venster zyner schoone gegeven:

Zoo zijn reyn Hertekens vreuchdelijck gaende 
Voor 't veynsterken huns Liefs secreet in muyten 
Met herpen, met luyten, met quenen, met fluyten 
Om de Liefste uyt haer slaep t'ontweckene 1. 

Het is hier de plaets een woord te zeggen van de muzykinstrumenten, welke men vroeger, ter begeleiding van de stem of afzonderlyk, bezigde. In de middeleeuwen zoo wel als in de oudheid waren ze zeer talryk. Van Til verdeelt ze in Blaestuig, Snarenspel en Slagwerk 2. Tot de eerste soort behoorden de bazuin, de onderscheidene fluiten en de schalmei. De snaertuigen moeten tot twee hoofdsoorten gebragt worden: de eene

{==X==} {>>pagina-aanduiding<<}
bestond uit een open raem, waerop een meerder of minder getal snaren gespannen waren, welke men van beide zyden bespelen kon, en die onder den algemeenen naem van harpen doorgaen. Tot de andere soort behoorden de Psalters die maer van éene zyde konden bespeeld worden, omdat de snaren langs den eenen kant door een hol vat beperkt waren, gelyk thans onze guitar is. Dit laetste soort stond by de Grieken, als uit den vreemde herkomstig, in geene groote achting.
Tot de eerste soort der snaertuigen behoort de Chelys, by Propertius Lyra testudinea, de eigenlyke harp met hare verschillende formen, van drie tot veertig snaren bezittende, als mede de lier van Lesbos en de Lesbische Barbitus. Tot de tweede soort behooren, behalven de eigenlyke Psalter, de Barbitos, de Sambuca en de Nabla.
De psalter, met de enkele vingers zonder slagveer bespeeld wordende, werd nog onderverdeeld in groote psalter of Magadis, met vyf of meer snaren bespannen, en in kleine of Pectis. De Barbitos schynt eene vedel te zyn geweest, terwyl de Nabla te gelyk van de psalter en van de harp had, doch slechts met éene hand en zonder slagveer bespeeld werd.
Het slagwerk verdeelt hy in klinkend en bommend. Het klinkend bestond in Cimbalen en Schellen of Ratels; het bommend in Trommels en Tamborynen.
Wy zullen ons met geen verder onderzoek omtrent de speeltuigen der ouden inlaten, maer aenmerken dat de meesten er van in de middeleeuwen bekend waren, waerby eenige, uit het Noorden en uit het Oosten afkomstig, mogen gevoegd worden. Roquefort haelt de volgende uit een middeleeuwsch gedicht aen:

Viole, Rubebe, guiterne 
L'enmorache, le micamon 
Citole et le psaltérion; 
Harpes, tabours, trompes, nacaires, 
Orgues, cornes plus de dix paires. 
Cornemuses, flajos et chevrettes, 
Douceines, simbales, clochettes 
Tymbre, la flauste brehaingne 
Et le grand cornet d'Allemaingne, 
Flajos de Saus, fistule, pipe, 
Muse d'Aussay, trompe petite, 

{==XI==} {>>pagina-aanduiding<<}

Buisines, èles, monocorde 
Oû il n'a qu'une seule corde 
Et muse de blet, tout ensemble 1. 

waerop hy de namen van eenige andere laet volgen, als: Chalumeau, araine, chifonie, chorum, clairon, estive, frestel, gigue, glais, graile, lyre, luth, loure, moinel, orloges, rote, simphans, triblère, tube, tympans.
Van Wyn geeft de volgende nederlandsche namen van middeleeuwsche instrumenten op: ‘Bazuinen; Bongen en Bommen, een soort van trommels; Cimbalen, verschillende Fluiten, Guitarren of Citers, Hakborden, Harpen, Hoirnen van veelerlei soort, Lieren, Linen, Luiten, Orgels, Pipen, waer door ik fynere blaasinstrumenten verstaa, welker Bespeelers, met eenen algemeenen naam, Pipers gezegd wierden, en die men niet slegts in dienst van groote Heeren, maar ook van de voornaamste Steden vondt. Nog vinde ik gewag van Roten, Speelraderen, Tamboeren, Trompen of Trompetten, Vedelen en Vlogels 2.
De meeste fransche namen verklaert Roquefort, naer wien wy den nieuwsgierige verwyzen, om ons enkel by de nederlandsche benamingen op te houden.
Basune, bosoene, bosine, busine, bazuin, van 't latyn Buccina, in 't fransch Bucine, Buxine, enz. een groot trompet, misschien waeraen een vlaggetje hing. Roquefort, op bl. 128, meent dat het Grand Cornet d'Allemagne met dit laetste prykte. Junius, in zyn Nomenclator, vertaelt het latynsch woord ook door zinc, hetwelk mede by Kiliaen te vinden is.
Bonge. Bilderdyk acht dat Bonge en Bom hetzelfde zyn en gelyk staen met Trommel. Hy steunt zich op Maerlant's Spiegel historiael, waeruit blykt dat op 't geluid der bonge de paerden verschrikten. Intusschen ziet men uit de aengehaelde plaets (zie in de geslachtl. het woord Bom) dat de bonge in de hand gehouden werd, wat op onze tegenwoordige trommel niet wel passen kan. In de reeds gemelde Oudvlaemsche liederen, onlangs door de vlaemsche bibliophilen uitgegeven, is het XXXVIIIe lied

{==XII==} {>>pagina-aanduiding<<}
aen de zoetluidendheid van dat speeltuig toegewyd. Men zal het uit het volgende genoegzaem leeren kennen:

	1
Het was een maecht in vreuchden rijch, 
Si wilde leren bonghen; 
Daer toe hadzoe hertze ende moet, 
Men wijsde haer also meesterlijch. 
Wanneer de snaren clonghen, 
Soe was so wael des bonghens vroet, 
Si sprac: ‘Wel, lieve meester mijn, 
Doet mi de snaren clinghen. 
Haer luden dinct mi zoeter zijn 
Dan alder duutsche zinghen. 
Nu geift mi vort, 
So mi behoort, dat recht accort; 
In ghere gheen ander dinghen. 


	2
Wat sal mi zelver ofte gold! 
In caens met al gheprisen 
Van der zoeter bonghen clanc, 
Anich den stoc in mijn ghewold; 
Ic doe mijns meesters wisen. 
Dan es de bonghe in haren ganc, 
Gheringhe slaen dat hoorter toe, 
Ende wel te pointe stellen..... 

En in het CXXIe lied van dezelfde verzameling:

	2
Dat bongen es vul der vroilicheit, 
Als men de bonge te pointe leit, 
Ende menre up speilt gheringhe. 
So men se dan gheringher sleit 
Te meer haer linze te zuetzer gheit..... 

Kiliaen vertaelt het woord door Tympanum id. Bomme: Junius geeft het niet op. Intusschen bewyzen de bovenstaende verzen dat de bonge ook met snaren bespannen was; ten ware ze eerder op 's meesters begeleiding duidden. Zie later op Santorie. Het woord linze beteekent hier trommelvel. In Ziemann's Mittelhochdeutsches Wörterbuch is linz verklaerd door theristra, pallia muliebria.
Cimbale. Thans nog bekend, gelyk Roquefort aentoont.
Fluit, was van onderscheidene soort, gelyk Van Wyn ons hierboven leert. In Houwaert's Handel der Amoureusheyt, 3e b., 1e spel, zegt de Gheest van Amoureusheden:

Slaet santorien, herpen, luyten en fluyten. 


{==XIII==} {>>pagina-aanduiding<<}

Junius vertaelt beide Tibia en Fistula door Pijpe en Fluyte. De Frestel der Franschen is het Pans fluitje, volgens Bilderdyk. Doch zie verder op Vlogel.
Guiterne, Citer is de Guitarre, de Cithara der ouden, welk woord Junius mede door Luyte vertaelt. Houwaert evenwel onderscheidt die beiden, wanneer hy in Pegasides Pleyn, 1e B., bl. 66, zingt:

Dat satter .... 
Die in tgroen amoreuse cluchten vertelden, 
En die ondertusschen met soete harmonije 
Op herpen, luyten, Cieters, songhen en spelden. 

De guiterne had vier snaren.
Hakbret, is de Sambuca der ouden, met vier niet even lange snaren bespannen.
Harpe, even als in de oudheid, het meest geacht muzykinstrument der middeleeuwen. Roquefort (Poés. fr., p. 114) merkt op, dat de schryvers de harp doorgaens vóor alle andere instrumenten aenhalen. Men vergelyke hiermede de bovenstaende verzen van Houwaert. Er waren verschillende soorten van Harpen, waeronder simphonien en armonien, vermeld in de Oudvlaemsche Gedichten, uitgegeven door jonkr Ph. Blommaert, I, bl. 50, doch wat volgens Roquefort (bl. 124), althans voor de simphonie, niet uitgemaekt is.
Hoorn. Het oudste instrument van dien naem zal wel de koehoorn geweest zyn, van waer naem en gedaente zyn bygebleven. In de middeleeuwen bestonden er hoornen van verschillende groote en gedaente, doch allen gekromd, waerdoor zy van de bazuinen onderscheiden waren. De romanhelden droegen een' hoorn aen den hals. By zyn sneuvelen te Roncevale blies Roeland op den zyne, dat de klank op zeven honderd mylen door Karel den Groote gehoord werd. Ook in de wachterliederen speelt de hoorn eene voorname rol.
Lier, komt in Roquefort's verklarende lyst niet voor, en ik herinner my niet dien naem by éenen onzer middeleeuwsche dichters gevonden te hebben. Het CLXXXIe lied dezer verzameling begint met de woorden:

Dat de lier een wijnvat ware. 


{==XIV==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dat overoud speeltuig moet dus in een of ander middeleeuwschen naem verborgen zyn. By de Grieken heette het χέλυς, dat is schildpad, om deszelfs gedaente. De vertaling van het grieksch woord was in de middeleeuwen Krote. Doch zie hieronder op Rote.
Linen. De Lyn schynt my toe het monocordion te wezen, waervan ik niet anders maken kan dan een speeltuig met éene snaer bespannen, en niet een zeetrompet, gelyk Roquefort (Poés. franc., bl. 130) beweert. Het fransch vers duidt dit overigens genoeg aen:

Monocorde 
Où il n'a qu'une seule corde. 

Aertshertog, later keizer, Karel leerde dit instrument bespelen, zoo als blykt uit de volgende rekening, getrokken uit de Arch. du Nord de la France. Valenc., t. III. ‘Aout 1508. A maistre van Viven, organiste, demourant à Lierre, la somme de trente et une livres cincq solz dudit pris que, par le commandement de mesdits seigneurs et de ma dite dame (la gouvernante) ledit receveur général lui a baillié et délivré comptant pour un manicordiom (sic) monté et accoustré comme il appartient, que mon dit seigneur a fait prendre et acheter de lui pour la dite somme par marchié fait avec lui pour icellui apprendre à jouer pour son desduit et passe temps, pour ce icy par sa quietance. XXXL. V.s.’ 1.
Luit. Op het woord Guitarre heb ik dit instrument reeds aengehaeld, en getoond dat het van de Citer onderscheiden is. Het diende evenwel, gelyk de guitar, den verliefden om aen de schoonen serenaden te geven: Houwaert in den handel der Amoureusheyt, 2e B. 1e sp., zegt:

Ghy jonghe Mechdekens ziet oock scherp toe, 
Wacht u wel voor des nachts gangherkens, 
Voor dees herperkens.... 
En voor dees zangerkens, 
Dees luyterkens 
't Zijn al bedriegerkens. 

Orgel. Volgens sommigen zou de kerkorgel van de Grieken

{==XV==} {>>pagina-aanduiding<<}
reeds bekend zyn geweest, volgens anderen in de vierde eeuw uitgevonden. Wat er van zy, Pepyn de Korte ontving de eerste een orgel van den griekschen keizer Konstantyn, bygenaemd Copronymus. Dezelve werd geplaets in sint Cornelis-kerk te Compiegne. Dat instrument, hetwelk een grooten invloed op den voortgang der muzyk heeft uitgeoefend, had eene zonderbare uitwerking op den geest des volks. De geschiedschryvers verhalen dat vele menschen, die voor het eerst het orgelspel hoorden, in verrukking vielen, anderen dood uit de kerk gedragen werden. Roquefort (Poés. fr., p. 101) twyfelt te regt aen dit laetste.

Pipe. Wy zagen onder het woord Fluit dat Junius (ook Kiliaen) Tibia en Fistula beide door Pijpe en Fluyte vertaelt. Deze schryvers moeten geloofd worden; doch in hun' tyd, de XVIe eeuw, bedoelde men er doorgaens de Ruispyp, Lollepyp mede, de gewone moezel of doedelzak. Het was het gewoon instrument dat men by dansfeesten, vooral te platte lande, gebruikte, van waer nog het spreekwoord: iemand naer zyn' pypen dansen. Dus ook in Houwaert's Handel der Amoureusheyt, 1e B., 2e Spel:

Hy moet den Pijper loonen, die danssen wille. 

In Everaert's battement van Stout ende Onbeschaemt, door Willems in 't Belgisch Museum (d. IV, bl. 42) beschreven, zegt een zwervend minnestrel: ic sal de bruloft pijpen. Richard Verstegen schreef de Tragedie van een Ruyspiip, waerin het instrument eveneens Pijp en Moesel, de bespeler er van Pijper, Moeselpijper en Moeselaer geheeten wordt. Ook Roquefort zegt: Pipe, sorte de grand chalumeau. Voor Moezel had men nog het woord quene, van Kiliaen vertaeld door Tibia utricularis, en dat hier voren op bl. ix als een serenadeinstrument voorkomt.

Rote. Volgens Bilderdyk Krote, de vertaling van 't latynsche Testudo, beteekenende Krote eene schildpad. Hy haelt daerby (Geslachtlijst, op het woord) de twee volgende merkwaerdige verzen van Vinc. Fortunatus aen:

Romanus lyrâ, plaudit tibi Barbarus harpâ, 
Graecus Achilliacâ, Crotta Brittanna canit. 


{==XVI==} {>>pagina-aanduiding<<}

Waeruit blykt dat het een Britsch snaertuig was, gelyk ook die van Wallis hetzelve Crwth of Grwth en den speler daerop Crythor noemen.

Volgens de getuigenis van Laborde (Essai sur la Musique ancienne et moderne, vol. I, p. 415) was in 't begin der XIIIe eeuw de Rote het modeinstrument. Een zeker lied heette by de Engelschen Roteswange, omdat het met begeleiding der Rote gezongen werd. Was nu dit speeltuig de Viool, gelyk Bilderdyk beweert? Ik hou het met Hoffmann von F. (Horae belg., VI, p. 198) en de oude glossen, die het door Lyra verklaren. Bilderdyk kan misleid zyn door Kiliaen, die Ghyghe verklaert door Chelis; doch het is verre van uitgemaekt te zyn dat Gyge en Viool hetzelfde snaertuig zouden zyn geweest: het tegendeel schynt waer. De woorden Rote, Vielle, uit het Estoire de Troie la Grant, aengehaeld by Roquefort (Poés. franç., p. 130), zyn in een fragment van den Trojaenschen Oorlog (Blommaert's Oudvl. Ged., I, bl. 50) vertaeld door Pleien, Vedelen; Gigen daerentegen staet er in de plaets van Orgue. Zou dit laetste, indien het nederduitsch woord de echte vertaling van het fransch zy, eenige overeenkomst kunnen hebben met

Speelraderen? Misschien verstond men door speelrad de draeiorgel, of wel de draeilier, een overoud instrument dat men nog by wylen langs de straten ziet wandelen.
Wanneer men nu nagaet dat de schryvers het eens zyn om te verklaren dat de harp by de Grieken den naem droeg van Chelys, by de Romeinen van Lyra; dat volgens Roquefort de Harp het meest geacht speeltuig der middeleeuwen, volgens Laborde de Rote in 't begin van de dertiende eeuw het modeinstrument was, dan mag men zich afvragen, of niet Vinc. Fortunatus in de bovenaengehaelde verzen van éen en hetzelfde speeltuig spreekt, by vier onderscheidene natien, by Grieken, Romeinen, Germanen en Engelschen, onderscheidenlyk genaemd? Als men van een anderen kant een middeleeuwschen dichter in een zelfden adem Harpe en Rote ziet bezigen, waervoor zyn nederlandsche vertaler Harpen en Pleien stelt, dan mag men beweeren dat omtrent de kennis van den waren naem veler middeleeuwsche speeltuigen nog veel duisters heerscht.

Tambour, Tamborijn, Taborijn, Tambuus, hetzelfde als Trom-
{==XVII==} {>>pagina-aanduiding<<}
mel, zegt Kiliaen. Nagenoeg gelyk aen het Tympanum der ouden, is de trommel echter van arabischen oorsprong, en kreeg eerst in de veertiende eeuw de form die wy er aen toekennen. Onder de zwervende minnestrels waren pyp en trommel veel in gebruik, waervan ik een voorbeeld in de aenteekening achter het CXIVe lied heb aengehaeld.

Trompe, trompet, waerschynlyk hetzelfde instrument dat thans nog de stads torenwachters bezigen, en van de Bazuin onderscheiden was. Men kende nog de (veer)trompe, thans tot de kinderspeeltuigen vervallen.

Vedel, Viool, nog onder dien naem bekend.

Vlogel, om zyne gedaente aldus genaemd, waerschynlyk het fransche Eles, dat Roquefort (Poés. fr., p. 180), niet zonder grond, meent hetzelfde te zyn als het frestel, ons Pansfluitje, het Syrinx der ouden.
Behalve deze door Van Wyn opgegevene speeltuigen, bezaten de Nederlanders er nog verscheiden andere; het is zelfs vermoedelyk dat zy van al de in Frankryk bekende gebruik maekten. Althans vind ik vermeld:
Akaren, by de Franschen Nacaires, een soort van kleine trommels of tymbalen, waervan de naem en 't gebruik uit het Oosten tot ons zyn gekomen. De Mooren en Araben noemen ze nog, volgens Roquefort (Poés. franç., p. 119) Naqr, Naqârah, de Hebreeuwen Nikra, de Egyptenaren Naqâri. In het bovengemeld CXXIe lied, door de Vlaemsche Bibliophilen uitgegeven, leest men:

Akaren, dat es wel also zoet, 
Als men de Const te rechte doet 
So gheift ze also zoet een clanc. 

Santorien. Ik heb het vers van Houwaert aengehaeld:

Slaet Santorien, Herpen, Fluyten en Luyten. 

Santorie, Santol, is het Psalterion, een soort van Citer met tien snaren bespannen. Barbazan schynt het verward te hebben met het Tympanon (Bonge), zegt Roquefort (Poés. fr., p. 112), wanneer hy zeî dat het Psalterion bespannen was met snaren van koper- en yzerdraed.

{==XVIII==} {>>pagina-aanduiding<<}

Schalmei, een soort van pyp, die een scherpen toon gaf, en thans nog niet geheel vergeten is. In het tweede boek van Reinaert de Vos, vs 3495, staet dit speeltuig vermeld:

Men danste den hofdans met manieren, 
Met trompen ende met Scalmeien. 

Deze aenhaling van speeltuigen wil ik sluiten met de volgende reeds vermelde verzen uit den Trojaenschen Oorlog, te vinden in de Oudvlaemsche Gedichten, uitgegeven door jonkhr Ph. Blommaert, I, bl. 50:

Gigen, harpen, simphonien, 
Pleien, vedelen, armonien, 
Salterion, sunbees, tympanon, 
Monocorden, chore, licion, 
XII instrumenten van musike, 
Ludde gevet beelde subtilike. 

Wat in 't oorspronkelyk fransch stuk: Estoire de Troie la Grant, waeruit de vlaemsche rymen zyn vertaeld, aldus luidt:

N'orgue, harpe, ne chyfonie, 
Rote, vielle, et armonie, 
Sautier, cymbale et tympanon, 
Monocorde, lire, et coron, 
Ice sont li XII instrument 
Que il sonne si doucement 1. 

Italië, dat zoo mild bedeelde land, is de zetel ook der verrukkelyke muzyk. Onder den schoonsten hemel van Europa spreekt men er de zoetste tael, en dit, gepaerd aen het levendig gevoel der inwoners, veroorzaekt, zegt men, dat het vaderland van Rafaël en Michel Angelo ook het vaderland is van Palestrina, van Carissimi, van Pergolesi, van Rossini. Doch het waren Nederlanders die de italiaensche schilderschool vormden, en het waren Nederlanders die van Italië den hedendaegschen klassiken bodem der muzyk maekten. Dit gebeurde in

{==XIX==} {>>pagina-aanduiding<<}
den tyd dat de burgerberoerten geene vreedzame schuilplaets voor de schoone kunsten in ons vaderland nog toelieten; vóor het jaer 1560 gaf de nederlandsche muzykschool den toon in Europa. De geboorte van de muzyk in het Westen had op nederlandschen bodem plaets, en Hucbald, een monik van Sint Amands in Vlaenderen, ten jare 930 overleden, gaf zyn' naem aen dat eerste tydvak. In volgende eeuwen, van 1380 tot 1660, een tydverloop dat drie tydvakken voor de toonkunst telt, was de nederlandsche smaek geheel voorheerschend 1.
Toen bloeiden opvolgelyk Du Fay, Okeghem, Josquin Du Prez en Willaert met eene talryke schare verdienstelyke zangers en komponisten aen hunne zyde.

{==XX==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wy zien, om niet van vroegere tyden te spreken, dat gedurende derdehalve eeuw de nederlandsche muzyk, naest de schilderkunst, den toon gaf aen Europa; ja, had het land mogen in gelukkigere omstandigheden blyven verkeeren, ongetwyfeld zou de toonkunst naest hare zuster haren zetel onder ons blyven behouden hebben. Want dat onze voorouders zoodanig in de muzyk uitmuntten, zal wel, behalven aen de aenmoediging hunner vorsten, aen hunne levendigheid en aen de toonrykheid hunner tael, even zoo als by de Italianen, zyn toe te schryven. Dat onze tael, ongemerkt wat de vryheid van vokaelverwisseling en inschuiving er aen toedraegt, voor het gezang allergeschikst is, bewyst de toonzin zelve der Nederduitschers, een gevolg van de gunstige vorming der spraek- of zangorganen, die zich steeds en overal naer den byzonderen aert der volksspraek wyzigen, en wederkeerig op deze inwerken.
Ook de algemeene beschaving der natie, van eeuwen herwaerts in krachtigen bloei, liet niet toe dat de muzyk achter hare zusters de schilder- en de dichtkunst stond. Reeds in 't begin der dertiende eeuw rigtten vorsten en steden muzykscholen op. Een bevelschrift van hertog Jan III van Braband, van 't jaer 1320, in 1361 en 1381 gewyzigd en bekrachtigd, bepaelt dat in de twee scholen van Brussel de jongens en de meisjes muzyk zullen leeren 1. In het begin der veertiende eeuw bezat Ypre eene tydelyke muzykschool 2; misschien ook Kortryk, indien men dergelyke vermoeden mag uiten volgens hetgene twee eeuwen later bestond. Wy vinden althans dat de beroemde inboreling dier stad, Pevernage, omtrent 1560 de muzykschool aldaer bestuerde. Volgens eene stedelyke ordonnantie van Delft, van 't jaer 1450, moesten meester en scholieren der latynsche school in de kerk zingen 3. Eene eeuw later gaf de Antwerpsche bisschop Sonnius, in 1571, een bevelschrift uit, waerby den scholieren geboden wordt, vóor het uitgaen der school het Vader ons, het Geloove en de Tien Geboden te zingen: ‘Item quod in singulis parrochiis sit schola pro juventute instituenda

{==XXI==} {>>pagina-aanduiding<<}
..... et (discipuli) cogantur Canere singulis diebus in schola ante egressum, sub certis cantûs notulis, orationem dominicam, symbolum apostolicum et decem praecepta, in lingua vernacula, etc.’ Dien ten gevolge deed gemelde bisschop uitgeven: ‘Een bequaem Maniere om Jonghers soetelijck by sanck te leeren, tgene dat alle kersten menschen moeten weten. T' Antw. we Anneet Tavernier.’ 1571, in-12 1. Zulk eene algemeene en eeuwenlange bezorgdheid voor het muzikael onderwys moest zoo wel gevolg als oorzaek van fynen smaek in deze afdeeling der schoone kunsten zyn, en het kon niet missen of de Nederlanden moesten een aenzienlyk getal groote zangers en groote komponisten voortbrengen, vooral onder een staetsbestuer als het burgondische was, steeds aen vermakelykheden overgegeven wanneer het niet door den oorlog was afgetrokken. Ook is het aental zangwyzen uit die tyden overgroot, schoon de meesten, even als de liederen zelve, verloren zyn gegaen, en slechts by name bekend gebleven door het er naer henen verwyzen by latere voortbrengsels. De eigenlyke volksliederen, en nog minder de wyzen er van, werden als algemeen bekend niet verzameld; degene welke in HSS. van vóor de vyftiende eeuw tot ons zyn gekomen, zyn van geestelyken inhoud en verwyzen op wereldlyke melodien zonder die op te
geven; of zyn het wereldlyke, ze waren onder het volk niet in omloop.
Hier doet zich eene gewigtige vraeg op, en welke de heer L.Ph.C. (Van den) B(ergh) bepaeldelyk tot my rigt 2. Hoe komt het dat zoo vele volksliederen, en bepaeldelyk romancen, een algemeen goed van den geheelen duitsch-skandinaefschen stam zyn, terwyl ze noch in Frankryk noch in Engeland zyn bekend, geheel het tegenovergestelde van 't gene met onze epische gedichten gebeurd is? Ik stem geheel in met hetgene de heer Van der Bergh daeromtrent zegt, namelyk dat de liederen uit den boezem van 't volk ontstonden, hetwelk geen Waelsch begreep, dat Skandinavië en Friesland er de minste aenspraek op hebben,

{==XXII==} {>>pagina-aanduiding<<}
dat Holland ze misschien slechts by leening kent, en dat velen den gelderschen tongval verraden. Het vaderland der germaensche romance is gewis Nederduitschland, dat altyd, in tegenoverstelling van Opperduitschland, den verhalenden toon boven den lyrischen beminde. Tusschen Maes en Ryn en in Westfalen in 't Oosten, tusschen de Schelde en de zee in 't Westen, waren de bodems, waer in de middeleeuwen de romance byzonder thuis behoorde. Hier voren merkte ik aen hoe de ruiter den ridder als dichter verving. Nu 't is bekend dat de inborelingen der Maes- en Rynlanden steeds de kern der nederlandsche ruitery uitmaekten; en gewis ook by hunne oostelyke en noordelyke geburen gingen zy den oorlog voeren, waer zy liederen gaven en namen. De natuerlyke gesteldheid dier hei- en boschlanden maekte derzelver inwoners geschikt voor het avontuerlyke leven: buiten den kryg moesten derzelver menigvuldige dichters de rykere landschappen bezoeken. De hollandsche graef Aelbrecht van Beijeren had onderscheidene sprekers aen zyn hof, welke hem van aen den voet zyns troons af tot uit Westfalen en Heidelberg toekwamen 1. In het midden der vyftiende eeuw zwierf onder anderen een beroemd Westfaling, die hofzanger geweest was van den hertog van Kleef, in Vlaenderen rond, Jan Van Soest namelyk, de vertaler in rynlandschen tongval van het nederlandsch gedicht De kinderen van Limburg. Van Soest verbleef lang te Brugge, waer de hofhouding was der hertogen van Burgonje; ook van Maria, naer wier hand de hertog van Kleef stond, en die met eenen duitschen, regt dichterlyken vorst huwde. Te Brugge ontdekte men onlangs eene verzameling van liederen uit die tyden, waeronder vele een gelderschen of rynlandschen tongval verraden 2. Ook de gebroeders Van Eyck, geborene Maeslanders, hielden zich te Brugge op, en vormden daer rondom zich eenen kunstenaerskring, waerin het hun aen landgenooten niet zal ontbroken hebben. Uit dien kring begaven zich vele kunstenaers naer Skandinavië; werwaerts later koning Christiern, de

{==XXIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
gemael van keizer Karel's zuster, gantsche koloniën van Nederlanders henen lokte. Schilder- en dichtkunst gaen hand aen hand, en ik twyfel niet of vele dier schilders zullen tevens dichters zyn geweest, gelyk Lucas De Heere, Karel Vermandel, en later Willem Van den Nieuwelandt, Wellekens en anderen waren. Toen vloeide Vlaenderen van dichters, vooral van volksdichters over, wonder wel in het lied slagende, zoo als Meyer getuigt 1, en Brugge was het levendige, vrolyke, dartele middelpunt, waer rynlandsche en vlaemsche zangers met elkander de volksliederen hunner streken verwisselden.

Eene andere zelfs meer algemeen by het volk werkende oorzaek, om niet van vroegere vorstelyke betrekkingen te spreken, waren de handel- en militaire betrekkingen tusschen Skandinavië, het noordelyk Duitschland en de Nederlanden. Er waren vele verhuizingen van kooplieden, zelfs, wat byzonder in aenmerking komt, van winkeliers, bier- en wyntappers, gelyk bekend is van Sibritte Willems, wier dochter Duiveke de minnares werd van Christiern 2. In die zelfde dagen, namelyk terwyl keizer Karel zyn glorieryken togt tegen Tunis volvoerde, nam Christiaen de derde, van Denemarken, Geldersmannen in dienst, en ging hy met den hertog van Gelderland een verbond aen tot het wederzydsch leveren van krygsvolk 3.

Drie voorname oorzaken hebben dus gelyktydig bestaen om onze romance naer Skandinavië over te brengen - de daer henen trekkende kunstenaren, onze zee- en kooplieden, en de geldersche ruiters of Snaphanen. Dit verklaert tevens waerom wy Nederduitschers van alle streken nagenoeg dezelfde romancen bezitten, terwyl de Skandinaven blykbaer er eenige van ons hebben overgenomen. Op gelyke wyze is het Wilhelmuslied door de Platduitschers, die in de legers van den prins van Oranje en zyner broeders dienden, in hun land verspreid, en menig volkslied, tot nog toe alleen aen deze of gene kant der Maes ont-
{==XXIV==} {>>pagina-aanduiding<<}
dekt, zal by nader onderzoek ook in andere dialekten gevonden worden 1.
Behalve het voordeel dat zy aenbrengen om verlorene liederen in een ander dialekt op te sporen, welke doorgaens gemakkelyk tot den oorspronkelyken text zich laten terug brengen, kunnen deze punten licht geven om den ouderdom der liederen na te gaen; waertoe twee andere voorname hulpmiddelen zich nog voordoen, namelyk het raedplegen der eerste rymregels als wyzen van latere liederen opgegeven, en de melodien zelve. Wat de rymregels betreft, vele vindt men terug in bundels tot de vyftiende eeuw behoorende. Zoo geeft Hoffmann von Fallersleben uit zyne twee HSS. met geestelyke liederen uit dien tyd, onder anderen de volgende op, die geheel of gedeeltelyk overeenkomen met aenheffen van in onze verzameling opgenomene liederen:

Het daghet in den Oosten. 
Het ghinghen twee ghespelen goet 
an gheenre wilder heiden. 
Het scaecte een goet scakerkijn. 
Het viel een coelen douwe. 
Hoe lichdy nu ende slapet 
mijn alrescoenste vrouwe. 
Ic clam den boem al op. 
Ic sach mijn here van valkenstein. 
Ic stont op hoghe berghen, 
ic scencten den coelen wijn. 
Ic weets een molenarinne 2. 

Vroeger wyzigde de tael van het lied zich naer den tyd; doch wat ons van vóor de zeventiende eeuw in de levende spraek overbleef, is in den mond van 't volk niet veranderd, een bewys dat de dichter er de hand sedert niet meer aen gehad heeft.

{==XXV==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wat de muzyk aengaet, die moet toch voor deskundigen niet moeijelyker tot een zeker tydperk terug te brengen zyn, dan voor anderen een dicht- of prozastuk. Elke eeuw drukt haer eigen karakter in de voortbrengselen der kunst, - der muzyk gelyk der schilderkunst en der poëzy. Tot in deze laetste dagen evenwel had de middeleeuwsche toonkunst, ten opzichte van haer wezen en karakter, minder dan de schoone kunsten en letteren de nasporingen der geleerden aengezet. Doch ook deze bajert is begonnen op te klaren, sedert dat een Kalkbrenner, een Kiesewetter, een Fétis, een Coussemaker de hand aen 't werk hebben geslagen. Dat deskundigen tot nog toe het zelden eens zyn omtrent het overbrengen van oude zangwyzen, dat moet ons niet verwonderen. In de middeleeuwen schynt men nooit de woorden onder de muzyk gesteld te hebben: men schreef afzonderlyk de stippen, zonder maetverdeeling, doorgaens zonder sleutel. Een voorbeeld van dit verschil in opvatting heb ik bygebragt onder Nr CXLIII, eene proeve van ontcyfering, het eerst door Willems gewaegd. Wat zal het zyn met de overzetting der melodiën van de Oudvlaemsche Liederen uit de XIVe of XVe eeuw, uitgegeven door de Vlaemsche Bibliophilen, waerin doorgaens noch toon noch maet aengewezen is? Ik kan niet beter doen dan het gevoelen van een bevoegden regter deswegens aen te halen. Ik had aen den heer Coussemaker zyne meening gevraegd omtrent Willems' overzetting der muzyk van het reeds gemeld lied Nr CXLIII, alsmede over de stippen van een viertal liederen uit den bundel door de Vlaemsche Bibliophilen in 't licht gezonden. De beroemde schryver over Hucbald antwoordde my het volgende: ‘Blykbaer is de noteering der liederen, welke gy my hebt toegezonden geene regelmatige, het muzikael rythmus aentoonende: ik beschouw ze slechts als eene vereeniging van mnemotechnische teekenen voor de intonatiën..
Het door Willems vertaelde lied 1 bezit eenen sleutel, die tot rigtsnoer dient; de dwarsstrepen wyzen de kadans aen. Maer de vier andere door u gezonden bezitten niet éen teeken van dien aert. Daerom komt derzelver overzetting my moeijelyker voor, en het is slechts met huivering dat ik u den uitslag

{==XXVI==} {>>pagina-aanduiding<<}
van eene myner proeven mededeel.’ Gewigtige bezigheden benamen den zoo bereidwilligen geleerde den tyd om de woorden op zyne overzetting te passen. Intusschen heeft een veelbelovend jonge toonkunstenaer, de heer Vander Spurt, op myn aenraden, zich aen 't werken gesteld of hy niet eenige van gemelde melodiën zou kunnen ontcyferen. Na inzage van het gene de heer Coussemaker had overgemaekt, heeft de jonge toonkunstenaer, niet zonder zyne schroomvalligheid te kennen te geven, het gewaegd zyne overzetting my te overhandigen. Ik deel hier beide bewerkingen, als ook het oorspronkelyke, mede, met de hoop dat over den ouderdom en het wezen der honderd vyfen-veertig melodiën, in dien bundel vervat, eenig licht mogt opgaen, tot voordeel der kunst en harer nog zoo duistere geschiedenis. Ik deel vooraf de eerste strofe van 't lied (het 53e in den bundel) mede. Ze luidt aldus:

Een wijf van reinen zeden, 
Vulmaect van allen leden, 
Hovesch ende vroet, 
Die heift mi ghebeiden 
In ghestadicheden 
Te voughene hertze ende moet; 
Quaet aeste es al ontspoet. 

Oorspronkelyke stippen:

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    

Eerste overzetting:

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==XXVII==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tweede overzetting en onderplaetsing der woorden:

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Een wijf van rei-nen ze - - den, vulmaect van al - len le - den, vul- 
maect van al - len le - - den, Ho-vesch en - de vroet en - de vroet Die 
heift mi ghe - - bei-den in ge - - sta - dig - he - - - den, 
Te vroughene hert-ze ende moet; quaet aes - te es al ontspoed, quaet 
aes - te es al ont - spoed. 

In meer ernstig geschil raekte Willems ten opzichte der melodiën, door hem uit de Souterliedekens overgenomen. Deswegens was myn vriend, die my weleens zeide dat Fétis nagenoeg zyn gevoelen bytrad, in eene belangryke briefwisseling getreden met den heer Coussemaker. Deze geleerde zag in de wyze, waerop W. de oude melodiën verklaerde, veel willekeurigs, tegenstrydig met de regels der oude toonzetting. Zoo schreef W. het overschoone Het daget in den Oosten in de mate van drie, terwyl het integendeel van vier tyden zoude zyn. ‘De uitgave welke gy bezit 1,’ luidt het in een geschrift van den geleerde

{==XXVIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
uit Hazebroek, van 20 april 1846, ‘wyst, even min als die van 1554, onder my berustende, de maet aen van dit gezang; het is echter in twee tyden, hetgene overigens de melodie aenwyst. Doch er kan geen twyfel daer omtrent meer overschieten, wanneer men de latere uitgaven, bepaeldelyk die van 1584 raedpleegt. Diesvolgens dunkt my dat men deze melodie volgenderwyze hoefde te stellen:

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Het da - ghet in den oos - - ten het lich - tet 
o - ver-al - - - - - hoe wei-nich we-tet mi-ne 
Lief - - - ste waer dat ic he- 
- nen sal - - - - 

Na het verschynen der tweede aflevering, waervan Willems slechts de twaelf eerste liederen XLIX-LXI voor de pers gereed heeft gemaekt, schreef my de heer Coussemaker over de daerin opgenomene melodiën het volgende: ‘By het doorloopen dezer aflevering heb ik met smarte opgemerkt dat onderscheidene uit de Souterliedekens getrokkene melodiën dermate verminkt zyn, dat ze schier onkennelyk zyn geworden. Zoo zyn de Nrs 52, 62 en 66 overgebragt in ternaire maet, terwyl ze in de uitgaven het merk der binaire moeten dragen. Nr 69, in Willems' uitgave deels in drie-, deels in tweemaet gesteld, staet in de Souterliedekens gantsch in de tweemaet.

{==XXIX==} {>>pagina-aanduiding<<}

In andere liederen zyn er verminkingen, waervan ik de reden niet bevroed. Zoo heeft, by de overzetting, Nr 35 geheel zyn oorspronkelyk karakter verloren. In de achteraen geplaetste aenteekening berispt Willems professor Hoffmann von Fallersleben wegens het overbrengen dezer melodie deels in de maet van 6/8 deels in die van vier, en hy voegt er by dat het volk nooit eigenlyk de muziekmaet in acht neemt. Verstond Willems daermede dat het volk niet steeds stiptelyk op de quantiteit van al de noten lette, dat het op sommige lettergrepen meer of min staen bleef, over andere heenslibberde, dat geef ik hem toe; maer heeft hy daermede willen te kennen geven dat het volk nooit een bepaeld rythmus had, en op eene willekeurige wyze zong, dat ware een grove misslag. Ik kan aen dergelyk een stelsel alleen de bovengemelde verminkingen toeschryven.’
Op zulke stellige woorden van een' ervaren man in de kunst kan ik slechts door daedzaken antwoorden. Vooreerst verklaer ik dat geen der vier opgenoemde overzettingen van Willems is. Op de Nrs 52 (lees 51) en 66 komen wy welhaest weder. Het eerste dezer en Nr 62 nam ik van Kretzschmer, Nr 69 uit de Horae Belgicae, over, zoo als ter plaetsen vermeld staet. Wat Willems bedoelde met de woorden: ‘dat het volk nooit eigenlyk de muziekmaet in acht neemt’, dat legt hy, dunkt my, uit in zyne Mengelingen, waer hy bl. 289 en volg. zegt: ‘Opmerkelyk is het, dat deze en dergelyke stukken zeer slecht berymd zyn; welk gebrek men in de andere voortbrengselen van oude nationale dichtkunst zoo niet ontmoet. Dit had zyn grond, zoo my dunkt, in de Melodie, waerby het meer op den toon, dan op den letterklank der sylben aenkwam. Waer de stem een trillo maekte, als, by voorbeeld, op de i van mijn, si; ontwinden en leiden [zie deze kwansuis rymende woorden, aldaer bl. 297 en 299], daer was de gelykluidenheid, door de vokael, voor het gehoor allezins voldoende. Het woord dan, lang aengehouden zynde (da-n), kon dus met alle rymwoorden op aen eindigende, gepaerd gaen, enz. Korte en lange regels pasten op elkanderen, wanneer maer de cadance goed uitkwam; in dier voege byna, gelyk onze geestelyken de lange en korte versen der Psalmen doen overeenstemmen 1.’

{==XXX==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tot zoo verre over het muzikael gedeelte, waer ik my niet bevoegd acht tusschen te komen. Het valt slechts te bejammeren dat Willems niet vroeger aen het herhaeld verzoek zyner vrienden, om zyn werk uit te geven, het oor heeft geleend. Zekerlyk hadden wy dan eene doorwrochte verhandeling uit zyne handen mogen ontvangen, welke menigen eisch zou voldaen hebben.
Wat het letterkundig gedeelte betreft, elkeen weet dat Willems meer dan het vierde eener eeuw aen het opzamelen geweest is; en nogtans moet ik bekennen dat zyn byeengebragte schat gering was, in vergelyking van hetgeen hy had kunnen verzamelen, zoo uit boeken als onder 't volk in de steden en te platte lande. De hier achter volgende lyst van liederenboeken bewyst hoe overvloedig onze schat nog is, maer tevens dat er behoefte bestaet aen een kritisch overzicht dier verzamelingen. Willems bezat er betrekkelyk weinig; doch des te ryker was hy aen uitlandsche, wat hem ter vergelyking wonderwel te stade kwam. Enkele vrienden bragten het een en ander uit den mond des volks over. Hoe ryk van dezen kant wy nog zyn, en hoe nuttig deze bron voor de studie van 't volkslied en van de volksmuzyk is, bewyst het weinige, sedert myne bemoeijing met deze uitgave door my verzameld. Deze wyze van verzamelen levert echter menigvuldige bezwaernissen op. Het volk, en vooral buiten, waerhenen men zyne aendacht meest te rigten heeft, wantrouwt de aenzoeken tot mededeeling; en het is als 't ware by verrassing dat men een lied of eene sage magtig wordt.
Aenteekeningen liet Willems weinig na: zyn werk zat hem in 't hoofd. Wat hy had opgeschreven, was grootendeels voor hem alleen bruikbaer. Waer het mogelyk was, heb ik het als zyn eigendom aengevoerd. Een tamelyk aental spreekwoorden en spreekwyzen, aen muzyk en lied ontleend, door hem byeen vergaderd, heb ik alfabetisch gerangschikt, overtuigd zynde dat ze hier gevoegelyk plaets mogen nemen: ze zullen meer dan éenen welkom zyn:

Altyd het zelfde liedeken. 
Altyd koekoek éenen zang. 
Altyd koekoek éenen toon. 
Alle noten zyn niet goed voor den zanger. 
Binnen zingen, buiten schreijen. 
C'est bon, zei Pier la la. 

{==XXXI==} {>>pagina-aanduiding<<}

C'est bon pour vous, dat zeyt de Wale. Houwaert. 
Daermeê is 't liedjen uit. 
Dat gaet een toontje te hoog. 
Dat gaet te grof. 
Dat liedeken is hem wat te hoog. 
Dat liêken hebdy zoo dikwils gezongen. 
Dat zynze niet die Wilhelmus blazen, zei Hansken van Gelder. 
De beste zang verdriet ook wel. 
De oude deuntjes zyn de beste. 
De speelman zit nog op 't dak. 
De zang en sust geen maeg in slaep. 
De boventoon zingen. 
De vogels die vroeg zingen worden van de kat geknapt. 
Die goed zingt laet zich kwellen. 
Droevig zingt ook. 
Een goed lied mag men driemael zingen. 
Een zoet gezang, een zoet woord, 
bindt droefheid aen een vaste koord. 
Gy zingt altyd den zelfden zang. 
Goede zingers drinken gaern. 
't Gerucht is meer als de noten. 
Heesch wil altyd zingen. 
't Is een man als David, had hy maer eene harp. 
't Is niet al goud dat er blinkt, 
't Is niet al bly dat er zingt. 
't Is 't oude deuntje. 
't Is wildzang. 
't Liedeken van verlangen. 
Hy heeft veel noten op zynen zang. 
Hy vedelt voor de dooven. 
Hy zal daer geen liedjes van dichten. 
Hy zal wel klein leeren zingen. 
Hy zingt een deuntje op zyn eigen hand. 
Hooge zang vermoeit. 
Ik ken de wyze, wist ik de woorden. 
Men zou er een liedje van dichten. 
Met uw galgeliedje! 
Moeten is bedwang, 
krysschen is kindergezang. Kortryk. 
Niet al die zingen zyn verblyd. 
Oude liedjes zyn de beste. 
Schik naer den tyd uwen gang, 
zing hoog' of leegen zang. 
Schoon gezang duert niet lang. 
Schreeuwen en zingen is twee. 

{==XXXII==} {>>pagina-aanduiding<<}

Schreijende kinders maken zingende moeders. 
Slecht zingt eerst. 
Speel op de ruispyp dat 't de boeren niet verstaen. 
Swanen sane singen. 
Wel spreken gaet voor zingen. 
Wie heeft van zyn leven zulke toonen gehoord? 
Wie lydt die bidde, 
wie verblydt die zinge. 
Wy zullen er discant van zingen. Houwaert. 
Zangers keel is altyd droog. 
Zing naer vaders wyze. 
Zoo d'oude zongen, zoo piepen de jongen. 

By Willems' overlyden was ik er niet op voorbereid, om de zware taek van de voortzetting dezer uitgave op my te nemen. Overtuigd evenwel van het nut, dat daermede aen den volksgeest te doen was, besloot ik het begonnene werk te voltrekken. Een eerste moeijelyk punt was het verzamelen der melodiën, waervan ik op verre na geen genoegzamen voorraed tusschen Willems' papieren vond. Ik maekte eene alphabetische lyst der genen, welke ik in een tiental liederenboeken met muzyk, uit de zestiende en zeventiende eeuwen, vinden mogt. Deze lyst had ik hier ingelast, indien ik niet van hare onvolledigheid overtuigd ware, al beloopt ze tot een getal van byna acht honderd. By eene minder haestige kennismaking met de stof, ware ik ook in staet geweest een ruimer getal melodiën mede te deelen, gelyk blyken kan uit de Nrs LXXVIII en CXI. Ik merkte te laet dat de wyze van het eerste, doch zonder het referein, in de Souterliedekens, ps. I, die van het andere in den Bellerophon bewaerd is. De door my opgespoorde melodiën werden nagezien of overgezet door den heer R.-J. Van Maldeghem, te Brussel 1, terwyl degene welke het my gelukte uit den mond van 't volk op te vangen, door den heer Reylof genoteerd zyn. Waer andere persoonen zich omtrent onze uitgave verdienstelyk maekten, heb ik ter plaetse vermeld. Zy nemen hier allen nogmaels myn hartelyken dank aen.
Aen den titel: Vlaemsche Liederen, in een beperkten zin opgevat, heb ik my niet gebonden gerekend. Buiten de vorsten-
{==XXXIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
en historieliederen kan men toch moeijelyk nagaen waer de meesten oorspronkelyk thuis behooren. Of zyn zelfs deze laetste hollandsch of vlaemsch om dat men ze aen deze of gene kant der Moerdyk bewaerd vond, gelyk waervan Pels, in zyn Gebruik en Misbruik des Tooneels, zingt:

En dag'lyks zingt men op der oude Barden trant 
Noch liedekens van de oude, en jonge Hillebrand, 
Van Velzen, Rypelmonde, en Raephorst, en van Gelder, 
En Heeroom Knelis, by de boeren klaar, en helder, 
Luidkeels ter borst uit met een bly of droef gelaat, 
En vreugd, of aandacht na de stof, daar 't lied op slaat? 

Voor Willems zelven was het duidelyk dat deze opvatting van den titel hoogstens op beide gemelde soorten toepasselyk kon zyn. En nog hoe menig historielied nam hy niet op, waervan het hem onmogelyk ware geweest het eenmael uitsluitelyk bestaen op Zuidnederlandschen bodem te bewyzen? Het was hem ook bekend dat het meest populaire onder onze oude liedjes, dat van 't Paterken, gezongen wordt zoo verre als onze tale klinkt; en zyn gezond oordeel zeî hem, aengezien vele onzer liederen ook in onderscheidene overrynsche en overemssche tongvallen bestaen, dat het niet missen kon of ze moesten even zeer door de meeste nederlandsche gewesten verspreid zyn.
Ook aen het woord Oude van den titel achtte ik my niet ten strengste gebonden. In vond in Willems' muzykboek het Nr XCI met eene onvolmaekte notatie, en ik zie niet waerom ik dan Nr CLXXIII zou voorby zyn gegaen. De geschiedenis van 't laetste lied dezer verzameling kent men uit myne aenteekening. Met het opnemen van nieuwere liedjes ben ik evenwel omzichtig te werk gegaen: ik had anders eene ruime greep kunnen doen in sommige algemeen verspreide deuntjes, als daer zyn: Waer kan men beter zyn, Klaes en trouw uw leven niet, De Brug is in het water gevallen, enz. Doch men weet dat de muzyk van deze, misschien ook de woordentext, uit vreemde operas is overgenomen. Hoe wenschelyk het ook zy dat ze voor ondergang bewaerd blyven, ze mogten in onzen bundel geene schuilplaets vinden.
Ten einde de nazoekingen omtrent het nederlandsch lied te vergemakkelyken, wil ik hier eene zoo nauwkeurige lyst opge-
{==XXXIV==} {>>pagina-aanduiding<<}
ven der bestaende bronnen, als het my mogelyk is geweest te verzamelen. Misschien zal de overgroote schat onzer liederenboeken, waervan deze lyst gewis op volledigheid nog niet roemen mag, menigeen uitlokken om zyne byzondere aendacht te vestigen op eene afdeeling in onze letterkunde, welke tot in deze laetste dagen, zelfs door voorname geleerden, op zyde gezien werd.


Werken, waerin over het Nederlandsch Lied of de Nederduitsche Muzyk en Zangers gehandeld wordt, of waerin Nederlandsche liederen zyn opgenomen.


Prysverhandeling over het nationaal nederlandsch Gezang, door Dirk Van der Reiden. Amst. 1802, in-8o.

Altdeutsche Wälder von Grimm.

Sammlung Deutscher volkslieder, nebst flamändischen und französischen volksliedern, mit melodien. Herausgegeben von Büssching und Von der Hagen. Berlin 1817, in-12. De melodiën in een afzonderlyken band.

De vlaemsche en fransche liederen in dezen bundel vervat, alsmede derzelver melodiën, zyn mondelyk medegedeeld door mevrouw Von der Hagen, geboren Marie Josephine Van Reynack, uit Brussel afkomstig. De vlaemsche, ten getale van elf, zyn naer de hoogduitsche uitspraek geschreven. - Deze byzonderheden ben ik verschuldigd aen mynen vriend den heer Isidoor Heye, die dezelve houdt van prof. F.H. Von der Hagen zelf, zynen voormaligen meester by de hoogeschool te Berlyn.

Mengelingen van historisch-vaderlandschen Inhoud, uitgegeven door J.F. Willems. Antw. 1827-1830, in-8o. Met muzyk.

Mengelwerk, uitgegeven door Scheltema.

Het Slot te Muiden, door Koning.

Letterkundig Overzigt en Proeven van nederlandsche Volkszangen sedert de XVe eeuw, door Mr J.C.W. Lejeune. 's Gravenh. 1828, in-8o.

Verhandelingen over de vraag: Welke verdiensten hebben de Nederlanders vooral in de XIVe, XVe en XVIe eeuw in het vak van toonkunst verworven? Amst. 1829, in-4o. Met muzyk. - Door Kiesewetter en Fétis. - Bekroond door het koninklyk nederlandsch Instituet.

Altholländische Volkslieder. Gesammelt und übersetst von Wolff. Berlin, 1832, in-8o.

Anzeiger für Kunde der teutsche Vorzeit, von F.J. Mone. Karlsruhe, 1832-1839, 4 deelen in-4o.

Holländische Volkslieder. Gesammelt und erläutert von Dr Heinrich Hoffmann. Breslau, 1833, in-8o. Maekt het tweede deel uit der Horae belgicae.


{==XXXV==} {>>pagina-aanduiding<<}

Geschichte der europäisch-abenlandischen oder unserer heutiger Musik. Darstellung ihres Ursprungs, ihres Wachsthums und ihrer stufenweisen Entwicklung, von dem ersten Jahrhundert des Christenthums bis auf unsere Zeit. Von K.K. Hofrath Kiesewetter. Leipzig, 1834, in-8o.

Biographie universelle des Musiciens, par Fétis. Brux. 1835-1844, 8 vol. in-8o.

Belgisch Museum, uitgegeven door J.F. Willems. 1837-1846. 10 deelen in-8o.

Jaarboekje voor de doopsgezinde Gemeente in de Nederlanden voor 1837, uitgeven door prof. Samuel Muller. Amst. in-12.

Übersicht der niederländische Volks-Literatur älterer Zeit, von F.J. Mone. Tubingen, 1838. in-8o.

Verhandeling over de nederlandsche Dichtkunst in Belgie, sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella, door F.A. Snellaert. Brussel, 1838, in-4o.

Deutsche Volkslieder mit ihren Original-Weisen, von A. Kretzschmer. Berlin 1840, twee deelen in-12.

Mémoire sur Hucbald et sur ses traités de musique, par E. De Coussemaker. Paris, 1841, in-4o, pl.

Kerkelyk Dordrecht, door G.D.J. Schotel. Utrecht, 1841, 2 deelen in-8o.

Letter- en oudheidkundige Avondstonden, door G.D.J. Schotel. Dordrecht, 1841, in-8o.

Notice sur les Collections musicales de la bibliothèque de Cambrai et des autres villes du département du nord, par E. De Coussemaker. Paris, 1843. in-8o, pl.

Alte hoch- und niederdeutschen Volkslieder mit Abhandlung und Anmerkungen herausgegeben von Ludwig Uhland. Suttgart, 1844. - in-8o.

Is de Nederduitsche taal minder dan andere talen voor den zang geschikt? (door J. Wap) in-8o.

Esquisse historique de l'École de musique flamande au moyen-âge, par De Ring, in de Messager des Sciences historiques. Gand, 1848, p. 129 et suiv.

Over het Wilhelmus-lied in 't byzonder schreven G.J. Gales, Schotel, Van Someren, Scheltema (Vaderlandsche Letteroefeningen, 1814. Mengelwerk, bl. 109) en Willems (Belgisch Museum, deel I, bl. 372).



Naemlyst van eenige voorname liederenverzamelingen in handschrift.


Mystieke Liederen van eene non uit de XIIIe eeuw, berustende in de burgondische Bibliotheek. Zie myne Verh., bl. 75, alsmede Bibliotheca Willemsiana, No 4766.

Gemengde Liederen uit de XIVe eeuw, berustende in de koninklyke Bibliotheek te 's Gravenhage, bekend onder den naem van handschrift

{==XXXVI==} {>>pagina-aanduiding<<}
van Graef Jan van Nassau. Zie Letterbode, 1821, Nr 52, en Lejeune, Letterk. Overzicht, bl. 16.

Verhalende, Minne- en Drinkliederen uit de XIVe of XVe eeuw, toebehoord hebbende aen Lodewyk van Gruuthuse, te Brugge. Deze belangryke bundel, waerin de muzykstippen voor elk lied bewaerd zyn gebleven, is thans uitgegeven door de Vlaemsche Bibliophilen, en staet hier onder in de lyst der gedrukte verzamelingen beschreven.

Geestelyke Liederen, geschreven in 't jaer 1400. Zie Bibliotheca Meermanniana, Nr 1042.

Geestelyke Liederen uit de XVe eeuw, op perkament, toebchoorende aen Hoffmann von Fallersleben. Zie Horae belg., I, p. 110-113, en II, viij.

Geestelyke Liederen uit de XVe eeuw, op papier, toebehoorende aen denzelfden eigenaer. Zie Horae belg., I, 113-114, en II, viij.

Oude Liederen, weleer in 't bezit van Huydecoper. Zie zyne Proeven van Tael- en Dichtkunde, II, bl. 120.

Dans- en Minneliedekens, in het begin der XVIe eeuw gedicht of verzameld door Anthonius Ghiselers; in-4o. In 't bezit van prof. Serrure, te Gent. Zie myne Verhandeling, bl. 185.

Minneliederen uit de XVIe eeuw, te Doornik berustende. Zie Mone's Übersicht, bl. 200, § 280.

Het zoogenaemd handschrift van meest onuitgegevene liederen van Anna Byns, geschreven omtrent het jaer 1540, op papier, in langw. klein 8o, hier vermeld om de melodiën, welke men op de laetste bladzyden vindt. Willems, wien het toebehoorde, heeft er eenige refereinen in 't Belgisch Museum uit geplaetst en eenige melodiën uit overgenomen. Het behoort thans aen de burgondische Bibliotheek.

Geestelyke Liederen uit het begin der XVIIe eeuw, te Brussel. Zie Mone's Übersicht, bl. 149.

Liederen van Catharina De Backere, denkelyk eene Gentsche dichteres, die tusschen 1574 en 1578 schreef. Het handschrift bezit de boekhandelaer J.L. Jacob, in den Haeg. Zie Aanhangsel op het Woordenboek van Witsen Geysbeek, op den naem.

Liederen van Barthol. Boeckx, rederyker van Lier, berustende in de burgondische biblotheek (Nr 14275 van het inventaris). Zie twee artikels van Willems over deze verzameling, in 't Belg. Mus. 1844, bl. 461-471, en 1845, bl. 196-205.

Liedekensboek met emblemata, papieren HS. van 't jaer 1635. Was vroeger het eigendom van Willems, die er voor deze verzameling gebruik van maekte. Het behoort thans aen de burgondische Bibliotheek.

Deze bundel schynt door eenen Antwerpenaer geschreven, blykens het 62e lied, en behoort, naer myn inzien, tot de zoogenaemde Jufferboekjes, door vrienden en bekenden eener jonkvrouw samengesteld, of uit gedrukte boekjes afgeschreven. Zie over dergelyke verzamelingen Schotel Letter-, en Oudheidkundige Avondstonden, bl. 73, en 104 aent. 37.


{==XXXVII==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vooijsen uijt de Singenden Swaan, Paradijs en Enige Nieuwe Misse...... Barbert Krückestoel. - Cantiones sub Elevatione; en vooijsen uit den Singenden Swaan en Paradijs, overgeset op een Cantus sleutel door myn V.B. Sneeu, 1740. Barbert Krückestoel. Anno 1731. 2 deelen groot in-4o, toebehoorende aen de maetschappy van Leiden, voor wie dezelve aengekocht zyn in november 1843, in de verkooping der bibliotheek van wylen den hoogl. J. Lenting, te Groningen.

Eene verzameling van latynsch kerkmuzyk, waeronder een Stabat Mater, doch niet van Pergolesi, van eenige nederlandsche geestelyke liederen, en van een groot getal melodiën uit de 16e, 17e en 18e eeuwen. Zoo als uit den titel blykt zyn deze laetste getrokken uit de Singende Swaan, het Paradys, of het Paradyshofken, volgens een der verslaggevers over de waerde van 't werk, prof. Kist. Ik heb geenen dezer bundels mogen inzien; zelfs is de laetste my alleen door deze aenteekening bekend. Ik bezit het Kleyn Paradysken, waerin de zangwyzen echter zelden overeenkomen met degene in deze bundels vervat. Vele dezer wyzen, eenige in de twee bundels tegelyk voorkomende, vond ik terug in den Amsterdamsche Pegasus, den Bellerophon, Het Prieel der geestelijcke melodie, den Geestelijken Leeuwercker en Den blijden Requiem, doch een aenzienlyk getal mogt ik in 't gene ik by de hand had niet aentreffen.

Willems' eigen HS., op gewoon schryfpapier, in-4o, van honderd elf bladzyden, en bevattende 108 liederen, veelal begeleid van aenteekeningen. Van deze liederen zyn er:


In 't nederlandsch, met muzyk	57
In 't nederlandsch, zonder muzyk	40
In 't hoogduitsch, zonder muzyk	1
In 't skandinaefsch, met muzyk	1
In 't fransch, met muzyk	3
In 't fransch, zonder muzyk	4
In 't latyn, met muzyk	1
In 't latyn, zonder muzyk	1

Er bestaen gewis nog meer HSS., vooral uit de twee laetste eeuwen. Zoo vindt men geheele of gedeeltelyke liederenverzamelingen vermeld in de Bibliotheca Hulthemiana MSS., onder Nrs 199, van 't einde der XVIe en 't begin der XVIIe eeuw, 200 van omstreeks het jaer 1600, 201 van omstreeks het jaer 1636, en 201 uit de XVIIe eeuw. Men weet dat de boekverzameling van Van Hulthem thans in de burgondische bibliotheek versmolten is. Ook ontmoet men somtyds in de burgerhuizen eenig liedjesboek, doorgaens na het midden der XVIIe eeuw geschreven.



{==XXXVIII==} {>>pagina-aanduiding<<}

Naemlyst van gedrukte Liederenverzamelingen, zynde veelal zoogenaemde Volks- of Blauwboekjes.

Die met eene D geteekend zyn behooren tot de verzameling der Doopsgezinde gemeente, en staen meestendeels vermeld in het boven aengehaeld Jaarboekje voor 1837, uitgegeven door prof. S. Muller; die met eene H. zyn vermeld door Hoffmann von F. in zyne Horae belgicae; die met eene P komen voor op een ‘Register van verscheide zoorten van Lied- en andere Boeken, welke te bekomen zyn by de Erve van Hendrik Van der Putte, t'Amsterdam,’ - dat gevonden wordt achter: ‘De Zingende Kramer of vermakelyke Krispyn, kamerspel door Jacobus Rosseau. t'Amst. zonder jaertal, by gemelde uitgevers, in-8o; die met eene W zyn opgegeven door Willems in zyne Mengelingen. In het opmaken dezer naemlyst ben ik veel verschuldigd aen de hulpvaerdigheid van den heer J.J. Nieuwenhuijzen, te Amsterdam, die eene ryke verzameling liederenboeken bezit.


1Admiraal van Holland (De Opper). Amst., zonder jaertal. B. Koene; in-8o.

2Anglier-hof (Reynburgs) beplant met alle de Wercken en Liedekens, die op hetzelve Rethorices beroep verhandeld zyn. Begonnen 26 Mey 1641. Leyden 1641, in-4o. (Cat. Viron, No 2400.)

3Apoll (Den lacchenden) uytbarstende in Lof- en Puntdichten, Aardige Quinkslagen, nieuwe voysen, vermakelyke Minnezangen: voor alle Zang-lievende Juffers, en vrolyke geesten. Den laatsten druk vermeerdert met de Nieuwste Wysen, enz. Amst. 1670, in-4o. W.

4Apollo ofte gesangh der Musen. Amst. 1650, langw. (Cat. Viron, No 2432.) Wordt by Schotel onder de werken van Bredero opgegeven. Zie L.- en oudh. Avondst., bl. 106.

5Apollo's Kermisgift, 3 deelen in-8o. Amst., Abr. Conelis (1740-1750). in-8o. (Daerachter gewoonlyk: Apollo's Nieuwe-jaarsgift, - Praatvaârs Nieuwjaars-gift, - Apollo's Vastenavond-gift, - Apollo's St Nicolaas-gift.)

6Baersjen (Het gespeende Diemer-). Amst. 1675, in-12.

7Bagynhof (Het vermakelyk) of den Hollandschen Edelman. Amst., Erven Wwe G. De Groot, 1725, in-8o. H.

8Balladen (Politieke), Refereinen, Liederen en Spotdichten der XVI eeuw. Gent, Annoot-Braeckman (1847), in-8o.

Uitgegeven voor de vlaemsche Bibliophilen door Ph. Blommaert.

Onder de liederen in dezen bundel vervat, vindt men er van Corn. Vranx, Chs Van Auweghem, Loys Hendricx, allen geschreven omstreeks 1580.

9G. Giac. Castoldi. Balletten, Lustigh om te zingen en speelen, met drie stemmen, met de oude en de Nieuwe stichtelijke Rijmen (omstreeks 1650, misschien te Antw. 1641. Waerover zie Mone's Übersicht, bl. 219, Nr 384.), met muzyk.

10Batavia (Gekroond). Amst. 1767. Vierde druk. B. Koene; in-8o. P.

11Bazuyn (De Hollandsche) ofte Nederl. Faam., 1719; in-8o. P.


{==XXXIX==} {>>pagina-aanduiding<<}

12Fr. Knuijt. Bekentenisse (De korte), benevens Psalmen en geestelyke Liederen. Haerlem 1635. D.

13Bellerophon, of lust tot Wijsheit..... waer by sijn gevoegt de vrolijcke stemmen of stichtige en vermaeklijke Liedekens en Dichten..... (door D.P. Pers) van nieuws vermeerdert, en met de alderschoonste Voysen op musijck-noten gepast. Amst., voor Dirck Pieterz, 1638, 12o.

De uitgave door Willems gebezigd is van 1695, ‘waerby nog konnen gebonden worden bet tweede deel Urania of Hemel-Sang, alsmede het derde deel, gesang der Zeden van den selfden autheur. En op 't nieuw doorgaens vermeerdert en verbetert en met de alderschoonste op musijck-nooten gepast... de Musijck door Cornelis de Leeuw gecorrigeert.’ Schotel, in zyne Letter- en oudheidkundige Avondstonden, bl. 112, spreekt van: De laetste vernieuwde Urania, of Hemelsangh, zynde het eerste deel van Bellerophon, etc. Amst., Wwe van Michiel de Groot. Amst. 1614, in-4o; 1656, 1662, in-8o, Amst. 1681, verbetert en vermeerdert.

14Bieken (Het geestelijck) of geestelijcke Sagh-dichten, ghetrocken uyt de honingh-vloeyende bloemkens der HH. Schriften en Vaderen (door Herman Harts). Loven 1674, in-8o.

15Byenhof (Geestelijcken) van gezangen. Alkmaer 1637, in-8o. W.

16Bijenkorf (Geestelijke). Alkmaer 1637. D.

17Bloemencrans (Sanerdams). z.j.W.

18Bloemhof (Den) van de Nederl. jeugd, beplant met uytgelesene Liedekens en dichten vergeselschapt met eenen Maywagen, door verscheyden Liefhebbers gec: Noijt in den druk gegeven. Amst., Dirck Pietersz, 1630, lang in-4o.

19Bloemhofken (Geestelijk). Haerlem. 1637. D. Zeker hetzelfde dat by Willems onder Nr 64 voorkomt.

20Bloempot (Den) der geestelijcker liedekens. Antw. 1614, in-8o (door G. De Coster). W.

21J. Volkert. Bloempot (Nieu geestelijck Liedboek, genaamd de). Amsterdam 1626. D.

22Bloemthuyn (De Dordrechtse welbeplante), derde uitgave. Dordr., Hendrik Walpot, z.j., in-8o.

23J.C. Schaep. Bloemtuijntje. Amst. 1670. D.

24Boerendans (De) of 't Gezelschap na de Mode, derde uitg. Amst., S. en W. Koene, 1789, in-8o.

25Bootsgesel (De groote nieuwe Hollandse) ofte Bataviers Heldenstuk. Amst. Erven wwe G. De Groot, 1725, in-8o.

26Bootsgesel (De rokende). P.

27Bootschuitje (Hoorns). 1678.

28Bruyloft (De vermakelyke Boeren-). Amst., Erven Vander Putten en Bast. Boekhout, 1776, in-8o.

29Bruyloft (De Herders). P.

30M. Vlak. Bruilofts-banket. Gouda. z.j., breed formaet.


{==XL==} {>>pagina-aanduiding<<}

31Bruilofts-banket (Het Franeker). z.j., breed form.

32Bruylofts Bancket, verciert met 14 Liedekens van nieus in druck ghebracht ende ghemaekt door M.V. Daerby noch andere Liedekens van experte Componisten ghevoecht zyn. Amst. Dirck Pieterz. Lang 4o. W. en Bibl. Willems. No 4844.

33Bruyloftsdichten (Verscheyde) ende liedekens, gedicht ende gecomponeert by verscheyde geesten. Leyden, 1611. br. form.

34Bruylofts-Kroon (Vermakelijke), doorvlochten met verscheyde leersame gedichten, vermakelyke Bruylofts ende aendachtige Liedekens. Te vinden achter den Guldenspiegel. Hoorn Arent Jansz. Chalon, 1646. Amst. 1709. Dordrecht, Hendr. Walpot, 1759. Zie Schotel, Lett.-en oudh. Avondst.

35Buiten-Zingel (De nieuwe Amsterdamsche). Amst. B. Koene. H.

36Buysman (De vermakelyke) ofte koddige Boots-Geselletje. Negende druk. Amst. We G. De Groot, 1703. Breed form. H.

37Bybelsche History-Liedekens. Twaelfde druk. Amst. We De Groot, 1696, in-12. - Bergen op den Zoom en Antw. 1723. - Amst. 1768. Klein in-4o. - 's Hage, z.j. - Gent, by J.P. Kimpe.

38Nic. de Galeteroos. Calliope. Arnhem, 1637. Br. form.

39Chansons (Livre septième des) vulgaires de divers autheurs a quatre parties. Anvers, de l'imprimerie de Pierre Phalese.

Dat zevende deel volksliederen werd voor de eerste mael gedrukt te Antw., by Tileman Susato, in 1542. Het veertiende en laetste verscheen in 1560.

40Cornelis Stribée. Chaos of de verwarde Klomp. Dordr. 1641. Br. form.

41Citherken (Het) van Jesus spelende dertich nieuwe Liedekens op het groot Jubilé van het H. Sacrament van Mirakel tot Brussel, ghecomponeert door den eerw. heere Daniel Bellemans, Canonick Norbertien van Grimberghen. Antw. 1716. Br. form.

42F.A. Metael. Compas (Maassluyssche). Dertiende druk. Dordrecht, Hendr. Walpot. z.j. Br. form.

43Confraters (De twee vrolijke). Amst. S. en W. Koene, 1795, in-8o. H.

44Cupido (De vermakelijke). Amst. S. en W. Koene. z.j., in-8o. P.

45Cupidinis Labyrinthus. Antw. 1613, in-12.

46Cupidinis (Triumphus), door Joan. Ysermans. Antw. We Jacob Mesens, 1626. Br. form.

47Dansschool (Het nieuw vermakelijke). Zevende druk. Amst. S. en W. Koene. z.j., in-8o.

48Dienstmaagd (De zingende en spelende). Amst. S. en W. Koene. z.j. in-8o.

49Doedel-Sak (De nieuwe Harleveense). Amst. Jac. van Egmont. z.j. in-8o. H.

50Doelen-vreugt (Den nieuwen Amsterdamschen). Br. form. (Cat. Viron, Nr 2439).

51Druyventros der Amoureusheyt (Een nieuw Liedtboeck genaemd den), gecomponeert door Pieter Lenaerts Van der Goes. 1602. Lejeune.


{==XLI==} {>>pagina-aanduiding<<}

52Duyne-vreugd (De dubbelde nieuwe Haerlemse). Amst. by J. Van der Putte, 1718, 2 deelen in-12. Cat. Bibl. Instit. Regii Belgici. Amst. 1821.

53Jan Fruytiers. Ecclesiasticus, oft de wijse Sproken Jesu des Soons Syrach, nu eerstmael duerdeelt ende ghestelt in liedekens, op bequaeme ende ghemeine voisen. Antw. 1565, in-8o. W.

54Emausje (Het dubbeld), door Tannetje Cornelis Blok (geb. 1660. † 1690). Elfde druk. Zwol, We F. Clement. z.j. br. form. - Elfde druk. 1801. Lejeune, bl. 47.

55Engelsman (Den Roemrugtigen) met den verblenden Fallard. Amst. Erven We De Groot, 1725, in-8o.

56Faam (De Roemrugtige Haagsche). Amst. Jac. van Egmont.

57Fondament ofte de principaalste liedekens over de poincten des chr. geloofs. Haerlem, 1633. D.

58Rees (H. de). Fonteyntjen. Rijp. 1640. D.

59A. Van Gherven. Fonteyne (De gulden). Ghoude, 1618. D.

60Gedenck-clanck (Nederlandsche). Kostelick openbarende de voornaemste geschiedenissen van de seventhien nederlandsche provincien, 't sedert den aenvang der inlandsche beroerten tot den jare 1625. Verciert met Stichtelyke Rimen ende Liedekens beneffens de Tablatuer van de Luit ende Cyter. Door Adrianum Valerium. Haerlem, 1626, in-4o. Cat. Willems, Nr 4861.

61Gaarekeuken (De Amsterdamse). Amst. Erven we De Groot, 1725, in-8o. P.

62Gaarekeuken (De nieuwe vermakelijke). Amst. Joannes Kannewet.

63Jan van Elslands Gezangen, of het vrolijk Gezelschap der Negen Zanggodinnen. Derde druk. Haerlem, 1730, in-8o. Met muzyk. H.

64Gesanghboek, of Gesanghen om op alle feestdagen en voor en na de predicatie in de vergad. te singen. Hamburg, voor de Vlaemsche Gemeente, 1685. 2 deelen in-12.

65F. Halma. Gezangboek ('t Gereformeerd). Leeuwarden, 1712, in-8o. Met muzyk.

66A. Vogellius. Gesangdigten (Christelijcke). 1625, in-4o. W.

67F. De Laet. Gezangen (Christelijcke en vermakelijcke). Amst. 1647, in-8o. W.

68Ghesanghen (Christelijcke) tot lof van Jesu Christi. 1621, in-8o. W.

69H. Uilenbroek. Gezangen (Christelijke). Met een vervolg of tweede deel. Twaelfde druk. Amst. 1685. Schotel, Lett. en oudheidk. Avondst. bl. 113.

70F. Van Houten. Gezangen (Geestelijke) en Gedigten. Amst. 1712, in-8o.

71Gezangen (Geestelijke), bij een vergaderd door A. Van Loo. Den allerlaatsten Druk. Met een tweede deel verrykt. Dordr. 1743, in-8o.

72Gezangen (Een nieuw bundeltje uitgekipte Geestelijke). Negende druk. Dordr. 1744. in-8o. Schotel, Lett. en oudheidk. Avondst.

73Gezangen (Geestelyke) om den dag wel over te brengen; by een verzamelt uyt hoog- en neder-duytsche Zangen, door J.F.W., priester. Loven, 1786. Muzyk. Ibid, 1794; in-24.


{==XLII==} {>>pagina-aanduiding<<}

74Jacobus Koelman. Gesangen (Eenige stichtelijcke). Amst. z.j. in-12. Cat. Bibl. Inst. Regii Belgici. Amst. 1821.

75Aaltje de Jong. Gezangen (Stigtelijke) en Gedigten. Rotterdam, by Jac. Burgvliet; in-8o (omstreeks 1749). Byvoegs. tot de Cat. der Maets. van Leiden.

76C. Tuinman. Gezangen (Nieuwe mengelstoffe van velerley stichtelyke), benevens de vertaelde Liederen van J. Neander en anderen. Amst. 1717, in-8o.

77J. Van Elsland. Gezangen (Dankbaare Naagedachten en Geboorte-), op de verschyning van J.C. Haerlem, in-4o. Met muzyk.

78R. Kooleeuw. Gezangen (Schriftuurlyke). Tweede druk. Amst. 1686, in-12. Met muzyk.

79Geur van geestelijke specerijen. Haerlem, 1701.

80Godin (De Kweelende) of de Zingende Leyster. Vyfde druk. Amst. G. Schellingwouw. 1735, in-8o.

81Goudschaele (De Geestelijke). Leeuwarden, 1751. D.

82Haage Bos (Het Vermakelijke). Derde dr. Amst. Erven H. Rynders, z.j. 8o.

83Haasje (Het Springende). Derde druk. Amst. B. Koene.

84Harmonie (Geestelijcke) van veelderley ende uytgelesene soo oude als nieuwe Catholijcke kerckelijcke Lofsanghen, Leysenen ende Liedekens, op die principaelste feesten en getyden des jaers, die men in 't Vorstendom Cleve by den Catechismus singht. Emmerich, 1657. in-8o.

85Harmonie (Geestelijcke). Kevelaer (1685), in-8o.

86Hartenjacht (Der Minnaers), door J. Westerbaen, W.D. Hooft, Starter, enz. En de verhuizinge van Cupido. Rotterd. 1627. br. form.

87Harpe (De Gulde), inhoudende al de geestelijcke liedekens, die by C. Van Mander ghemaeckt ende voor desen in verscheyde Boecxkens uitghegheven zijn, nu hier in tot een boeck versamelt op de A.B.C. Haerlem, 1599. Amst. 1613, 1626. Haerlem, 1627. Rotterd. 1640. in-12. D.

Eene hervorming zyner vroegere Liederenverzamelingen, namelyk de Harpe en sommige nieuwe Schriftuerlijke Liedekens. By de Gulde Harpe, althans in de uitgave van 1627, is ingebonden: ‘Bethlehem, dat is Broothuys, inhoudende den Kersnacht. Hier is oock in begrepen 't boeck Trenum, oft de Klaegliederen Jeremie.’

88Harpje ('t Nieuw groot). Zonder titel, br. form. P.

89Helikon (De Dordrechtsche). Amst. bij Jan Ven der Putte. 1719. in-12. Cat. Bibl. Inst. reg. Belgici.

90Herderin (De Zingende) of Overysselsche veldgodes. Deventer, J.H. De Lange. 1794, in-8o.

91Harders-stafje (Het). Amst. Isaak Van der Putte. in-8o. P.

92Hof (Besloten) van den bloedigen Bruydegom Christus-Jesus. Leyden, 1676. br. form.

93Hofken (Het) der gheestelijke Liedekens. Loven, 1577. in-8o. W.

94Hollanders (De Vrolyke). Rotterd. J. Scheffers. z.j. in-8o.


{==XLIII==} {>>pagina-aanduiding<<}

95Johan Verschuir. Honig-raatje van Gezangen Tweede druk. Groningen, 1735. in-8o.

96Dirk Hoeve. Huisboekje (Stichtelyk). Amst. in-8o. Omstreeks 1750.

97F. Ridderus. Huysgezangen. 1658. in-12. Waerachter: S. Simonides Proufken van Geestelijcke Gesangen. Schotel, Kerkelijk Dordrecht. Utr. 1841. Eerste deel.

98Hijlickmaeckers (Uiterse) ofte Amsterdamse Kermiskoek. Cat. J. Koning. Tweede deel.

99Hymni ofte Loff-sangen op de Christelijcke Feest-dagen ende andersins. 's Gravenh. 1615. in-8o. Met muzyk.

100Jeneverstoker (De Schiedamse). Achtste druk. Amst. G. de Groot Keur, 1753. in-8o. br. form. P.

101Jeucht Spieghel, door Z.G.H.P.H.S. [Zach. Heyns, Pieter Heyns soon]. 1616. In de Cat. J. Koning komt een druk voor van 1610, mede zonder plaetsaenduiding.

102Jeucht Spieghel (Nieuwe), verciert met veel schoone nieuwe figuren ende liedekens. Te voren niet in druck geweest, ter eere van de jonge dochters van Nederland. (Omtrent 1620) br. form.

103Joe, joe, joe (Aardige en vermakelyke). Amst. S. en W. Koene. 1792. 8o.

104Joncker (De Nieuwe vermeerdere Haagse). Amst. 1717. Cat. Koning.

105Jonkman (De Vrolyke). Tweede druk. Amst. Erven H. Rijnders. z.j. in-8o.

106Jubilee (Het Geestelijck) van het jaer O.H. MDCL ofte Vreugde van 't Berouw... Gedicht door Johannes Van Sambeeck. Antw. 1663. in-8o.

107Kaagh (De Leydse), zijnde het 2e deel van: De Overtoomsche Markt-Schipper. Amst. Erven H. Van der Putte. P.

108Kat-soe (De Schreeuwende) op zijn wagen. Achtste druk. Amst. Erven van der Putte. 1793. in-8o.

109Juffer. (De nieuwe Brabantse).

Staet vermeld in het Haerlems Oudt Liedt-Boeck.

110Kemphaantjes (De drie). Tweede druk. Amst. S. en W. Koene. 1784, in-8o.

111Kermis-vreugd (De Amsterdamsche). Vierde druk. Amst. Erven we J. Van Egmont. in-8o.

112Kers-Gezangen (Oude en nieuwe). - Passi, Paesch en Pinxter-gezangen, nevens de Vyfthien Mysterien van het Roosenkransje, Mitsgaders stigtelyke Wereltsche Liedekens. Byeen vergadert uyt oude ende nieuwe Liefde-boecken. - Oude ende Nieuwe geestelyke Liedekens, op de Heilige Dagen van het geheele jaer. By een vergadert ende te samen gebragt soo wel uyt Oude als Heden-daegse Lied-boeken. H. en C. Beekman. 1757. in-12. (Eene andere uitgave staet vermeld in den Cat. der maets. van Leiden.)

113Kersnacht (Den). Gent, by Gemblet. 2e helft der 18e eeuw. in-8o.

114V. Van Oosterwyck. Keur van H. stoffen uyt Gods woord. Delft, 1656. in-8o. Met muzyk.

115Kevelaers Trompetteken (Het Nieuw). Antw. Gedrukt voor P. Muller, te Nymegen. z.j. in-8o.


{==XLIV==} {>>pagina-aanduiding<<}

116Kevelaer (Het verdubbeld Nieuw Pelgrims of Goudsche Devotie Liede-boek voor de Pelgrims, gaande naar). Rotterd. Jac. Thompson. 1807. in-12.

117Kinderliedekens of Jeugdsboexken. Hoorn, 1630.

118Frank Metael. Klagt (Maessluysse Meeuwe -) behelsende verscheyde geestelijcke gesanghen en ged. Delft 1661. - Schotel, Lett. en oudheidk. avondst. bl. 112.

119Klein Jan (De Nieuwe) of de vermakelyke tydverdryver, vierde druk. Erven wwe J. Van Egmont, in-8o. P.

120Kluchtzak (De Dordsche). Scheltema Mengelw., derde deel, derde st.

121Kniewerken (negentien) ofte antwoortliedekens ende refereynen. Haerlem 1617, in-8o.

122Koddenaar (De zingende), derde druk. Amst., Erven Van der Putte en Bast. Boekhout, 1774, in-8o.

123Konkelpotje (Kleyn Jans) of het pleijzierige en vermakelijke Vossenburgje, door Pieter de Vos of de zoogenaemde Kleyn Jan. Amst., Jacobus van Egmont, 1714, in-8o.

124Koopman (De Amerikaansche). Amst., S. en W. Koene.

125Koperberg (De) of het Turfschip van Breda. Amst., wwe Jac. Van Egmont.

126Kordewagen (De Amsterdamsche). 1662, br. form. W.

127Kramer (De vrolyke) met klyn Jans pleisierig en vermakelyk marsdragent Hondje, tiende druk. Amst., Erven wwe J. Van Egmont, in-8o. P.

128Kraam (De Dordsche). Dordrecht, z.j. (omstreeks 1645-1648)

129Kruydhofken (Geestelijk). Alkmaer 1664. D. Misschien hetzelfde als

130Kruyd-hofken ('t Geestelijck) inhoudende veel schriftuerlicke Liedekens. - Den negenden druck verbetert, en het Achterhofken met nieuwe soetgevoysde Geestelijcke Liedekens. Saerdam 1693, in-12.

131G. Van Maters. Kruisgezangen op het Lijden van J.C. Haarlem 1718, 8o.

132Kruis Gezangen of Hemelweg. Amst. 1745, br. form. met muzyk.

133Lammeren - Vreugd (De) of de Herders Bruyloft door Jacob Brouwer. negenste druk. Amst. Erven H. Van der Putte, in-8o.

134Landman (De zingende). Rotterd., Joh. Scheffers.

135Lapmantje ('t Haagsche) met het Amsterdamsche vodde-wijfje. br. form. Cat. J. Koning, tweede deel.

136G. Bolognino. Leeuwercker (Gheestelijcken) vol godtvruchtige liedekens ende Leyssenen. Antw. 1645, 8o (meest op fransche zangwyzen). W.

137Leeuwerkje (Haerlems). Haerl. 1672, br. form. W.

138Leysen (Dit is een suverlyc boecxken, in welcke staen scone) ende veel scone gheestelycke liedekens. Noch een liedeken van devocien, ghemaect bi broeder Dirc van Munster. Gheprint Tantwerpen bi mi Adriaen van Berghen, Ao 1508. - Misschien hetzelfde als:

139Leysen (Een suuerlijck boucxken, in denwelcken staen veel schone) in latijn ende in Duytsche, met vele schoone geestelijcke liedekens. Amst., by H. Jansz. Muller. Van 't laetst der XVIe eeuw, volgens W. en H.

140Leyssenen ende gheestelijcke liedekens. Omstreeks het jaer 1550. - Deze verzameling staet op het index van Alva. W.


{==XLV==} {>>pagina-aanduiding<<}

141Leyssem liedekens (De aldernieuwste) die ghesongen worden op den Kersnacht ende de naervolgende daghen tot Ons L. Vrouwe Lichtmisse. Hier naer volgen noch eenighe nieuw liedekens die noyt te voren ghedruckt en sijn geweest, van nieuws vermeerdert en verbetert. Antw. 1684, br. form. Bibl. W. Nr 4903.

142Lentebloempjes (Haerlems). Haerlem 1649, br. form.

143Liederen (Oudvlaemsche) en andere gedichten der XIVe en XVe eeuwen. Gent, Annoot-Braekman, gr. in-8o. - Uitgegeven in 1848 voor de Vlaemsche Bibliophilen, door Ph. Blommaert. - De liederen zyn ten getale van honderd vyf-en-veertig, alle vergezeld van melodïën, doch slechts in stippen, zonder aenwyzing van maet.

144Liedboexken. Antw., by Jan Van Ghele, 1548, in-8o. Staet op het index van Alva.

145Liedekens (Diversche), gecomponeerd by Math. De Casteleyn, priester en excellent poet. Ghendt (omstreeks 1550, 1555 en 1571) en Rotterdam 1615, in-12.

146Liedekens-Boeck (Een schoon) inden welcken ghy in vinden sult Veelderhande liedekens. Oude en nyeuwe. Om droefheid en melancolie te verdryven. (op 't slot:) Gheprent Tantwerpen By mi Jan Roulans, 1544, kl. form. H.

Het eenig bekend exemplaer van dezen allerbelangryksten liedederenbundel berust in de boekzael van Wolvenbuttel. Hetzelve bevat 221 liederen.

147Liedekens en Refereynen gemaeckt by Haerlem Soetendael (aenvang der zeventiende eeuw). W.

148Johe̅ Lemmens. Liedekens (verzamelde). kl. form. (omstreeks 1600). W.

149J.C. Liedekens en Zendbrieven. 1630, in-12. W.

150Liedtboeck (Het tweede) van diversche liedekens. Amst. 1583. D.

151Liedekensboeck (Een schoon). Antw. 1594, in-12. W.

152Liedeboeck voor het geheele jaer. Leyden, in-8o (omstreeks 1600). W.

153Reinaldus Batavus. Liedboecxken (nieuw). Antw. (?) 1618, in-8o. W.

154Liedeboek (boertigh, amoureus ende aendachtich groot) van G.A. Brederode. Amst. 1622, br. in-8o. Ook te vinden in alle de werken van B. Amst. 1642.

155Liedtboek (Groote) van L. Clock. Leeuwarden 1625. D. Zeker hetzelfde dat by W. voorkomt onder Nr 60.

156P.J. Twisck. Liedboek (Klein). Hoorn 1633, ib. 1640, in-12. D. en W.

157J. Sent. Liedboek. Leeuw. 1679. D.

158Lieden-Boecxken (Een nieu Geusen), waerinne begrepen is den gantschen handel der Nederlandsche geschiedenissen, Vive Dieu, la santé du Roy, et la prosperité des geus (waerschynlyk van het jaer 1574). Dordrecht 1581. Vervolgens uitgekomen in 1604; Amst. 1616, 2 deelen. 1624; 1653, by Gysbr. De Groote; en 1683. Te Dort 1659 en 1687, en te Utrecht 1683. - Bevat 71 liederen en 4 refereinen, waervan een zestal dichters by name vermeld staen. Het zyn:

{==XLVI==} {>>pagina-aanduiding<<}
Cornelis Van Damme, Joris Silvanus, A.V. Bisdom, graef Vander Marck en Jan Vander Voort. Over de Geuzen-liedboeken zie Cat. Koning, bl. 359, zegt W.

159Liedtboeck (Het oud Amsterdams). br. form. Het volgende is misschien slechts eene nieuwe vermeerderde uitgave dezer verzameling.

160Liedboeck ('t Dubbelt verbetert Amsterdamse), waerin begrepen zijn veelderley oude Liedekens. Als mede het Nieu Amsterdams Lied-boek, Voor Vryers en Vrysters zeer genoeghliick. T'Amst. Gedruckt by Jan Jacobsz Boun..n, kl. form.

Dit nieuw Liedboek bevat vele liedjes van C. Stribe, J. Van Alsten, W. Schellincks, J. Krol, Tengnagel, enz.

Hoffmann von Fallersleben heeft voor zyne verzameling veel gebruik van dezen bundel gemaekt. Ondertusschen vond ik onderscheidene er uitgenomene liederen, alsmede éen van Stribe (de zelfde misschien als die in deze lyst voorkomt onder nr 40. Zie ook onze verzameling, bl. 338) in het volgende:

161Liedt-boeck (Haerlems Oudt). Zeven-en-twintigsten druk. Amst., we G. De Groot, br. form.

162Liedtboeck (Het Hoorns). Hoorn 1630, in-8o. W.

163Liedtboeck (Hoorns klein). Hoorn 1638. D.W.

164Liedtboeck (Hoorns groot). Hoorn 1647. D.

165Liede-Boeck ('t Groot Hoorns, Enkhuyzer, Alkmaerder en Purmerender). zeer kl. in-12 (zoogenaemd Mopsje), met een 2e deel, dat er den Edammer naem nog bydraegt. Le Jeune. 39.

166Lied-boekje ('t Nieuw groot Hoorns). Hoorn (omtrent 1750). zeer kl. in-12 (zoogenaemd Mopsje). Zie mede Schotel, Lett.- en oudh. Avondst. bl. 111.

167Lietboeck (Nieu Mendenblicker). Amst. 1631. Schotel, ibid.

168Liedtboek (Medenblicker Nieu). Wormerveer 1646. D.

169Liedtboecxken (Rijper). Rijp 1647. D.

170Liedtboeck (Nieu Rotterdamsch). Utrecht 1644, in-8o. W.

171D. en H. Scabaelje. Liedeboek (Walchers). Vlissingen 1611, in-8o. W.

172J.H. Pos. Lied-boek (Middelien). Edam 1651, in-12.

173Lied-Boeck (Het Nieuwe Princesse) of het Haegsche Spelde-Kussentje. Amst. 1682, br. form. Cat. Koning. Tweede deel.

174Liedtboeck (Pruijs) van H. v. D. D.

175J.-J. Liedtboecxken (Pruys). Alkmaer 1604. D.

176S.H. Liedtboecxken (Tweede Pruijs). Alkmaer 1607. D.

177Liedeboeck (Het tweede) van vele diversche liedekens, gemaekt.

178C. Gangolfs. Liedtboecxken (Geestelijck). 1593. D.

179Symon Jansz Fortuyn. Liedtboecxken (Geestelijk), genaemt de Basuyn. Amst. 1626. D.

180Soetjen Gerrits, van Rotterdam. Liedtboecxken (Gheestelijck). Hoorn 1618. D. Volgens W. verscheen deze bundel der blinde dichteres voor het eerst omstreeks 1570. Later verscheen van haer:


{==XLVII==} {>>pagina-aanduiding<<}

181Vrou Gerrits. Liedtboecxken (Nieu Geestelijk). Alkmaer 1619. D. Hoorn 1621, ib. 1632. in-12. D.W.

182Liedboexken (Geestelijck). Loven 1616, in-8o. W.

183Liedtboexken (Een nieuw gheestelijck). Haerlem 1592, in-8o. W.

184N. Jansens. Liedtboeck (Nieuw groot gheestelijck). Antw. 1594, in-12. Herdrukt te Antw. in 1618 onder den titel van N.J. Devoot geestelijck Liedboeck, in-8o. W.

185Liedtboeck inhoudende schriftuerlijcke vermaenliederen, claechliederen enz. der Medeleeden van de Mennoniten gemeenten door Hans De Rijs. Rotterd., by Dirk Mullem, 1582, in-8o. Van Iperen, Kerkel. hist. van 't psalmgezang I. 133. Deze titel schynt, met weglating van den naem des dichters, eenigzins anders te luiden, volgens het my overgebriefde uit Amsterdam. Zie hier: Lietboeck inhoudende schriftuerlijcke vermaen Liederen, enz. dewelcke geoeffent ende ghesonghen worden, onder de medeleden der ghemeente Christi. Tot Rotterd., by Dierick Mullem, Anno MCLXXXII, in-8o. Met muzyk. D.

186Liedeboeck (Het tweede) van vele diversche liedekens, gemaeckt wt den ouden en nieuwen Testamente. Amst. 1583, in-8o. W.

187J.C. Van Alkmaer. Liedtboecxken (Nieuw Schriftuerlijk). Hoorn 1615. D. Ibid. 1630. W.

188Menno Simons. Liedekens (Meditations). 1603, in-12. W.

189Liedekens (Eenige) en Meditatien uit den 75, 85 en 86sten Psalm. 1603. D.

190M. Van Roesbrugge. Liederen ende exempelen des Geloofs. Leyden, 1609, in-8o. W.

191Liedekens (Een deuoot e̅n̄ profitelijck boecxken, inhoude̅de veel gheestelijcke) en̅ Leysenen. Ghepre̅t in die triumphelike coopstadt van Antwerpen By mi Symon Cock. 1539, in-8o. H.

192Liedtboecxken, tracterende van den offer des heeren, int welcke oude ende nieuwe Liedekens wt verscheyden copyen vergadert zijn, om by het offerboeck ghevoecht te worden, want het van een der materien roert, als van verraeden, vanghen ende dooden, aenghaende de Slachschaepkens Christi, die de stemme haers herders Jesu-Christi ghetrouwelick ghehoorsaem syn gheweest totter doodt toe. In-32. (van achter) Gedruckt int jaer M CCCCC LXVI.

Dezen titel vond ik in Willems' eigen HS. zonder vermelding hoe hy er aen geraekt was. Ook de titels der vyf-en-twintig er in opgenomene liederen schreef hy af, welke ik mede hier mededeel, om de groote zeldzaemheid van het boeksken: 1. Vant lyden O.H. Jesu Christi. - 2. Van Frans Van Boolswert. - 3. Van twee joffrouwen van Berkom. - 4. Van V vrienden opgeoffert te Ghent. - 5. Van drie vrienden gedoot tot Antwerpen. - 6. Van vyf vrienden gedoot tot Leyden. - 7. Van David en Leuina opgeoffert te Ghent. - 8. Van Gielis ende Lysbet. - 9. Van Joos Verbeeck tot Antwerpen levende verbrant. - 10. Van Willem Cliermaker. - 11. Van een vrient tot Veurne Deerlijck onthooft. - 12. Van Jan Jansz. Brant. - 13. Van een jonge

{==XLVIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
maecht genaemt Janneken. - 14. Van twaelf vrienden gedoot te Ghendt. - 15. Van Goris en Joachim. - 16. Van LXXII vrienden t'Antwerpen gedoot tusschen tjaer LV en LX (allen opgenoemd). - 17. Van vier vrienden gebrant te Lier. - 18. Van vier vrienden te Leyden opgeoffert. - 19. Van zes vroupersonen tAntwerpen gedoot. - 20. Van Joriaen en Clement. - 21. Van Calleken Strinx. - 22. Van vrage ende antwoort. - 23. Van sommige geuangene tot Yper. - 24. Van Jacques, hoe hy verraden wert. - 25. Van Jan Schut.

Het boekdeeltje loopt tot fol. LXXI verso. Het tiende lied is opgenomen in dezen bundel onder Nr XXX.

193D. Coornhert. Liedekens (Gheestelijke). Amst. 1575. - Verbetert ende verrykt. Amst. 1580, 1613, 1616, in-8o. W.

194Liedekens (Gheestelijcke). 1563, in-12. Herdrukt 1612, in-8o.

Waerschynlyk dezelfde, zegt W, welke op het index van Alva voorkomen, onder den titel van: ‘Veelderhande gheestelijcke Liedekens, oude en nieuwe, om alle droefheit ende melancolije te verdrijven.’

195Liedekens (Een Suyverlick Boecxken, begrypende alle die gheestelicke), ghemaeckt eertijds by de salighe Tonis Harmansz van Warvershoef, enz. Ghedr. tot Amstelredam ten huyze van Herman Jansz Muller. z.j. (laetste helft der XVIe eeuw). Ph. VD. Bergh, in de Gids voor 1848, bl. 807.

196Liedekens (Leerachtige gheestelijke). Amst. 1609. D.

197J. Jacobs Harlinghen. Liedekens (Eenige Gheestelijke). Amst. 1612. D.

198Liedekens (S.J. Fortuyns Geestelyke). 1626, in-12, W. Waerschynlyk het zelfde als nr 179.

199Liedekens (Sommige leerachtige geestelijcke), gemaect uijt den Ouden ende Nieuwen Testamente. Haerlem, 1628, in-12. Door P.G. volgens een herdruk te Hoorn, van 1629. W.

200J.J. Deutel. Liederen (Eenige Psalmen Davids en Geestelijke). Hoorn, 1634. D.

201Liedekens (Geestelijcke). Haerlem, 1638, in-8o. W.

202Liedekens (Geestelijke) en Psalmen. Haerlem, 1684. D.

203Liedekens (Nieuwe geestelijke), tot godvruchtig gebruyk der Jongheyd in den Catechismus. Vyfden druk. Brugge, C. De Moor. De kerkelyke goedkeuring is uit Loven 28 july 1740.

204Liedekens (Sommige Stichtelijcke). Hoorn, 1632, in-12. W.

205P.A. Dreyer. Liedekens (Stichtelijke). Leeuwaerden, 1684, in-12. Cat. Bibl. inst. Regii Belgici.

206Liedekens (Veelderhande), ghemaeckt uyt den Ouden ende Nieuwen Testamente, 1577, in-12.

Staet reeds op het index van Alva (1569) met deze byvoeging: ‘nu anderwerf ghecorrigeert ende meer andere daer by ghesedt ende op den A B C by den anderen gheuoecht.’ Vervolgens herdrukt te Amst. 1578, 1579, 1582. Biestkens. 3 deelen. ibid. 1599, by C. Claesz. ib. 1599, 1608 en 1611. Haerlem, by G. Rooman, 1589, volgens Cat. Koning, dezelfde misschien als van 1598 by D. Zie W. en Cat. W.

{==XLIX==} {>>pagina-aanduiding<<}
Nr 4882bis. De volgende dichters staen in deze verzameling opgenomen: Clement en Joriaen Mary, Hansken Mertens, Joos Vander Haven, Jan Schut en Frans Van Bolsweert. Zie Mone's Übersicht, bl. 164 en 165.

207Liedekens (Veelderhande schriftuerlijke nieuwe). Utrecht, 1593.

208Lieuwrick (Leeuwarders frolijcke). br. form. W.

209Lier (Jan Luykens Duitsche), draayende veel van de nieuwste, deftige en dertelende toonen. Tweede dr. 's Grav. H.H. van Drecht, 1783, in-12.

210G.J. Quintijn. Lijs (De Hollandsche), met de Brabandsche Belie. 1629, in-12.

211Lysterken (Het Aengenaem). Gent, Gemblet, in-8o.

212A.A. Plater. Lijstertje (Dordrechts). Dort. 1614. Met pl. 1624. W. Derde druk. By Damas Van Rybeek.

213J. Krul. Linde (Amstelsche) ofte 't Hof der Nimphen. Amst. 1627, br. form.

214.J. De Harduyn. Lof-sanghen (Goddelicke) tot vermaeckinghe van alle gheestighe liefhehbers. Gendt, 1620, br. in-4o, met de muzyk voor twee en meer stemmen. W.

215P.L.J.B. Lofsanghen (Geestelijcke). Amst. 1635, in-12. W.

216C.v.M. Lofzangen (Schat der geestelijke). Antw. 1650, in-8o. W.

217Lof-sangen (Heilige) ter eeren Gods, uit het Frans vertaalt door Anna Maria van Schurman. Amst. 1675, in-8o.



Eene vermeerderde uitgave heeft voor titel: Heylige Gesangen uyt het Frans vertaelt. Zijn achter bygevoegt de Bedenkingen van A.M. van Schurman over de Toekomst van Christi Koninckrijk. Amst. 1683, in-8o.

218B. Busschof. Lof-sangen (Nieuwe). Amst. 1694. br. form.

219Lusthof (Den nieuwen), beplant met voluytgelesene eerlijcke amoreuse ende vrolijcke gesangen. Amst. br. form. pl.

Deze door Willems, onder Nr 27, opgegevene bundel zal wel dezelfde zyn als degene gedrukt in 1602, en die hy heeft aengeteekend onder Nr 35.

220Luchtbol (De nieuwe). Vierde druk. B. Koene.

221J. Jz. Starter. Lusthof (Friesche). Amst. 1621, 1627, 1634, br. form. Met muzyk.

222W.J. Stam. Lusthof (Cupidos), en der amoureusen Bogaert. Amst. 1631, br. form.

In de Cat. Viron, Nr 2429, komt deze bundel voor als gedrukt zynde in 1613.

223Lusthof der jonckheydt (Eenen nieuwen Antwerpschen Liedekensboeck, ghenaemt den). Met vele schoone figuren, ende amoreuse Liedekens verciert. 't Hantw. 1654, in-12.

224J.J. Colevelt. Lusthofjen ofte de vermaeckelykheyd der maechden. Amst. 1619. Lejeune, 37.


{==L==} {>>pagina-aanduiding<<}

225Lusthof (Den) der christelijcke leeringhe, beplant met geestelijcke liedekens ter verklaringhe van den Catechismus des Aertsbisdoms van Mechelen; door Van Haeften, proost van Affligem. Antw. 1622. in-4o. Met muzyk. W. en Cat. Will. Nr 4886.

226Lusthof (Het amoureuse) of 't vervolg van Thirsis Minnewit. Tiende druk. Amst. Erven we G. De Groot, 1726, in-8o.

227J.P. Schabalje. Lusthof des gemoeds. Rijp. 1638. D.

228Lusthof des gemoeds. Hoorn, 1663. D.

229A. Derks. Lusthof des gemoeds met een achterhofken. Gron., 1732. D.

230Anneken Hoogerands. Lusthof (Den) der Zielen. Amst. 1653. in-12.

231H. Stapel. Lusthof der Zielen. Alkmaer, 1681. D.

232Lusthoofken (Een geestelyck). Emmerick (1685), in-8o.

233D. Willinck. Lusthof van Christelyke Dank- en Beedezangen. Derde druk. Amst. 1726, 2 deelen in-8o.

234Lust-Priëel (Het) der Zeeden. Leeuwarden, 1685, in-12.

235Lustprieeltjen (Amsterdamsch). 1644, br. form. W.

236Maegden (Gesang der). Gent, Gimblet.

237Maegdenboek (Sanerdams). 1641. W.

238Eliz. van Wauwe. Maeghden-Tuyltjen (Het geestelyck), toegeeygent aen alle godt soeckende maeghden. Den laetsten druck. Antw. we van Hendrick Thieullier, 1743, br. form. [De kerk. goedk. is van 1708.]

239Makrolletje (Het nieuw gevonden). Amst. 1678, br. form.

240Mars-drager (De). Amst. Joannes Kannewet.

241Markt-schipper (De Overtoomsche). Eerste deel. [Zie het tweede deel op Nr 107.] Amst. Erven Van den Putte.

242Markt Schipper (De nieuwe Overtoomsche), of Durkendammer Kramer. Vierde uitg. Rotterd. F.C. Hoffers, z.j., omstreeks 1820-30, in-8o.

243Matroozen-vreught. Utrecht, 1696, br. form.

244Meibloempje (Haerlems). 1668.

245Meywagen (De bloeyende). z.j., br. form. Scheltema, Mengelw. Vierde deel, derde stuk.

246Melk-meisje (Het zingende) of de vermakelyke Turf-trapster. Amsterd. B. Koene, 1816, in-8o.

247Mengelmoes (Amsterdamsch), bestaande uit velerhande boertigh en geestigh Rijmtuigh. Amst. 1658, br. form.

248Mercurius (De nieuwe Amsterdamsche). Amst. G. De Groote Keur.

249Minnaar (De vrolyke openhartige). Amst. S. en W. Koene, 1795, in-8o.

250Minnebeekje (Amsterdamsch). Amst. 1660.

251Minnebroers-sak (De Smakelyke, Vermakelyke). 1799.

252Minneduifje (Haerlems). 1671, br. form.

253Minnepyl (Den Goddelycken). Antw. 1678, in-12.

254Minne-Sangen (Apolloos). Bestaande in veelderhande nieuwe Voisen, Bruilofts-Sangen, Knip-vaarsjes, Verjaars-dichten, Minne-klachten, Rondeelen, Boertige Vryagien, Lijk-sangen, enz. Noit in druk geweest, soo Frans, Duyts, als mede Latijn. Amst. 1663, br. form.


{==LI==} {>>pagina-aanduiding<<}

255J. Rousseau. Minnespel (Het vermakelijke). Amst. in-12. Cat. Inst. belg.

256D. Verschueren. Minne-vonckskens (Antwerpsche). 1659, 2 deelen in-12.

257Minnezuchtjes (Amsterdamsche). 1643, br. form.

258Molenaar (De Schiedamse). Amst. Jacob. Brouwer, 1730, in-8o.

259Muyder-Poort (De nieuwe). Amst. S. en W. Koene.

260Musikant (De vrolyke). Amst. S. en W. Koene, 1810, in-8o.

261Musijck-boeck (Een duytsch), daer inne begrepen sijn vele schoone liedekens met IIII, met V ende met VI partyen. Nu nieuwelijck met groote neersticheyt ghecolligeert ende vergaert. Gecomponeert bij diversche excellente meesters. Zeer lustich om singhen ende spelen op alle instrumenten. Tot Loven, by Peeter Phalesius, ende Tantw., by Jan Bellerus, 1572, br. form.



De meesters, van welke in dit boek zangwyzen zyn opgenomen, zyn: Servaes Vander Meulen, Joan Wintelroy, Clemens non Papa, Joan de Latre, Gerardus Turnhout, Adrianus Stockaert, Lu. Episcopius, Jan Belle, Lupus Hellinck, Noë Faignient en Theo. Evertz. De meesten hunner zyn by de geschiedschryvers onbekend.

262Nachtegael (De Amsterdamse). Amst., erven H. Van den Putte.

263Nachtegael (Den Gheestelijcken). Inhoudende geestelijcke Lof-sangen op alle de Feest-dagen van den gheheelen Jare. Midtsgaders de lofsangen van de notable HH. Maechden, met meer andere Gheestelijcke Liedekens, gestelt op twee partyen Superius ende Bassus, om bequamelijcken gesongen ende gespeelt te werden. Antw. 1634, in-8o.

264Nachtegael (De Goese). Tweede druk. Rotterd., F.C. Hoffers, z.j. (1829-30), in-8o.

265Nachtegael (De dubbelden ende vermeerderde Goese). Laetste druk. 2 deelen. Amst., S. en W. Koene, in-8o.

266Nachtegael (De Hollandse). Amst., erven H. Van den Putte.

267Nachtegaeltjen (Het Brabantsch), of nieuwe liederen, enz. 1656, in-12. Zeker hetzelfde als het volgende:

268Nachtegaelken (Het Brabandts), met syn dryderley Gesangh, te weten: Minneliedekens, Herders-sangen ende Boertigheden. Uyt ter muyten in 't licht gebrocht, tot lust der joffrouwen, en in desen vyfthienden druck vermeert door G.V.H. t' Antw., Franc. van Soest, br. form.

Volgens de opdragt tot de Brabantsche Jonckvrouwen is de oorspronkelyke schryver Ian Mommaert, dezelfde waerschynlyk die, in 't midden der zeventiende eeuw, te Brussel het ambt van boekdrukker uitoefende. Deze bundel moet onderscheiden worden van:

269Nachtegaclken (Een nieuw Lied-Boek genaemd het Brabands). Gent, L. Van Paemel. in-12.

270Nachtegaaltje (Het Haarlemmer). Amst., S. Van Esveldt, 1759, in-8o.

271Nachtegaaltje (Het Hernhutsche), in eene vrolijke luim, zingende honderd

{==LII==} {>>pagina-aanduiding<<}
nieuwe en nooit gedrukte airtjes. Amst., David Weege, eerste deel 1757, tweede deel 1761, in-8o.

272Nachtegaeltjen (Hollands en Zeeuws), of verzameling van Minneliedekens. Tweede druk. Amst., 1633, in-12.

273Nachtegacltje (Het Soestdyksche). Amst., we Lootsman, in-12.

274Nachtegaeltje (Het zingende). Lejeune, 229.

275Nederlander (De vrolyke) met zijn increabel Meisje. Amst., S. en W. Koene. in-8o.

276Nieuwejaerliedekens by de kamer in liefd' bloeyende. Amst., in-8o. De beide kamers aldaer gaven jaerlyks, van 1581 tot omtrent 1620, zoodanige liederenboekjes uit, zegt Willems.

277Jan Krul. Offerande (Christelijke), bestaende in gheestelijcke rijmen. Amst., 1640, in-12.

278Olipodrigo of Dordsche Vermakelykheid. Dordr., 1646.

279Olipodrigo (De), bestaande in vrolijke Gezangen, Kusjes, Rondeeltjes, Levertjes, Bruilofts- en Mengelrijmpjes; uit het brein van verscheide aardige Poëten in een schotel cierlyk opgedischt. Muzyk. Amst., 1654, kl. form.

280Oost-Indies-Vaerder (De vroolyke), of klinkende en drinkende Matroos. Amst., erven we Jan Van Egmont, in-8o.

281Opdisser (Den koddigen). Amst., 1672, in-12.

282Oranje-Boom (De van den Hemel afgebeeden). 's Gravenh., G.F. Jacobs de Agé (1787), br. form.

283Oranje-Hof (Het Princelyke). Drie stukjes. 's Grav., Pieter Servaes, 1748, in-8o. Met muzyk.

284Oranje Liedeboek. Amst. Erven H. Van den Putte.

285Oranje Minnevlam. Amst. Erven H. Van den Putte.

286F. Van Bracht. Orgel (Gouden), geluytmakende van Gods en Christi eer, gezangen, geestelycke mengelingen en geboorteliederen. Dordrecht, 1653.

287Marijn Brauwer. Otterken (Liedtboecxken genaemd het). Haerlem, 1616. D.

288Overtoompje (Het wydberoemde). Amst., Jacob Brouwer, 1712.

289Papegay (Den). Gent, J. Gimblet.

290S. Theodotus. Paradijs der geestelijcke gezangen. 1627, in-12. W.

291Paradiisken (Het kleyn) van 't Boomken des leuens. - Het tweede deel van 't klein Paradiisken verciert met 't groen Prieelken der gheestelijcke Leys-liedekens. - Het derde deel van 't Paradiisken inhoudende t' levende Fonteynken. - Het Lelieveldeken vol lieffelijcke Liedekens. - 't Blomhoofken vol schoone blommekens. T' Hantw. by Hendrick Aertssens, 1619, in-12.

Vyf afdeelingen eener zelfde verzameling. By de meeste liederen is de toon aengeven.

292Daniel Bellemans. Paradys-vogel (Den lieffelijcken). Brussel, 1681. Achtste druk. Antw., by Rymers, beide br. form.

293Paradys-vogel (Den vermaekelyken). Gent, J. Gimblet.


{==LIII==} {>>pagina-aanduiding<<}

294Parnassus, dat is Blijenbergh der gheestelijcker vreught, met zangnoten. Antw., 1623. 1629, 1646, in-8o.

De uitgave van 1629 is de derde.

295Parnassus (De nieuwe Haagse) Maagdenberg. Amst., by J. Van den Putte, in-8o.

296Parnassus-Bergh (Hemelschen). Leyden, 1676, br. form.

297Paranssus Berg. Gent, J. Gimblet.

298Pegasus (Amsterdamsche), waer in (uyt lust) by een vergadert zijn veel minnelijcke Liedekens, (noyt voor dezen gedruckt) gestelt op verscheyden nieuwe Stemmen; by een gebracht door vier liefhebbers, als M. C[ampanus] Veld-deuntjens. I.I. C[olevelts] Cupidoos Dartelheydt. I[an] R[obbertsens] Herders-zanghen. A. P[ieterz] Craen] Pastorel-les ofte Bosch-Gezanghen.... En by meest al d'onbekende Voysen de Noten of Musycke gevoeght. Amst., 1627, in-4o.

299Pellekaen (De jonge), tweede druk, B. Koene, in-8o.

300Phenix (Den vogel). Gent, J. Gimblet.

301Plantagie (De Amsterdamse). Amst. Erven Van de Putte.

302Plantagie (De Utrechtsche). Amst. Erven Van de Putte.

303C. De Leeuw. Plichtrymen (Christelyke). Amst. 1649, in-8o, met muzyk.

304Ploeg (De nieuwe Walchersche). Amst. 1822. B. Koene, in-8o.

305Ploegje (Een nieuw Lied-boek genaamt het dubbeld papiere), door Reynier Verton. Amst. 1801, S. en W. Koene, in-8o.

306Pluck-Voghel (Den eerlycken) gepluckt in diversche Pluymkens van Minne-liedekens ende andere Vrolijcheden. Uyt-ghebroeyt door Joncker Livinus Vander Minnen. Brussel 1684, in-8o. - Den tweeden druck, naer dat het vermeerdert ende verbetert is van veele, ende groote druck-fauten: door I.H.F.V.B. Antw., by Joannes Van Soest, 1728, br. form.

307Pluk-Vogel (Den vermaekelyken). Gent, J. Gimblet.

308Emmanuelis Hadriani. Pratum musicum. Antv. 1584, in-fol.

In dezen bundel vindt men zes nederlandsche liederen met melodiën. Zie Mone's Übersicht der niederländische Volks-Literatur älterer zeit, p. 204.

309Prieel (Het) der gheestelicker Melodiie, inhoudende veel schoone Leysenen, ende gheestelijcke Liedekens van diveersche devote materien, ende op de principale Hoochtijden des jaers dienende, etc. Van nieuws ouersien, vermeerdert ende verbetert in veel plaetsen. t'Antw., by Hieronymus Verdussen, 1620, in-12o, met musyk.



Vóor zyn exempl. scheef W. het volgende: Vierde uitgave van dit liederenboeksken, volgens de voorrede. De meeste melodiën zyn naer andere volksliederen in muziek gebragt.



De verzamelaer schynt een Bruggenaer geweest te zyn en Jesuit.

Het Prieel etc. is ook gedrukt te Amsterdam [Antwerpen?] in de jaren 1614, 1620, 1630. Waerschynlyk komen ook vele dezer liede-
{==LIV==} {>>pagina-aanduiding<<}
ren uit eene andere verzameling, voor titel voerende: Het hofken der gheestelicke liedekens. Gedrukt te Leuven 1577, in-8o.

310Prins (De kroon-). Amst. Erven Van de Putte.

311Princes (De kroon-). Amst. Erven Van de Putte.

312Prulle-Kraam (Apollo's), door Jac. Rousseau, derde deel. Amst. Erven we J. Van Egmont.

313Quacksalver (Den Italiaenschen) ofte den nieuwen Amsterdamschen Jan Potazij. Amst., we G. De Groot, 1708.

314Rarekiekkas-kyker (De vermakelyke). Amst., S. en W. Koene.

315Refereyn-boeck ofte nieuwe wandel-dreve voor de Jonckheyt. Beplant met vele diversche jonge spruyten van geestelycke Referynen ende Liedekens. Nieuwelyck gemaekt door Francois Foret. Tot Ghendt by Cornelis Meyer, op d'Hoogh-poort in 't gekroont Sweert. - Met kerkl. goedk. Ipris 6 martii 1667, in-12.

316Refereynen ende Liedekens van diuersche Rhetoricienen uut Brabant, Vlaenderen, Holland ende Zeeland, ghelesen ende gesongen op de Camer der Corenbloeme te Bruesele. Bruesele 1563, in-8o.

317Refereynen (Diverse) ende Liedekens, seer playsant om lesen. (Antw.) 1574, in-12.

Zie myne bekroonde Verhandeling, bl. 153, en Bibliotheca Willemsiana, II, Nr 4851.

318Requiem aeternam, dat is het nederlandsche claechliedt, ghemaeckt op dese teghenwoordighe bedructe ende benaude tijden in de Nederlanden, onder dat jock ende last der Spaensche moordadiger tyrannie. Ghedruckt buyten Colen 1568, twee deelen in-8o. W.

319Requiem (Den Boeck der gheesteliicke sanghen, oft blyden) ende gheluckighe uyt-vaert van een salighe Siele etc. door eenen Religieus van d'Oorder van Sente Francois, ghenaemt Minder-broederen Capucynen. Antw., Hendrick Aertssens, 1631, in-8o. Met oudere zangwyzen in noten gebragt.

320Rymen (D.R. Camphuysens stichtelijke). Amst. 1624, ibid. 1647, in-4o obl. - 1652, gr. in-4o. - 1677, 1690, 1759 in-8o.

De uitgave van 1647 is de beste, en verschilt van de andere in de muziek, zegt W.

321Rommelzootje, met verscheide Minnedeuntjes.

322Rommelzootje, (Nieuwe). Amst. 1670. in-12.

323Roosje (Een geheel nieuw Liedeboek van het). Zesde druk. Amst. 1824. B. Koene, in-8o.

324Roozen-blaeders (De). Gent, J. Gimblet.

325Roozeboom (De nieuwe Oost-Indische). Elfde druk. Amst. 1802. S. en W. Koene. in-8o.

326Rooselaere (Den aengenaemen). Gent, J. Gimblet.

327Sacrament (Van het H.) van Mirakel. Gent, J. Gimblet.

328Sanck-boexken inhoudende veele suverlicke loversangen ende leysen. In latyn en duytsch gheprent tot Campen. in-8o.


{==LV==} {>>pagina-aanduiding<<}

329Sangboek (Een Nieuw). Dockum, 1650. D.

330W. Sluiter. Eybergsche Sanglust. Delft, 1680. in-12.

331Marijn Brauwer. Schalmije (De), inhoudende vele geestelijcke liederen. Haerlem, 1611. D. 1614. in-12. W.

332Samuel Van Hoogstraten, Schalmey (Goude), klinkende van heilige gezangen, op de toonen Salomons en de stemmen der Heiligen. Dordr. 1652. in-12.

333Scharre-zoodtje (Medenblicker). Tweede druk. Enchuyzen, 1676, br. form.

334A.B. Schighie (Delfs Cupidoos), vol geestige Minneliedjes. Delft, 1652, in-12.

335Schip (Het volmaakte ende toegeruste), door Willem Schellingen. Amst. Erven Van de Putte en Bastiaan Boekhout, 1791, in-8o.

336Schouwburg (Het tweede deel van de Amsterdamsche) of de Nieuwe Bey-Korf. Amst. We H. Rijnders, z.j., in-8o.

337Slaa-tuintjes (De vermakelyke). Derde druk. Erven Van den Putte, in-8o.

338Snaaren (Apolloos), op de nieuwste en aerdigste voysen. Amst. 1664, in-12.

339Somerbloempjes (Haerlems). 1646, br. form.

340Souter Liedekens. Ghemaect ter eeren Gods op alle die Psalmen van David: tot stichtinghe, e̅n̄ een gheestelijcke vermakinghe van allen christ̅e mensche̅. Antw. by Symon Cock, 1540 (zes onderscheidene drukken in dit jaer). Campen, 1550 en 1562; Leyden, 1558; Antw. 1559, 1564, 1584; Utrecht, 1596, 1613, in-12.

Deze door jonker Willem Van Zuylen van Nyevelt bezorgde verzameling, is met melodien op oude volksliederen. Zie hiervoren bl. xxvii in de noot.

341Speel-schuitje (Het), met vrolyke Naay-meisjes. Zevende druk. 1780. B. Koene, in-8o.

342Speel-wagen (De nieuwe Dirklandse), door Reinier Cornelisz. Verton. Amst. B. Koene, 1767, in-8o.

343Speel-wagen (De opregte Santvoorder), verciert met rare minneliedjes, geneugelyke vryagien, herders en bruiloftzangen. Dordr. 1770, in-12.

344Speelwagen (De nieuwe Domburgsche). Amst. B. Koene, in-8o.

345Speel-wagen (Nieuw Lied-Boek, genaemt den Vroylyken), oft de ledige uren van Jacobus De Ruyter. Op een nieuw overzien en op vele plaetsen verbetert. En vermeerdert met verscheyde Nieuwe Liedekens, meest op nieuwe en welbekende voysen. Gend, by Kimpe, in-12.

Reeds bekend in den boekwinkel van J. Gimblet, die in 't midden der achttiende eeuw te Gent drukte.

346Spreeuwtje (Het). Haarlem, A. Loosjes, 1808, in-8o.

347Staf (Gheestelijcken waeckenden) der jodsche schaep-herders, wt stemmende (met superius en bassus) soo veel nieuwe Leys-liedekens als de ghebenedyde altydt maghet ende moeder godts Maria daghen geweest is in het stalleken van Bethleem, ghemaekt door H. Philippus Jennyn, priester ende Canoniek regulier in d'abdye van Brugghe, ghe-
{==LVI==} {>>pagina-aanduiding<<}
seyt Ten Eechoute. Brugghe, by Lucas Vanden Kerchove, 1651, in-12.

De voortitel is: Hemelsch Stalleken van dat onnoozel ende onbevleckt lammeken God Christus-Jesus. Ghedeelt in vier deelen.

348D. Montanus. Stal-licht (Bethlehems). Utrecht, 1688, in-12. D.

349Steekertje ('t Korswijlige). Amst. 1654, in-12.

350Stoomboot (De Zaandammer). Amst. B. Koene, in-8o.

351Taptoe (De Vermakelyke Haagsche). Amst. Erven wede J. Van Egmont.

352Taruw-schoof (Hemelsche) of geestelyke liedekens en lofsangen, in 't licht gegeven door A.M.S. Alcmaer, by Ysbrant Van Houten. br. form.

353Thee-boom (De Oost-Indische). Amst. B. Koene, in-8o.

354Theeboom (De nieuwe Oost-Indische). Erven H. Van den Putte.

355Thirsis Minnewit. Bestaande in een verzameling der moyste Minne-Zangen en Voysen. 3 deelen. Amst. by de Erve van de we Gysbert de Groot, 1735 en 1736, in-12. Waer achter: De Vrolyke Zang-Godin.

Reeds in 1730 bestond er eene uitgave van heide verzamelingen; van de eerste by we J. Van Heekeren, van de tweede by we Jan Graal.

356Tijdkorter (De nieuwe Vlissingsche) of verbeterd snaekje. Negende druk. Amst., S. en W. Koene, z.j., in-12.

357Ton (De) vol vrolijkheid. Amst., B. Koene, z.j., in-8o.

358Toorenwachter (De vrolijke). Vierde druk. Amst., B. Koene, z.j., in-8o.

359Toverlantaarn (De). Amst. Erven H. Van den Putte.

360Trekschuyt (De Amsterdamsche). Amst. Erven H. Van den Putte.

361Trekschuytje ('t Hoorns vermaeck'lijck) bestaende in verscheyden aerdighe nieuwe Bruylofts, Stichtelijcke en Vermaeckelijcke Zangen, etc. 2 deelen. Hoorn, 1663, br. form. in-12.

362Triumphus Cupidinis. In-houdende veel schoon stichtighe, e̅n̄ seer vermaeckelijcke Liedekens, e̅n̄ andere ghedichten, enz., door Joan Ysermans. Antw., We Jacob Mesens, 1628, br. form. Met muzyk.

363Jacob Kosant. Triumph-wagen (De Euangelische). Antw. 1654, in-8o.

364Trompetje (Het nieuwe Nassause). Amst. J. Kannewet, 1762, br. form.

365Tuin (De Dordsche). Scheltema, Mengelwerk, derde d., derde st.

366Tulpje (Het nieuwe). Amst. S. en W. Koene, 1804, in-8o.

367J. Lodenstein. Uitspanningen. Twaelfde druk. Utrecht, 1743, in-8o.

368J. Kloek. Verlustigingen (Eedische), of Geestelijke Gesangen en Lofsangen. Utrecht, 1712, in-12.

369Reijn. Vermaek (Christelijk). Haerlem, 1672. D.

370Anthony Janssens. Vermaeck (Christelyck), bestaende in versch. stichtelycke Rymen en Gesangen. Haerlem, 1645, in-12.

Janssens was de vader van Antonides Vander Goes.

371Boudewyn Janssen Wellens. Vermaeck ('t) der Jeught- veel Schoone Eerlycke Amoureuse Ghesanghen enz. Leeuwarden, 1616, in-4o.

372Vermakelykheden (Hoorns). 1679, br. form.


{==LVII==} {>>pagina-aanduiding<<}

373Vino Caser (De) of de Amsterdamse Pakhuis Vreugt. Eerste druk. Amst. Erven Van den Putte, in-8o.

374Visboer (De Overtoomsche), twee deelen. Amst. Erven Van den Putte.

375Visnet bevangende eenige Geestelycke Liedekens. Tweede druk. Amst. 1684, in-12. Misschien de zelfde verzameling als de volgende.

376L. Visschers Visnet van geestelyke Liederen. Amst. 1684. Cat. Viron, Nr 3417.

377Visser (De gelukkige) of de Amsterdamsche Losbol. Amst. B. Koene, in-8o.

378Vloot in zee (De Hollandsche) of het vrolyke Scheepsvolk. Tweede druk. Amst. Erven We J. Van Egmont, in-8o.

379Vrede (De Gekroonde Utrechtse). Amst. 1718, in-8o.

380Vreucht ('s Herten), inhoudende eenige nieuwe Liedekens, uyt den Ouden ende Nieuwen Testamente enz., door P.G. Hoorn. 1629, in-12.

381V.D. Wael. Vreugtbasuijn (Geluijtmakende). Amst. 1734. D.

382Vreugde-bazuin (De Nassause). Haarlem, Mores Van Hulkenroij, 1747, 8o.

383Vreugdebeekje (Amsterdamsch). 1645.

384C. Rhijnenburghs Vreughde-bergh, bestaende in Sielsuchten, Bruyloftsgesangen en stichtelijcke vermakelijkheden. Hoorn 1655. Laetste druck Hoorn, voor Hendrick Jansz. Marius 1669, twee deelen, br. form.

Eene andere zoogenaemde laetste uitgave, z.j., verscheen te Amst. by Joannes Kannewet. Eene uitgave van 1688 staet vermeld in de de Catalogus der Maetschappy van Leiden, deel I, bl. 241.

385Vreugde bron (Sparens), twee deelen, 1643 en 1646. W.

386Vreugdestroom (Amsterdamsche), twee deelen. Amst. 1634.

387Vreucht triumphe (Amsterdamsche). Amst. 1667.

388Vrolykheit (Amsterdamsche). Amst. 1647.

389Vrolykheit (Ton vol), Lejeune, bl. 9.

390Vrouwe-tuintje (Het vermakelyke). Amst., B. Koene.

391Walvisch-Vangst (De nieuwe vermeerderde Groenlantse). Amst. Erven we G. De Groot en Ant. Van Dam, 1719.

392Winterbloempjes (Haerlems). 1651, twee deelen, br. form.

393M.v. Speijbroek. Wijnbergh (Sions). Middelb. 1670. D.

394- - Wijnberg (De groote vermeerderde). Amst. D.

395Ybocken (d'Enchuyser), door Femme Gerbrantsz. Drieduim, bestaande in vermakelyke Gezangen. Enchuysen, by Lelyvelt, z.j., in-12.

396Zalet-Gezangen d'Amsterdamse, of Parnassus Bruylofts-Feest. Amst. We G. de Groot, 1710, in-12.

397Zangburg (De Amsterdamsche), of Zomer- en Wintervreugd. Amst. 1761, in-8o.

398A. Van Gerven. Zangfontein (Gulde). Gouda, 1620, in-8o. W.

399F. Verloo. Zanggodin (Amsterdamsche). Amst. 1660, in-12. Schotel, Lett. en oudh. Avondst., bl. 110.

400Zanggodin (De) aen 't Y. Twee deelen, met muzyk. Lejeune, 221.

401Zang-Godin (De nieuwe Overysselsche), in-8o, zonder titel.


{==LVIII==} {>>pagina-aanduiding<<}

402Zangprieeltjen ('t Utrechts), twee deelen, br. form., 1649.

403Zangschool (De Hollandse). Amst., Erven H. Van de Putte.

404A. (Janszens). Zederymen, bestaende in zangen en gedichten verciert met nieuwe muziek. Amst. 1656, in-8o



Zou deze Janszens de zelfde schryver zyn als die onder Nr 370 voorkomt?

405Zee-held (De vrolyke). Amst., S. en W. Koene, in-8o, z.j.

406Zeeman (De vrolyke). Amst., S. en W. Koene.

407Zeevaert (De nieuwe katwyker christelyke). in-12.

408H. Zweerts. Ziel-tochten (Innerlyke) nevens eenige stichtelyke zede-zangen. Vierde druk. Amst. 1722.

409Van Leeuwaarden. Zielsverlustiging (Des Godsdienstige Christens). Amst. 1779, in-8o.

410Ph. Van Sorgen. Ziele-zangen (Dichtkundige). Twee deelen. Utrecht, z.j., (1720) in-8o.

411Zoutmans Victorie (A la). Amst., S. en W. Koene.

412Zwaan (De zingende) of vervolg op de Overtoomsche Markt-Schipper. Amst., Joannes Kannewet, 1759, in-8o.



Dat er eene vroegere uitgave van dezen bundel bestaet, bewyst het verslag over de twee HSS. van de maetschappy van Leiden, hierboven bl. xxxvi.

413Zydeworm (De nieuwe gekroonde). Amst. Erven H. Van den Putte.

414Gentsche (losse) verzameling by Van Paemel. Vroeger by Kimpe.

415Antwerpsche (losse) verzam. by Thys. Vroeger by De Corte, G. Verhulst.


Behalve de hier opgenoemde veelvuldige liederendichters, is de naem van menig anderen tot ons gekomen, wiens geschriften of verloren of in een ander dialekt zyn opgesteld, of van wien wy slechts een enkel lied kennen. De Friezen beroemen zich op den blinden Bernleff, die in overoude tyden in hunnen tongval zou gezongen hebben. De Zwabische minnezanger Van Veldek zou een Limburger zyn. Mone haelt de liederen aen van eene zuster Bertha. Zekere Joriaen Reetel, waerschynlyk een Overysselaer, schreef in 1544 ‘in zijn laetste,’ een klaeglied, dat te vinden is achter 's mans: ‘Heilsame Leere e̅n̄ nutte onderwysinge van enen Godvruchtigen man sijn kynder int einde sijns leues̅ in schrift toe een Testame̅t nae gelaeten.’ In-12. Achteraen: ‘Geschreuen den 26 junii Anno 1544.’ Zonder aenwyzing van drukker. Ook bezit ik eenige blaedjes uit een' bundel ‘Schriftuerlicke Liedekens,’ waertusschen ik vind: ‘Hier zijn toeghedaen drie Liedekens va̅

{==LIX==} {>>pagina-aanduiding<<}
Henric Verstralen, met noch sommighe Liedekens die in dese Lietboecken noyt ghedruct en zijn geweest.’ Deze dichter ‘die quam te Rijpelmonde in 't verdriet,’ behoort gewis tot het midden der zestiende eeuw, wanneer hy om zyne godsdienstige gevoelens gevangen en waerschynlyk geregt werd. Tot welken bundel gemelde liederen behooren weet ik niet: ik heb ze te vergeefs gezocht in Van Mander's Schriftuerlyke Liedekens, 1627. Het formaet is het zelfde, doch de bladzyden zyn niet genummerd. In dien tyd geraekte menig vlaemsche liedekensdichter in 't nauw. De Gentsche poëet Willem Poelgier boette in 1536 met eene ‘amende honorable ome een liedeken dat hi ghemaect hadde up de gheestelicke.’ Hem werd al verder verboden nyet meer te stellene in rhetoryke quaet noch goet 1. In 1568 werd in dezelfde stad Jan Ongena opgehangen, beschuldigd van de beeldstormers aengevoerd en een aerdig spotdicht, waerschynlyk een lied, geschreven te hebben tegen al de priesters en nonnen der stad 2. Te Antwerpen, in 1547, zag men Pieter Schuttemate ter dood brengen, omdat hy een ballade ghemaekt hadde van eenighe stucken door minderbroeders bedreven 3.
Deze liederen zullen zeker op zoogenaemde vliegende blaedjes gedrukt zyn geweest, dergelyke weinige of geene uit die tyden tot ons zyn gekomen. Wat er aen den vernielenden tand des tyds ontsnapt is verdient nogtans bewaerd gebleven; want tusschen al het gebrekkige, sedert eene eeuw vooral door het volkslied opgeleverd, blyft het van groot nut voor de kennis van den openbaren geest, van de zeden, de klederdragt, enz., des volks, en is zelfs niet zonder nut voor de geschiedenis des lands. Ik heb er in deze dagen wel eens een lied tusschen gevonden, dat by vroegere kennismaking eene plaets in dezen bundel verdiend had, gelyk onder anderen hetgene ‘Van den kloekmoedigen Capityn Jan Jacobsen, die alleen vogt tegen zeven Hollandsche Schepen.’
Het schynt dat vóor het midden der achttiende eeuw de

{==LX==} {>>pagina-aanduiding<<}
rondzwervende dichters (Componisten heeten zy zich zelven) en zangers op de vliegende blaedjes hunne namen niet stelden. Sedert omtrent den patriottentyd vindt men die blaedjes gewoonlyk door Componist of Zanger erkend, het gevolg misschien van politie-maetregelen. Van de eersten teekende ik aen: Angelus Adelof, Arens, Joh. Hendr. Bindels, Joannes De Busschere, J. Compernolle, blind geboren te Thielt, den nog levenden blinde Eggericx, Jan Garwig, D. Van Han, van Brugge, Joseph De Mat, Lud. Van Neste, Sadones, B. Triempont en Deweirdt. Van alle deze was Sadones, geboren te Opbrakel, omstreeks 1820 overleden, en wiens liefde voor tael en kunst in zyn geslacht schynt voort te leven, wel zeker de beroemdste en de verdienstelykste.
Behalve de hierboven opgenoemde liederenverzamelingen, vindt men eene menigte wereldsche en geestelyke gezangen in dichten prozabundels opgenomen. Men denke slechts aen de fraeije minneliederen van Hooft, die zeker menigen vrouwlyken gorgel tot zang verlokt hebben. Doch ook deze bundels op te noemen kon in myn bestek niet komen. Ik zal alleen ten slotte nog het volgende zeldzaem geworden bundeltje opgeven, grootendeels uit een tiental liederen bestaende, waervan eenige welligt de stille woningen der begyntjes nog weêrgalmen doen. De titel er van luidt: ‘Staeltien van het Leven van de H. Begga, Hertoghinne van Brabandt, Fondatersse van de Beggijn-hoven, Voorghesteldt op den Jubile van Duysent Jaren van haeren sterfdagh (1698), door M.H. Begghijntjen. t'Antw. We van Joris Willemsens.’

Gent, 25 december 1848.
F.A. SNELLAERT.



{==3==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vorstenliederen.


{==5==} {>>pagina-aanduiding<<}

Liederen van Hendrik III, Hertog van Braband, († 1260.)

I.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1.
L'austrier estoie 1 montez 
Seur mon palefroi amblant, 
Et pris m'estoit volontez 
De trouver un nouviau chant. 
Tout esbanoiant 2 
M'en aloie; 
Truis enmi ma voie 3 
Pastore, séant 
Loin de gent: 
Belement 
La salu, 
Et li dis: ‘vez-ci vo dru 4.’ 


{==6==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2.
‘Biau sire, trop vous hastez, 
Dit la touse 1; j'ai amant: 
Il n'est gueres loing alez, 
Il revendra maintenant. 
Chevauchiez avant; 
Trop m'effroie 
Que il ne vous voie; 
Trop est mescréant; 
Ne talent 2 
Ne me prent 
De vos giu 3; 
Aillors ai mon cuer rendu.’ 


	3.
‘Damoiselle, car créez 
Mon conseil; je vous créant 4, 
Jamez povre ne serez; 
Ainz, auroiz à vo talent 
Cote traïnant, 
Et corroie 
Ouvrée de soie, 
Cloée d'argent.’ 
Bonement 
Se défent: 
N'a valu 
Quanque j'ai dit un festu 5.’ 


	4.
‘Biau sire, car en alez! 
Dist elle, c'est pour noïent 6; 
Vostre parole gastez 
Que je ne prise mie un gant 7. 
Ne vostre beuban 8 
N'ameroie; 
Vos don ne prendroie, 

{==7==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ne si autrement 
Vostre argent; 
Vo present 
N'ai éu; 
Maint prometeus ai véu.’ 


	5.
‘Damoiselle, car prenez 
La çainture maintenant, 
Et le matin si raurez 
Trestout l'autre convenant 1.’ 
Lors va sorriant 
Et j'oi joie. 
Tant fis qu'ele otroie 
Mon gré maintenant; 
Le don prent 
Maintenant; 
J'ai sentu 
De quel maniere ele fu 2. 



II.


	1.
Amors m'est u cuer entrée. 
De chanter m'a esméu: 
Si chante por la bele née 
A cui j'ai mon cuer rendu 
Ligement 3, 
Et sachent la gent 
Mercier ne doit-on de mon chant, 
Fors li 4 
Cui 
J'aime si 
Que j'en ai et cuer et cors joli 5. 


{==8==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2.
Se j'ai dolor endurée 
Por amor et mal sentu, 
Il me plaist bien et agrée 
Quand j'ai si bien esléu. 
N'ai talent 
D'amer faussement; 
Amender vueill, et loiaument 
Amer par li 
Cui 
J'aime si 
Que j'en ai et cuer et cors joli. 


	3.
Amors est en moi doublée, 
Pluz que onques maiz ne fu. 
Si servirai à durée. 
Dex doint c'on m'ait retenu 1 
Temprement, 
Amorousement, 
Sanz fausser, car je ne puis 
Oublier celi 
Cui 
J'aime si 
Que j'en ai et cuer et cors joli. 


	4.
Et s'amors les suens 2 avance 
De moi li doit sovenir, 
Car je sui suenz sanz faillance 
A tozjors sanz repentir. 
Ententis 3 
Serai mès touz dis 
D'avancier amors et son nom haucier 4, 

{==9==} {>>pagina-aanduiding<<}

Par li 
Cui 
J'aim si 
Que j'en ai et cuer et cors joli 


	5.
Adès 1 me croist ma poissance 
Et volentez de servir, 
Sans celi ou j'ai fiance 
Ne porrai mie guarir. 
Si conquis 
M'ont si très douz ris 2 
Sans cuidier sai que je ne puis 
Eslongier 3 de li 
Cui 
J'aim si 
Que j'en ai cuer et cors joli. 
 
Quens jolis 4 
De Flandres, amis, 
Cui j'ai chier, 
Me sauriez vous conseillier 
De li 
Cui 
J'aim si 
Que j'en ai et cuer et cors joli? 



III.

1.


‘Hé! Gelibert, dites, s'il vos agrée, 
Respondez moi à ce que vous demant: 
Uns chevaliers a une dame amée, 
Et si vos di qu'il en est si avant, 
Que nuit et jor fait de li son commant. 
Tant 5 ont amors la dame abandonnée; 
Dites s'amors vait por ce eslongant 6?’ 


{==10==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2.
- ‘Dux de Braibant, jà orrez ma pensée 1: 
Jà bone amors jura por ce faillant 2, 
Ancoiz seroit en local cuer doublée 
Si on li faisoit bonté et bien semblant. 
Se la dame a doné 3 à son amant 
Jà n'en sera por ce fors mieux 4 amée, 
S'en son cuer a point de bonté manant 5.’ 


	3.
- ‘Hé! Gelibert, où avez vos trovée 
Ceste raison? Trop vos voi non sachant 6. 
L'en tient 7 plus chier la chose désirée 
Que ce qu'on a abandonnéement 8. 
Ne m'alez mie de ce aprendant: 
Tant est amors servie et honorée 
Com la dame se garde saumemant 9.’ 

Deze drie liederen zyn afgeschreven ter Koninklyke Bibliotheek, te Parys, alwaer zy gevonden worden in meer dan één handschrift, onder andere Manuscrits du Roi, No 7222. De twee eerste zyn gedrukt by Laborde, Essai sur la Musique ancienne et moderne, II, pp. 172-175, en de twee laetste in Jubinal's uitgave van La Complainte et le Jeu de Pierre De la Broche, pp. 44-46; doch zonder de oude melodie, welke ik verschuldigd ben aen den heer J. Barrois, te Parys, die de goedheid heeft gehad dezelve uit het handschrift der Koninklyke Bibliotheek te kopieeren. De Pastourelle No I, waervan ook eene vrye navolging geplaetst is in de Notes van Lesbroussart's gedicht Les Belges (Recueil des Poëmes couronnés à Alost, Gand, 1810, in-8o, page 29), is, by wyze van imitatie, in nieuwere muziek gesteld, Essai sur la Musique, II, p. 128 (Musique). Zy heeft veel overeenkomst met chanson XXXIX en XL der Poésies du Roi de Navarre, II, pp. 89-94. Gillebert de Berneville, wien de hertog zyn derde lied heeft toegerigt, was een beroemd trouvere in 's vorsten dienst, en zoo 't schynt een begunstigd minnaer van Beatrix d'Audenarde.

  

{==11==} {>>pagina-aanduiding<<}

Minneliederen van Jan I, hertog van Braband. († 1294.)

IV.


	1.
Minlike ende goet, 
Hovesch, rein van sinne 
Essi, ende wel gemoet, 
Die ic mit trouwen minne. 
Si es coninghinne 
In mire herten gront, 
Daer si es bestedet inne, 
Nu ende oec taller stont. 
Vriendelike bevangen 
Heeft mi een roder mont, 
Ende twee blosende wangen, 
Darbi een kele ront. 


	2.
Noch so werde ic gesont, 
Troestte mi die minnelike, 
Die mi hevet gewont. 
Ai, genade, dogederike! 
Ic moete sekerlike 
Sterven in corter stont, 
Mi werde genadelike 
Dan uwer goetheit cont. 
Vriendelike bevangen 
Heeft mi een roder mont, 
Ende twee blosende wangen, 
Darbi een kele ront. 


{==12==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3.
Lichtende ogen claer, 
Minnelike, een lieflike kinne, 
Doen mi sorgen openbaer. 
Ai, genade, coninghinne! 
In swinender noet 1 ic brenne 
Na u in allen stont. 
Helpt mi dat ic gewinne 
Troest van mire verseerder wont 2. 
Vriendelike bevangen 
Heeft mi een roder mont, 
Ende twee blosende wangen, 
Darbi een kele ront. 


  
Zwabische tekst.


	1.
Minlich unde guot 
Hübsch und reiner sinne 
Ist si, unt wol gemuot, 
Die ich mit triuwen minne. 
Si ist küniginne 
In mines herzen grunt, 
Da si bestet ist inne, 
Nu und ouch z'aller stunt. 
Vriuntlich bevangen 
Hat mich ein roter munt, 
Unt zwei liehtiu wangen, 
Da bi ein kele runt. 


	2.
Noch würde ich gesunt, 
Troste mich diu minnekliche, 
Diu mich hat verwunt: 
Ach, genade, tugenderiche! 
Ich muoz sicherliche 
Sterben in kurzer stunt, 
Mir werde genaedekliche 
Danne iuwer guete kunt. 
Vriuntlich bevangen, u.s.w. 


{==13==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3.
Liehtiu ougen klar 
Minneklich ein lieplich kinne, 
Tuont mich sorgen bar. 
Ach, genade, küniginne! 
In sender not ich brinne 
Nach in in aller stunt, 
Helft mir, dag ich gewinne 
Trost miner saelden vunt. 
Vriuntlich bevangen, u.s.w. 


  
V.


	1.
Eens meien morgens vroege 
Was ic upgestaen; 
In een scoen boemgardekin 
Soudic spelen gaen: 
Daer vant ic drie joncfrouwen staen: 
Si waren so wale gedaen. 
Dene sanc vore, dander sanc na: 
Harba lori fa, harba harba lori fa, harba lori fa 1. 


	2.
Doe ic versach dat scone cruut 
In den boemgardekijn, 
Ende ic verhoorde dat suete geluut 
Van den mageden fijn, 
Doe verblide dat herte mijn 
Dat ic moeste singen na: 
Harba lori fa, harba harba lori fa, harba lori fa. 


{==14==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3.
Doe groette ic die alrescoenste 
Die daer onder stont. 
Ic liet mine arme al omme gaen 
Doe, ter selver stont, 
Ic woudese cussen an haren mont; 
Si sprac: laet staen, laet staen, laet staen: 
Harba lori fa, harba harba lori fa, harba lori fa. 


  
Zwabische tekst.


	1.
Eens meien morgens vruo 
Was ich uf gestan; 
In ein schoenz boungartekin 
Solde ich spiln gan; 
Da vant ich drie junkvrouwen stan: 
Si waren so wol getan. 
Diu eine sank vür, diu ander sank na: 
Harba lori fa, harba harba lori fa, harba lori fa. 


	2.
Do ich ersach daz schoene krut 
In dem boungartekin, 
Und ich erhorde dat zueze gelut 
Von den megden vin, 
Do verblide daz herze min 
Daz ich muoste singen na: 
Harba lori fa, harba harba lori fa, harba lori fa. 


	3.
Do gruoste ich die aller schoensten 
Diu darunder stuont. 
Ich liez min arme al ümbe gan, 
Do, zer selben stunt, 
Ich wolte si küssen an irn munt; 
Si sprach: lat stan, lat stan, lat stan! 
Harba lori fa, harba harba lori fa, harba lori fa. 


  

{==15==} {>>pagina-aanduiding<<}

VI.


	1.
Ongelike staet ons die moet 
Mi ende den cleinen wout-vogelkinen, 
Als si verhogen dor den bloet 1, 
Die si ten asten ute sien scinen, 
Daronder si willen rasten 2 in desen coelen meie, 
Ende verniewen haer gesanc ende haer gescreie. 
Emmer dienen sonder lone, dats jammerlic. 
Wetti wie dat dede? siet, dat ben ic! 


	2.
Ic wil emmer bliven gestade, 
Ende en wille van hare niet wanken; 
Lonet si mi mit mesdade, 
Owi, wes sal ic gedenken? 
Neen, vrouwe Venus, laet erbarmen di, 
Ende sech die liefste dat si troeste mi. 
Emmer dienen sonder lone, dats jammerlic. 
Wetti wie dat dede? siet, dat ben ic! 


	3.
Ic moet emmer dragen quale, 
Nacht ende dach ende taller stonden: 
Dat doet mi haer minnestrale, 
Die ververschet minen wonden: 
Si staen onverbonden, dats al te haert. 
Nu alrerst jagic up die wedervaert 3. 
Emmer dienen sonder lone, dats jammerlic. 
Wetti wie dat dede? siet, dat ben ic. 


  

{==16==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zwabische tekst.


	1.
Ungelich stet uns der muot 
Mir und dien kleinen walt vogelinen, 
Wan si vröuwent sich der bluot, 
Die s'uz den esten sehent schinen, 
Dar under si wellent ruowen disen kuelen meien 
Und erniuwen ir gesank und ir geschreien. 
Iemer dienen sunder lon, dast jamerlich. 
Wisset ir, wer daz hat getan? seht, daz bin ich. 


	2.
Ich wil iemer bliben staete 
Und enwil ir nicht entwenken; 
Lont si mir mit missetaete 
We, wes sol ich dan gedenken? 
Nein, vrouwe Venus, laz erbarmen dich 
Unt bite die lieben, daz si troeste mich. 
Iemer dienen, u.s.w. 


	3.
Ich muoz iemer tragen kwale, 
Naht unt tag unt z'allen stunden; 
Daz tuot mir ir minnestrale, 
Diu ervrischet mine wunden; 
Die stent unverbunden, dast al ze hart: 
Nu alrerst so jage ich uf der widervart. 
Iemer dienen, u.s.w. 


  
VII.


	1.
Joncfrouwe edel goedertieren, 
Wel geraket van manieren, 
Als gi gebiedt so sal ic vieren 
Vernoy 1, daer ic ben inne. 
Dat ic dus moete quelen 
Dat doet mire liefste minne; 
In 2 cans mi niet gehelen 3; 
Gewaerlike ic ontsinne. 


{==17==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2.
U eigenman willic wesen. 
Wet vorwaer, in cans genesen, 
Het en si also, dat ic in desen 
Troest mocht an u gewinnen. 
Dat ic dus moete quelen 
Dat doet mire liefste minne; 
In cans mi niet gehelen; 
Gewaerlike ic ontsinne. 


  
Zwabische tekst.


	1.
Junkvrouwe edel guoter dieren, 
Wolgeraket von manieren, 
Als ir gebiet, so sol ich viren 
Fürnoi, dar ich bin inne. 
Daz ich sus muoz kweln 
Das tuot mir liebin minne; 
In' kan'z mir geheln; 
Gwerlich ich entsinne. 


	2.
Juwer eigen wil ich wesen 
Wist vür war, in' kan's genesen, 
Et ensi also, daz ich in desen 
Trost müge an ir gwinnen. 
Dag ich sus muoz kweln, u.s.w. 


  
VIII.


Cuusche smale 1, u bruun ogen 
Die hebben mi dat gedaen 
Dat ic minne moete togen. 
Ic valle, in cans gestaen. 
Gevet si mi troest so ware mi wel gesciet 2. 
Wacharme, ic pense sine willes doen niet. 
Die mi hevet dus bevaen, 
In haer prisoen gedaen, 
Ensi mi troeste, ic ben doet, sonder waen. 


  

{==18==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zwabische tekst.


Kusche smal, ir brun' ougen 
Diu hant mir daz getan 
Daz ich minnen muoz tougen, 
Ich valle, in' kan 's gestan. 
Git si mir trost, so waere mir wol beschit; 
Ach arm, ich pense, sin' welle es tuon nit: 
Diu mich hat sus bevan 
In ir prisun getan, 
Diu enwelle mich troesten, ich bin dot, sunder wan. 


  
IX.


	1.
In sach nie so roden mont 
Ochte oec so minlike ogen, 
Alsi heeft, die mi heeft gewont 
Al in dat herte dogen 1: 
Doch levic noch in hogen 2 
Ende hope des loen tontfaen. 
Geeft si mi qualen dogen, 
Si mach mijs beteren saen. 
Lief, mi hevet u minne 
So vriendelike bevaen, 
Dat ic u met sinne 
Moete wesen onderdaen. 


	2.
Mi es wale, alsic mach sijn 
Bi mire scone vrouwen, 
Ende ic danne haer claer anscijn 
Ende haer gelaet mach scouwen. 
God verre si van rouwen! 
Si es so wale gedaen 
Dat ic hare, bi trouwen, 
Moete tallen diensten staen. 

{==19==} {>>pagina-aanduiding<<}

Lief, mi hevet u minne 
So vriendelike bevaen, 
Dat ic u met sinne 
Moete wesen onderdaen. 


	3.
Reiner wiven goede 1 
Sijn vor trueren goet; 
Si gaen mit hogen moede, 
Dat vaste sochten doet: 
Als si willen lacchen 
Met blosender mondekine roet 
Trueren si connen verswacken, 
Ende verdriven den noet. 
Lief, mi hevet u minne 
So vriendelike bevaen 
Dat ic u met sinne 
Moete wesen onderdaen. 


  
Zwabische tekst.


	1.
Ik sach noit so roden munt 
Noch ouch so minlich ougen, 
Als si hat, di mik hat gewunt 
Al in dat herze dougen: 
Dog leve ik in hougen, 
Unt hoffe es lon entfan, 
Geft si mir kwale dougen 
Si mag mis bettern san. 
Lieb, mich hat ü minne 
So vründelik bevan, 
Dat ik iu mit sinne 
Muoz wesen undertan. 


	2.
Mik es wol, als ik mag sin 
Bi minre sconen vrouwen, 
Und ik danne ir klaren scin 
End er gelat mak scouwen. 

{==20==} {>>pagina-aanduiding<<}

Got verre si van rouwen! 
Si est so wal gedan 
Dat ik er bet trouwen 
Muoz z'allen diensten stan. 
Lieb, mich hat, u.s.w. 


	3.
Reiner wibe guete 
Sint vür truren guot; 
Si gent hoch gemuete 
Daz gar sanfte tuot. 
Swenne si wellent lachen 
Uz bluenden mündelin rot 
Truren si künnen verswachen 
Unt vertriben not. 
Lieb, mich hat, u.s.w. 


  
X.


	1.
Menech creature es blide 
Die onthier 1 in sorgen was: 
Dats natuerlike omme den tide; 
Doch hout mi minne in enen pas: 
Si doet mi dat ic verswine. 
Genade, cusche, werde, fine! 
Om u pensic dach ende nacht. 
Mi esset droeve van haer te sine; 
Nochtan so lidic bi haer pine: 
Dat doet oprechter minnen cracht. 


	2.
Menech hout van minnen tale 
Dien noch niet dwanc der minnen bant. 
Ic woude dat mens kende wale 
So werde goede minne niet gescant. 
En es clerc, leke no begine 
Sine toene uter rasten te sine 2, 

{==21==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dies doch in therte niet en acht. 
Mi esset droeve van haer te sine; 
Nochtan so lidic bi haer pine: 
Dat doet oprechter minnen cracht. 


	3.
Haddic cure van allen vrouwen 
Sone wandelde doch niet dat herte mijn; 
So sere minnic ene mit trouwen 
Dat ic haer onderdanech moet sijn; 
Ende tusscen der Mase enten Rine 
Nesser gene scoenre dan die mine: 
Si leit vaste in mire gedacht. 
Mi esset droeve van haer te sine; 
Nochtan so lidic bi haer pine: 
Dat doet oprechter minnen cracht. 


  
Zwabische tekst.


	1.
Menik creatüre ist blide 
Diu biz her in sorgen was, 
Dast natürlich gegen dem zide; 
Doch helt mich minne in ein pas: 
Si tuot mir, daz ich verswine. 
Genade, kuische, werde, fine, 
Umb iuch pense ich tag unt naht. 
Mir stet truobe von ir ze sine 
Noch danne lide ich bi ir pine: 
Daz tuot rehter minne kracht. 


	2.
Maniger helt von minnen tale, 
Den noch nicht twank der minnen bant; 
Ich wolde, daz man s' kande wale, 
So wurde guote minne niht geschant. 
Ez ist cleric, leie, noch begine, 
Si ouge sich uzen liep ze sine 
Des doch inz herze nicht enaht. 
Mir stet truobe, u.s.w. 


{==22==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3.
Het' ich die kür van allen vrouwen 
Son' wandelt' doch niht daz herze min, 
So sere minne ich eine mit trouwen, 
Daz ich ir undertan muoz sin; 
Enzwischen Mase unt den Rine 
Ist kein schoener, danne diu mine: 
Si lit vast in miner gedaht. 
Mir stet truobe, u.s.w. 


  
XI.


	1.
Die winter wil ons jaerlanc mee 1 
Dwingen, die heide ende oec dat walt. 
Ende daer toe den gruenen clee 
Maket hi rechte ongestalt; 
Den voglen dwinget sine gewalt, 
Dat clagic, ende daer bi mee 
Dat die scone mi es gevee 2 
Die ic van herten minne. 
Genade, Venus, coninghinne, 
Dijn eigen dienre willic sijn. 
Helpe, dat ic troest gewinne. 


	2.
Haer mondekin root, haer wangen scijn 3 
Ende haer lijf, so wale gestalt, 
Dat ic daer af geverret moet sijn 
Des werdic in sorgen alt; 
Si begaet an mi gewalt, 
Ende besundicht hare daer bi 
Dat si dus verdervet mi, 
An herten ende ane sinne. 
Genade, Venus, coninghinne, 
Dijn eigen dienre willic sijn; 
Helpe, dat ic troest gewinne. 


{==23==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3.
Genade, minnelike wijf, 
Noch laet mi uwer hulden haen; 
Gedenket dat mijn cranke lijf 
Van diensten u es onderdaen; 
Des seldi mi genieten laen 
So dat ic troest gecrige, ic; 
Genade, vrouwe minnelic, 
Mire herten coninghinne, 
Genade, Venus, coninghinne, 
Dijn eigen dienre willic sijn; 
Helpe, dat ic troest gewinne. 


  
Zwabische tekst.


	1.
Winter wil uns jar lank me 
Twingen, heide und ouch der walt, 
Unt dar zuo den gruenen kle 
Machet er gar ungestalt; 
Voglin twinget sin gewalt: 
Dat klage ich, unt da bi me 
Dat diu schoene ist mir geve 
Die ich von herzen minne. 
Genade, Venus, ein künigin, 
Din eigen diener wil ich sin; 
Hilf, daz ich trost gewinne. 


	2.
Ir mündel rot, ir wengel schin 
Und ir liep gar wol gestalt, 
Daz ich den muoz vremde sin 
Des wird' ich in sorgen alt: 
Si begat an mir gewalt 
Unde sündet sere sich 
Daz si sus verderbet mich 
An herzen und an sinne. 
Genade, Venus, u.s.w. 


{==24==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3.
Genade, minneklichez wip, 
Noch lat mich iuwer hulde han, 
Gedenket, daz min sender lip 
Dienstes iu ist undertan: 
Des sült ir mich geniezen lan, 
Also daz ir troestet mich. 
Genade, vrouwe minneklich 
Mins herzen küniginne. 
Genade, Venus, u.s.w. 


  
XII.


Sal ic dus gebonden, 
Joncvrouwe, vor u staen? 
Heelet minen wonden: 
Wat hebbic gedaen? 
Ben ic dus verordeelet, 
Joncfrouwe minnelic, 
Blivic ongeheelet, 
Dan verderve ic. 
Vrouwe, dor God genade, 
Veel reine salech wijf, 
Troesti mi te spade 
Dat nemet mi mijn lijf. 


  
Zwabische tekst.


Sol ich sus gebunden 
Junkvrouwe, vor iu stan, 
Heilet mine wunden; 
Waz hab' ich getan? 
Bin ich sus verteilet, 
Junkvrouwe minneklich, 
Belibe ich ungeheilet 
Daz verdervet mich. 
Vrouwe, durch got genade, 
Vil reine saelik wip; 
Troestet ir mich ze spade 
Daz nimet mir den lip. 


{==25==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deze negen liederen van hertog Jan I staen in de Verzameling der duitsche Minnesingers van Manessen, HS. der koninklyke Blibliotheek van Parys, No 7266, laetst op nieuw en volstandig uitgegeven door Von der Hagen, deel I, bl. 15-17. Zy zyn blykbaer door den afschryver uit het vlaemsch in het zwabisch overgesteld 1, weshalve ik ze, naer myn best vermogen, wederom tot hunne oorspronkelyke gedaente heb terug gebragt. In den Messager des Sciences et des Arts van het jaer 1825, bladz. 303, worden zy des essais barbares genoemd!

  

{==26==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wapenlied van Jan III, hertog van Braband, van het jaer 1332.

XIII.


	1.
Ic ben die hertoghe van Brabant; 
Bi den ever ben ic genant 1, 
Vrint ende mage gaens mi ave 2, 
Sonder 3 van Baren die edel grave. 


	2.
Alle dragen si op mi haet. 
Mijn antwoirde nu verstaet: 
Dit gedreich ende overmoet 
En is erelic noch goet. 


	3.
Mer ist dat ghi ymmer wilt 
Nu duerhouwen minen scilt, 
So trect te velde op enen dach: 
Nemt daer dats u werden mach! 


	4.
Somtijt so heb ic bescut 
Sulcken, die hier steit gecut 4, 
Ende sijn tant te miwaert dreget: 
Hi lonets mi also mens pleget. 


{==27==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5.
Mer, wat dooch 1 al dit gebronc? 
Dat verloort ghi voir Woeronc! 
Waendi dat verhalen nu? 
Ic hoop ic saels mi jegen u 
Wel verweren hier ter stede, 
Als mijn goede vader 2 dede. 

Zie over dit Wapenlied myn artikel in het Belgisch Museum, I, bl. 287.



{==28==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ballade van Philips-den-goeden gezonden aen den gevangen hertog van Orléans.

XIV.


	1
S'il en estoit à mon vouloir 
Mon maistre et ami sans changier, 
Je vous asseure, pour tant voir, 
Qu'en vo fait n'aurait nul dangier; 
Mais par deça, sans attargier, 
Vous verroye hors de prison, 
Quitte du tout, pour abrégier 
En ceste présente saison. 


	2
Se cel don povez recevoir 
Par la grace Dieu, de légier, 
Pourrez tel à paix esmouvoir 
Qui la desire esloigner: 
Nul contre n'osera songier. 
Par confort aurez bel et bon, 
Se Dieu nous veut assoulagier 
En ceste présente saison. 


	3
Mettons-nous en nostre devoir 
Qu'en paix nous puissions herbergier; 
Il n'est au monde tel manoir, 
Qui desir a de s'y logier: 
Abrégeons sans plus prolongier; 
Il en est temps, ou jamais non, 
Pour nous de guerre s'éloigner 
En ceste présente saison. 


	Envoi.
- Or pensons de vous allégier 
De prison pour tout engaigier, 
Se n'avons paix et union; 
Et du tout m'y vueil obligier 
En ceste présente saison. 

Essai sur la Musique ancienne et moderne (van La Borde), tom. II, p. 357.

  




{==29==} {>>pagina-aanduiding<<}

Minneliederen van Margaretha van Oostenryk. († 1530.)

XV.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Moderato. 
Myn hert-ken heeft al - tijds ver - lan-ghen, Naer u die 
al-der-lief - ste mijn, Die al-der-lief - ste mijn 
U lief-de he - vet my soe seer be-van - ghen, U vry 
ei- gen' wil-lie sijn U vry - ei - gene wil - lie sijn. 


	1.
Mijn hertken heeft altijts verlanghen 
Naer u, die alderliefste mijn! 
U liefde hevet my so seer bevanghen! 
U vry eigene willic sijn. 


	2.
Voor al die werelt, alghemeine, 
Zo wie dat horet ofte siet, 
Hebdy mijn herteken geheel alleine; 
Daerom, lief, begheeft my niet. 


  

{==30==} {>>pagina-aanduiding<<}

XVI.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Larghetto. 
Ghequetst ben ic van bin - nen, Duer - wont mijn hert soe 
seer, Van u-wer ganscher min - nen, Ghe-quetst soe lanc soe 
meer. Waer ic my wend, waer ic my keer, 'K en kan ghe- 
-rus-ten dach noch nach - te; Waer ic my wend, waer ic my 
keer, ghy sijt al - leen --- in mijn ghe - dnch --- te. 


Ghequetst ben ic van binnen, 
Duerwont mijn hert soe seer, 
Van uwer ganscher minnen, 
Ghequetst soe lanc soe meer. 
Waer ic my wend, waer ic my keer, 
Ic en can gherusten dach noch nachte; 
Waer ic my wend, waer ic my keer, 
Ghy sijt alleen in mijn ghedachte. 



XVII.


	1.
Pour ung jamais ung regret me demeure, 
Qui, sans cesser nuyt et jour, à toute heure 
Tant me tourmente, que bien vouldroie morir; 
Car ma vie est fors seulement languir: 
Parquoy faudra en la fin que je meure. 


{==31==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2.
D'en eschapper l'atente n'est pas seure, 
Car mon las cueur en tristesse labeure, 
Tant que ne puis celle doulleur souffrir, 
Et sy m'est force devant gens me couvrir: 
Parquoy fauldra en la fin que je meure. 


	3.
De mes fortunes pensoie etre au deseure 
Quant ce regret mauldit, où je demeure, 
Me courut sus pour me faire morir. 
Delaissée fuz seule sans nul plaisir; 
Parquoy fauldra en la fin que je meure. 



XVIII.

Rondeau.


	1.
Tant que je vive mon cueur ne changera 
Pour nul vivant, tant soit-il bon ou saige, 
Fort et puissant, riche, de hault lignaige. 
Mon chois est fait, aultre ne se fera. 


	2.
Il peult estre que l'on devisera: 
Mais jà pour ce ne muera mon courage 
Tant que je vive. 


	3.
Jamais mon cueur à l'encontre n'yra 
D'ung franc vouloir l'en ay mis en ostaige. 
De l'en oster point ne suis si volaige. 
Où je l'ay mis à tousjours mis sera, 
Tant que je vive. 


{==32==} {>>pagina-aanduiding<<}

Drie bundels muziekstukken en gedichten met nog eenige, deels op doek deels op papier, geschrevene liederen, alle berustende in de Bibliotheek van Bourgondie te Brussel, worden aen Margaretha van Oostenryk, moei van Karel V, toegeschreven, doch zyn waerschynlyk niet alle door haer gedicht of in muziek vervat. De bovenstaende twee vlaemsche liedjes met melodien zyn my, in der tyd, door den heer Van Hulthem, medegedeeld, toen die heer bibliothecaris der opgemelde bibliotheek was. No XV, tot een vierstemmig gezang op maet gebragt, en gevarieerd, staet afgebeeld in eene plaet in myn Belgisch Museum, deel I, bl. 204. Men vindt dit lied ook als motief van eene Misse, in een handschrift ter Bibliotheek van Kameryk (No 124 van den Catalogus aldaer). Het andere lied, No XVI, staet in eene oude verzameling van vlaemsche liederen ter Bibliotheek van Doornik, en de muziek daervan is in de Souterliedekens (Antwerpen 1540) gedrukt voor Psalm CI, dragende aldaer het opschrift Na die wise: Ghequetst ben ick van binnen. Al deze stukken verschillen zeer van elkander in de muzieknoten. Ik heb my, in myne keuze tusschen de varianten, het digtst gehouden by de oudste en eenvoudigste voorstellingen, voornamelyk by de Souterliedekens, als zynde toen in den mond des volks. Wat de overige liederen en gedichten der vorstinne betreft, zie myn artikel Margaretha van Oostenryk, in het Belgisch Museum, deel I, bl. 196-205, en deel IX, bl. 141.

  

{==33==} {>>pagina-aanduiding<<}

Historische liederen.


{==35==} {>>pagina-aanduiding<<}

XIX.

Uitwykelingslied.

(XIIe of XIIIe eeuw.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Allegretto. 
Naer Oost-land willen wy ry - den, naer Oost-land willen wy 
mêe Al o-ver die groe - ne hei-den, frisch o-ver die hei-den, Daer 
is - ser een be - te - re stee. 


	1
Naer Oostland 1 willen wy ryden 2, 
Naer Oostland willen wy mêe 3, 
Al over die groene heiden, 
Frisch 4 over die heiden, 
Daer isser een betere slêe. 


	2
Als wy binnen Oostland komen 
Al onder dat hooge huis [fyn], 
Daer worden wy binnen gelaten, 
Frisch over die heiden: 
Zy heeten ons willekom zyn. 


	3
Ja, willekom moeten wy wezen, 
Zeer willekom moeten wy zyn. 
Daer zullen wy, avond en morgen, 
Frisch over die heiden, 
Nog drinken den koelen wyn 5. 


{==36==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Wy drinken den wyn er uit schalen, 
En 't bier ook zoo veel ons belieft; 
Daer is het zoo vrolyk te leven, 
Frisch over die heiden, 
Daer woonter myn zoete lief. 


	5
‘Ik hebbe de groene straten 
Zoo dikwyls ten einde gegaen; 
Myn schoon lief heeft my verlaten, 
Frisch over die heiden: 
Dat hebben die kwaden gedaen. 


	6
Al vore myn zoeteliefs deure 
Daer staender twee boomekens klein, 
En d'eene draegt noten muskaten, 
Frisch over die heiden: 
En d'ander draegt nagelen fyn. 


	7
Die noten die zynder zoo zoete, 
Die nagelen rieken zoo goed! 
My vrydt er een ridder verkoren, 
Frisch over die heiden, 
Een ridder zoo stout en zoo vroed.’ 


	8
Die ridder nam haer by der handen, 
Hy nam hare sneeuwwitte hand: 
Hy leidde ze al zoo verre 
Frisch over die heiden, 
Tot daer zy een beddeken vant. 


	9
Daer lagen zy beide verborgen 
Den lieven langen nacht. 
Van 's avonds af tot den morgen, 
Frisch over die heiden, 
Tot scheen weêr de lichte dag. 


	10
‘De zonne is ondergegangen, 
De sterren die blinken zoo klaer; 
Ik woude dat ik met mijn liefste, 
Frisch over die heiden, 
In eenig boomgaerdeken waer.’ 


{==37==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
- ‘De boomgaerd is vaste gesloten, 
En daer en mag niemand meer in 
Dan die fiere nachtegalen, 
Frisch over die heiden: 
Die vliegen van boven daer in. 


	12
- ‘Ik zal u, o nachtegael, binden, 
Uw hoofd aen uw voetekens doen, 
Zoodat gy niet meer en zult klappen, 
Frisch over die heiden, 
Wat twee zoete lievekens doen.’ 


	13
‘- Al hebdy my vaste gebonden, 
Myn hert is toch mijnder gezond. 
Ik zal nog al evenwel klappen, 
Frisch over die heiden, 
Wat gy met uw liefste bestond.’ 

Uit den mond van het volk in Braband stuksgewyze verzameld, muziek en woorden. Men zingt jaerlyks dit lied aldaer by de boeren, omtrent Sint-Jansdag, in de maend juny, by het zoogenaemd overhalen der boerendienstmeiden, en dus als een verhuizingslied. Dit overhalen geschiedt in wagens met bloemen en klatergoud opgesierd, en door vier of zes paerden getrokken, die zoo hard draven als zy kunnen. Het zingend gezelschap zit in het rytuig op de kleêrkisten der nieuwgehuerde dienstboden, en deze worden by elke herberg aen den weg en by de aenkomst ter pachthoeve door het manvolk beschonken. Weinige boeren kunnen meer dan drie of vier coupletten, slechts de eerste, dewyl de wagen zeer dikwyls stilhoudt tot een dronk, en men, voortrydende, het lied weêr van voren af begint; doch alle verklaren en zingen dat zy naer Oostland ryden, zonder dat zy eigenlyk weten waer dit Oostland gelegen zy. Sommigen houden 't voor Roozenland.
Zeker is het dat men dit lied sedert onheugelyke tyden in de Brabandsche Kempen hoort, en het lydt dus geen twyfel dat hetzelve ons uit die tyden herkomt, waerin duizende Vlamingen en Brabanders naer Oostland, dat is, naer het noorden van Duitschland, zyn geweken, en aldaer kolonien voor den landbouw hebben gevestigd. Tot in onze dagen toe hebben zy aldaer hunne vlaemsche regten en vlaemsche tael (van in de XIIe en XIIIe eeuw), min of meer, bewaerd. Men kan daerover nalezen de dissertatie van Joannes Eelking, de Belgis Seculo XII in Germaniam advenis variisque institutis atque juribus (Goettingae, 1770, in-4o); - Johann Gottfried Hoche's Historische Untersuchung über die Niederländischen Kolonien in Niederdeutschland, besonders der Holländer und Fläminger, wie auch der-
{==38==} {>>pagina-aanduiding<<}
selben Rechte und Gebräuche (Halle, 1791, in 8o); doch vooral August Von Wersebe's schrift Ueber die Niederländischen Colonien welche im Nördlichen Teutschlande im Zwölften Jahrhunderte gestiftet worden (Hannover, 1826, twee deelen in-8o).
Zekere bisschop van Lubeck, die kapellaen geweest was van den roomschkoning Willem van Holland, schynt omtrent het jaer 1254 velen van zyne landgenooten (hy was een geboren Brabander, van Diest), ter ontginning van onbebouwde landen in zyn dioccesis te hebben geroepen 1, en uit die omstandigheid laet het zich verklaren waerom ons lied in de omstreken van Diest, meer dan in andere gewesten, gehoord wordt.
De eerste coupletten maken eigenlyk het uitwykelingslied uit, dat zeker door den tyd al menige verandering zal hebben ondergaen; de andere zyn er bygeflanst, en behoorden eenmael tot twee liederen van verschillenden naem, doch van denzelfden inhoud, te weten, een dat aenving met de woorden:

Naer Oostland wil ik varen, 
Daer woont er mijn zoete lief, 
Over berg en over dalen, 
Schier over der heiden, 
Daer woont er mijn zoete lief, 

en zoo vervolgens: dit is gedrukt by Grimm, Altdeutsche Wälder, II, bl. 45, onder den naem van De gebonden Nachtegael, en elders; het andere begon met de regels:

Ik hebbe de groene straten 
Zoo dikwyls ten einde gegaen, enz. 

Het refreinvers:

Frisch over die heiden! 

gelykt veel aen noordsche invoegselen van dergelyken aerd, by voorbeeld, in de Zweedsche Kämpa-Visa Grefve Guncelin:

Friskt upp, vi komma väl öfver heden 2! 

Een Zweedsch lied, Resan till Österlandet, gedrukt in de Svenska Folk-visor från Forntiden, van Geyer en Afzelius (Stockholm, 1816, in-8o), deel II, bladz. 235, zynde eene navolging van het Hoogelied, waerin den heliga christelika Kyrkan frögdar sig öfver Brudgummen, is vermoedelyk naer eene platduitsche vertaling van ons lied vervaerdigd:

Till Österland vill jag fara, 
Där bor aldra kärasten min, 
Öfver berg och djupa dalar, 
Allt under så grönan lind. 

{==39==} {>>pagina-aanduiding<<}

Allt för min kärastes hydda 
Där står två trän så grön.... 
Den ena bär muskotte-blommor, 
Den andra neglikor små. 

In een aental duitsche liederen vindt men er ook sporen van, by voorbeeld in Görres' Altdeutsche Volks- und Meisterlieder, bl. 92, 100 en 193, en in Wallraf's Altdeutsche Zeit und Kunst, bl. 132:

Ich bin durch Freuleins willen 
Geritten so manchen Nacht.... 
 
Er nam sie bey der hand, 
Bey ir schneweissen Handt, 
Er fürt sie an ein Ende 
Wol über ein schmalen Gang, 
Wol in ein Kämmerlein, was finster.... 
 
Ich sih die Morgenröte, 
Den Tag spür ich dabey, 
Die kleine Waldvögelein singen, 
Ja schön ist mein Lieb, 
Dazu Frau Nachtigal. 

Vrouw of ver nachtigael is eene zeer oude benaming, welke in latere tyden, en zoo ook in couplet 11 hierboven, tot fiere nachtegael schynt ontaerd. Men vreesde zeer het klappen van dien vogel. Dit blykt ook uit het oude nederlandsche lied, hierachter, beginnende met den regel In Oostenrijc daer staet een stad:

Ic voerdese in mijns vaders hof; 
Daer staet een groene linde: 
Daer op so singhet die nachtegael; 
Si singhet so wel van minnen. 
 
Och! nachtegale, clein voghelkijn, 
Wildi u tonghe bedwinghen? 
Ic salder al u vederlijn 
Met goudraet doen bewinden. 
 
‘Wat vraghe ic nae u roode gout 
Oft nae u looser minnen? 
Ic ben een clein wilt voghelken stout, 
Gheen man en can mi bedwinghen.’ 

Men ziet, het is byna dezelfde inhoud. Vergelyk hiermede de rubriek Nachtigall in Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 47 en volgende.
Een der liederen van Walther von der Vogelweide kan ook tot dit klappen van de nachtegael betrokken worden:

Unter der linden 
An der heide, 
Dâ unser zweier bette was, 
Dâ mugent ir vinden 
Schône beide 
Gebrochen bluomen unde gras. 

{==40==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vor dem walde in einem tal, 
Tandaradei 
Schône sanc diu nahtegal. 
 
Ich kam gegangen 
Zuo der ouwe: 
Dô was mîn friedel komen ê. 
Dâ wart ich enfpangen, 
Hêre frouwe, 
Daz ich bin saelic iemer mê. 
Kuster mich? wol tûsentstunt: 
Tandaradei, 
Seht wie rôt mir ist der munt. 
 
Dô het er gemachet 
Alsô rîche 
Von bluomen eine betestat. 
Des wirt noch gelachet 
Inneclîche, 
Kumt iemen an daz selbe pfat. 
Bî den rôsen er wol mac, 
Tandaradei, 
Merken wâ mirz houbet lac. 
 
Daz er bî mir gelaege, 
Wesset iemen 
(Nu enwelle Got:), sô schamt ich mich. 
Wes er mit mir pflaege, 
Niemer niemen 
Bevinde daz, wan er unt ich, 
Und ein kleinez vogellîn: 
Tandaradei, 
Daz mac wol getriuwe sîn. 

Zie Die Gedichte Walthers von der Vogelweide, herausgegeben von Karl Lachmann, Berlin, 1827, in-8o, bl. 39 en 40.
Ik vermoede dat er nog andere liederen op het uitwyken der Belgen naer Oostland zullen hebben bestaen; want ik vinde in de Souterliedekens van het jaer 1540, PS. LXXXII, eene melodie ‘na die wise: In Oostlant wil ick varen, mijn bliven is hier niet lanck.’

  

{==41==} {>>pagina-aanduiding<<}

XX.

De dood van Jacob van Artevelde.

(ao 1345.)


Het was op eenen maendag, 
Eenen maendag al soo vroeg, 
Dat mijnheere ser-Jacob 
Tot sijne gesellen cloeg 1. 
Hy seide: ‘Mijn lieve gesellen, 
Wy moeten gaen uit het land, 
Ende trekken op naer Brugge 
Of naer Brussel in Braband.’ 
Doe sy naer Brussel wouden 
Ende de heeren quamen uit, 
Sy vonden mijnheere ser-Jacob 
Geschoten al door sijn huid. 

Tot in onze dagen zong men dit lied, als afkomstig uit de tyden van Jacob van Artevelde, in het nonnenklooster ten Groenenbriele binnen Gent. 't Kwam my ter hand door eene zuster uit dit gesticht (nicht van myn' vriend den wel eerw. heer kanonik De Smet) die 't vroeger had medegezongen; doch ik deed vergeefsche moeite om er de zangwyze van te hooren. In haer afschrift stond:

Wy moeten gaen uit het land 
Naer Gent (?) of naer Brugge, 

en verder:

Toen zy tot Brussel quamen, enz. 

wat blykbaer misstellingen of door den tyd aengebragte vervalschingen zyn.
Ser-Jacob is zoo veel als edele heer Jacob. Toesprekender wyze zeide men mher, in den derden persoon ser, en in 't vrouwelyk ver.

  

{==42==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXI.

Geeselaerslied.

(ao 1349.)


Slaet u sere 
Tot Christi eere! 
Om Godt den Heere 
Laet die sonden t'allen keere! 

Het Boec der tijden van Wouter van Heyst, uitgegeven door I. Le Long, Amsterdam, 1753, bl. 169. Varianten van dezen tekst vindt men in het Chronicon auctius Johannis De Beka (Matthaei veteris aevi Analecta, III, p. 242) en by Van Wyn (Huiszittend Leven, I, bl. 105 en 106):

Slaet u seer 
Door Christus eer, 
Door God so laet die sonden meer! 

En by Wolff (Historische Lieder, bl. 608):

Nu sclaed iu sere 
Dor Cristes ere, 
Dor God nu latet de sunde mere. 

Zoo ook in Die Limburger Chronik, herausgegeben von C.D. Vogel, Marburg, 1828, bl. 19. Het hoogduitsche lied der Geeselbroeders staet geheel in Aufsetz Anzeiger für Kunde des deutschen Mittelalters, I, kol. 25. Wat de geeselwoede in ons land betreft, daerover kan men lezen de Kronyk van Li Muisis in De Smet, Corpus chronicorum Flandriae, II, p. 348, en in het kapittel Van den Gheesselaren in myne uitgave der Brabantsche Yeesten, I, bl. 588, waer Jan De Klerk (een tydgenoot, waerschynlyk een ooggetuige dier zotternyen) van dit gezang aldus melding maekt, Vs 4975:

Waer si quamen metter spoet 
Songen si alle enen sanc, 
Die hem gheduerde even lanc 
Dat si hem met gheeselen sloeghen. 


  

{==43==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXII.

Het lied der Leliaerts.

(ao 1380.)


Claeuwaert, Claeuwaert, 
Hoet u van den Lelyaert! 
Gaet ghi niet thuysewaert, 
Ghi laetter uwen tabbaert; 
Al waerdy noch so seere ghebaert 
Sy sullen u maken vervaert. 

‘Ende up den ·xiij· dach van Mey [1380], so quamen die van Ghendt in Brugghe, ende gherochten tot up die Vrijdachs marct. Daer was seer ghevochten, ende daer bleven vele van dye van Ghendt versleghen, ende ooc sommeghe van Brugghe, ende daer warer ooc vele vanden Ghentenaers ghevangen. Ende die van Ghendt hadden die meeste schade. Ende die van Ghendt treckende buyten der Bouverye poorte om te gane naer Dixmude, als si quamen ontrent Sinte Michiels, siende dat si vele vromer lieden ghemisten, omme die te wrekene, soe keerden si weder omme in Brugghe tot up die Vrijdachs marct. Nu es te wetene dat alsdoe dye van Ghendt hadden voor haerlieder parruere up dye mauwen Liebaerts claeuwen, ende die parruere van die van Brugghe waren lelyen, ende up die Vrijdachs marct vergaderden meest alle die van Brugghe. Daer was seer ghevochten, ende daer waren meest alle die van Ghendt versleghen, die weder omme in Brugghe ghekeert waren. Ende omme dat die van Brugghe die victorie hadden, men sanckere een liedeken in deser manieren:

Claeuwaert, Claeuwaert, ‘enz. 

Zoo leest men in Die excellente Cronike van Vlaenderen, Antwerpen 1531, fol. LXVII, verso.

  




{==44==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXIII.

Klaeglied op het overlyden van hertog Wencelyn van Braband.

(december 1383.)


	1
Vier leuwen claghen al te gadre 
Die waren ghedraghen teenre dracht: 
Si hebben verloren haren vadre, 
Dies maken si rouwe ende hantgeslach. 
In Lutsenborch wert hi neder bracht, 
Dese edele here, van der doot; tes swaer. 
God neme die ziele in sijnre macht; 
Want hi es vore, wi en weten waer. 


	2
Daer vore lach hi in visione; 
Van rouwen weendi menegen traen: 
Ons Vrouwe 1 sant hem een teken scone, 
Dat hi hem suverde, het ware gedaen. 
‘Want die doot sal u ter neder slaen;’ 
(Si sprac) ‘nu wilt verduldich sijn;’ 
(Ende ginc tot sinen hoofden staen) 
‘Want verduldich was die sone mijn.’ 


	3
Dese edele here boet sinen mont 2; 
Sijn herte suende ende al vergheven; 
Hi dede hem biechten; sijn herte wert gesont: 
Hem roude sere sijn hoverdich leven. 
Och! wat jammer die heren dreven, 
Doen si saghen dien sconen lichame, 
Alsoe met groter siecheit cleven! 
Sijn verduldecheit was Gode bequame 3. 


{==45==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Hi sprac: ‘God Here, gheloeft si das! 
Verlent int lant uwen heilegen vrede, 
Daer ic die mogenste hertoghe in was, 
Die leven mochte in ertrike! 
Nu sijn gheghezelt mijn scone lede. 
Och! groet mi nu van Brabant mire vrouwen! 
Dies bloedt mi mijn herte sonder snede 
Dat icse niet meer en mach anscouwen.’ 


	5
Scone testamente dede hi maken; 
Sijns levens wert een cort termijn. 
Mettien ontviel hem sere sijn sprake; 
Hi sprac: ‘Och! bidt der vrouwen mijn, 
Mijn arm kinder, die ellendich sijn, 
Dat sise wille goeden op trouwe int lant 1!’ 
Die doot dede sijnre herte groten pijn. 
Doe boet dese edele here sijn hant. 


	6
Ic hope Ons Vrouwe ontfinc die ziele; 
Want hi in haren hoeden lach: 
Des biddic Gode, ende Sente Michiele. 
Doe maecte men daer groet hantgheslach, 
Sonder ·iiij· vrouwen, [die] maecten groet gelach; 
Maer elc hielt enen wenende leeu 
Op elken stapel; soe wiese ane sach, 
Haer cledinghe waren witter dan die snee. 


	7
Dierste vrouwe sprac: ‘Mi verblijdt den sin, 
Om dat ic hete Gerechticheit. 
Gheraden hebbic den here mijn, 
Die hier nu in baren leit; 
Alle onrecht heeft hi ontseit; 
Ic was gherechtech altoes in hem; 
Dies draghic sine ziele in een suver cleit. 
Nu doet u claghe, leeu van Byhem 2!’ 


{==46==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
‘O edele vrouwe, ic mach wel claghen; 
Want ic bi hem clam ter rechter ziden: 
Soe doet die keyser, ende al mijn maghe. 
In Vrankerijc saels menech rouwe liden, 
Die coninc, sijn heren, ende die mesnieden, 
Ende die edele coninghinne van Inglant. 
Soe moghen si emmermeer verbliden; 
Want hi hem allen groete sant.’ 


	9
Al lachende sprac die ander vrouwe: 
‘Waerom mesbaerdi al soe sere? 
Ic ben gheheten Gherechte trouwe. 
Verwaert soe hebbic desen here, 
Dat hi es bleven in sijn ere, 
Want men hem nie onghetrouwe en vant: 
Dies behoudic sine ziele met Onsen Here. 
Nu doet u claghe, leeu van Brabant!’ 


	10
‘Ach! vrouwe, ic claghe u minen here. 
Ic hebbe verloren mijn behoedre; 
Ic duchte hi mi te vroech es doot: 
Hi behuede mi vaderlic aen mire moeder; 
Nu hebbic verloren onsen roedre; 
Mijn riddren knechten die wenen sere; 
Maer wilt mijn volc noch leven als broedre, 
Noch hopic te blivene in mijn ere.’ 


	11
Die derde vrouwe al lachende sprac: 
‘Verduldecheit soe es mijn name, 
Want desen lanshere noit en ghebrac 
Verduldicheit, in gheenre mesquame, 
(In striden en creech sijn lijf noit blame; 
Want voer sijn volc droech hi die sorch.) 
Dies es sijn ziele met Gode bequame. 
Nu claeght, die leeu van Lutsenborch! 


	12
Ach! vrouwe, ic claghe u mijn mesbaer, 
Om minen here, die nu es doot. 
Ic wene, ic screye, ic trec mijn haer; 
Want Lutsenborch es in groter noet. 

{==47==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mochticken ghecrighen, dat ware mi goet; 
Maer nenic niet, ic hebt al verloren. 
Mijn volc en core gheen gout roet 
Voer den edelsten hertoghe, die nie spie sporen 1!’ 


	13
‘Ghesaet u 2,’ sprac die vierde vrouwe, 
Met enen roeden lachenden monde: 
‘Ic ben gheheten Ghewareghe 3 Rouwe: 
Daer es dese edele here in vonden. 
Wat hi bedreef, teneghen stonden, 
Des haddi berouwenesse, voer sine doot. 
Dus es sine ziele vore Gode ghesonden. 
Och! leeu van Lemborch, claght uwen noet!’ 


	14
‘Ach! vrouwe, ic claghe u mijn ellinde. 
Mijn herte lijdt soe groeten pijn; 
Want ic nemmermeer edelder here en vinde. 
Och! dat mijn vrouwe dus wedewe moet sijn! 
Doch willic hulpen den broeder mijn 
Onser Vrouwen verwaren in hare sale. 
God, die van den watre maecte wijn, 
Verlene haer lanc lijf, sonder quale!’ 


	15
Och! heren, vrouwen, mannen ende wive, 
Nu merct hoe dese ·iiij· leewe claghen, 
Ende wat bliscapen dese ·iiij· vrouwen driven: 
Elc wille sijn leven daer na draghen: 
Eest hoghe, eest neder, hi wert gheslaghen 
Van der doot, die niemen en spaert. 
Ons en mach baten scat noch maghe; 
Wi moeten alle die langhe vaert. 

Dit allegorisch klaeglied komt voor in een handschrift van het einde der XIVe eeuw, uit de nalatenschap van den heer Van Hulthem, ter Koninklyke Bibliotheek, te Brussel (No 192 der Bibliotheca Hulthemiana),

{==48==} {>>pagina-aanduiding<<}
gemerkt door den afschryver No CXXXIX. Jan Knibbe van Brussel noemt zich als dichter van hetzelve:

Jan Knibbe van Bruesele 
Waert hem bequamelijc ende lief 
Ware gherne metten heren wel, 
Al sprect hi int ghemeine dese brief. 
God bringhe die ziele uut alle meskief; 
Want hi mijn here was al mijn leven. 
Elc moet hem volghen, wie leet wie lief 
God wille ons sijnen ewegen rike gheven! 

Dezelfde dichter vervaerdigde ook eene Clage op het overlyden van graef Lodewyk van Male; doch, daer men mag twyfelen of dit soort van gedichten wel eigenlyk gezongen werd, zoo laten wy het by deze enkele proeve.

  
XXIV.

Die vrouwe van Lutsenborch.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Die mi te drincken gave, 
Ic songhe hem een nieuwe liet, 
Al van mijn vrouwe van Lutsenborch 
Hoe si haren lantsheere verriet. 


	2
Si dede een briefken schrijven 
So verre in Gulkerlant, 
Tot Frederic haren boele, 
Dat hi soude comen int lant. 


{==49==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Hi sprac tot sijnen cnape: 
‘Nu sadelt mi mijn paert! 
Tot Lutsenborch wil ic rijden, 
Het is mi wel rijdens waert.’ 


	4
Als hi te Lutsenborch quam, 
Al voor dat hooghe huis, 
Daer lach de valsche vrouwe 
Tot haerder tinnen uit. 


	5
Hi sprac: ‘God groet u, vrouwe, 
God gheve u goeden dach! 
Waer is mijn heere van Lutsenborch 
Dien ic te dienen plach?’ 


	6
- ‘Ic en derfs u niet wel segghen; 
Ic en wil u niet verraen: 
Hi is heden morghen 
Met sijn honden ter jacht ghegaen. 


	7
Hi reet heden morghen 
Al in dat soete dal, 
Ende daer suldi hem vinden 
Met sijnen hondekens al.’ 


	8
Hi sprac tot sijnen cnape: 
‘Nu sadelt mi mijn paert! 
Ten dale waerts wil ic rijden, 
Het is mi wel rijdens waert.’ 


	9
Als hi bi der jachten quam, 
Al in dat soete dal, 
Daer lach die edel heere 
Met sijnen hondekens al. 


	10
Hi sprac: ‘God groet u, here, 
God gheve u goeden dach! 
Ghi en sult niet langher leven 
Dan heden desen dach.’ 


{==50==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
- ‘Sal ic niet langher leven 
Dan heden desen dach, 
So mach ict wel beclaghen 
Dat ic oit mijn vrou aensach.’ 


	12
Hi sprac tot sijnen enape: 
‘Spant uwen boghe goet, 
Ende schiet mijn heere van Lutsenborch 
Al in sijns herten bloet!’ 


	13
- ‘Waerom soude ic hem schieten? 
Waerom soude ic hem verslaen? 
Ic hebbe wel seven jaren 
Tot sijnder tafelen ghegaen.’ 


	14
- ‘Hebdi wel seven jaren 
Tot sijnder tafelen ghegaen, 
So en dorfdi hem niet schieten 
Noch niet ter doot verslaen.’ 


	15
Hi tooch uut sijnder scheeden 
Een sweert van stale goet; 
Hi stac mijn heere van Lutsenborch 
Al in sijns herten bloet. 


	16
Hi sprac tot sijnen cnape: 
‘Nu sadelt mi mijn paert! 
Tot Lutsenborch wil ic rijden, 
Het is mi wel rijdens waert.’ 


	17
Als hi te Lutsenborch quam 
Al voor dat hooghe huis, 
Daer quam de valsche vrouwe 
Van haerder tinnen uit. 


	18
‘Vrou, God seghen u, vrouwe. 
God gheve u goeden dach! 
Uwen wille is bedreven, 
U verraderie is volbracht.’ 


{==51==} {>>pagina-aanduiding<<}


	19
- ‘Is mijnen wille bedreven, 
Hebdi mijnen sin volbracht, 
So doet mi sulken teiken 
Dat ic daer aen gheloven mach!’ 


	20
Hi troc uut sijnder scheeden 
Een sweert van bloede root. 
‘Siet daer, ghi valsche vrouwe, 
Uus edel lantsheeren bloet.’ 


	21
Si troc van haren halse 
Van peerlen een cranselijn: 
‘Hout daer, mijn liefste boele! 
Daer is die trouwe van mijn!’ 


	22
- ‘Uwe trouwe en wil ic niet, 
Ic en wilse niet ontfaen, 
Ghi mocht mi ooc verraen, 
Als ghi uwen lantsheer hebt ghedaen.’ 


	23
Hi troc uut sijnder mouwen 
Een sijden snoerken fijn: 
‘Hout daer, ghi valsche vrouwe! 
Ghi sulter bi bedroghen sijn. 


	24
Te Lutsenborch, op de mueren, 
Daer loopt een water claer; 
Sit daer, o vrou van Lutsenborch, 
Int heimelic ende int openbaer!’ 

Indien dit verhael betrekking hebbe tot de geschiedenis van Luxemburg, dan zou de hier vermelde vrouwe moeten geweest zyn Elisabeth van Gorlitz, de nicht van keizer Sigismond, gehuwd met Jan van Beijeren, hertog van Luxemburg, die in Holland door vergif omkwam ten jare 1425. Zy was een zeer hartstogtelyk schepsel. Haer boel Frederik zou dan moeten geweest zyn Frederik, graef van Meurs en Sarwerden, eenigen tyd gouverneur van het duitsche gedeelte van Luxemburg (Bertholet, Histoire du Luxembourg, VII, bl. 241). Het komt my echter waerschynlyker voor dat het hoogduitsche lied Die Frau zur Weissenburg (Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 283), door eene kleine omzetting van den naem, in

{==52==} {>>pagina-aanduiding<<}
de Nederlanden tot Die Vrouw van Lussenburch zal verloopen zyn. Het lied wordt gevonden in ‘Een schoon liedekens Boeck in den welcken ghy in vinden sult veelderhande Liedekens, oude ende nyeuwe. Om droefheyt ende melancolie te verdrijven. Dese liedekens boecken vintmen te coope tAntwerpen onder Onser Liever Vrouwen toren tot Jan Roulans.’ Aen 't einde: ‘Gheprent Tantwerpen By mi Jan Roulans. Int jaer M.CCCCC ende XLIIIJ.’ Het eenig bekende exemplaer daervan, bevattende 221 liederen, berust in de Bibliotheek van Wolfenbüttel en is door Hoffmann von Fallersleben en door Uhland benuttigd. In het vervolg zal ik tot hetzelve verwyzen door het te noemen Jan Roulans' Liedekens-boeck, 1544.

  



XXV.

Kloekmoedigheid der Mechelenaren.

(ao 1432.)


	1
Ghy heeren van Bruesele, wy makens u vroet, 
Dat ghy u harnas ane doet, 
Ende sprinct uyt uwer muyten: 
U soudeniers die scijnen verwoet, 
Doch en willen op ons niet ruyten 1. 


	2
Den scamelen dorplieden ghy verbiet 
Dat sy ons tetene brengen iet, 
Al willen wy wel betalen. 
Ghy scijnt ons vrient, ghy en sijghes niet; 
Wy sullent noch self comen halen. 


	3
Die van Antwerpen laghen ooc strange 2 
Int wiel, op dwater, herde lange. 
Die Mechelers en mochtender niet comen; 
Maer sint dat wy ons bargien hadden 
En hebben wy niemant vernomen. 


{==53==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Wy trocken eens met snicken 1 uyt. 
Opt water hoorden wy groot gheluyt 
Van Gielis Sanders knechten: 
‘Her, hoeresoons! ghy Mechelers ruyt 2! 
Wy willen teghen u vechten.’ 


	5
Willeken Backhijs dat vernam; 
Peeter de vorster 3 die sprac gram: 
‘Set ons aen dlant gheringhe! 
God weet, wy en sullen geen hoerensoens sijn! 
En laetter geen verdinghen!’ 


	6
Wy sloeghen de riemen in den plasch; 
Wy royden aen, wy waren ras; 
Te lande wy gheraecten. 
Doe dit dander ghewaerscout was 
Thuyswart sy haer maecten. 


	7
Wy en hadden ooc geenen vaer; 
Wy terden op ende liepen naer. 
‘Slaet doot’ waest dat wy riepen. 
Dander scoten ute haer pansers daer, 
So datse te seerder liepen. 


	8
Pansers, boghen, groot ende smal, 
Twas ons gherief: wy nament al, 
Ende droeghent in die scepen. 
Doen wy te Mechelen binnen quamen al, 
Gheraet 4 wat wy begrepen! 


	9
Wy cochten laken, bey mans ende vrou; 
Elc dede een tabbart maken blau; 
Grau waren haer pallueren; 
Blijfter by stont op de mau: 
God laetser in verdueren! 


{==54==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
Tgheviel op Sente Berbelen dach, 
Dat onse reyse te Ruysbroec lach: 
Daer mocht men wonder merken. 
De Bruesellers men vlieden zach; 
Sy liepen op der kerken. 


	11
Daer was te male een groot gheloop; 
Daer viel er velen over hoop. 
Eer sy daer binnen conden, 
Sy hadden de pijken in haren cop, 
Vele doode, ende vele ghewonden. 


	12
Daer was te male een groot ghecry. 
Buyten riepen sy: ‘Blijfter by! 
Laetse hier inne verbroeyen 1. 
Ghy Bruselers, ghy soudeniers, fy! 
Hoe es u nu te moeye?’ 


	13
Doe liep die Mechelaer ende ron 
Tot dat men eerlanc den kerchof won. 
Sy riepen luyde, al sonder merren: 
‘Her, vier! her, stroy! 
Dat bolwerc willen wi berren 2!’ 


	14
Men luydde storm met haesten groot. 
Sy lieten weten haren noot; 
Ontset dat sy begeeren; 
Maer dbolwerc was terstont al vier, 
Sy en costens niet gheweren. 


	15
De dach verginc, de nacht quam aen, 
Wy moesten tstormen laten staen; 
Die scutters achterhielden: 
Het was op davontuere ghedaen 
Oft sy noch scermutsen wilden. 


{==55==} {>>pagina-aanduiding<<}


	16
Neensy niet; sy waren vro 
Ende blijde dat hen verginc alsoo; 
De nacht hiel hen haer leven; 
Want hadde de dach iet langher gheduert 
Sy waren daer alle bleven. 


	17
In beyder sijden bleefer doot, 
(Godt help den sielen uter noot!) 
Voert sieken ende ghewonden. 
Die voor trecht ghestorven sijn bloot 
Die worden salich vonden! 

Amen.

Volgens twee handschriften der XVIe eeuw, in het bezit van professor Serrure te Gent, en bevattende kronyken der stad Mechelen, opgesteld door Antonis Gyseleers. De tael is er zeer in mishandeld, weshalve ik verplicht ben geweest den tekst kritisch te herstellen. Het geval wordt er aldus in verhaeld:
‘Anno 1432 wert soo dieren tijt, principael van corene, dat die van Brabant verboden dat men gheen coren vyt Brabant vueren en soude, noch laten vueren; waermede de stadt van Mechelen seer benaut was; want de veertele rox gout daer 6 peeters, die men in Brabant tot 3 peeters kochte. Hieromme ghinghen sommighe poorters van Mechelen op de dorpen in Brabant, coopende daer heymelijc coren, ende brachtent te Mechelen. Als die van Brabant dat vernamen huerden zy die meyers, preters 1 ende dierghelijke, ende deden die Mechelers op de dorpen wachten, ende namen dat coren dat sy by haer vonden. In deser manieren wachten ooc die van Antwerpen haren buet opt dwater te scepe. Die van Bruesele wachten den haren te Ruysbroec, om dat sijt ooc op Vlaenderen scutten mochten; maer al dit wachten quam op een quaet ende; want die stat van Mechelen maecte bargien toe met volke, die die van Antwerpen ghinghen besueken; maer die van Antwerpen ontliepent seer scandelijc, so dat sy al haer harnas ende ghetuyghe af wirpen, ende lietent den Mechelers wechdraghen, die dat vercochten, ende maecten metten ghelde nieu grau clederen met eender leverye.
Daer na trocken sommighe heeren vyt Mechelen met den scutters ende andere volc, tot Ruysbroec, daer die Bruesellers ende haer soudeniers ooc haren buet wachtten, die seer onversiens die Meehelers saghen comen, ende liepen naer den kerchof, dat seer wel begraven ende gebolwerct was. Maer, eer sy daer al binnen mochten comen, werden sy achterhaelt ende sommighe over doot ghequetst, soo dat sy den kerchof verlosen, ende vloden op de kerke, daer sy grote were deden met scietene ende

{==56==} {>>pagina-aanduiding<<}
worpene, als dat daer sommighe Mechelers ooc doot bleven int bestormen; want sy die Brueselers afrooken wilden, die hem seer vromelijken weerden, ende worpen die cloeelepels van den torre den Mechelers opt hoot. Dit stormen duerde tot op den avont, soo dat sy ten lesten sceydden. Van den ghescille wert dit lieken ghedicht.’
Vergelyk hiermede de aenteekening van mijn' vriend, den heer Gachard, op Barante's Histoire des Ducs de Bourgogne, édition de Bruxelles, 1838, I, p. 549.

  
XXVI.

Die drie lantsheeren.

(ao 1450.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Met luste willen wi singhen, 
Schoon lief, al bi der hant, 
Van drie lantsheren dinghen, 
Geboren al uut Nederlant: 
Cleef, Hoorne ende Batenborch, 
(Haer namen sijn wel becant: 
Met sangh willen wise prisen!) 
Gaen wandelen al door dat lant. 


{==57==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Die heren sijn uut ghetoghen 
Al in dat gulden jaer, 
Si en wouden niet weder keren, 
Si en waren ridder geslaen; 
Te Veneghien dat si quamen, 
Si maecten daer een verdrach: 
Si en wouden niet weder keren, 
Si en besochten dat heilighe graf. 


	3
Si namen daer malcander 
Al bi der witter hant: 
‘Wi riden nu te samen 
Al door dat gulden lant.’ 
Si saghen int suitwesten 
Al dat vergulden jaer, 
Mer si waren vreemde gasten: 
Te Jerusalem was haer begaer. 


	4
Die een here sprack den stierman toe: 
‘Hout uwen anker al vast, 
Bewaert u schip met staden, 
Siet wel tot uwen mast! 
Ghi hebt drie heren gheladen. 
Het en is om gheen ghelt te doen, 
Bewaert u schip van schaden, 
Dat ons gheen ghebrec en coem.’ 


	5
- ‘Schip, roer ende provanden, 
Alle dinc is wel ghestelt.’ 
- ‘Nu stieret van den landen 
Al in des Gods ghewelt, 
Voor wint ende ooc voor waghe 1! 
Dat meir is onghehier 2, 
Wi willen vrolijc waghen, 
Het ghelt ons eventier 3.’ 


{==58==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Si seilden voor den wint 
Ende ooc al voor die waghen, 
Te Jerusalem aen dat lant. 
Salomons tempel dat si saghen; 
Si traden te Jerusalem 
Al op dat Heilig Lant. 
Si traden op dat Heilich Graf 
Daer Maria so innich op lach. 


	7
‘Ghi heren! sidi daer om comen 
Dat ghi ridders wilt gheslaghen sijn? 
Hout uwe scharen baren 1; 
Ende laet den coopman varen; 
Ende voert dat sweert met recht; 
Ende beschermt weduwen ende wesen! 
So voert ghi een goet recht. 
Nu hebt ghi edelheit ghecreghen.’ 

De woorden in Jan Roulans' Liedekens-Boeck, 1544; de muziek in de Souderliedekens, 1540, Ps. 141. Dat de opgenoemde drie landsheeren in het Guldenjaer 1450 eenen togt naer Jerusalem hebben gedaen, blykt uit Teschenmacher's Annales Cliviae, Juliae, etc., Arnhemii, 1638, II, fol. 272, en Van Spaen's Oordeelkundige inleiding tot de historie van Gelderland, Utrecht, 1801, in-8o, deel I, bl. 312, by welken laetsten men leest: ‘Hij [Diederick van Bronckhorst, heer van Anholt en van Batenburg] reist met den graaf van Horneo [sic, voor Hornes] naar Venetiën en verders in bedevaart naar het H. Land. Hertog Johan van Cleef komt ook te Venetiën, en zij vervoegen zich bij hem, en namen te zamen den weg aan naar Jerusalem. Hy wordt aldaar door den hertog tot ridder geslagen 1450.’
Daer behoort eene kunstmatige indeeling der woorden en dikwyls de byvoeging van een klein nootje of appoggiatura toe, om sommige coupletten van dit lied behoorlyk te zingen. Hierover handelen wy in de Inleiding, en merken nu slechts aen, dat lange regels soms de plaets van kleine bekleeden, en dat dan de betooning van het vers naer het Rhythmus der muziek moet worden geregeld. Ziedaer het raedsel onzer oude versificatie opgelost!

  

{==59==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXVII.

de reize van philips den schoonen.

(ao 1506.)


	1
Wie wil horen singhen 
Een druckelijc nieu liet 
Van den coninc van Castilien, 
Hoe dat hi uten lande schiet: 


	2
Trompetten ende claroenen 
Dede hi so sere slaen, 
Dat si alle souden comen 
Die met hem wilden gaen. 


	3
Als si opt water quamen, 
Daer geschiedde jammer groot; 
Die schepen vloghen van malcander. 
Si waren alle in groter noot. 


	4
Die coninc sprac: ‘Joanna, 
Wel edel vrouwe mijn! 
Dit is bi uwer schulden 
Dat wi in desen node sijn.’ 


	5
Die coninc totten stierman sprac: 
‘Wel edel stierman fijn, 
Nu brenghet mi weder te lande! 
Mi en roect niet 1 waer wi sijn.’ 


	6
Die stierman totten coninc sprac: 
‘Wel edel here mijn! 
Ic en can u niet te lande brenghen; 
Ic en weet niet waer wi sijn.’ 


{==60==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Die coninc viel ootmoedelijc 
Op beide sijne knien: 
Hi bat Gode van hemelrijc 
Dat hem gracie mocht geschien. 


	8
Die stierman totten coninc sprac: 
‘Wel edel here mijn! 
Mi dunct ic hore die voghelen singhen; 
Ic hope het sal wel sijn.’ 


	9
Doen si in Enghelant quamen, 
Men hiet hen willecoem sijn; 
Men schanc hen daer te drincken 
Den alderbesten wijn. 


	10
Van daer so ghinghen si seilen 
Al na dat Spaensche lant, 
Met onser edelder vrouwen 1, 
Al in behoudender hant. 

De woorden in Roulans' Liedekens-Boeck, 1544. Over deze reize en storm ter zee loopt het 334e kapittel der Croniques de Jean Molinet, édition Buchon, Paris, 1828, tom. V, p. 262 en volgende.

  

{==61==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXVIII.

op den slag van pavia.

(ao 1525.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Met vreuchden werd hier een liedt ghesonghen, 
Den keyser t'eeren, dat edel bloet, 
Die nu sijnen vyand heeft bedwonghen, 
En plat gheworpen onder den voet. 
De lely zoet 
Verliest den moet; 
Bourbon vaillant 
Bewaert ons zijde; 
De Vrancsche coninc is in ons behoet; 
Noyt quam nieumare int lant soo blijde! 


{==62==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Bourgongnen en vreest nu gheen verstranghen. 
Ghy, Vlaendrens leeu, scuwet swaer gheclach! 
De Vrancsche coninc die is ghevanghen; 
Veur ons en quam noyt blijderen dach. 
Daert menich sach, 
Ghevielt, o wach! 
Omtrent Pavyen bin den strijde. 
Hy werd ghegrepen in den slach; 
Noyt quam nieumare int lant soo blijde. 


	3
Ghy, Vlaminghen, weest tot vreucht gheneghen: 
Niemant ter weerelt en macht verbien. 
Al tpeupel bleef meest daer doot versleghen, 
Nauw mochter eenich man van ontvlien. 
Lof Godt van dien, 
Diet liet ghescien! 
Wy hopen noch van goeden tijde. 
Lof hem, die ons dus quam versien; 
Noyt quam nieumare int lant soo blijde. 

prince.

	4
Godt vadere, vol alder deuchden, 
Nu dancken wy U in elc conroot, 
Dat ghy ons lieden gaeft dus vele vreuchden, 
En de victorie door dit exploot. 
Den keyser groot 
In elcken stoot 
Altoos bewaert, en sijn ghesmijde! 
Ghelijc ghy ons nu helpt in den noot. 
Noyt quam nieumare int lant soo blijde. 
 
bII paVIen daer dIVersChen prIIs LaCh 
fLaUde de LeLIe op sente MatthIIs daCh. 

Los blad der XVIe eeuw; ook in de Diversche Liedekens van Casteleyn (Rotterd. 1616 1). Het blad heeft vier, het boek vyf coupletten. Beiden verschillen ook in de noten en in de maet. Ein schönes Lied von der Schlacht vor Pavia geschehen, gedichtet durch Hansen von Würtzburg, 1525, leest men in Soltau's Ein hundert deutsche historische Volkslieder, Leipzig, 1836, in-8o. Een ander by Wolff, bl. 657.

  

{==63==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXIX.

Een nieu liedeken van den doot des hertoochs van Bourbon.

(ao 1527.)


	1
O God van hemelrijcke 
Wat drucke es ons ghesciet, 
Dien borghonschen alle ghelijcke! 
God behoede Borbon voir verdriet. 
Twas soe vrome een capiteyn: 
Die hebben wy verloren, 
Een edele heere reyn. 


	2
‘Menich slach hebbic ghesleghen, 
Te paerde ende ooc te voet; 
Groote victorie hebbic ghecreghen 
Ter eeren den keyser soet; 
Menich leet hebbic den coninc ghedaen. 
Daer hy quam al voir Pavien, 
Daer en mocht hy my niet ontgaen. 


	3
Melanen hebbic in ghenomen, 
Met meneghen crijchsman vry; 
De paus hadde dat vernomen: 
Die sant hem goet volc by. 
Sy meendender my wel af te slaen. 
Die Veneetsianen quamen ooc mede; 
Maer ten wasser niet wel vergaen. 


	4
Heel Ytalien hebbic ghedwonghen, 
Ter eere den keyser fier; 
Roomen hebbic bespronghen: 
Daer bennic comen int dangier. 
Het ghebuerde, al in den tweesten slach: 
Daer bennic al deerlic doorscoten, 
Daert so menich man ansach. 


{==64==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Och! adieu Karel, lieve neve! 
Het moet nu ghesceyden sijn; 
Nu moet ic u begheven; 
Het sceyden doet my pijn. 
Ic waende met u te winnen dat helich lant; 
Nu moet ic emmer sterven. 
God blive nu dijn onderstant! 


	6
Adieu, ghy edel heere bouwe 1, 
Adieu, graef Joris van Sassen goet! 
Weest doch den keyser ghetrouwe, 
Dat biddic u, vri edel bloet! 
Adieu, vice roy de Napels vry! 
Nu moet ic van u sceyden: 
Gods bermerticheyt sta my by!’ 


	7
Die heeren weenden seere, 
Sy hadden groot verdriet 
Al om Borbon den heere, 
Dat hy soe droeffelic sciet. 
Die knechten maecten groet misbaer: 
Sy en wisten wat bedriven; 
Deen wranc sijn handen, dander trac sijn haer. 


	8
‘Ons troost hebben wy verloren, 
Ende ooc ons toeverlaet! 
Ic bidde Jesum uutvercoren, 
Dat hy sijn siele ontfaet! 
Ghetrouwen dienst heeft hy ghedaen. 
God sal wel een ander verwecken, 
Die dien keyser ooc sal bystaen!’ 


	9
Wy moghen wel bedriven rouwe 
Om Borbon den capitein goet, 
Ende voir Wassenare ghetrouwe: 
Hy heeft ooc ghestort sijn bloet, 
Ter eeren den keyser, dat es waer: 
Men mochte gheen ghetrouwer vinden, 
Dan dese twee int openbaer. 

Op een strook perkament, schrift van den tyd, gebonden by de Liederen van Bartholomeus Boeckx, handschrift ter bibl. van Bourgondie, te Brussel, No 14275 van het inventaris.

  

{==65==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXX. Herdooperslied.

Willem de kleermaker.

(ao 1560.)

Na die wijse: Rosina, hoe is 't met u gestelt?


	1
Een nieuwe liet, 
Vat dit bediedt, 
TAntwerpen geschiet 
Al in den jare 
Van tsestich, siet, 
En verwondert niet, 
Een man voorware 
Met groter schare 
Van diefleyders, hoort, 
Gebracht werd voort 
Van die Steenpoort 
In de vierschare. 


	2
Willem hiet hy: 
Hy was so bly, 
Cleermaker vry 
Binnen der stede. 
Als hy nu by 
Den heeren, fy, 
Quam, ende sy 
Hem vraechden mede: 
‘Sijt gy herdoopt? 
Ons hier ontcnoopt 
Waer gy op hoopt 
Met recht en rede!’ 


	3
Hy sprac tot haer: 
‘Wat vraecht gy daer 
Naer mijnen doop claer? 
En niet naer mijn leven? 

{==66==} {>>pagina-aanduiding<<}

Op dat voorwaer 
Ghy al te gaer 
Een oordeel daer 
Naer soudet gheven? 
Ic ben een roof 1 
Naer mijn gheloof, 
Der werelt doof, 
Die my doet sneven.’ 


	4
Die schout gemeen, 
Hert als een steen, 
Was niet te vreen 
En vroeg met lagen. 
Willem sprac: ‘Hoort reen! 
Ghebt my voorheen 
Gevraecht alleen: 
Mach ic ooc vragen?’ 
Die schout sprac: ‘Beydt! 
Gheeft eerst bescheyt 
Al van u feyt; 
Dan sal ict wagen.’ 


	5
Willem, sonder vaer: 
‘In Marcus claer 
Int sestiend daer 
Daer moecht ghijt lesen: 
Wie ghelooft voorwaer 
En gedoopt is eenpaer 
Die sal hier naer 
Eens salich wesen.’ 
Die schout sprac fijn: 
‘Men vraecht, hoort mijn, 
Op dit termijn 
U niet naer desen.’ 


	6
Terstont, verstaet 
Die heeren quaet 
Met haren raet 
Quamen te voren. 

{==67==} {>>pagina-aanduiding<<}

Willem sprac: ‘Vaet 1, 
Mijn heeren, u baet! 
Wijst niet naer 't placcaet; 
Het ware verloren. 
Denck toch op den dach 
Dien men voorby niet mach, 
Als ghy sult roepen: ach, 
Ach ware ic herboren!’ 


	7
Sy hebben terstont, 
Ghelijc in het ront, 
En met eenen mont, 
Hem toen verwesen. 
O Heere, doet cont 
Haer quaden vont, 
Dat sy werden gesont 
Ende schrifture lesen! 
Maect dat haer hert, 
Hard als een bert, 
Toch soeter wert, 
Dat biddic met desen! 


	8
Smorgens, vroechtijt, 
Op de marct wijd, 
Met cleender jolijt, 
Sy Willem brachten: 
Aen den staec, sonder strijdt, 
Sy hem met nijt, 
Sonder langer respijt, 
Gingen versmachten. 
Och Godt, o Heer! 
Siet toch eens neer 
Op u leden teer, 
Die sy nu verachten! 


	9
Ghy, prince jent, 
Mijn liedt bekent 
Is nu ten ent 
Voor u ghesongen. 
Ick wasser present 

{==68==} {>>pagina-aanduiding<<}

En hem omtrent, 
Als hy was ghesent 
Voor ouden en jongen, 
Daer hy, gereet, 
Zijn gheloof beleet 
Voor d'overheet. 
God loven alle tonghen! 

Amen.

Een dier liedekens welke de herdoopers in hunne byeenkomsten zongen; getrokken uit het zeldzaem voorkomende boekje, formaet in-32, getiteld: Een Liedtboecxken, tracterende van den Offer des Heeren, int welcke oude ende nieuwe Liedekens uut verscheyden copyen vergadert zijn, om by het Offerboeck ghevoecht te worden, want het van eender materien roert, als van verraden, vanghen ende dooden, aenghaende der Slachschaepkens Christi, die de stemme haers herders Jesu Christi ghetrouwelick ghehoorsaem zijn gheweest totter doodt toe. Het bevat 25 historieliederen van gelyken aerd, in 71 bladen. Aen het einde: ‘Gedruckt int jaer M. CCCCC. LXVI.’

  
XXXI.

de beeldenstorm.

(ao 1566, etc.)


	1
Waerom zijt ghy soo langhen tijdt 
Van ons absent, ach, lieven Heer! 
Soo dat u schaepkens, onbevrijdt, 
U heete gramschap voelen seer? 


	2
Denckt op u Catholijcke Kerck, 
Door u ghesticht en ghefondeert, 
Door u verlost, u eyghen werck, 
Daer ghy soo lanc in zijt gheëert. 


	3
Heft op u voet, en metter daet 
Vertreet u vianden tot niet, 
Door wie gecomen is het quaet 
Dat in u kercken is ghesciet. 


{==69==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
U teghenstrijders met gheschal 
In uwe tempelen seer coen 
Haer vlagghen stellen overal, 
En toonen wat sy durven doen. 


	5
Waer men devotie pleghen sach 
En Godt soo loflijck werd gheëert, 
Waer hy ghedient werd nacht en dach 
Daer sach men menschen heel verkeert, 


	6
Met hamers, bijlen en gheweer, 
Als van den boosen gheest beseten; 
Het schoon cieraet, met groot oneer 
Hoe sy dat al in stucken smeten! 


	7
Sy seyden in hun boosen moet: 
‘Laet ons 't gheheel gaen destrueren, 
En rooven al het kerckengoet, 
Wy sullen 't noemen reformeren.’ 


	8
Dit hebben sy dan oock ghedaen, 
Soo met afbreken, soo met branden, 
Waer ergens sy gheraecten aen 
De templen Godts, in dese landen. 


	9
Hoe langh, o Heer, hoe langh salt sijn 
Dat u u vyant sal onteeren? 
Is dan oneyndelijck den termijn 
Dat sy u blijven blasphemeren? 


	10
Och! houdt u handt niet langher stil 
Te straffen dese geus-ghesellen; 
Ghy hebt de macht, hebt ooc den wil! 
't Sijn vyanden, 't sijn al rebellen! 


	11
Ghy sijt ons coninck ende heer; 
Ghy weet het wat er wordt ghedaen; 
Laet kerckenschenders nimmermeer 
Onghecastijdt dus henen gaen! 

Los blad der XVIe eeuw, ook herdrukt achter een satyriek opstel van het jaer 1622, getiteld: Hier is wat wonder, wat nieuws van de ghereformeerde

{==70==} {>>pagina-aanduiding<<}
Brandstichterye van de Geuzen... ghedruckt in eene aenworpinghsche straet daer de menschen inne gaen, ende de sonne stil staet, dat is, te Antwerpen by A. Verhoeven, Lombaerdstraet, in de Gulden Zonne, en gevoegd by de Nieuwe Tydinghe van 27 mei 1622, zynde een gazet van dien tyd, waervan er eene verzameling bestaet ter Koninklyke Bibliotheek te Brussel, komende van de stadsbibliotheek aldaer.

  
XXXII.

De dood van Egmont.

(ao 1568.)


	1
Als men schreef duyst vijf hondert, 
Int acht en sestichste jaer, 
Sach men ghescieden groot wonder 
Te Brussel int openbaer. 


	2
Een prins van grooter machte, 
De grave van Egmont, 
Ghinc als een lam ter slachte, 
Toen quam sijn uer ende stont. 


	3
Men sach daer droevig trueren 
Soo menich wijf ende man, 
Al te Brussel binnen de muren, 
Om den graef, soo edel ghedaen! 


	4
Cloeck ghinc hy na der stede, 
Daer hy te sterven staet: 
- ‘Ghy, heeren ende burgers mede, 
En isser gheen genade? 


	5
Ghenade! my, armen grave, 
Ghenade! my, edel man!’ 
Doch sy hem gheen antwoort gaven. 
De grave sprac: ‘Nu, wel an!’ 


{==71==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
De grave nam sonder trueren 
Een cussen, hoort mijn bedien, 
Als hy den dood moest besueren: 
Daerop soo boogh hy sijne knien. 


	7
Te samen leydde hy sijne handen 
Ten hemel opsiende soet, 
Godt doende sijn offeranden: 
Die grave, dat edel bloet! 


	8
Als sijne knien waren gebogen, 
Ende sijn handen waren ghevoeght, 
Een heeft doe dat sweert ghetogen, 
Die den grave sijn hooft af sloech. 


	9
Dat bloet sach men daer stralen, 
Edel, van ordens verbont. 
Godt mach die wrake verhalen 
Van den grave van Egmont! 

Geschreven stuk van dien tyd, my door eenen vriend medegedeeld; doch blykbaer eene verkorting van het lied geplaetst in het Geusen-Lietboek (zie de uitgaven van 1581, 1603, 1616, 1624, 1659, 1683, enz., by middel van het Register). Eene platduitsche vertaling in Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 938, begint als volgt:

Als men schref vöffteinhundert 
Und acht und söstich jar 
Sick mennich minsch vorwundert 
Dat men sach apenbar 
To Brüssel hoch van blode 
Ver graven, wol bekant, 
Henrichten to dem dode 
Als ick juw hir do kunt. 
 
Ein prinz van groter achting, 
De grave van Egmunt, 
Als een schap gink tor schlachting, 
Als pingstenfest anstunt. 
Men sach wenen und troren 
Gar menge frow und man, 
To Brüssel in den muren: 
It vordrot iderman. 
 
Drist gink he na der stede, enz. 







{==72==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXXIII.

Wilhelmus van Nassouwen.

(ao 1568.)

Naer de wijse: Van Charles.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


  
Nieuwe Wyze.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==73==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Wilhelmus van Nassouwen 
Ben ik van Duytschen bloet, 
Het Vaderlandt getrouwe 
Blijf ik tot in den doot, 
Een Prince van Oraengien 
Ben ik vry onverveert, 
Den Coninck van Hispaengien 
Heb ick altijt ghe-eert. 


	2
In Godes vrees te leven 
Heb ick altijt betracht, 
Daerom ben ick verdreven 
Om Land en Luyd' ghebracht; 
Maer God sal my Regeeren 
Als een goet Instrument, 
Dat ick mach wederkeeren 
In mijnen Regiment. 


	3
Lijt u mijn onderzaten 
Die oprecht zijn van aert, 
God sal u niet verlaten, 
Al zijt ghy nu beswaert. 
Die vroom begeert te leven 
Bidt Godt nacht ende dagh, 
Dat hy my cracht wil gheven 
Dat ick u helpen mach. 


	4
Lijf end goet al-te-samen 
Heb ick u niet verschoont; 
Mijn Broeders hoogh van namen 
Hebbent u oock vertoont; 
Graef Adolf is ghebleven 
In Vrieslant in den slach: 
Sijn Ziel int Eeuwich Leven 
Verwacht den jongsten dach. 


	5
Edel en hoogh gheboren 
Van Keyserlijcken Stam, 
Een Vorst des Rijcks vercoren 
Als een vroom Christenman, 

{==74==} {>>pagina-aanduiding<<}

Voor Godes Woort ghepresen, 
Heb ick, vry onvertsaeght, 
Als een helt, sonder vreesen, 
Mijn Edel Bloet ghewaeght. 


	6
Mijn schildt en mijn betrouwen 
Zijt ghy, O Godt mijn Heer! 
Op u soo wil ick bouwen, 
Verlaet my nimmermeer. 
Dat ick doch vroom mach blijven 
U Dienaer t'alder stont, 
De Tyranny verdrijven 
Die mijn herte doorwont. 


	7
Van al die my beswaren, 
End' mijn vervolgers zijn, 
O Godt wilt doch bewaren 
Den trouwen Dienaer dijn, 
Dat sy my niet verrasschen 
In haren boosen moedt, 
Haer handen niet en wasschen 
In mijn onschuldigh Bloet. 


	8
Als David moeste vluchten, 
Voor Saul den Tyran, 
Soo heb ick moeten suchten 
Met menigh Edelman: 
Maer Godt heeft hem verheven 
Verlost uyt aller noot, 
Een Coninckrijck ghegheven 
In Israël soo groot. 


	9
Nae 't Suer sal ick ontfanghen 
Van Godt mijn Heer dat Soet: 
Daer naer soo doet verlanghen 
Mijn Vorstelijck ghemoet, 
'Twelk is, dat ick mach sterven 
Met Eeren in het Velt, 
Een eeuwig Rijck verwerven, 
Als een ghetrouwer Heldt. 


{==75==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
Niets doet my meer erbarmen 
In mijnen wederspoet, 
Dan dat men siet verarmen 
Des Coninghs Landen goet, 
Dat u de Spaengiaerts krencken, 
O Edel Neerlant soet, 
Als ick dat gaen bedencken, 
Mijn edel hart dat bloet. 


	11
Als een Prins opgheseten 
Met mijnes Heyres Cracht, 
Van den Tyran vermeten 
Heb ick den Slagh verwacht. 
Die, by Maestricht begraven, 
Bevreesden mijn ghewelt. 
Mijn Ruyters sach men draven 
Seer moedigh door het velt. 


	12
Soo het den wille des Heeren 
Op dien tijt had gheweest, 
Had ick wel willen keeren 
Van u dit swaer tempeest; 
Maer den Heer van hier boven, 
Die alle dinck regeert, 
Die men altijt moet loven, 
En heeft sulcx niet begheert. 


	13
Seer Christlijck was ghedreven 
Mijn Princelijck ghemoet; 
Stantvastigh is ghebleven 
Mijn hart in teghenspoet; 
Den' Heer heb ick ghebeden 
Uyt mijnes herten gront, 
Dat hy mijn saeck wil redden, 
Mijn onschult doen oorkont. 


	14
Oorloff, mijn arme Schapen, 
Die zijt in grooten noot! 
U Herder sal niet slapen 
Al zijt ghy nu benout. 

{==76==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tot God wilt u begheven! 
Sijn heylsaem woort neemt aen, 
Als vrome Christnen leven: 
Tsal hier haest zijn ghedaen. 

prince.

	15
Voor God wil ick belijden, 
Ende sijner grooter macht, 
Dat ick tot gheenen tijden 
Den Coninck heb veracht; 
Dan dat ick God den Heere 
Der hooghster Majesteyt 
Heb moeten obedieren, 
In der gherechtigheyt. 

De beroemde Marnix van Sint-Aldegonde wordt te regt voor den opsteller van dit lied gehouden: zulks getuigt een tydgenoot, Willem De Gorter van Antwerpen, geboren in 't jaer dat Marnix burgemeester dier stad was. Zie myn artikel in het Belgisch Museum, I, bl. 372. Veel is er over dit lied geschreven. Ik bezit I. Verhandeling over den oorsprong en de lotgevallen van het liedeken Wilhelmus van Nassouwen [door G.J. Gales]. Amsterd., 1795, in-8o; - II. Het origineele Volkslied Wilhelmus van Nassouwen, deszelfs oorsprong, vermoedelijke dichter en noodige opheldering. Leyden, 1813, in-8o; - III. Het oude Volkslied Wilhelmus van Nassouwen, opgehelderd door eenige Aanteekeningen van G.D.J. S[chotel]. Leiden, 1830, in-12; - IV. Over het Volkslied Wilhelmus van Nassauwen, door R.H. Van Someren, met eene Bijdrage door Mr P.A. Brugmans. Utrecht, 1834, in-8o; - V. Gedachten over het oude Volkslied Wilhelmus van Nassauwen en den vervaardiger van hetzelve, door G.D.J. Schotel. Leyden, 1834, in-8o. De oude melodie staet in den Nederlandtschen Gedenck-Clanck, door Adrianum Valerium. Haerlem, 1626, langwerpig 4o, bl. 46. Er zyn zooveel coupletten als er letters voorkomen in Willem van Nassou, en elk couplet begint met eene letter van dien naem.
De wyze van Charles (sommige drukken hebben van Chartres) schynt die van een oud jagtlied geweest te zyn. Zie Hoffmann von Fallersleben's Horae Belgicae, II, bladz. 100.

  




{==77==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXXIV.

Het standbeeld van Duc d'Alf.

(ao 1569.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wie dat sich selfs verheft te met, 
Wordt wel een armen sleter: 
Duc d'Alf, uw beeld, tot spijt geset, 
Ware afgebroken beter; 
Uw boose daed, 
Die ghy begaet, 
By allen toch onlijdig is, 
En strijdig is 
Met onser landen staet. 


	2
Doch 't schijnt ghy nergens naer en vraegt; 
Ghy wilt het al verscheuren; 
Maer die daer doet wat God mishaegt 
Sal 't eynde noch betreuren, 
Als hy, vol noot, 
Sal naeckt en bloot 
Voor Godes oordeel schuldig staen, 
Onduldig gaen, 
Verwesen totter dood. 


{==78==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Die boos is groeyt een wijl seer wel, 
Doch 't eynde staet te vreesen. 
Siet, Lucifer quam in de hel 
Door sijn hoveerdig wesen, 
Daer 't volck sich al 
Aen spieglen sal, 
Indiense soecken goeden spoet; 
Want hoogen moet 
Gaet altijdt voor den val. 

Nederlandtsche Gedenck-Clanck, door Adrianum Valerium. Haerlem, 1626, bl. 62.

  
XXXV.

De tiende penning.

(ao 1570.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Helpt nu u self soo helpt u Godt 
Uyt der tyrannen bant en slot, 
Benaude Nederlanden! 
Ghy draegt den bast al om u strot, 
Rept flucks u vrome handen! 


{==79==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
De spaensche hooghmoet, valsch en boos, 
Sond u een beule goddeloos 
Om u goddeloos te maken: 
Godts woort rooft hy door menschen gloos 
En wilt u 't gelt ontschaken. 


	3
Soo neemt hy elc sijn hoochste goedt. 
Die 't woordt, der sielen voetsel soet, 
Om draf niet willen derven, 
Bekoopent met haer roode bloet, 
Of moeten naeckt gaen swerven. 


	4
Maer die sijn hert op Mammon stelt 
Moet ooc ontbeeren 't lieve gheldt, 
Sijn Godt, sijn vleesch vertrouwen. 
Hy eyst den thienden met ghewelt: 
Die gheeft sal niet behouwen; 


	5
Want gheeft men dick van thienen een 
Daer blijft ten lesten een of gheen. 
Wolf kan gheen herder stillen. 
Dees wolf, met wol noch melck te vreen, 
Wil nog de schaepkens villen. 


	6
Sijn buyck is onversadelijck; 
Bloet- en gheltdorstich stadelijck, 
Als die met wreeden moede 
Slants ghelt verquist verradelijck 
Aen conincklijcken bloede. 


	7
Verdient dan sulcke huerlinc fel 
Den thienden penninck niet seer wel 
Om Nederlant te schinden? 
Gheeft ghy hem dien, soo maeckt ghy snel 
Den bant om u te binden. 


	8
O Nederlant, ghy sijt belaen! 
Doot ende leven voor u staen: 
Dient den tyran van Spaengien, 
Of volgt, om hem te wederstaen, 
Den Prince van Orangien. 


{==80==} {>>pagina-aanduiding<<}

De woorden in het Geuse-Lietboeck, de melodie in de Souterliedekens, 1540, Ps. 44, en achter Hoffmann von Fallersleben's Horae Belgicae, II; doch aldaer in afwisselende maet van 4 en van 6/8, wat ik echter by zulke liederen niet kan goedkeuren, daer het volk nooit eigenlyk de muziekmaet in acht neemt.

  
XXXVI.

Alva's vertrek.

(ao 1573.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wie wilt er hooren een nieu liedt? 
Hoort toe, ick sal 't u singhen, 
Van d'ouden man die Alva hiet, 
Die Alva hiet, 
't Sijn al soo vremde dinghen. 


	2
Hy is ghecomen in ons landt, 
Als gouverneur ghecomen; 
Al sijne rancken sijn becant, 
Ja sijn becant, 
Het sijn al blauwe bloemen. 


	3
Gheen privilegie, cleyn of groot, 
Wilt hy den steden laten; 
Hy brengt de vroomsten tot de dood, 
Ja tot de dood, 
Versmadend raedt en staten. 


{==81==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Papen, papisten, alleghaer, 
Hadden naer hem verlanghen: 
Nu dancken sijt den papenvaêr, 
Den papenvaêr, 
Dat hy is wech ghegangen. 


	5
Hy 's met processie inghehaelt, 
Men ginc met hem slampampen. 
Hy laet sijn schulden onbetaeld, 
Ja onbetaeld; 
By nacht soo gaet hy schampen. 


	6
Dien ouden man was al te beus, 
Men wou voor hem niet nijghen! 
Noch liever riep men vive le Geus! 
Vive le Geus! 
Hy kon gheen tienden crijghen. 


	7
Hy wou wel maken eenen soen, 
Maer ons gaet daeraf walghen; 
Wy merckten wel aent vals pardoen, 
Aent vals pardoen, 
Sijn raderen en galghen. 


	8
Sijn conterfeytsel van metael 
Dat mach hy nu wel breken; 
De herten ontliepen hem al te mael, 
Ja al te mael, 
Al door der geusen preken. 


	9
Den prins oprecht, dat edel bloedt, 
Had hy wel willen verraden; 
Maer God quam door den prins seer goed, 
Den prins seer goed, 
Den Spangiaert seer beladen. 

Los blad onder de Analecta van Van Winghe (ter Koninklyke Bibliotheek te Brussel), uit welke ik de brieven van 1581-1584 heb medegedeeld in myne Mengelingen, bl. 87. Eenigzins anders in het Geuse-Lietboeck. De melodie in de Souterliedekens, 1540, Ps. 132.

  




{==82==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXXVII.

Van den Spaniaerden

Hoe dat zy den slach verloren tegen die Geusen.

(ao 1574.)


	1
Hoort altegaer ‘int openbaer, 
Hoe dat men claer’ zach comen daer, 
Int vierentseventichste jaer, 
Des commandeurs armeyen 1, 
Met trompen, met schalmeyen, 
Zeer coragieus voorwaer. 


	2
Zeer triomphant ‘voer men van lant 
Van Bergen, want’ met cloeck verstant 
Elck schip was daer zeer vroom gemant 
Met Spaniaerts en met Walen. 
Zy meynden prijs te halen: 
Deus aes 2 was hen op dhant. 


	3
Als zy met reên ‘groot ende cleen, 
Quamen by een’ om te verbreên 
Voor Rommerswael, heeft men gemeen 
Aldaer by eed gesworen 
Den admirael moest voren; 
Daer mocht bewijcken geen. 


	4
Capteyn Juliaen ‘Romero saen 
Deed hun vermaen’ wilt wel verstaen: 
En seyde: ‘Crijchslien, wilt ontfaen 
Den wijn dien wy u schnicken. 
Ghy sult daer by gedincken 
Die ketters te verslaen! 


{==83==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Al in ootmoet’ valt nu te voet, 
Ghy christenbloet’ tgebet nu doet, 
Al voor dit heylich cruyse soet! 
Van Onser Liever Vrouwen 
Wilt ooc dit beeldt aenschouwen! 
Sy neempt ons in behoet.’ 


	6
Met dit gebedt’ meynden sy net 
Naer haer opset’ sonder belet, 
Te comen in het strijdtpercket. 
Maer qualijck was 't gebeden, 
Zy moesten leeren smeden 
Naer Sinte Stevens wet 1. 


	7
Hooveerdich stout’ riepen sy bout 
Dragende hout’: ‘Die Geus die schout 
Hier ons gewelt zeer menichfout! 
Venez-vous, canaillie? 
Lutriens et rappaillie, 
Dees dach u noch berout!’ 


	8
Als leeuwen vry’ die Geusen bly 
Clampten daer by’ onder die ly. 
‘Sa, sa, Papou 2, waer sijdy ghy?’ 
Seer vreeslijc sach men schieten; 
Die Spanjaerts haer schepen verlieten: 
Schampado speelden sy. 


	9
Door hun accoort’ die Geusen voort 
Quamen aen boort’ van dadmirael verstoort; 
Groot geschrey daer werd gehoort: 
‘Papou, 't moet u verdrieten 
't Onnoosel bloet vergieten 
Tot Haerlem in de poort!’ 


	10
Een Vriessche 3 boot’ seer vreeslijc schoot, 
Zoe dat elck vloot ‘'t gewelt seer groot, 
En Jan van Spanien viel seer bloot: 
Men hoord'hem roepen ende kermen: 
‘Misericorde! wilt ons ontfermen!’ 
De leuse was ‘slaet doot!’ 


{==84==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
Sonder verdrach’ als voor den slagh, 
Op een vrijdach’ 't welck heugen magh 
Eenieder die dit spel aensach, 
Sagh men veel edele crijchsheeren 
Aldaer het sterven leeren, 
Met pijn en groot geclach. 


	12
De tijdingh mal ‘van 't goet geval 
Quam overal’ met bly geschal, 
En oock te Bergen op den wal, 
Dat onse vloot niet moeste wijcken, 
Maer datter moesten strijcken 
Tot sessen int getal. 


	13
Heeroom verblijt ‘met groot jolijt 
Bootschapten sijt’ sonder respijt, 
Al aen den commandeur verblijt. 
Hy is doe op sijn peert geschreden 
En naer zijn volck ghereden; 
Maer kort was daer zijn tijdt. 


	14
Als hy daer quam’ het vier en vlam 
't Geschut vernam’ sijn volck dat clam 
Over den dijcke, creupel en lam. 
Ellendich quam het volck hem tegen 
Dat daer al was verslegen, 
En riep met luyder stem: 


	15
‘O grand signeur’ le Gouverneur, 
Adieu bonheur!’ nu gaen wy deur; 
Verloren is hier u partuer!’ 
Men sach terug hem rijden, 
Van lachen hem vermijden: 
Ghestelt was hy te leur. 

B. BOECX.

Alhoewel dit lied onderteekend zy door B. Boecx (zie over dezen dichter Belgisch Museum, IX (1845), bl. 196-212), in het handschrift zyner gedichten te Brussel, zoo is het echter te betwyfelen of die prins der rederykers van Lier hetzelve wel hebbe gedicht. Twee oude kopyen en vier drukken kwamen er my van ter hand, ook in 't Geuse-Lietboeck. Ik heb tusschen de verschillende teksten eene kritische keuze gedaen, soms eenige regels bekort, en de laetste moraliserende coupletten, in welke men van de Philistynen, Pharao, David, en andere bybelhelden spreekt, achterwege gelaten.

  





{==85==} {>>pagina-aanduiding<<}

XXXVIII.

De gevangen rederykers, te Lier. (in 't laetste vierde der xvie eeuw.)


	1
Met bangicheden groot 
In ons benoude muyte 
Roepen wy in der noot: 
O Heer, helpt ons hier uyte, 
Ist dat uwen wille sy 
Ent ons mach salich wesen! 
Op dat onze vroukens bly 
Van droefheyt haer genesen. 


	2
Wy sijn verlaten schier, 
Ontrooft van alle sprake; 
Geen menschen comen hier 
Die ons doen te gemake, 
Dan Spaniaerts, die met spot 
Ons al met stanck benouwen, 
Soe dat wy in dit cot 
Dicmaels daer deur verflouwen. 


	3
Ons poorterscamer recht 
Uytlandige bewoonen. 
O Heer, wy hebbent slecht, 
Wilt ons genade toonen! 
Wy en mogen niet aensien 
Onse benoude vrouwen, 
Kinders oft ander lien, 
Die met ons sijn in rouwen. 


	4
Men hout alsoo geen wacht 
Op moorders ofte dieven, 
Als men doet, dach en nacht, 
Op ons, naer tspaens believen. 

{==86==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ons cleyne kinders teer 
Roepen, tot onser vromen: 
‘Nacht, vader lief! wanneer 
Suldy thuys by ons comen?’ 


	5
Dit hooren wy wel aen 
Met alsoo grooten verlangen, 
Het cost ons menigen traen 
Daer wy liggen gevangen. 
Wy roepen: ‘nacht, lief kind!’ 
Wy moetent sus gedoogen; 
Nochtans dat elck hier mint 
Siet men geerne voer oogen. 


	6
Snachts, als wy soeken rust, 
Gaet men ons tormenteren; 
Spaens volck, alsoot hem lust, 
Worgen en justicieren. 
My dunckt wy sijn bynaes 
In een helsche taveerne. 
O Heer! sulcken geraes 
En hooren wy niet geerne! 


	7
Wy sijn beter gewent, 
Camers der retorijcken 1, 
Daer wy menich present 
Wonnen in alle wijcken. 
Lier creech lof, prijs en eer, 
Al door ons const weldadich; 
Dies clagen wy te meer 
Dat men ons is versmadich. 


	8
Wy werden sterk beticht, 
Als hoofden van erreuren; 
Wy en hebbens niet gesticht, 
Wy en waren geen auteuren. 
Selck borger, diet wel weet, 
Mochten sy voer ons spreken, 
En toonen claer bescheet, 
Ons en sou niet gebreken! 


{==87==} {>>pagina-aanduiding<<}


	9
Men wierp ons op een pijnbanc 
Sonder iet over te tuigen, 
Daer elck, dry uren lanck, 
Geen waerheyt en wou buygen; 
Men vraegde ons seer straf 
Hoe eerst hier quam het preken? 
Wy en wisten daer niet af, 
Soot oick waer is gebleken. 


	10
Men vraegde ons noch bloot: 
‘Waer was het ordineren 
Priesters te slagen doot? 
Heur huysen te pilieren?’ 
Wy en wistens een oft geen; 
Maer seyden, onverborgen, 
Dat wy geen kieken cleen 
En souden connen worgen. 


	11
Noch vraechde een, die daer sat, 
Wie dat daer wou afsetten 
Die heeren van der stat, 
En maecken ander wetten, 
En wie hierna alsdan 
Soude worden gecoren? 
Wy en wisten daer niet van; 
Ten quam ons noyt te voren. 


	12
‘Wie was die eelman reyn 
Soot in Swaen 1 was gesloten, 
Die als geus capiteyn 
Sou brengen, onverdroten, 
Vier hondert peerden fier, 
Wilt dit ons toch ontfouwen, 
Op datter binnen Lier 
Geen Walen comen en souwen? 


	13
‘Hebdy oick noyt gheraempt 2 
Al die tegen u waren 
Met vier stuyvers 3 genaempt 
Uyt Lier te doen verharen 4, 

{==88==} {>>pagina-aanduiding<<}

In eenen lijnen cleet?’ 
O Godt, vader vol trouwen, 
Alsulcken leugens heet 
Werden ons voor gehouwen! 


	14
Versierde leugens loos, 
Straetclap, vol van envie, 
Daer veel volcx af seer boos 
In stadt is ons partye, 
Die baten 1 ons, eylaes, 
Veel waters ende coorden 2; 
Soe dat wy, wormen-aes, 
Van pinen schier versmoorden. 


	15
O wee, ghy clappaerts al, 
Ghy leugenachtige wijven! 
Als Godt oordeelen sal, 
Waer suldy er dan me blijven? 
Hebt berou, weent en schreyt! 
Bidt Godt! hy is genadich; 
Want ons sijn opgeleyt 
U leugenen verradich. 


	16
Maer wy vergevent u, 
En dat uyt herten gronde, 
En roepen: Heer! alsnu 
Rekent dat heur geen sonde; 
Want sy en wisten niet bet; 
Sy meynder sacrifitie 
U aen te doene met; 
Maer tis voer haer malitie. 


	17
Tis ons een cleyn scandael; 
Maer vooral ist te deirne 
Wijfs, kinders, principael, 
Tbroot uyt den mont te weirne, 
Die daer wachten lijtsaem 
Nae den arbeyt onser handen: 
Dit hebt gy, deur u faem 3, 
Getrocken uytten tanden. 


{==89==} {>>pagina-aanduiding<<}


	18
Spreeckt, isser iemant iet 
Die wy oyt wouden crincken? 
Oft, is u leed geschiet, 
Wilt u te recht bedincken. 
Eylaesen, broeders, neent: 
Niemant derfs hem beclagen; 
Ghy hebt geclaecht, geweent, 
En noyt geweest geslagen. 


	19
Wy en waeren noyt vergaert 
Tot quaet oft muterye, 
Dan songen, ongespaert, 
Lofsalmen twee of drye: 
Hier uyt seyt men ons naer 
Dat wy quaet conspireerden; 
Tis noyt gebleken claer, 
Dan tongen diet fineerden. 


	20
Tleyt op een ander saeck 
Dat wy werden belogen: 
Tes om dat wy den smaeck 
Uyt dwoort hebben gesogen, 
En al van over langen tijt 
Bels boeverye wisten: 
Dits doorsaeck ende nijt 
Dat sy tegen ons twisten. 


	21
Christus, donnoosel lam, 
Hiet een verleyder te sijne. 
Tvolk, dat tot pausdom 1 quam, 
Hoorende sijn doctrijne, 
Sy seyden dat hy was 
Vol van oproericheden. 
Laet ons dan, op dit pas, 
In als 2 oick sijn te vreden. 


	22
Vrienden, vriendinnen soet, 
Orlof int generale! 
Op Godt in tegenspoet 
Roept met ons altemale: 

{==90==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tis doch al in sijn macht; 
Want tsmenschen help is cleene. 
O Heere van grooter cracht, 
Lof hoort u toe alleene! 

prince.

	23
Prince en hoochste Godt, 
Verhoort ons hier beneden, 
Op dat wy u gebot 
Geensins en overtreden; 
Maer dat wy al in danc 
Van uwer hant aenveirden, 
Sterckt ons geloove cranck, 
Dat wy daer in volheirden! 

Finis.

Tsiëntie verheft

En in deuchden voort,

Als sy saten op die poort.

Onder de gedichten van Bartholomeus Boecx, handschrift in de Koninklyke Bibliotheek te Brussel, No 14295 van het inventaris.

  



XXXIX.

Een ander liedeken van den Spaniaerden,

Hoe haer de dochters souden wachten van haer spitse baerden.


	1
Ghy, meyskens fier, 
Hier binnen Lier, 
Wilt u nu leeren wachten 
Van Spaniaerts schier, 
In elck quartier, 
By dagen en by nachten; 
Laetse al henen strijcken! 
Heuren valschen gront 
Tot alder stont 
Die latense aen u blijcken. 


{==91==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Ghy dochters pleysant, 
Seer triomphant, 
Wilt u toch wel versinnen 
Van tspaens samblant 
Aen elcken kant; 
En laet u niet verwinnen, 
Noch doort bagelos mans maken 1; 
Maer wilt altijt 
Naer mijn beleyt 
Spaniaerts leeren versaken. 


	3
En wilt u niet 
Van Spaniaerts, siet, 
Gheensins laten bespringen: 
Haer valsheyt vliet; 
Want int verdriet 
En soekense u maer te bringen. 
Al soudijt naemaels beweenen, 
U buycxken plat 
Maken sy sat: 
Ghy crijget vol vleesch en beenen. 


	4
Van Spaniaerts boy 2 
Die fray ten toy 
Comen om u te betrapen 
En seggen: ‘pour quoy 
Volez-vous moy 
Eens laten by u slapen?’ 
En laet u niet verdooven; 
Uwen maechdom jent 
Waer haest geschent: 
U eerken sy berooven. 


	5
Ghy dochters fraey, 
Neempt uwen draey 
Al tot goy ambachts gasten; 
Want vroech en spay 
Van Venus labbay 3 
En sullense u niet laten vasten! 

{==92==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ick rade u met verstande, 
Dus ongespaert, 
Versaeckt den Spaniaert 
Die u brengt in schande! 


	6
Twort u gewaecht, 
Jonck, out, gedaecht, 
Joncmans! wilt dit onthouwen: 
Als ghy een maecht 
Mint onversaecht, 
En meyntse voer maecht te trouwen, 
Tfaelgeert dicmael, ick wedde: 
Sy is gegroeft, 
Voor u geproeft, 
Eer ghy er me compt te bedde! 


	7
Ghesellekens fijn, 
Tot dit termijn, 
Wilt dit doch wel deurgronden: 
Al toonense fijn 
Een maechdelijn, 
Het sijn haer loose vonden; 
Ghy wort daer by bedrogen; 
Al dunckt u goet 
Een maget soet, 
Die prijsen sijn al vervlogen. 

prinse.

	8
Princerskens, hoort 
Naer mijn rappoort! 
Ey willet nemen int goede! 
Weest ongestoort; 
Maer vreucht orboort! 
Sijt altijts op u hoede. 
Nu bidde ick u, sonder sneven, 
Heb ick u leyt 
Oft iet misseyt, 
Dat ghijt my wilt vergeven! 

Finis.
In hetzelfde HS. der gedichten van B. Boecx.

  

{==93==} {>>pagina-aanduiding<<}

XL.

DE Tabak.

(op 't einde der xvie eeuw.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Isser iemant uyt Oostindien gekomen 
Die er wat van weet? 
Heeft hy daer niet van den toeback vernomen, 
Gheeft my bescheet? 
Is hy wel goet 
Voor smenschen bloet? 
Of hy deugt doet, 
Segghet my, vroed? 


	2
Al de vroukens sijnder seer vileynich 
Teghen den toeback, 
En sy achten sijne deugt seer weynig, 
Gheven hem een lack: 
Sy segghen er van 
Dat daer door den man 
Verdrooghen kan: 
Is daer iet van? 


{==94==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Sou de toeback kunnen doen verdooven 
Der mannen vuer? 
Dindiaensche vroukens hem wel ghedooghen 
Dach ende uer. 
Al even coen 
Haer mans daer doen, 
Avond en noen, 
Tvrouwen sermoen. 


	4
Toeback drincken is een goede medecijne; 
Stelt u te vré! 
Dasschen is goet voor de tandepijne, 
Wrijftse daer meê; 
Soo is den roock 
Voor den man oock, 
Al ist maer smoock, 
Beter dan loock. 


	5
Alle dinghen doet in goeder maten 
Naer swijfs bevel! 
Al te veel waer seker beter ghelaten, 
Dat weten wy wel. 
Soo drinckt dan hier, 
Naer u plaisier, 
Een pijp of vier, 
By wijn of bier! 

Liedekensboek met Emblemata, HS. van het jaer 1635, in myne verzameling, bl. 61. De melodie staet in myn handschrift der Gedichten van Anna Byns van omtrent het jaer 1540, op de wyze: Nymphe, wilt gy, en in den Nederlandtschen Gedenck-Clanck, bl. 164.

  




{==95==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXI.

Hulst ingenomen.

(ao 1596.)


	1
Den cardinael verheven! 
Hy is van edel bloet: 
God wil hem gratie gheven 
Die ons regeren moet, 
Altijt tot Godes eeren, 
Tot 's menschen salicheyt, 
Om 't roomsch gheloove te vermeeren: 
Dat wilt de majesteyt! 


	2
Als wy in de polders waren, 
Gheus achtent niet een stof, 
Gheus seyde daer int openbare: 
‘Sy sijn op hun kerckhof; 
Sy sijn daer wy se begheerden; 
Niet een daeraf en compt!’ 
Sy dreychden de onverveerden, 
Het was te vroech gheroemd. 


	3
Den coninck van Naverren 
En staet u nu niet by; 
Hy heeft u helpen scheeren, 
Hy brengt u aen den bry; 
Hy laet u nu alleene, 
Hy laet u int verdriet; 
Hy segt tot u elck eene: 
‘Piept, ick en soeck u niet.’ 


	3
De jofvrou in de Roose 1, 
Daer uwen troost op staet, 
Sy helpt u wel een poose 
Soo langh alst u wel gaet. 

{==96==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ghy staet op hulp van menschen, 
Daerom sijdy verdwaelt! 
Ghy hebt gheen goey defensen: 
Die hooch climt leeghe daelt. 


	5
Men sacht te Hulst wel blijcken; 
Noch sal men u hebben bat. 
Nu moetdy henen strijcken 
Al mauwende als de cat. 
Men streed avont en noene; 
Men deed er niet dan slaen, 
Al stont den hulst wat groene, 
Hy is verdort seer saen. 


	6
Sy hebben den put ghegraven 
Daerse in ghevallen sijn, 
Daerom sy de stadt opgaven. 
Sijn hoocheyt seyde: mijn! 
Sy hebben om gratie ghebeden, 
Gratie is hun ghesciet. 
Den hertoch mijnde met reden: 
Hun mijnen en hielp hun niet. 

Een los blaedje van dien tyd, in myne Verzameling.

  



XLII.

Oostende ingenomen.

(ao 1604.)


	1
Wilt loven 
Den Heer van boven, 
En biedt 
Hem een nieuw liedt! 
Verschoven 
En als verstoven 
Is ons verdriet. 
Met snaer en sanck 
Maeckt soet geclanck! 
God, den ghever der victorie, danck! 


{==97==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Die fellen 
Geussche ghesellen 
Sijn al, 
(Ghelijck den bal 
Int snellen,) 
Deur 't nedervellen 
Int dal, 
Ghebracht ten val. 
Met snaer, enz. 


	3
Sy stonden, 
Als grimmige honden, 
Vol spijt, 
Bevaen met nijdt; 
Hun vonden 
Sijn al verslonden. 
Eerst lijdt, 
Die dan verblijdt. 
Met snaer, enz. 


	4
Int strijden, 
Tot deughts bevrijden, 
Is God 
Albertus lot. 
Na 't lijden 
Komt hem verblijden, 
Dats 't slot 
Van Gods ghebodt. 
Met snaer, enz. 


	5
Wilt singhen, 
Van vreughde springhen! 
Ziet daer, 
Den vond is claer; 
Gheen stringhen 
Ons meer en dwinghen; 
Voorwaer, 
Laet vrees en vaer! 
Met snaer, enz. 


{==98==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Laet blijcken, 
Als Catholijcken, 
By deught 
D'oprechtste vreught; 
Doet wijcken 
'T sondigh beswijcken; 
Schept vreught 
Die 't hert verjeught. 
Met snaer en sanck 
Maekt soet geclanck! 
God, den ghever der victorie, danck! 

Los blad van den tyd.

  
XLIII.

Een heerlijck triumphliet.

(ao 1635.)

Op de wyze: Onlangs sijnde vol onrusten.


	1
Onlangs sijnde vol onrusten, 
Door den seer benauden tijt, 
Voegd' ick my om wat te rusten: 
In den slaep werd ik verblijt. 
'K heb vernomen’ in het dromen 
Dat Jupijn was bly gecomen 
By vrou Belgica: hy sagh 
Dat sy maekte groot geclagh. 


	2
Dese seer bedruckte vrouwe 
Claeghde Jovi haren noot, 
Dat 's haer kinders, soo getrouwe, 
Zach verkrijgen stoot op stoot, 
En veel ringen’ moest gehingen, 
Die haer soo ter herte gingen 
Dat haer suchten met geluyt 
Bersten overvloedigh uyt. 


{==99==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
‘Liefste, sprac hy, schoon bepeerelt, 
Hebt gy niet den besten heer, 
Machtiger als een ter werelt? 
Waerom klaegt gy dan soo seer?’ 
Sy, bekreten’ sprack: ‘wilt weten, 
Mijnen heer is verre geseten: 
Hy en hoort niet noch en siet 
Wat my dagelijckx geschiet.’ 


	4
Jupiter wist wat sy meynde; 
En hy sprack met woorden soet: 
‘Soo sal hy u eenen seynden 
Van sijn aldernaesten bloet. 
Soete moeder ’ u behoeder 
Dat sal sijn den eygen broeder 
Van sijn Spaensche Majesteyt.’ 
Daermé namp hy sijn afscheyt. 


	5
Belgica viel neer ter eerde, 
En sy heeft (seer wel bedacht) 
Hem bedanckt, den heere weerde, 
Die haer dees vertroostingh bracht. 
Na het droogen’ van haer oogen 
Ginck sy haer tot schrijven poogen, 
Om haer kinders al te gaer 
Weet te doen dees blijde maer. 


	6
Eerst aen haer friste kinders 
Brussel, Brugh', Antwerpen, Gent, 
Steden vol van konstbeminders, 
Heel Europa door bekent, 
Dat sy staecken’ souden maecken, 
Om het peckvier te doen blaecken, 
Mids nu sou, naer haeren wensch, 
Comen eenen goeden prins. 


	7
'K hoop dat hy soo sal regeeren 
Dat wy vinden ondereen 
Samen sulcken accordeeren 
Dat verstooten worde geen 

{==100==} {>>pagina-aanduiding<<}

Een Brabander’ of Hollander, 
Vlaminck, Zeeu of alle d'ander, 
En wy samen, kleyn en groot, 
Winnen vriendelijck ons broodt. 


	8
Als Antwerpia dat hoorde, 
Die den handel soo bemint, 
Vlooch sy op haer moeders woorden, 
En terstont men daer begint 
Met cieraeten’ in de straeten, 
Costelijck en boven maten, 
En een arcke triumphael 
Voor den Prinse Kardinael. 


	9
Sesthien hondert vijf en dertigh, 
Tien en seven in april, 
Quam den prinse seer blyhertigh, 
Yverigh en goet van wil, 
Om t'aenschouwen’ de gebouwen 
Van Antwerpia vol trouwen; 
Want hy hoorde dat die stad 
Al den lof van Belgis had. 


	10
Buyten stonden die ses gulden, 
Die soo schoten met geweer, 
Dat den roock de lucht vervulden: 
'T scheen te sijn een strijdend heir! 
En die wijcken’ des gelijcken, 
Lieten hun geschiet oock blijcken: 
Toen den Prins daer binnen quam, 
Sach men niet dan vier en vlam. 


	11
Onsen borgemeester Tsucher 1 
Reedt al aen des prinsen sij: 
'T was een kloeken ondersoecker, 
En hy wees den prinse bly 
Al de wercken’ van die arcken, 
Waer den prins kon aen bemercken 
Wat voor costen dat de steê 
Al tot sijnder eeren deê. 


{==101==} {>>pagina-aanduiding<<}


	12
Onslievrouwen-toren spoedigh 
Van den wijser tot aen 't cruys 
Scheen des avonts heel geloedigh: 
Hy gaf licht op menigh huys, 
Daer somwijlen’ seer subtijlen, 
Vloghen uyt soo veel vierpijlen, 
Of er vielen, naer ons docht, 
Duysent sterren uyt de locht. 


	13
Onsen prinse sagh men rijden 
Spadigh, tweemael in den nacht, 
En in 't vieren hem verblijden. 
Soo wert dese vreucht volbracht. 
Laet ons raemen’ al te samen, 
En Godt bidden, sonder blamen, 
Dat hy 's prinsen hert soo bint 
Dat de reyne liefd verwint 1. 

Geschreven bundel van oude liederen, my medegedeeld door den heer P.F. Van Kerckhoven, te Antwerpen.

  
XLIV.

Victorielied op het ontset van Valencyn.

(ao 1656.)


	1
Nederlanders, geeft uw stem belanck, 
Looft den oostenrijckschen helt: 
Croont hem met een weerden lauwerranck; 
Want hy drijft den Frans uyt 't velt! 
Binnen Valencijn 
Wou het haentjen sijn: 
Hy versoeckt den swaenennest; 
Maer den spaenschen leeuw 
Acht geen haengeschreeuw, 
Maer verjaeght hem uyt 't gewest. 


{==102==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Mazarin sont al de fransche macht 
Tot verderf van 't Nederlant; 
Vijftich duysent van dat licht geslacht 
Stierde hy naer onsen cant; 
Graef Turenne straf 
Voert den legerstaf 
Van den gantschen franschen tocht, 
Met mons De Grandpré 
En De Laferté: 
S'hebben Valencijn besocht. 


	3
Maer Don Jan heeft hen soo wel onthaelt 
Op de henegouwsche feest, 
Dat den Franschman heeft 't gelagh betaelt 
En seer wel ghesmeert gheweest. 
Den Turenschen hoop 
Gaf sich tot den loop, 
Daer de rest bleef in den val; 
Al wat niet en vloodt 
Was gevaên of doot, 
Menich duysent in 't getal. 


	4
Amonitiekruyt, loot en canon, 
En met duysent wagens meel, 
Vendelen en standerts men daer won, 
Spijs en dranck oock voor de keel. 
Menich peerdt en man 
Sijn hier tuygen van. 
Laferté en De Grandpré 
Die sijn aengetast, 
En sitten nu vast 
Met nogh menich fransch cadé. 


	5
Claecht nu, Fransman, staeckt uw trotsche pracht; 
Treckt weêr naer uw haenencot! 
Soo gy langer onsen prins verwacht, 
Soo schut gy nogh meer den bot: 
'T oostenrijcksche bloet 
U dat leeren moet, 

{==103==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dat hy niet en quam te laet, 
Die dit frans gewelt 
Kloeck te neder velt, 
En het met den sweerde slaet. 


	6
Lof sijn hoocheyt, met prins de Condé: 
Caracen die oock verwon, 
Prins de Ligne, en duc d'Aerschot mé. 
Wittenberg, Hennin, Trelon, 
Vromen Hans Verkeest, 
Die daer vocht om 't meest, 
En met eeren waeght sijn bloet. 
Geeft dan Godt den Heer 
Lof, prijs en al d'eer, 
Die het suer soo keert in soet! 

Gentsche bundel van liederen, handschrift van dien tyd, in myne Verzameling.

  




XLV.

De koning van Frankryk en de stad Maestricht.

(ao 1673.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==104==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
‘Maestricht, gy schoone stede, 
Gy perel van Braband! 
Aenhoort toch eens mijn rede. 
Schoon lief, geeft my uw hand! 
Door 't minnelijk aenschouwen 
Van u, in 't open veld, 
En door uw schoon landouwen 
Zoo is mijn hert ontsteld.’ 


	2
- ‘Wie komt my hier soo stooren? 
Mijn heer, 'k en ken u niet; 
'K en wil naer u niet hooren, 
Gaet heen, en van my vliedt! 
Ik ben een kind van Spanjen, 
Schoon daer gescheyden van; 
Den prinse van Oranjen 
Dat is mijn echte man.’ 


	3
- ‘Schoon lief, 'k heb u verkoren: 
Neemt my genegen aen. 
Gy zijt voor my geboren; 
Wilt in mijn gratie staen! 
Ik wil mijn gunst u bieden 
Uyt een oprechte borst. 
Ach, wilt van my niet vlieden: 
Ik ben een christen vorst.’ 


	4
- ‘Mijn heer, houd op van praten; 
Ik ben voor u te geus, 
Ik bid u wilt my laten: 
Daer vaegt gy van uw neus! 
Gy zult my niet verrasschen 
Al waert gy nog zoo dul; 
Want my en zou niet passen 
Een ouden franschen hul 1.’ 


	5
- ‘Lief, laet u onderrichten, 
Eer dat gy komt ten val. 
Gy moet u eerst doen biechten 
Voor ik u trouwen zal: 

{==105==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ik wil u doen bekeeren 
Gelijk een christen moet; 
Calvijn moet gy ontleeren 
En treden met den voet.’ 


	6
- ‘Hoe zou ik met u trouwen? 
Gy weet ik heb een man. 
En gy, gy hebt een vrouwe? 
G'en zijt geen jongman dan. 
Die Edel Heeren Staten 
Nu mijne mombers zijn; 
Zy zouden 't niet toelaten, 
Al stierft g'in minnepijn.’ 


	7
- ‘Maestricht, gy schoone vrouwe, 
En weest toch niet zoo prat! 
Wilt eens mijn macht beschouwen: 
Zy ligt hier voor uw stad. 
Zoo gy langs alle kanten 
Moet worden aengerand, 
Zal ik u een courrante 
Doen dansen naer mijn hand.’ 


	8
- ‘Vergeef het my, mijn heere, 
Ik ben zoo plomp van aert! 
Ik kan geen dansen leeren, 
Want my de gang bezwaert. 
Ach, koning van de Franschen, 
'K en heb u nooyt gezocht: 
'K en zou met u niet dansen: 
Gy zijt my veel te locht.’ 


	9
- ‘Ik zal u dan verkrachten, 
En nemen met geweld! 
Ziet daer, mijn legermachten 
Zijn voor uw deur gesteld. 
Ik zal, met vier battryen, 
Gedurig dag en nacht 
Zoo vueriglijk u vryen, 
Tot dat gy zijt verkracht.’ 


{==106==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
- ‘O prins! komt my te staden 
En hoort toch wat ik zeg: 
Met bommen en grenaden 
Jaegt dezen vryer weg! 
Hy brengt het al in roeren; 
Sa, spoed u ras, komt aen! 
Zoo hy my weg mag voeren 
T is met Maestricht gedaen.’ 

Wordt nog gezongen en in losse bladen op de markten verkocht.

  
XLVI.

SArbande

van omtrent het jaer 1700.


En sijne sporen is hy quijt; 
Want hy verloor se in den strijt: 
Wy schoten hem de beenen krom 
Met karkassen en met bom. 
En soo vermant 
Sit hy met schand 
Aen den engelschen Caussebant. 
 
sarbande. 
 
'T haentjen is weecxkens, 't haentjen is bleeckxkens. 
'T haentjen dat weent, 't haentjen dat schreyt. 
Wat sal het maeken, in dese saeken? 
'T is sijn beste slachveer quijt. 


	4
Waer is nu dien grooten man, 
Die de weirelt dwingen kan, 
En sichselven hoogh beroemt, 
En sichself den grooten noemt? 

{==107==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ja, hy noemde sich alree 
Heerschappyer van de see. 
Nochtans William 1, 
Boos ende gram, 
Sal hem scheiren op den kam. 
 
sarbande. 
 
Gaet naer Versaillie, by u rappaillie, 
Want geen haen kan sonder hin! 
Neempt u vertreck daer, roert uwen beck daer, 
By Maintenon, u soete min. 


	5
Maer, laes, gy hebt het flerecijn: 
Sou het wel niet van boosheyt sijn? 
Of isset weêr een fransche fint 
Die gy uyt uwen kop versint, 
Om dat gy niet en dorst bestaen 
Weder den oorlogh aen te gaen, 
Daer men niet 
Dan verdriet, 
En dan vuer en vlam en siet? 
 
sarbande. 
 
'T haentjen wilt vlieghen; 't sal sich bedriegen. 
Haentjen! 't is met u ajuyn. 
Laet ons dan drincken, laet ons dan schincken, 
Want het haentjen is capuyn! 

Liederboek, handschrift in de Bourgondische Bibliotheek te Brussel, No 4965 van het inventaris. De twee eerste coupletten en de twee voorste regels van het derde couplet ontbreken.

  

{==108==} {>>pagina-aanduiding<<}

XLVII.

Nederlant erkent aertshertogh Carel.

(ao 1702.)


	1
Ick sweir getrouwigheyt 
Aen Carels majesteyt; 
'K vervloeck in mijn ghemoet 
Hetgone ons Vranckrijck doet; 
Ick wensch de spaensche croon 
Aen Leopoldus soon. 
Bestiert uw rijck met vreught, 
O oostenrijcksche jeught! 


	2
Voor vorst Philippus throon 
Heb ick geen eerbethoon; 
Maer 't oostenrijcx ghebiet 
Bevrijt ons van verdriet; 
Dat men gheen scepter geef 
Aen Ludovicus' neef! 
O neen! ghy fransche spruyt, 
Uw rijck dat is al uyt! 

Bundel van gentsche liederen, handschrift in myne Verzameling.

  

{==109==} {>>pagina-aanduiding<<}

Verhalende liederen.

(Sagen, legenden, sprookjes, enz.)


{==111==} {>>pagina-aanduiding<<}

XLVIII.

Het daghet in den Oosten.

(xiiie of xive eeuw.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
‘Het daghet in den Oosten, 
Het lichtet overal; 
Hoe weinich wetet mine liefste 
Waer dat ic henen sal!’ 


	2
- ‘Warent al mine vrienden 
Dat mijn vianden sijn. 
Ic voerdu verre uten lande, 
Mijn troest, mijn minnekijn!’ 


	3
- ‘Werwaerts sout ghi mi voeren, 
Stout ridder wel ghemoet 1?’ 
- ‘Al onder den lindeboom groene, 
Mijn troest, mijn waerde goet.’ 


	4
- ‘Ic liggher 2 in mijn liefs armen 
Met weerdicheden groet; 
Ic ligghe daer in mijn liefs armen, 
Stout ridder, wel ghemoet.’ 


{==112==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
- ‘Licht ghi in u liefs armen? 
Bilo, dat es niet waer! 
Gaet onder den lindeboom groene: 
Verslagen leit hi daer.’ 


	6
De joncfrou nam haer mantel, 
Ende si ghinc enen ganc, 
Al toten lindeboome groene, 
Daer si den dooden vant. 


	7
‘Och, licht ghi hier verslaghen, 
Versmoort al in u bloet! 
Dat hevet u ghedaen u roemen 
Daerbi uw hoogen moet. 


	8
Och, licht ghi hier verslaghen, 
Die mi te troesten plach! 
Wat hebbet ghi mi naghelaten 
So menich droeven dach!’ 


	9
De joncfrou nam haer mantel, 
Ende si ghinc eenen ganc 
Al voor haers heren vader poorte, 
Die si ontsloten vant. 


	10
‘En es hier niemen inne 
Noch heer noch edelman, 
Die hier met mi nu desen dooden 
Ter aerden helpen can?’ 


	11
Die heren sweghen stille: 
Si gaven gheen gheluut; 
Doe keerde haer die joncfrou omme: 
Si ghinc al weenende uut. 


	12
Si nam hem in hare armen, 
Si custe hem den mont, 
Si custe hem gheen corter wilen, 
Maer also menegher stont. 


{==113==} {>>pagina-aanduiding<<}


	13
Met haren blonden haren 
Dat si wreef af dat bloet; 
Met hare cleene schoone handen 
Dat si sijn ooghen sloet; 


	14
Met sinen blanken sweerde 
Dat si sijn grafken groef; 
Met haren sneëwitten armen 
Dat sine 1 ter aerden droech. 


	15
Met haren blanken handen 
Dat si dat belleken clanc; 
Met hare suete heldere stemme 
Dat si vigilien sanc. 


	16
‘Nu willic mi begheven 
In een clein cloosterkijn, 
Ende draghen die swarte wilen 2, 
Teeren 3 des liefsten mijn.’ 

De woorden in Jan Roulans' Liedekens-Boeck en in vele andere verzamelingen van dien aerd, tusschen welke ik eene kritische keuze heb gedaen; de muziek in de Souterliedekens van 1544, Ps. 4.
Dit lied was reeds bekend in de eerste helft der XIVe eeuw, toen de heilige Geertruid, beggyn van Delft en geboren te Voorburg, in Holland, hetzelve gewoon was dagelyks te zingen ‘referendo carmen ad dilectum suum Jesum Christum;’ weshalve zy daerdoor den naem verkreeg van Geertruid Van Oosten. Dit beggyntje was eene nederduitsche dichteresse. Zie Acta Sanctorum januarii, vol. I, p. 348. Het lied bestaet ook in 't plat- en hoogduitsch. Om de oudheid zullen wy de beide vertalingen hier mededeelen, de eene volgens Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 210, de andere volgens Mone's Anzeiger, 1835, kol. 455.

	1
It daget in dat Osten 
De maen schint overall; 
Wo wenich wet min leveken 
Wor ick benachten schal, 
Wo wenich wet min leveken 
Ja leveken 1. 


{==114==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
‘Weren dat alle minne fründe 
Dat nu mine viende sin, 
Ick förde se ut dem lande 
Min lef und minnekin.’ 


	3
- ‘All wor hen scholde gi mi vören 
Stolt rüter wolgemeit? 
Ick ligge in leves armen 
In so groter werdicheit.’ 


	4
- ‘Ligge gi in juwes leves armen? 
Bilo! gi segget nicht war; 
Gat hen to der linden gröne, 
Vorschlagen licht he dar.’ 


	5
Dat medeken nam ere mantel 
Unde se ginck einen gank 
All to der linden gröne, 
Dar se den doden vant. 


	6
‘Wo ligge gi hir vorschlagen, 
Vorschmort in juwem blot! 
Dat heft gedan juw röment 
Darto juwe hoge mot. 


	7
Wo ligge gi hir vorschlagen 
De mi to trösten plach! 
Wat hebbe gi mi nagelaten? 
So mengen bedröveden dach.’ 


	8
Dat megdeken nam ere mantel 
Und se gink einen gank 
All na eres vaders porten 
De se togeschlaten vant. 


	9
‘Got gröte juw heren alle, 
Minen vader mit im talle! 
Unde is hir ein here 
Effte ein edel man, 
De mi dissen doden 
Begraven helpen kan?’ 


	10
De heren schwegen stille, 
Se makeden nen gelut; 
Dat megdeken kerde sick umme 
Unde se gink wenent ut. 


	11
Mit eren schnewitten henden 
Se de erde upgroef; 
Mit eren schnewitten armen 
Se en to grave droech. 


	3
12‘Nu wil ick mi begeven 
In ein klein klösterlin 
Und dragen schwarte kleder 
Und werden ein nünnekin.’ 


{==115==} {>>pagina-aanduiding<<}


	13
Mit erem hellen stemmen 
Se em de misse sank, 
Mit eren schnewitten henden 
Se em de schellen klank. 



Die letzte fahrt.


	1
‘Es taget in Oesterriche, 
Die sunn schint ueber al: 
So waist min wunderschoen lieb, 
Wa es mich fueren sal.’ 


	2
‘War sol ich dich fueren, 
Gut ritter hoch gemayt? 
Ich lig an liebes arme, 
Und bins beschlossen in.’ 


	3
‘Und ligst an liebes arme, 
Und bist beschlossen in, 
Es moecht dich wol geruewen, 
Des jar ein ende hat.’ 


	4
Daz iar daz hat ein ende, 
Die junkfrow tet einen gang 
Fuer ires vater buerge, 
Da si den wachter fand. 


	5
‘Wachter, trut geselle, 
Trit her, ein wort zu mir, 
Ich hon min lieb verloren, 
Das leid daz klag ich dir.’ 


	6
‘Hast du din lieb verloren, 
Und klagest mir din not, 
Ich sach in naechte spate, 
Zerhowen uf den tot.’ 


	7
‘Wachter, du must liegen 
Dar zu seist du nit war, 
Ich sach in naechte spate 
Vor minem betlin ston.’ 


	8
‘Sächt in nächte spate 
Vor dinem betlin ston, 
So muess ez got erbarmen, 
Daz ichs erlogen mus hon.’ 


	9
Er nam si bi der hende, 
Bi ir snewisen hand, 
Er fürt si uf die strasse 
Do si in zerhowen vand. 


{==116==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
Mit ir snewisen hende 
Macht si im ein tiefes grab; 
Mit iren heissen trähnen 
Si im den segen gab. 


  
    
    
XLIX.

Halewijn.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Heer Halewijn sanc een liedekijn; 
Al wie dat hoorde wou bi hem sijn. 


	2
En dat vernam eens conincs kint 1, 
Die van haer ouders so werd bemint. 


	3
Si ginc al voor haer vader staen: 
‘Och vader, mag ic naer Halewijn gaen?’ 


	4
‘O neen, mijn dochter, neen gi niet; 
Die derwaert gaen en keeren niet.’ 


	5
Si ging al voor haer moeder staen: 
‘Och moeder, mag ic naer Halewijn gaen?’ 


	6
‘O neen, mijn dochter, neen gi niet; 
Die derwaert gaen en keeren niet.’ 


	7
Si ginc al voor haer suster staen: 
‘Och suster, mag ic naer Halewijn gaen?’ 


	8
‘Och neen, mijn suster, neen gi niet; 
Die derwaert gaen en keeren niet.’ 


{==117==} {>>pagina-aanduiding<<}


	9
Si ginc al voor haer broeder staen: 
‘Och broeder, mag ic naer Halewijn gaen?’ 


	10
‘'t Is mi al eens waer dat gi gaet, 
Als gi u eer maer wel bewaert 
En gi u kroon maer recht en draegt 1.’ 


	11
Si is al op haer kamer gegaen; 
Si deet haer besten kleedren aen. 


	12
Wat deet si aen haren lijve? 
Een hemdeken fijnder als zijde. 


	13
Wat deet si aen haer schoon korslijf? 
Van gouden banden stond het stijf. 


	14
Wat deet si aen haren rooden roc? 
Van steke tot steke een gouden cnop. 


	15
Wat deet si aen haren keirle? 
Van steke tot steke een peirle. 


	16
Wat deet si aen haer schoon blond hair? 
Een croone van goude en die woeg swaer. 


	17
Si ging al in haers vaders stal 
En koos daer tbesten ros van al. 


	18
Si sette haer schrijlings op het ros 
Al singend en klingend reed si door tbosch. 


	19
Als si te midden tbosch mocht sijn 2 
Daer vont si mijn heer Halewijn. 


{==118==} {>>pagina-aanduiding<<}


	20
‘Gegroet’ seide hi en quam tot haer, 
‘Gegroet, schoon maegt, bruin oogen claer!’ 


	21
Si reden met elkander voort, 
En op den wech viel menich woort. 


	22
Si quamen al bi een galgen veld 
Daer aen hinc menich vrouwenbeeld. 


	23
Heer Halewijn heeft alsdan geseid: 
‘Mits gi de schoonste maget sijt 
Soo kiest u dood, het is nu tijd.’ 


	24
- ‘Wel, als ik dan hier kiesen sal 
Soo kies ic tsweert noch boven al. 


	25
Maer trect eerst uit u opperst kleet, 
Want maegdenbloet dat spreit soo breet 
Soot u bespreide dat ware mi leet.’ 


	26
En eer sijn kleet getogen was 
Sijn hooft al voor sijn voeten lach; 
Sijn tong noch deze woorden sprac: 


	27
‘Gaet ginder daer in het koren 
En blaest daer op mijnen horen, 
Dat alle mijn vrienden dat hooren!’ 


	28
- ‘Al in dat coren en gaen ic niet; 
Op uw horen en blaes ic niet. 
Moordenaers raet en doen ic niet. 


	29
- ‘Gaet ginder dan onder de galge 
En neemt daer een potje met zalve, 
En strijct dat aen mijn rooden hals.’ 


{==119==} {>>pagina-aanduiding<<}


	30
- ‘Al onder de galge en gaen ic niet, 
U rooden hals en strijk ic niet 
Moordenaers raet en doen ic niet.’ 


	31
Si nam dat hooft al bi den haire 1 
En waschtet in een bronne clare. 


	32
Si sette haer schrijlings op haer ros; 
Al singend en clingend reet si door tbosch. 


	33
En toen si was ter halver baen 
Quam Halewijns moeder daer gegaen: 
‘Schoon maegt, saegt gi mijn soon niet gaen?’ 


	34
- ‘U soon, heer Halewijn, is gaen jagen, 
Gi en siet hem weer u levens dagen. 


	35
U soon, heer Halewijn, is dood, 
Ic heb sijn hooft in mijnen schoot, 
Van bloet is mijne voorschoot root. 


	36
En toen si aen de poorte quam 
Si blaesde den horen als een man. 


	37
En als haer vader dat vernam 
Tverheugde hem dat si weder quam. 


	38
Daer werd gehouden een banket, 
Dat hooft werd op de tafel geset. 

Dit lied wordt nog heden in Braband en Vlaenderen gezongen op eene melodie, behoorende tot den kerkzang en genaemd de Credo. Dat het zeer oud en uit barbaersche tyden afkomstig is blykt door den inhoud. Halewyn, een konings- of jarlszoon, weet door zyn tooverzang de schoonste meisjes

{==120==} {>>pagina-aanduiding<<}
tot zich te lokken en hangt ze dan aen een galg op. Het lied verplaetst ons in tyden dat de landen van verschillende volkeren door een band van woestenyen of bosschen van elkander afgescheiden waren.
Menigvuldig zyn de varianten van dit stuk in den mond des volks en in de gedrukte blaedjes, welke men daervan op onze markten aentreft; doch het was my niet mogelyk eenig oud afschrift van hetzelve op te sporen. Ik plaetste het vroeger in Mone's Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit, 1838, kol. 448, van waer het is overgegaen in Uhland's Alte hoch- und niederdeutsche Volkslieder, 1ste band, bl. 153. Laetstgenoemde verzamelaer brengt het lied in verband met drie duitsche liederen, namelyk dat van Ulinger, van Adelger 1 en van Gert Olbert, uit welke wy hier eenige plaetsen zullen aenhalen:

	1
Gůt ritter der reit durch das riet 
Er sang ein schönes tageliet, 
Er sang von heller stimme 
Dass in der burg erklinget. 


	2
Die junkfrau an dem laden lag, 
Sie hört gůt ritter singen, 
‘Ja wer ist der da singet? 
Mit dem will ich von hinnen.’ 


	3
- ‘O junkfraw, wölt ir mit mir gan, 
Ich will euch lernen was ich kan, 
Ich will euch lernen singen 
Dass gegen der burg tůt klingen.’ 


	4
Die junkfraw in ir schlafkammer trat, 
Ir gelbes har sie in seiden band, 
Sie kleidt sich in silber und rotes golt 
Gleih wie eine die von hinnen wolt. 


	5
Er schwang sein grůnen schilt neben in, 
Sein schöne junkfraw hinter in, 
Er eilet also balde 
Zů einen grünen walde. 

Als zy beiden diep in het bosch gekomen zyn, hoort de jonkvrouw eene duif zingen:

	7
‘Der Ulinger hat eilf junkfrawen ghangen, 
Die zwölft hat er gefangen....’ 


	9
Er spreitt sein mantel in das gras, 
Er bat sie dass sie zů im sass, 
Er sprach: ‘Sie solt im lausen 
Dein gelbes har zerzausen.’ 


{==121==} {>>pagina-aanduiding<<}

Nu wordt zy met doodschrik bevangen en bidt haren schaker

	19
‘So bitt ich dich, du Ulinger, 
So bitt ich dich, du trauter herr, 
Du wöllest mir erlauben 
Ein schrei zwen oder drei!’ 


	20
- ‘Das solle dir erlaubet sein, 
Du bist so ferr in tiefem tal, 
Du bist so ferr in tiefem tal, 
Dass dich kein mensch nicht hören mag.’ 

Zy schreeuwt driemael om hulp, eerst tot Jesus, dan tot Maria en eindelyk tot haer' broeder, die haer hoort en om haer te redden dadelyk toesnelt.
Het tweede duitsche lied verschilt weinig van het eerste, doch het derde eindigt anders en gelykt veel meer naer het vlaemsche:

	3
Helene de kekt tom fenster herut: 
Nu kom, Gert Olbert! nu hale de brud!’ 
He nam se bi er brunsidene kled, 
He swung se wull achter sick up sin perd... 


	6
‘Wust du di keisen den dannigenbom? 
Oder wust du di keisen den waterstrom? 
Oder wust du di keisen dat blanke schwert?’ 


	7
- ‘Ich will nich keisen den dannigenbom, 
Ich will nich keisen den waterstrom, 
Viel leiwer keis ick dat blanke schwert, 
Dat is Helena er häufd wol wert. 


	8
Treck ut, treck ut din sidene kled! 
Junkfraulick blot springt wit un bret, 
Wenn et di besprütste, dat de mi led.’ 


	9
Un as he sick had der siden gekert 
Do nam Helena dat blanke schwert, 
Da flog sin häufd wol öwer dat perd. 


	10
Do sprak to er dat falske hert: 
‘Wol achter min perd do hangt en ho'n, 
Do mot Helena in blosen don.’ 


	11
- ‘Dorin te blosen dat wör nich god, 
Dan leipen mi alle de mörners no, 
Als wie de hunde den hasen dot.’ 


	12
Frau Jutte de kek tom fenster herut: 
‘Helena, wo ist mein sönelein? 
Helena, wo ist dein schätselein?’ 


{==122==} {>>pagina-aanduiding<<}


	13
- ‘Dein sönelein lebt und ist nicht tot, 
He sit unner giernter gent lindenbom 
Und spierlt met sierwen junkfräulein skon, 
De achte de soll Helena sin, 
De achte de most he sölwer sin.’ 

Twee andere liederen, door Uhland niet vermeld, staen in Kretssmer en Zuccalmaglio's Deutsche Volkslieder, deel II, Nrs 15 en 28. Men zingt die thans nog aen den Nederrhyn, doch op andere melodien dan het nederlandsche lied. De inhoud gelykt aen de boven aengehaelde. Het eerste begint:

Ulrich ging aus singen, heraus. 
Und sang dem König sein Tochter heraus! 

Het tweede:

Als Odilia ein klein kind war, 
Da starb ihr Vater und Mutter ab. 
 
Odilia wuchs auf und sie wurd' gross, 
Sie wuchs dem Reiter wohl in den Schooss... 
 
Sie ging auf ihr Schlafkämmerlein, 
Ziert sich wie eine Braut soll sein. 
 
Sie schaut darauf zum Fenster hinaus: 
Nun komm, stolz Reiter, und hol' die Braut! 
 
Sie ritten Berg auf, sie ritten Berg ab, 
Bis dass sie an einen hohen Berg kamen, enz. 

Zie ook Wunderhorn, deel I, bl. 37. Die duitsche gedichten, eindelyk, zyn wederom in het nederlandsch overgebragt, blykens Lejeune's Volkszangen, bl. 292, en Hoffmann's Horae belg., II, bl. 162:

	1
Daer reed er een ridder al door dat riet, 
En hy hief op en zong een lied, 
Een liedje met heldere stemme 
Dat het tusschen twee bergen klemde. 


	2
En dat verhoorde een jonkvrouw fijn, 
Zy lag er op hare slaepkamer allein, enz. 


  

{==123==} {>>pagina-aanduiding<<}

L.

De jager uit Grieken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Daer ging een jagher uyt jaghen, 
Soo verre al in dat woudt, 
Hy vond er niet te jaghen 
Dan eenen man, was oudt. 
‘O jager, seyde hy, jagher, 
Int bosch daer swerft een wijf, 
Comt ghy haer int ghemoete 
Tsal kosten u jonck lijf.’ 


	2
‘Soud ick voor een wijf vreesen 
Ick vrees oock gheenen man?’ 
Eer hy het woordt ghesproken had 
Quamp daer het boose wijf an. 
Sy greep hem by den armen 
Sijn peerdeken by den toom 
En droegh hem seventich mijlen, 
Daer sy ten berghen clom. 


{==124==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
De berghen waren soo hooghe 
De dalen waren soo diep. 
Daer lag een man gebraden 
En eenen aen het spit. 
‘Sal ick oock moeten sterven 
En braden aen dat spit? 
Soo mach ick wel seere claghen 
Als dat ick ben een Grieck.’ 


	4
- ‘Sijt ghy een van de Grieken 
Dier is mijn man oock een. 
Seg my hoe heeten u ouders? 
Misschien dat ickse ken.’ 
- ‘Wat vraegdy naer mijn ouders 
Wie weet of ghy se kent? 
De koninck van de Griecken 
Daer ben ick af een kindt. 


	5
Sijn wijf heet Margarete 
Dat is die moeder mijn, 
Den naem moogt ghy wel weten 
Wie dat mijn ouders sijn.’ 
- ‘De koninck van de Grieken 
Dat is een reusich man: 
Soo groot sult ghy niet worden, 
Wat baet u 't leven dan?’ 


	6
- ‘Zou ick soo groot niet worden 
Ick ben maer elf jaer oudt; 
Ick sal nog grooter worden 
Als gheenen boom int woudt.’ 
- ‘Sult ghy nog grooter worden 
Als gheenen boom int woudt, 
Soo gheve ick u mijn dochter, 
Soo welgedaen, soo houdt 1.’ 


{==125==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
‘Sy draegt op haren hoofde 
Een croon van peerlen fijn: 
Een coninck mochtse vraghen 
Sy sou voor hem niet sijn. 
Sy draegt aen hals en borste 
Een lelie met een sweert, 
De duyvels uter hellen 
Die sijnder af verveert.’ 


	8
- ‘Ghy roemt soo seer u dochter, 
Ick wilde dat ickse sach: 
Ick soudese vriendelijck groeten 
En bieden den goeden dach.’ 
- ‘Neemt daer dit cleyne peerdeken, 
't Loopt snelder als den windt, 
Ick salt u heymelijck leenen 
Dat ghy mijne dochter vindt.’ 


	9
De jagher clom opt peerdeken, 
En hy reedt sijnder vaert. 
‘Oorlof, ghy swarte hoere, 
U dochter is veel te swart, 
Ick wil met haer niet trouwen!’ 
- ‘Soo ghy hier by my waert 
Ghy soudet my niet segghen: 
U dochter is veel te swart!’ 


	10
Zy nam daer op eenen knoeste 
En sloeg eenen boom daer neer, 
Soo dat sy 't woudt deed daveren; 
Maer de jager en was er niet meer. 

Verscheidene afschriften en in Grimm's Deutsche Wälder, deel I, bl. 161, waer men den oorsprong der sage kan leeren kennen. De melodie in myn handschrift der Gedichten van Anna Byns, en in den Gheestelycken Leeuwercker, Antw., 1645, bl. 430.

  

{==126==} {>>pagina-aanduiding<<}

LI.

Heer Danielken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wildy hooren een goet nieu liet? 
Hoort toe ic salt u singhen, 
Wat heer Danielken is gheschiet, 
Gheschiet met vrouwe Minne. 


	2
‘Orlof, sprak hy, o vrouwe waerd, 
Ick wil van u gaen scheiden, 
Ick wil gaen trecken te Romen waert, 
Al om des pauws gheleiden.’ 


	3
- ‘Heer Daniel, wilt ghy oorlof ontfaen, 
Ick en wil u niet begheven; 
Laet ons in die camer gaen 
Die hoochste minne pleghen.’ 


	4
- ‘Dat en doe ick niet, vrouwe fier, 
My dunct, in allen minen sinne, 
U oghen bernen als waert een vier, 
My dunct, ghy sijt een duivelinne.’ 


	5
- ‘Heer Daniel, wat ist dat ghy segt, 
Ghy en dort u niet meer vermeten; 
Comt ghy noch weder in den berch, 
Dat woort en sal ick niet vergheten 1. 


{==127==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
- Trouwen, neen ick, joncfrou stout, 
Nu, noch te gheener stonden 
En peinsic op dijnen rooden mont, 
Ick hebbe berou van mijn sonden.’ 


	7
- ‘Daniel, wilt ghy oorlof ontfaen, 
Neemt oorlof aen die grijsen, 
Werwaert dat ghy henen keert 
Ghy sult mijn minne prijsen.’ 


	8
Hy nam een staf al in sijn hant 
Ende hy trac te Romen binnen: 
‘Nu biddic Maria, die moeder Gods, 
Dat ick den paus mach vinden.’ 


	9
Dan quam hy voor den paus ghegaen 
Voor onsen eertschen vader: 
‘Here, ick soude my biechten gheerne 
Ende roepe op God ghenade. 


	10
Ick soude my biechten en ben bevreest 
In alle mijne sinne, 
Ick heb seven jaer in den berch gheweest 
Met vrou Venus die duivelinne.’ 


	11
- ‘Hebdy seven jaer in den berch gheweest 
Met vrou Venus die duivelinne, 
So sult ghy bernen ewelick 
Al in de helsche pine.’ 


	12
Die paus nam enen droghen stock 
Ende stack hem in die aerde beneven: 
‘Wanneer dezen stok rosen draecht 
Dan sijn uw sonden vergheven.’ 


	13
Hy tooch te Ronsen opt hoghe huis 
Om drie syner suster kinder, 
Hy nam die vriendlijc metter hant 
Ende leidese by Venus die godinne. 


{==128==} {>>pagina-aanduiding<<}


	14
Al doen den derden dach omme quam 
Dien droghen stock droech rosen; 
Men sant boden ende wederbode 
Om heer Daniel te soeken. 


	15
Doen hy voor den berghe kwam, 
Vrou Venus die quam hem teghen: 
‘Segt my, heer Danielken fijn, 
Hoe isser die reise ghelegen?’ 


	16
- ‘Hoe dat die reise is gheleghen 
Daer van is my so leede! 
Die paus heeft mi voor troost ghegheven 
Ewelic van God te sijn gescheeden.’ 


	17
Sy sette her Daniel eenen stoel 
Daer in so ghinc hy sitten; 
Sy haelde hem een vergulden nap 
Ende wilde Danielken schinken. 


	18
Hy en wilde eten noch drinken. 
Sy wilde eenen raet visieren 1 
Hoe sy in die camer soude comen 
Met seven camenieren. 


	19
Sy quam daer mede by haer lief 
Al lachende en spelende voert. 
Mer al had sy ewelick ghespeelt 
Hy en haddes niet meer ghehoert. 

Uit Roulans' Liedekens-Boeck, 1544. Een der oudste liederen, hetwelk men aen gene zyde van den Rhyn Das Lied vom edlen Ritter Tannhäuser noemt. Het staet hoog- en platduitsch in Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 761-772, in Von Erlach's Volkslieder der Deutschen, I, bl. 128, II, bl. 284, in Des knaben Wunderhorn, I, bl. 86, in Aufsesz Anzeiger für Kunde des deutschen Mittelalters, I, kol. 240, en een platduitsche druk van het jaer 1581 wordt vermeld in Scheller's Bücherkunde der 'sassisch-niederdeutsche Sprache, bl. 479, beginnende aldus:

Aver wil ick heven an 
Van einem Danhüser singen 
Und wat he wunders hefft gedan 
Mit Venus der düvelinnen. 

{==129==} {>>pagina-aanduiding<<}

Danhüser was ein ridder gut, 
He wolde wunder schouwen 
He toech to Venus in den berch 
To andern schonen frouwen. 

Het 26e couplet van het duitsche en het 18e van het nedersaksische vermelden paus Urbaen den IVen, weshalve men de sage stelt als gebeurd tusschen de jaren 1261-1264. In den Anzeiger sluit het stuk met de volgende moralisatie:

Drum soll kain papst, kain kardinal 
Kain sünder nie verdammen! 
Der sünder mag sein so gross er will, 
Kann Gottes gnad erlangen. 

Waerom de held in het vlaemsche lied den naem van heer Daniel draegt, en zyn zusters kinderen te Ronse (Renaix) gezegd worden te woonen, verklare ik niet te weten. Misschien vindt men in de ommestreken dier stad een Venusberg. Onder de romanhelden, in het gezelschap van koning Artus, treft men ook een' her Daniel aen (zie Von der Hagen's Literarischen Grundriss, bl. 188), en men kent verschillende Venusbergen, anders gezegd bergen waer vrouw Holda in woonde (die eerst laet in de middeleeuwen den naem van Venus verkreeg), by voorbeeld in den nederlandschen roman van Margaretha van Limburg. Zie Grimm's Teutsche Mythologie, 2e uitgave, bl. 888, 1230.
[De melodie is genomen uit Kretzschmer's Volkslieder, I, No 83.]

  
LII.

Hildebrant.


	1
‘Ic wil te lande 1 rijden; 
Sprac meester Hildebrant: 
Die mi den wech wil wijsen 
Te Beernen in dat lant. 
Ic ben daer onbekent geweest 
Soo menigen langen dach; 
In twee en dertig jaren 
Vrou Goedelijn ic niet en sach.’ 


{==130==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
- ‘Wildy te lande rijden, 
Sprac hertoch Ameloen: 
Ghy vinter op der heiden 
Een jongen helt, is coen. 
Ghy vindt daer op der marke 1 
Den jongen Hildebrant: 
Al quaemdy daer met twelven 
Van hem wordy aengerant.’ 


	3
- ‘Soude hy my daer aenranden 
Met eenen evelen moet? 
Ic doorhouwe hem sijnen schilde; 
Ten doet hem nemmer goet; 
Ic doorsla hem sijnen schilde 
Met eenen schermerslach, 
Dat hijt sijner vrou moeder 
Een jaer wel claghen mach.’ 


	4
- ‘Neen, dat suldy niet doene 
Sprac jonker Diederic: 
Ic heb den jongen Hildebrant 
Van goeder herten lief. 
Ghy sult hem vriendelijc groeten 
Al door den wille van my, 
Dat hy u late rijden, 
Soo lief als ic hem sy.’ 


	5
Al metten selver woorden 
Ten roosengaerde hy ran, 
Al in des markes pleine, 
Die oude Hildebrant, 
Al in des markes pleine 
Daer hy den jongen vant. 
‘Wat doet gy, oude grijse, 
Hier in mijn vaders lant? 


{==131==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Ghy voert een harnasch louter 
Als waerdy eens coninx kint; 
Ghy maect mijn hert begerich, 
Mijn siende oogen blint. 
Ghy moet te rugghe keeren 
En houden u gemac.’ 
Met eenen hupschen woorde 
Die oude loech en sprac: 


	7
‘Soudic te rugghe keeren 
En houden mijn gemac? 
Van strijden en van vechten 
Ic al mijn daghen sprac, 
Van strijden en van vechten 
Al tot mijn henevaert, 
Dat seg ic u, wel jonger helt, 
Daeraf is grijs mijn baert.’ 


	8
- ‘Dien baert sal ic u uutrucken, 
En daertoe seere slaen, 
Soe dat u dat roode bloet 
Over u wangen sal gaen. 
U harnas en uwen schilde 
Moet ghy my geven fijn, 
En ghy blijft mijn gevangen, 
Wilt ghy behouden sijn.’ 


	9
- ‘Mijn harnas ende schilde 
Daer heb ick my mede geneert; 
Ic en was noyt mijn dagen 
Van eenig man verveert.’ 
Sy lieten daer hare woorden 
En gingen met sweerden slaen. 
Al wat sy daer bedreven 
Dat suldy wel verstaen. 


	10
Die jonge bracht dien ouden 
Een al soo swaren slach, 
Dat hy van alle sijn dagen 
Verveerder noyt op en sach. 

{==132==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sijn peert spronc achter rugghe 
Wel twintich vademen wijt. 
‘Den slach, die ghy daer slaget, 
Heeft u geleerd een wijf!’ 


	11
- ‘Soudic van wijven leeren, 
Dat ware my groote schand; 
Ic heb noch ridders en heeren 
Al in mijn vaders lant; 
Ic heb noch ridders en knechten 
Al in mijn vaders hof; 
En wat ic niet geleert en hebbe 
Daer over soo leeric noch.’ 


	12
Het quamp soo dat die oude 
Liet sincken sijn groenen schilt, 
Soo dat hy der jongen Hildebrant 
Sijn sweert al onderginc; 
Die greep hem in sijn midden 
Aldaer hy tsmalste was; 
Hy wierp hem neder ter aerden 
Al in dat groene gras. 


	13
‘Soe wie hem aen den ketel wrijft 
Krijgt geerne van den roet. 
Soe dedet ghy, o jonghe helt, 
In desen wederspoet. 
Spreket aen my u biechte; 
U biechtvader willic sijn. 
Segt, sydy van den wolven 1? 
Genesen 2 moecht ghy sijn.’ 


	14
- ‘Van wolven, en dat sijn wolven: 
Sy loopen in dat wout. 
Ic ben een jonge degen 3, 
Gheboren uut Grieken 4 stout. 

{==133==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mijn moeder hiet vrou Goedele, 
Een hertoginne fijn; 
En die oude Hildebrant 
Dat is die vader mijn.’ 


	15
- ‘Hiet u moeder vrou Goedele, 
Een hertoginne fijn, 
Was Hildebrant u vader, 
Soo bistu die sone mijn?’ 
Hy hief op sijnen helme; 
Hy custe hem aen sijnen mont. 
‘Nu danc ic God den Heere 
Dat ic u sie gesont. 


	16
- ‘Och vader, lieve vader, 
Die wonden die ic u heb geslagen, 
Willic, al mijn leven lanc, 
In mijnder herte dragen. 
- ‘Nu swijget, sone, stille, 
Dier wonden weetic wel raet. 
Wy willen te samen keeren: 
God, sterke ons op die vaert. 


	17
Nu nemet, mijn soon, my gevanghen, 
Gelijc men ghevanghenen doet. 
En vragen u dan die lieden 
Wat man dat ghy mede voert, 
Soe suldy den lieden dan seggen: 
Tis een die quaetste man, 
Die oyt op deser werelt 
Van moeder leven gewan.’ 


	18
Het viel op eenen saterdach, 
Omtrent der vespertijt, 
Dat de jonge Hildebrant 
Den roosengaerde op rijdt; 
Hy voerde op sijnen helme 
Van goude een cranselijn 
En neven sijnder sijden 
Den liefsten vader fijn. 


{==134==} {>>pagina-aanduiding<<}


	19
Hy voerde hem gevanghen 
Al sonder arghelist; 
Hy sette hem by sijn moeder 
Boven aen haren disch. 
‘Wel sone, wel lieve sone, 
Dat gevet my alsoe vry, 
Dat ghy my desen ghevangen 
Hier settes al boven my.’ 


	20
‘O moeder, seide hy, moeder, 
Die waerheid sal ic u sagen. 
Aen ghinder groener heide 
Had hy my byna verslagen. 
Tis Hildebrant die oude 
Die liefste vader mijn! 
Nu neempt hem in u armen, 
En heet hem willecom sijn. 


	21
Sy namp hem in haer armen; 
Sy custe hem aen sijnen mont. 
‘Nu dankic Gode den heere 
Dat ic hem sie gesont. 
Wy willen van hier scheiden 
En varen al in ons lant, 
Te Berne benoren der stede: 
Daer sijn wy van alle bekant. 

Zie over dit lied, dat oorspronkelyk een der oudste stukken van der duitsche tael is, myn artikel in het Belgisch Museum, deel VIII (1844), bladz. 461.

  

{==135==} {>>pagina-aanduiding<<}

LIII.

Brunenborch.


	1
‘In een boomgaert 1 quam ic ghegaen 
Daer vant ic scoene joncvrouwen staen 
Si plucten de roosen tot eenen cranse 
Ende wilde der mede ten avont danse. 


	2
Mi dochte dat mi den hemel ontsloot 
Doe mi die scoenste een cranselijn boodt 
Die si voor mi had willen plucken 
Met haren handekens suverlicke.’ 


	3
Een valsche ridder dat vernam, 
Met nide hi tot sinen here quam, 
Ende bracht hem der leeder maren 
Van dat hi sach te waren. 


	4
‘O Heere, seide hi, heere goet, 
Heer Brunenborch draecht hogen moet, 
Ic segget u, in trouwen, 
Hi slaept bi uwer vrouwen.’ 


	5
- ‘Dat en gheloovic waerlic niet 
Dat Brunenborch mi iet verriet 
Of dat hi mi doet ontrouwe, 
In noot was hi mi houde. 


	6
Die ridder dede sijn clacht soe luud 
Dat Brunenborch werd geropen uut, 
Gevangen op vrijer straten. 
Hi werd in een toren gelaten. 


{==136==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Daer sat hi wel seven jaer in, 
Sijn kop werd wit, ende grauw sijn kin, 
Sijn moet begon hem te breken; 
Geen woort en konde hi spreken. 


	8
Ende dat verhoorde dat vrouken fijn, 
Si dede sadelen haer telderkijn 1; 
Si quamper al bi den toren 
Ende liet haer stemme hem hooren: 


	9
‘O Brunenborch, hebdi mi lief? 
Ic ben der niet tot u gerief, 
Ic ben voor minen man alleine; 
Een kusken doch gevic u reine.’ 


	10
- ‘Mochtic hier noch ligghen seven jaer 
Ende aenscouwen u oghen claer, 
Ende eens dages met u spreken 
Daer soude mi niet gebreken.’ 


	11
- ‘O Brunenborch, ic heb eenen man, 
Die mi met eeren wel houden can; 
Ic wil mi daermede ghenoeghen 
Ende mi ter deuchden voeghen.’ 


	12
- ‘Mochtic hier liggen mijn leven lanc, 
Ende ghi mi ghaeft u armkens blanc, 
Een vriendelijc kusken mede 
Ic leefde alleleens in vrede.’ 


	13
Die valscaert hoorde dat stil ende luud; 
Si trocken Brunenborch daer uut. 
Sijn roode mont ghinc verbleeken; 
Van der liefste was hi gheweken. 


	14
Men bracht hem ter galgen voert. 
Ende als dat dat vrouken verhoort, 
Si quam op een ros geronnen, 
Eer datsi heer Brunenborch bonden. 


{==137==} {>>pagina-aanduiding<<}


	15
Si riep al tot den ridder boud: 
‘Ic heb noch seven broeders stout, 
Die uwe doot sullen wreken; 
Daer en sal gheen wrekens ontbreken.’ 


	16
- ‘Dat nemic op mijn henevaert 1 
Dat ic des lijfs niet sculdich en waert 
Daer ic den dood nu om sterve, 
aer ic het leven aen derve.’ 


	17
Heer Brunenborch die gaf den gheest. 
Oft hadde gheweest een stomme beest 
Het mochte een man ontfermen, 
Soo hoorde men hem daer kermen. 


	18
Si leiden hem op eenen disch; 
Si sneden hem uut sijn herte frisch; 
Si gavent der liefste teten 
Tot eender morgenbeten. 


	19
‘Wat is dat, seide si, dat ic eet 
Dat my soo wel gesmaket heeft?’ 
- ‘Dat was van Brunenborchs herte.’ 
Dat dede der vrouw groote smerte. 


	20
‘Hebbic dan gheten dat herte fijn? 
So schenket my den koelen wijn; 
Nu scenet mi eens te drincken; 
Mijn hert wil mi ontsincken. 


	21
Den eersten dronc die sy daer dranc, 
Haer herte in duisent stucken spranc. 
‘Nu helpt, Maria, maghet reine, 
Met uwen kindeken cleine!’ 

Ik heb de verspreide coupletten van dit schoone oude lied, waerby men zich het lot van Gabrielle De Vergy herinnert, te samen gebragt en den tekst kritisch hersteld, deels by middel der my medegedeelde kopyen (want het stuk wordt nog heden in Vlaenderen gezongen), deels volgens de daer-
{==138==} {>>pagina-aanduiding<<}
van bestaende afdrukken, 1o in Jan Roulans' Liedekens-Boeck, van ao 1544; 2o in de Deutsche Volkslieder van Uhland, I, bl. 158-161; 3o en wel voornamelyk in een Verslag over deze romance, naer een handschrift der XVe eeuw, door myn geachten vriend den heer L.P.C. Van den Berch, geplaetst in de Nieuwe werken van de Maatschappij der nederlandsche Letterkunde te Leiden, deel VI, bladz. 289. De door my genoteerde zangwyze kan ik echter op dit oogenblik niet terug vinden: zy verdient ook geen lange nazoeking. Van grooter belang is de vergelyking met den platduitschen tekst:

	1
Ick hebbe gewaket eine winterlange nacht, 
Darto hefft mi ein schön junkfröuwlin gebracht 
Mit eren schnewitten brüsten, 
Dat möchte dem helde gelüsten. 


	2
Er brüste weren witt und süverlik, 
Daran so lede de helt sinen flit 
Unde alle sine sinne: 
Mit der schönsten wolde he van hinne. 


	3
Ick quam in einen boemgarden gan, 
Dar vant ick dre schöne junkfröuwlin stan: 
Se breken alle dre rosen to einem kranz, 
To einem aventdanz. 


	4
De eine de mi dat krenzelin bot, 
Van bleker farve so was it rot, 
Van golt so was it rike, 
Van perlen Süverlike. 


	5
De valschen kleffer schloten einen rat 
Dat Brunenberch gefangen wart, 
Gefangen up frier straten, 
In ein torn wart he gelaten. 


	6
Darin satt he wol söven jar, 
Sin kop wart witt, sin bart wart grauw, 
Sin mot begund em to breken, 
Nen wort konde he mer spreken. 


	7
Se leden Brunenberch up einen disch, 
Se reten en recht wo einen visch, 
Se nemen em ut sin herte, 
Dat dede dem helde grot schmerte. 


	8
Se nemen em ut sin junge herte fin, 
Recht so einem wilden schwin, 
Vorweldent in einem peper; 
Se gevent der schönsten to eten. 


{==139==} {>>pagina-aanduiding<<}


	9
‘Wat isset dat ick gegeten hebb, 
Dat mi so wol geschmecket hefft?’ 
- ‘Dat is Brunenberges herte, 
Dat dede dem helde grot schmerte.’ 


	10
- ‘Is dat Brunenberges junge herte fin, 
So schenket mi den kolen win, 
Schenket in unde gevet mi drinken! 
Min herte wil mi vorsinken. 


	11
So neme ick dit up mine leste henfart 
Dat ick Brunenberges sin nicht schüldich wart 
Denn reine küsche leve, 
Dat konde uns nemant vorbeden.’ 


	12
Den ersten drapen den se drank 
Er herte in dusent stücke sprank; 
Berat, herr Christ, de reine 
Mit diner gnad alleine! 


  
LIV.

Het heerken van Maldeghem.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Mijnheerken van Maldeghem 
Die ging er eens uit jaghen, 
Hy reedt al buiten Brugghe, 
Daer staen drie linden breet: 

{==140==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hy vanter niet te jaghen 
Dan een herderken was cleene; 
Hy moest hem spreken ane, 
Al wast hem lief of leet. 


	2
‘Och herder, och herderken, 
Ic moet u toch eens vraghen, 
Mach ict van u vernemen, 
Ende onbegrepen sijn: 
Waen comt u desen horen, 
Dien overschoonen horen? 
Als ic hem laestmael sach 
Doe wast die horen mijn.’ 


	3
- ‘Mijnheerken van Maldeghem 
Rijdt vrijlic uwer straten; 
Wat baet u desen horen 
Daer leit u luttel an. 
Soo ic daerop wou blasen, 
Op desen schoonen horen, 
Mijn lamkens quamen ute 
En souden wesen gram.’ 


	4
Mijnheerken van Maldeghem 
Die deed den herder blasen: 
Hy sette sijnen horen 
Aen sijnen rooden mond. 
Wel ses en dertig roovers 
Sijn toen uit tbosch ghesprongen, 
Ghelijc de hasen loopen 
Gejaget door den hont. 


	5
‘Mijnheerken van Maldeghem. 
Ghi sijt ons welgecomen! 
Tgelaech sult ghi betalen 
Wi drincken geerne wijn. 
Sweert dat gijt noit sult segghen 
Dat ghi in desen bosche 
Met roovers hebt ghedronken 
Of roovers hebt ghesien.’ 


{==141==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Si namen sijn ghesmijde 
Ende al sijn beste panden. 
Hi moest sijn budel ruimen. 
‘Houdt daer mijn penninc rood! 
Ic wil tgelach betalen, 
Ic sal van u niet spreken; 
Maer vrienden u geselschap 
Dat is mi al te groot. 


	7
Mijnheerken van Maldeghem 
Mach weer naer Maldeghem rijden. 
Si gaven hem vry gheleide 
Al om sijn edel bloet. 
Hi hevet stil geswegen; 
Maer op deerde neergeschreven 
Te Brugghe in die stede, 
Metten teen van sijn voet. 

My voorgezongen in de ommestreken van Maldeghem door den heer Willems van Eecloo en anderen. Men wyst daer nog de kuilen aen, in welke de roovers, zoo men zegt, gekerkerd zyn geweest. Het lied leest men ook, doch met eenigzins andere woorden, in Jan Roulan's Liedekens-boeck, 1544, in Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 420 en in J.W. Wolf's Niederländische Sagen, bl. 153.

  

{==142==} {>>pagina-aanduiding<<}

LV.

Van twee konings kinderen.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Het waren twee conincskinderen, 
Sy hadden malcander soo lief; 
Sy conden byeen niet comen, 
Het water was veel te diep. 
Wat deed sy? Sy stac op drie keersen, 
Als savonds het dagelicht sonc. 
‘Och liefste comt, swemter over!’ 
Dat deed sconincs sone, was jonc. 


	2
Dit sach daer een oude quene 1 
Een al soo vilijnich vel: 
Sy ghinker dat licht uytblasen. 
Doen smoorde die jonghe held. 
‘Och moeder, mijn liefste moeder, 
Mijn hoofdjen doet mijnder soo wee! 
Mocht icker een wijle gaen wandelen; 
Gaen wandelen al langs de see!’ 


{==143==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
- ‘Och dochter, mijn liefste dochter, 
Alleen en moogt ghy daer niet gaen: 
Maer wect uwe joncste suster, 
Laet die met u wandelen gaen. 
- ‘Och moeder, mijn joncste suster 
Is noch een soo cleinen kint; 
Sy pluckter wel alle die bloemekens 
Die sy onder weghen vint. 


	4
Sy pluckter wel alle die bloemekens, 
Die bladerkens laet sy staen. 
Dan claghen die lieden en seggen 
Dat hebben sconincskindren ghedaen.’ 
- ‘Och dochter, mijn liefste dochter, 
Alleen en moogt ghy daer niet gaen; 
Maer wect uwen joncsten broeder, 
Laet hem met u wandelen gaen.’ 


	5
- ‘Och moeder, mijn joncste broeder 
Is noch een soo cleinen kint: 
Hy loopter naer alle de voghels 
Die hy onder weghen vint.’ 
De moeder ginc naer de kerke, 
De dochter ginc haren ganc, 
Tot sy er by twater een visscher, 
Haers vaders visscher, vant. 


	6
‘Och visscher, soo sprac sy, visscher, 
Mijns vaders visscherkijn, 
Ghy soudt er voor my eens visschen 
Het sal u ghelonet sijn!’ 
Hy smeet sijne netten int water, 
De loodekens ginghen te gront; 
Int corte was daer gevisschet 
Sconincs sone, van jaren was jonc. 


	7
Wat troc sy van haren hande? 
Een vingherlinc roode van goud. 
‘Houd daer, seyde sy, goede visscher, 
Dees vingherlinc roode van goud!’ 

{==144==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sy nam doen haer lief in haer armen, 
En custe hem aen sijnen mond. 
‘Och, mondeken, cost ghy noch spreken! 
Och, herteken, waert ghy gesont!’ 


	8
Sy hielter haer lief in haer armen 
En spronc er met hem in de see. 
‘Adieu, seyde sy, schoone wereld, 
Ghy sieter my nimmermeer. 
Adieu, o mijn vader en moeder, 
Mijn vriendekens alle ghelijc. 
Adieu, mijne suster en broeder, 
Ic vare naer themelrijc. 

Uit den mond des volks. De zangwyze my ook medegedeeld door myn vriend den heer Verhulst, lid der Koninklyke Academie van Brussel. Een vernieuwde tekst staet in het Haerlem's Oudt Liedt-Boeck, Amst., 1716, bl. 53, en elders. Hoogduitsch in des Knaben Wunderhorn, II, bl. 252; in Busching und von der Hagen's Volkslieder, bl. 180, 402; platduitsch in Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 199; oostfriesch in Firmenich's Germaniens Völkerstimmen, I, bl. 15; deensch in Rasmussen en R. Nyerup's Udvalg of danske viser fra midten af de 16de aarh. I, bl. 47 en zweedsch in Geyer en Afzelius Svenska Volk-visor från forntiden, I, 103, 106 en II, 210. De duitsche en zweedsche melodien zyn genoteerd in Kretzschmer's Deutsche Volkslieder, I, Nrs 23, 24, 25, 26, 27. II, Nr 11.

Het platduitsche lied vangt aldus aen:

Et wassen twe Künigeskinner, 
De hadden enanner so lef, 
De konnen to nanner nich kummen, 
Dat water was vil to bred. 
 
‘Lef herte, kanst du der nich Swemmen? 
Lef herte, so swemme to mi! 
Ick will di twe keskes upstecken 
Un de Sölld löchten to di.’ enz. 

Het zweedsch:

Det voro två ädla konungabarn, 
De lofva hvarannan Sin tro: 
De lofva hvarannan på slottet, 
Ja uppå högan loftsbro. enz. 

Hoffmann von Fallersleben vond dit lied in schier alle dialecten der duitsche tael. Zie Horae Belgicae, II, bl. 114.

  

{==145==} {>>pagina-aanduiding<<}

LVI.

Ic stont op hooghe berghen.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Ic stont op hooghe berghen, 
Ic sach te seewaert in, 
Ic sach een scheepken drijven, 
Daer waren drie ruiters in, 
Den eenen stont in mijnen sin. 


	2
Die alderjoncste ruiter 
Die inne dat scheepken was, 
Die sconc mi eens te drinken 
Den koelen wijn uit een glas: 
God loons hem die dat was! 


	3
‘Ic brenghet u, haveloos meisken, 
Dat u God segenen moet! 
Geen andere soudic verkiezen 
Waert ghi wat rijcker van goet, 
Dats tgeen mi u laten doet.’ 


	4
- ‘Ben ick een haveloos meisken, 
Ic en bens alleene niet: 
In een cloosterken wil ic rijden. 
God loons hem diet mi ried, 
Dat ic der wereld ontvlied.’ 


{==146==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Hi sprac: ‘Wel schoone joncvrouwe, 
Soo ghi in het clooster gaet, 
Hoe gheerne soudic het weten 
Als ghi daer de wijding ontfaet, 
Hoe dat u dat nonnencleet staet.’ 


	6
Mer doen si was in dat clooster, 
Haer vader starf de doot: 
Men vant in mijns heeren lande 
Gheen rijcker kint soo groot; 
Si was van haven niet bloot. 


	7
Die ruiter, als hijt heeft vernomen, 
Hi sprac: ‘Nu sadelt mijn peert! 
Dat si int clooster is ghecomen 
Dat is dat mijn herte so deert: 
Het is mi wel rijdens weert.’ 


	8
Mer doen hi quam voor dat clooster, 
Hi clopte aen den rinc. 
‘Waer is dat joncste nonneken, 
Dat hier lest wijdingh ontfinc? 
Het is so schoonen kint’ 


	9
- ‘Dat alderjoncste nonneken 
En mach niet comen uit: 
Si sit alhier besloten: 
Si es haren Jesus bruit, 
Ende looft hem overluit.’ 


	10
Dat alderjoncste nonneken 
Ghinc voor den ruiter staen; 
Haer hairken was afgheschoren, 
Een nonnencleet had si aen; 
Die minne was al ghedaen. 


	11
‘Ghi moecht wel thuiswaert rijden, 
Stout ruiter! ghi moecht wel gaen; 
Ghi moecht een ander verkiesen; 
Mijn minnen is al ghedaen, 
Een ander leven nam ic aen. 


{==147==} {>>pagina-aanduiding<<}


	12
Doen ic was een haveloos meisken 
Doen stiet ghi mi metten voet, 
Had ghi dat woord doen gheswegen 
Dat hadde gheweest u goet: 
Stelt nu te vreden uwen moet! 

De woorden deels naer Jan Roulans' Liedekens-boeck, 1544, deels naer het Haerlems Oudt Liedt-boeck, 1716, bladz. 57 en 58; de zangwyze, volgens de noten, in het eerste deel van den Boeck der geestelijcke Sanghen of Blijden Requiem, Antw. 1631, bl. 178. Men zong het reeds in de XVe eeuw: Zie Hoffmann's Horae belgicae, II, bl. 128, welke schryver naer verschillende duitsche en noordsche teksten verwyst, waerby ik voege Von Erlach, Volkslieder der Deutschen, I, bl. 176, Uhland, l.c., I, bl. 216, en vyf verschillende melodien in Kretzschmer's Deutsche Volkslieder, I, Nrs 61, 62, 63, 64, II, No 6. Thans zingt men dit lied in de ommestreken van Kortryk volgenderwyze, en met inlassching van een couplet uit het Daghet in den Oosten:

      
	1
Ik gink op hoogen bergen staen, 
En keek er te zeewaert in; 
Daer kwam een schuitje gevaren; 
Daer zaten drie nonnekens in. 
Ei! myn zoetelief zat er by! 


	2
Wat geeft men haer te drinken? 
Den koelen wyn uit een glas: 
Drinkt uit, o haveloos meisje, 
Drinkt uit, o haveloos kind. 
Ei! een nonneken worde gy! 


	3
‘Een nonneken wil ik wezen, 
Tot een klooster wil ik gaen.’ 
- ‘Uw haerken moet afgesneden, 
Het nonnekleed aengedaen. 
Welaen! schoon lief 't is haest gedaen!’ 


	4
Hy stak zyn peerd met sporen; 
Hy reed er te kloosterwaert in. 
Hy vroeg naer 't jongste nonneken, 
Die er laetst was komen in, 
Ei! die laetst was komen in. 


	5
‘Het alderjongste nonneken 
En mag niet komen uit, 
Zy moet Maria dienen 
Zy is nu Jesus bruid.’ 
- ‘Ei! is zy Jesus bruid? 


{==148==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Mag ik haer zien noch spreken 
En geenen troost ontfaên, 
'k Zal 't vier in 't klooster steken, 
'k Zal 't klooster doen vergaen! 
Ei! hoort myn woorden aen!’ 


	7
Het alderjongste nonneken 
Kwam voor de tralie staen. 
Zy zeide: ‘Gy stoute ridder, 
Gy komt te laet hier aen, 
Ei! gy moet huiswaert gaen.’ 


	8
Hy stak zyn peerd met sporen, 
Hy reed het klooster uit, 
Langs een zoo klaer fonteine 
Waer hy in 't water spronk, 
Ei! waer hy in verdronk. 


	9
't Was geen acht dagen na desen, 
De nonne gink om brood, 
Langst die zoo klaer fonteine: 
Daer vond zy haer zoetelief dood 
Ei! in het water versmoord. 


	10
Zy keerdege hem, zy wendege hem, 
Zy leide hem op haren schoot; 
Zy riep met luider stemme: 
Ach, zoetelief, zytgy doot, 
Ei! zyt g'in het water versmoord? 


	11
En is hier geenen heere 
Of geenen edelman, 
Die my hier dezen dooden 
Ter eerde bestellen kan? 
Ei! die hem begraven kan? 


	12
De nonne passeerde haer klooster, 
Zy smeet er haer nonnenkleed in; 
Zy riep: ‘adieu, myn klooster!’ 
Zy riep: ‘adieu de min! 
Ei! 'k en keer daer myn leven meer in’ 


  

{==149==} {>>pagina-aanduiding<<}

LVII.

De twee ghespeelkens.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Daer ghinghen twee ghespeelkens goet 
So verre al aen der heide; 
Die eene die voerde eenen hooghen moet, 
Maer dandere die schreide. 


	2
‘Ghespeelken, lieve ghespeelken goet, 
Waerom weent ghi so sere? 
Weent ghi om uws vaders goet 
Of weent ghi om u eere?’ 


	3
- ‘Ic en ween niet om mijns vaders goet, 
Ic en ween niet om mijn eere; 
Wi twee hebben eenen ridder lief 
Rijc God, wie sal hem ghewerden?’ 


	4
- ‘Ghespeelken, lieve ghespeelken goet, 
Laet mi den ridder alleene! 
Ic gheve u mijnen broeder dan, 
Mijns vader goet in leene.’ 


	5
- ‘Och, dijnen broeder en willic niet 
Noch dijns vaders goet in leene; 
Ic hebbe veel liever mijn soete lief, 
Dan silver oft root guldine.’ 


{==150==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Dat hoorde die ridder al daer hi stond, 
Dat hoorde hi onder den linden, 
‘Rijc God, tot wie van dese twee 
Sal ic mijn herte wenden? 


	7
Neme ic die rijke joncfrou vri, 
So treurt die armelijke: 
Die rijke willic varen laên, 
Ende nemen die suverlijke. 


	8
Een luttel goets is haest verteert, 
Dan gaet die liefde sterven; 
Wi twee wi sijn noch jonc ende sterc, 
Dat doet ons goet verwerven.’ 


	9
Hi stac aen haer sneewitte hand 
Een vingerlinc rood van goude. 
‘Hou daer, sprac hi, jonc maegdeken, 
Een onderpant van mijn trouwe!’ 

Naer afschriften der XVIe eeuw, en naer Jan Roulans' Liedekens-boeck, 1544. De melodie in de Souterliedekens, 1540, psalm 8. Eene hoogduitsche vertaling staet by Uhland, I, bl. 262.

  
LVIII.

Och, gedinck mijns!


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==151==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Hi sprac: ‘Lief, wiltu mijns gedincken, 
Dinen orlof willic ontfaên; 
Mijn hertebloet willic u scincken, 
Dijn guetlicheit willic di laên. 
Och, ghedinck mijns!’ 


	2
Si sprac: ‘Hebbic dat wel verstaen? 
Ach leider! moet wi ghesceiden sijn? 
Dijn hertebloet willic ontfaên, 
Ende leggent nevens dat herte mijn. 
Och, ghedinck mijns!’ 


	3
Si sprac: ‘En mach niet langher beiden 
Van dies ic in mijn herte doghen?’ 
Wel droefelic ghinc si doe screiden: 
Die tranen spronghen haer uten oghen. 
Och, ghedinck mijns! 


	4
Doen hise soe droefelic sach screijen, 
Doen droefde hem sijn herte binnen; 
Doen en wilde hi niet langher beiden; 
Hi sprac met enen droeven sinnen: 
Och, ghedinck mijns! 


	5
Hi nam een mesken in sijn hant; 
Hi sprac: ‘Hout van den bloede mijn! 
Soe waer ghi comt in enech lant 
Dat u ghedincke waeraf dat si! 
Och, ghedinck mijns!’ 


	6
Doen si dat mes ghetoghen sach, 
Si sprac: ‘Saltu di selven steken? 
Wat salic doen, o wi, o wach! 
Mi dunct mijn herte sal mi breken. 
Och, ghedinck mijns!’ 


{==152==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Die ioncfrouwe bleef in groten sorghe: 
Dat was in alsoe korter stont. 
Hi nam aen hare Sint Janne te borghe 1. 
Die tranen vielen haer in den mont. 
Och, ghedinck mijns! 


	8
Si stac hem een vingerlijn aender hant, 
Dat was al van finen goude; 
Soe waer hi quame in enech lant, 
Dat hi haers ghedincken soude. 
Och, ghedinck mijns! 


	9
Die ioncfrouwe was van hem ghesceiden, 
Ende si bleef in groten rouwe. 
Si sprac: ‘Onse here God moet u gheleiden, 
Ende u bescermen onse suete Vrouwe! 
Och, ghedinck mijns!’ 


	10
Die ioncfrouwe ghinck op hare camer saen; 
Haer selven ginc si daer ontwinden: 
Een suver cleet heeft si ane ghedaen; 
Een heilech leven ghinc si doe leiden. 
Och, ghedinck mijns! 

Handschrift der XIVe-XVe eeuw, uit de nalatenschap Van Hulthem, thans op de Koninklyke Bibliotheek, te Brussel (Bibliotheca Hulthemiana, VI, No 192). Reeds gedrukt in myne Mengelingen, bl. 296. De melodie in myn handschrift van Anna Byns en in de Souterliedekens, 1540, psalm 3.

  

{==153==} {>>pagina-aanduiding<<}

LIX.

De verlatene.


	1
‘Het was een nacht, een al soe soete nacht, 
De vogelkens in het wilde songen; 
Die fiere nachtegael hief op een liet 
Met al soe wilder tonghen. 


	2
Dat verhoorden twee gheselkens fijn, 
Twee gheselkens van aventuren. 
Hi nam mi daer mijn maechdebloem, 
Ic souder niet om trueren. 


	3
Hi nam, dat ic noch liever had, 
Mijn vingerlijn root van gouden 1: 
Brengt hi mi dat niet wederom 
Het sal hem noch berouwen.’ 


	4
Het sat een scipperken op sijn scip: 
Hi hoorde dat vrouwelijn claghen. 
‘Ghebrect u iet, oft broot oft wijn? 
Dat sal ic u doen halen.’ 


	5
- ‘Mi en ghebrect gheen broot oft wijn, 
Noch gheenderhande dinghen; 
Ic draech een kint, een al soe cleenen kint, 
Ic en kan den vader niet vinden.’ 


	6
- ‘Draecht ghi een kint, een alsoe cleenen kint; 
Kunt ghi er den vader niet vinden? 
Soe doet dat kindeken al sijn gerief, 
Ghi sult den vader vinden.’ 


{==154==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
- ‘Ic wille gaen trecken dat groene wout in; 
Die fiere nachtegael sal ic vraghen, 
Waerom dat ghesceiden moeten sijn 
Dat twee ghelievekens waren.’ 


	8
- ‘Ghesceiden ben ic oec, mijn soete lief ende ic, 
Het is haer daerna wel berouwen; 
Wi souden al saen vergadert sijn 
Wilden wi beiden trouwen?’ 


	9
- ‘Goet ende getrou sal ic u sijn, 
Een fier ghelaet sal ic u scincken; 
Maer als ic sal ligghen in die armen dijn, 
Op een ander sal ic dincken.’ 

Liederboek van het jaer 1636, handschriftelyk in myne Verzameling, No 42.

  
LX.

Een ridder ende een meisken jonck.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Een ridder ende een meisken jonck 
Op een rivierken dat si saten; 
Hoe stille dat dat water stont, 
Als si van goeder minne spraken! 


{==155==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
‘Och, segghet mi, stout ridder goet, 
Ic soude gaerne weten 
Waerom dat water stille staet 
Als wi van goeder minnen spreken?’ 


	3
- ‘Wel, dat dat water stille staet 
Dat en gheeft mi niet vremde: 
Ic hebbe so menighe jonghe maecht 
Ghebrocht in groot allende.’ 


	4
- ‘Hebdi so menighe jonghe maecht 
Ghebrocht in groot allende? 
Wacht u, wacht u, o ridder stout, 
Dat God u niet en schende!’ 


	5
- ‘Ic weet noch een so hooghen berch, 
Boven alle berghen is hi hooghe, 
Die sal ic noch te dale brenghen: 
Daerom ist dat ic pooghe.’ 


	6
- ‘Suldi mijns vaders hooghen berch 
Tot eenen dale brenghen? 
Ic saghe u liever, o ridder stout, 
Bi uwer keelen ophanghen.’ 


	7
Dat meisken was jonc ende dom: 
Si en wist niet wat si sede. 
Doen si in haers liefs armen lach, 
Doen was den berch ter neder. 


	8
‘Och, segt mi, segt mi, meisken jonc, 
Is nu mijn keele ghehanghen? 
Nu is dijns vaders hooghen berch 
Tot eenen dale ghevallen.’ 


	9
Ende doen dat meisken wert ghewaer 
Dat si een kindeken bleef draghen, 
Si ghinc al voor den ridder staen: 
Si bat hem om ghenade. 


{==156==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
‘Ghena, ghena, stout ridder fijn, 
Ghenade van mijnen lijve! 
Ic was eer een goet maechdelijn; 
Nu moet ic van u met kinde blijven.’ 


	11
- ‘Wel, wat ghenade soude ic u doen? 
Ghi en sijt gheen keiserinne. 
Ic mocht u mijnen schiltknecht gheven, 
Constic hem daer toe ghebringhen.’ 


	12
- ‘Uwen schiltknecht en willic niet; 
Hi is als ghi soo snoode. 
Al ligt mijn hooghen berch ter neder, 
Ic hope ghi sult hem noch doen hooghen.’ 


	13
Dat meisken had eenen broeder stout: 
Hi was haer goet ende ghetrouwe, 
Ghelijc hy dede wel in schijn. 
Hi beweset haer al met trouwen. 


	14
Doen dese broeder gheware wert 
Dat si een kindeken bleef draghen, 
Hi ghinc al voor den ridder staen, 
Hi bestont hem ten grave te vraghen. 


	15
‘God groet u, seit hi, stout ridder, vry, 
Stout ridder, vry, van weerden! 
Si die met uwen kinde was bevaen 
Die leit er hier doot ter eerden.’ 


	16
‘Och, is si doot, dat schoone wijf, 
Die overschoone, die ic beminne, 
So en sal ic, nu noch nemmermeer, 
Mijn grau ros berijden of wennen. 


	17
Haelt mijne spere ende ooc mijn schilt, 
Doet mijn swaert aen mijn sijde! 
Men vintder valscher boden so veel, 
Ic wil daer selver gaen rijden.’ 


{==157==} {>>pagina-aanduiding<<}


	18
Ende doen hi opter heiden quam, 
Hi hoorde die clocken clinken; 
Hi hoorde wel aen der clocken clanc 
Dat si inder eerden moest sinken. 


	19
Hi nam doen sinen bruinen schilt; 
Hi worp hem al op der eerden. 
‘Ligghet daer, goet bruine schilt! 
Van mi en suldi niet ghedragen werden!’ 


	20
- ‘Heft hem op, uwen bruinen schilt, 
Hanghet hem al onder u sijde! 
Als waer u vader ende moeder doot, 
Den rouwe moet ghi hier lijden.’ 


	21
- ‘Als waer mijn vader ende moeder doot, 
Ende mijn broeders alle vijve, 
So en waer die rouwe niet alsoo groot 
Als hi is van desen schoonen wijve.’ 


	22
Doen hi al op dat kerchof quam, 
Hi hoorde die papen singhen, 
Hi hoorde wel aen der papen sanc 
Dat si haer ter eerden wilden bringhen. 


	23
Ende doen hi in der kerken trat 
Hi sach sijn liefsten staen in bare 
Ghedect met eenen barencleet, 
Recht oft si ghestorven ware. 


	24
Doen hief hi op dat barencleet: 
Hi sach haer clein vingherken roeren, 
Doen loech daer hare roode mont 
Doen si hem ghewaer wert daer voren. 


	25
‘Staet op, staet op, mijn soete lief, 
Wel overschoone joncfrouwe! 
Ic en sal nu noch nemmermeer 
U worden onghetrouwe. 


{==158==} {>>pagina-aanduiding<<}


	26
Staet op, staet op, mijn soete lief, 
Mijn overschoone joncvrouwe! 
Al waert mijn vader ende moeder leet 
So sal ic noch met u trouwen. 


	27
Al waert mijn vader ende moeder leet 
Ende mijn broeders alle vijve, 
So sal ic u nemen voor mijn bruit 
Ende trouwen tot mijnen wijve.’ 

De woorden in Jan Roulans' Liedekens-Boeck, Antw. 1544; de melodie in de Souterliedekens, ibid., 1540; eene hoogduitsche vertaling in Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 220, beginnende aldus:

Es spilt ein ritter met einer maid, 
Sie spielten alle beide, 
 
Und als der helle morgen anbrach 
Da hub si an zu weinen. 

[De hoogduitsche dichter stelt het naest het overrhynsch lied Der Ritter und die Maid, het welk mede in Des Knaben Wunderhorn, I, bl. 50, voorkomt, uit een vliegend blaedje overgenomen. Ik neem hier dit laetste over als een staeltje van 't verschil tusschen de poetische opvatting van Hoog- en Nederduitschers.

Es spielt ein Ritter mit seiner Magd, 
Bis an den hellen Morgen. 
 
Bis dass das Mädchen schwanger war, 
Die fieng es an zu weinen. 
 
‘Wein' nicht, wien' nicht, braun's Mädelein, 
Dein Ehr will ich dir zahlen, 
 
Ich will dir geben den Reitknecht mein, 
Dazu funfhundert Thaler.’ 
 
- ‘Den Reitknecht und den mag ich nicht, 
Will lieber den Herrn selber; 
 
Wann ich den Herrn nicht selber krieg, 
So geh ich zu meiner Mutter, 
 
In Freuden ben ich von ihr gangen, 
In Tranen wieder zu ihr.’ 
 
Und da sie vor die Stadt Augsburg kam, 
Wohl in die enge Gasse, 
 
Da sah sie ihre Mutter stehn, 
An einem kühlen Wasser. 

{==159==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Bist du willkommen liebs Töchterlein, 
Wie ist es dir ergangen, 
 
Dass dir dein Rock von vorne so klein, 
Und hinten viel zu lange?’ 
 
- ‘Und wie es mir ergangen ist, 
Das darf ich Euch wohl sagen: 
 
Ich hab mit einem Edelherrn gespielt, 
Ein Kindlein muss ich tragen.’ 
 
- ‘Hast du mit einem Edelherrn gespielt, 
Das sollst du niemand sagen. 
 
Wenn du dein Kindlein zu Welt gebierst, 
Ins wasser wollen wirs tragen.’ 
 
- ‘Ach nein, ach nein, liebe Mutter nein, 
Das wollen wir lassen bleiben, 
 
Wann ich das Kind zu Welt gebähr, 
Dem Vater will ich zuschreiben. 
 
‘Ach Mutter, liebe Mutter mein, 
Machet mir das Bettlein nich zu klein, 
 
Darin will ich leiden Schmerz und Pein, 
Dazu den bittren Tod.’ 
 
Und da es war um Mitternacht, 
Dem Edelherrn träumt es Schwer: 
 
Als wenn sein herzallerliebster Schatz 
Im Kindbett gestorben wär. 
 
‘Steh auf, steh auf, lieb Reitknecht mein, 
Sattle mir und dir zwey Pferd, 
 
Wir wollen reiten bey Tag und Nacht, 
Bis wir den Traum erfahren.’ 
 
Und als sie über die Heid 'naus kamen, 
Hörten sie ein Glöcklein läuten. 
 
‘Ach grosser Gott vom Himmel herab, 
Was mag doch diess bedeuten?’ 
 
Als sie vor die Stadt Augsburg kamen, 
Wohl vor die hohe Thore, 
 
Hier sahen sie vier Träger schwarz, 
Mit einer Todenbahre. 
 
‘Stellt ab, stellt ab, ihr Träger mein, 
Lasst mir den Todten schauen, 
 
Es möcht meine Herzallerliebste sein 
Mit ihren schwarzbraunen Augen. 

{==160==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Du bist fürwahr mein Schatz gewesst, 
Und hast es nicht geglaubet. 
 
Hätt dir der liebe Gott das Leben geschenkt, 
Fürwahr ich hätt dich behalten. 
 
‘Hast du gelitten den bittern Tod, 
Jezt leid ich grosse Schmerzen.’ 
 
Er zog das blanke Schwerdt heraus 
Und Stach es sich ins Herze. 
 
‘O nein! o nein! o Edelherr! 
Nein das sollt ihr lassen bleiben, 
 
Es hat schon manches liebe Paar 
Von einander müssen scheiden. 
 
Mach uns, mach uns ein tiefes Grab, 
Wohl zwischen zwey hohe Felsen: 
 
Da will ich bey meinem herzliebsten Schatz 
In seinem Arm erstehen.’ 
 
Sie begruben sie auf den Kirchhof hin, 
Ihn aber under den Galgen. 
 
Es stunde an kein Vierteljahr 
Ein Lilie wächst auf seinem Grabe. 
 
Es stund geschrieben auf den Blättern da, 
Beyd wären beysammen im Himmel.] 


  



LXI.

Teleurstelling.


	1
Het voer een ridder jagen 
Jaghen aen dat wout; 
Hy en vant er niet te jagen 
Dan twee schone maechden; 
Sy waren van dagen [niet] out. 


	2
Hy seide: ‘God gruet u, maechdekens, 
Een meysken wel gedaen, 
Die scoenste van u beiden 
Sall ick met my leyden: 
Wildy met my gaen?’ 


{==161==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Hy nam dat meysken byder hant, 
Hy steldese op zijn pert, 
Hy vuerdese al zo verre, 
Bisijden die avontsterre, 
Daer hoghe borghen staen. 


	4
Als hy ten hogen borge quam, 
(Het was een edel man) 
Hoge dede hi hem setten, 
Een bedde dede hi hem decken; 
Die slape hem verwan. 


	5
Tsnachts, omtrent die middernacht, 
Ontspranc dat maechdeken: 
- ‘Staet op, o ridder boude, 
Vaert jagen inden woude, 
Die vogelen wecken my.’ 


	6
- ‘Ten is soe na den daghe niet, 
Het is die manescijn. 
Keert u, lieveken, omme, 
Met uwen rooden monde, 
Ende spreket tegen my!’ 


	7
- ‘Dat en doen ick niet, dat laet ick staen, 
Dat en doen ick zeker niet, 
Ende ick sal gaen ter heyden 
Mijn gespelen ontbeyden, 
Daer zal ick een ander zien. 


	8
Gespeelken, lieve gespeelken goet, 
Ick come tot u om raet; 
My heeft een ridder beslapen; 
Hy heeft my maecht gelaten: 
Wat my te doene staet?’ 


{==162==} {>>pagina-aanduiding<<}


	9
- ‘Gespeelken, lieve gespeelken goet, 
Ick sal u geven raet: 
Ghy sult gaen ter linden, 
Dat geele haer op binden, 
Dat maechdekens welle staet.’ 


	10
- ‘Dat en doen ick niet, dat laet ick staen, 
Dat en doen ick seker niet; 
Ick salt oeck laten hangen 
Den ridder tsijnder scanden, 
Dat hy my maechdeken liet 1.’ 

Uit een handschrift van gedichten, vervaerdigd door Antonius Gyseleers, in de verzameling van professor Serrure. By dit lied staet geschreven: ‘Anno 1517 mensis februarii die XX.’ Zie over den dichter (of afschryver) Snellaert, Verhandeling over de nederlandsche Dichtkunst in Belgie, bladz. 185.

  
LXII.

Hanselijn.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==163==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Doen Hanselijn over der heide reet 
Hoe haestich wert hy ghevanghen! 
Hy wert al op eenen toren gheleit, 
Gheboeit wel also stranghe. 


	2
En dat verhoorde een meisken ionc, 
Een meisken van seventien iaren; 
Sy ghinc voor hare moeder staen, 
Sy ghinc tot haren vader. 


	3
‘Och vader, sei sy, vader mijn, 
Mijn alderghenadichste here, 
Och gheeft my desen ghevanghen man, 
Elc lantscnecht sal u eeren.’ 


	4
- ‘Neen, dochter, den lantscnecht chrijcht ghy niet, 
Want hy sal moeten sterven; 
Hy is er verwezen tot de dood, 
Ghenade sal hy niet verwerven.’ 


	5
Het meisken liet backen twee wittebroots wegghen 1, 
Daerin twee scerpe vijlen, 
Sy wierp het al in den toren hooch: 
‘Hout daer, om u los te vijlen!’ 


	6
Hy vijlde soo menighen langhen dach, 
Des nachts soo menige uren, 
Tot datter den toren ontsloten was, 
Hy moester niet langher trueren. 


	7
Sy troc hem een paer leersen aen 
En daertoe een paer sporen, 
Sy sette hem op haers vaders ros: 
‘Schoon lief, gheeft den moet niet verloren!’ 


{==164==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Doen hy ten halven weghe quam, 
Hy keek noch dickwils omme, 
Noch dickwils naer den toren hooch 
En dacht om 't meisken so schoone. 


	9
‘Nu heb ik al de joncvrouwen lief, 
Al omme den wille van eene, 
Sy heefter behouden het leven van mijn: 
Ach mocht ick haren dienaer sijn.’ 

[Oudt Amsterd. Liedboeck, bl. 44, enz. Overgenomen door Hoffmann V.F., die mede een gemoderniseerden tekst opgeeft, uit Lejeune's Volkszangen, bl. 221-222. De melodie in de Souterliedekens, ps. 69, en overgenomen by Kretzschmer, Deutsche Volkslieder, I, Nr 11.]

  



LXIII.

Brunswijc.


	1
Te Brunswijc staet een casteel 
Daer wonen ghebroeders sesse; 
Die een die hadde een meisken lief, 
Hi en condese niet verghessen, 
Dat claghe ic God, 
Hi en condese niet verghessen. 


	2
Die ridder sprac sinen schiltenaep toe: 
‘Och Hansken, lieve gheselle, 
Nu sadelt mi mijn alderbeste ros, 
Laet ruisschen over den velde, 
Dat claghe ic God, 
Laet ruisschen over den velde!’ 


	3
Doen hi dat groene wout overquam, 
Dat ros dat viel ter eerden: 
‘Helpt mi, Maria, schoone moeder Gods! 
Wat sal mijns nu ghewerden, 
Dat claghe ic God, 
Wat sal mijns nu ghewerden?’ 


{==165==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Ende hi hief op een liedeken, hi sanc, 
Allen druc woude hi vergheten, 
So lude dat op ter salen clanc 
Daer sijn liefken was gheseten. 
Dat claghe ic God, 
Daer sijn liefken was gheseten. 


	5
Si stac haer hooft ter tinnen uut 
Met twee beweende ooghen: 
‘Helpt mi, Maria, schoone moeder Gods! 
Men gaet mijn lief onthoofden, 
Dat claghe ic God, 
Men gaet mijn lief onthoofden.’ 


	6
Si nam dat hooft al in haer hant, 
Si wiesschet van den bloede: 
‘Helpt mi, Maria, schoone moeder Gods! 
Hoe wee is mi te moede!’ 
Dat claghe ic God 
Hoe wee is mi te moede!’ 


	7
Si nam dat sweert al metten knoop, 
Si settet op haer herte, 
Si lietet so lijselijc innewaert gaen, 
Des hadde die ridder smerte, 
Dat claghe ic God, 
Des hadde die ridder smerte. 


	8
Nu sijn daer twee gelievekens doot 
Die een om des anders wille. 
Waer vint mense nu in kersten rijc 
Die draghen sulke minne, 
Dat claghe ic God, 
Die draghen sulke minne? 


	9
Nu sijn daer twee gheliefkens doot 
Och waer salmense graven? 
Al onder eenen eglentier, 
Dat graf sal rooskens draghen. 
Dat claghe ic God, 
Dat graf sal rooskens draghen. 

Jan Roulans' Liedekens-boeck, 1544; overgenomen by Uhland, 1, bl. 203.

  




{==166==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXIV.

Daer staet een clooster in Oostenrijc.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Daer staet een clooster in Oostenrijc, 
Het is so wel ghecieret 
Met silver ende rooden gout, 
Met grauwen steen doormoeret 1. 


	2
Daer in so woont een joncfrou fijn 
Die mi so wel bevallet: 
Rijc God, mocht ic haer dienaer sijn! 
Ic soudese met mi voeren. 


	3
Ic voerdese in mijns vaders hof, 
Daer staet een groene linde, 
Daer op so singhet die nachtegael, 
Si singhet so wel van minnen. 


	4
Och nachtegale, clein voghelkijn, 
Wildi u tonghe bedwinghen, 
Ic salder al u vederlijn 
Met goudraet doen bewinden. 


	5
- ‘Wat vraeg ic nae u roode gout 
Oft nae u loose minne; 
Ic ben een clein wilt voghelken stout, 
Gheen man en can mi bedwinghen.’ 


{==167==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
- ‘Sidi een clein wilt voghelken stout, 
Can u gheen man bedwinghen, 
So dwinghet u die haghel, die coude snee, 
Die loovers vander linden. 


	7
- ‘Dwinghet mi de haghel, de coude snee, 
Die loovers vander linden, 
Als dan schijnt die sonne schoon, 
So sal ic weder vreucht beghinnen.’ 


	8
Doen hi zijn sporen had aen gedaen 
Hi reet ten oostwaert inne, 
Hi sach so menighen lansknecht staen 
In haer blanc harnas blinken. 


	9
Hi is een weinich voort gereden 
Al over die groene strate; 
So wie zijn boel niet hebben en mach 
Die moetse laten varen. 


	10
De ruter sprac met moede vri, 
Doe hi zijn boel moest laten: 
‘Ic wil blijven den lansknecht bi, 
Rijc God, comt mi te baten!’ 

[In Uhland's Alte hoch- und niederdeutsche Volkslieder, I, bl. 55, die mede een platduitschen tekst mededeelt, waervan echter het slot verschilt. De zangwyze in de Souterliedekens, ps. VI, waeruit Kretzschmer ze overnam, deel I, No 43. Een laetste couplet dat aldus luidt:

Die ons dit liedeken eerstwerf sanc 
Hy hevet wel ghesonghen 
Met pijpen ende trommelen geclanc, 
In spijt des nijders tongen. 

schynt de pen van eenen zwervenden menestrel te verraden. Over dit slach van dichters, die reeds ten tyde van Maerlant tot een meer huisselyk leven begonnen over te gaen, zie men de schoone Sproke, door Willems in het Belgisch Museum, 1843, bl. 318, geplaetst.]

  

{==168==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXV.

Wachterlied.


	1
Si ghinc den bogaert omme 
Met een so droevighen sanc 
Tot by haer vaders toren, 
Die sijder ghesloten vant: 
‘Och wachter, sei sy, wachter mijn, 
En wout ghy mijn uitlaten, 
Ten souder uw schade niet zijn. 


	2
- ‘'k En wil u niet uitlaten, 
Ghy sijt so schoone wijf, 
En of u iets misquame, 
't Sou costen mijn jongher lijf.’ 
- ‘Mijn en sal niet miscomen, 
U en sal niet misschiên; 
Drie uertjes voor den daghe 
Dan sult ghy my wederom sien. 


	3
Drie uertjes voor den daghe 
So singter dit droevich liet, 
Dan sal ic weder comen 
Tot desen toren siet: 
Al dieder verholen te vrijen plach, 
't Is tijt maer datse scheiden, 
Ick sieder den lichten dach.’ 


	4
De sterren hoghe saten, 
Het maentje so clare scheen, 
De maghet liet haer dalen 
Op eenen blauwen steen, 
Aldaer dat clare water spranc, 
Daer by so stont een linde, 
Daer de nachtegael sat en sanc. 


{==169==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
‘O nachtegael, clein voghel 
Wout ghijder mijn bode sijn 
En vlieghen tot den ruiter, 
Den allerliefsten mijn, 
En segghen dat hy comt alhier? 
Ick sal hem hier verwachten 
By desen toren schier.’ 


	6
En dat verhoorden een dwerch, 
Die achter de bergen lach, 
Hy keerde hem soetjes omme 
En hy booter haer goeden dach: 
‘Ick bender een bode tot u ghesent 
Van een so stouten ruiter, 
Ick weet niet of ghy hem kent?’ 


	7
- ‘En soudick hem niet kennen! 
Ick ken hem veel beter dan ghy, 
Had ick hem so wel niet gekennet 
Ten souder mijn schande niet sijn. 
............’ 


	8
De dwerrech nam de maghet 
By haer snewitte hant, 
Hy leidese al so verre 
Tot dat hy sijn moeder vant: 
‘Och moeder, dees maecht hoort my alleen, 
Ick vondse ghister avont 
Op eenen blauwen steen.’ 


	9
- ‘Vont ghijse ghister avont 
Op eenen blauwen stein, 
So brengtse wederomme 
Sen hoorter noch u, noch mijn; 
So brengtse weder sonder verdrach! 
Daer sullen noch drie om sterven 
Eer datter aencomt de dach.’ 


{==170==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
De dwerrech nam de maghet 
By hare snewitte hant, 
Hy brachtse wederomme, 
Daer hijse eerstmael vant: 
Daer lach haer lief, en hy was doot 
Met 't sweert al in sijn sijde, 
Van bloet so was hy root. 


	11
‘Och lecht ghy hier verslaghen 
Al om den wille van mijn, 
Nu wil ick wederom sterven 
Al om den wille van dijn.’ 
Sy nam dat mes 1 al by de cnoop, 
Sy stacket in haer hartje, 
Was dat gheen grote malloot 2? 


	12
Den wachter op den toren 
Hoe luide wast dat hy sanc: 
‘In drie en dertich jaren 
Noit nacht viel my so lanc! 
Al dieder verholen te vrijen plach, 
Tis tijt maer datse scheiden, 
Ick sieder den lichten dach.’ 


	13
De moeder op haer bedde, 
Op haer bedde wast dat sy lach, 
Sy hoorde den wachter singhen 
Met een so droevich gheclach: 
‘Och man, wat leet is ons gheschiet, 
En onse lieven wachter 
Singht een so droevich liet.’ 


	14
De moeder van haer bedde, 
Van haer bedde wast datse spranc, 
Sy ghinc van bedde tot bedde, 
Haer dochter sy niet en vant: 

{==171==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Och man, wat leit is ons gheschiet, 
En onse lieve dochter 
En die en vindick niet.’ 


	15
Sy namen den wachter ghevanghen, 
Sy leiden hem op den disch, 
Sy lieten hem hauwen en kerven 
Ghelijc eenen brasemvisch. 
Och waerom hebben sy dat ghedaen? 
Omdat gheen conincs kinderen 
Meer uit avontspelen souden gaen. 

[Oudt Amsterd. Liedt-boeck, bl. 49. De aengeduide stem is: Ick wil te lant uitrijden, de woorden waermede het Hildebrandslied (hiervoren Nr LII) begint, waervan de melodie gevonden wordt by Kretzschmer, I, Nr 60; doch de coupletten der beide liederen zyn in hunne laetste helft elkander niet gelyk, behalven het tweede.
In de XVIe eeuw was dit lied door alle duitsche landen bekend. Het verscheen in 't hoogduitsch in 1506 te Nurenberg, op een vliegend blaedje, naer welk Arnim en Brentano het in Des Knaben Wunderhorn opnamen. Hetzelve komt genoegzaem met onzen tekst overeen. Hoffmann Von Fallersleben (Horoe Belgicoe, II, bl. 108) spreekt van een anderen, beteren tekst, te vinden in Görres Altteusche Volks- und Meisterlieder. Ook Uhland geeft, behalven den tekst van 1506, een' ouderen doch onvolledigen, mede zeer naby aen den onzen komende. In het nederlandsch lied blinken sterren en maen, in de hoogduitsche is het donker:

Die nacht die was so vinster, 
Der mon gab lutsel schein] 


  

{==172==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXVI.

Het ochtendafscheid.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
‘Den dach en wil niet verborghen sijn, 
Het is schoon dach, dat dunket mijn. 
Mer wie verborghen heeft sijn lief, 
Hoe noode ist dat si scheiden.’ 


	2
- ‘Wachter, nu laet u schimpen sijn, 
Laet slapen die alderliefste mijn! 
Een vingherlinc root sal ic u schenken, 
Wildi den dach niet melden.’ 


	3
- ‘Och meldic hem niet, rampsalich wijf, 
Het gaet den jonghelinc aen sijn lijf; 
Hebdi den schilt, ic hebbe die speer, 
Daer mede maect u van hier!’ 


	4
Die jonghelinc sliep ende hi ontspranc, 
Die liefste hi in sijn armen vanc: 
‘En latet u niet so na ter herten gaen! 
Ic come noch tavont weder.’ 


{==173==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Die jonghelinc op sijn vale ros trac, 
Die vrouwe op hoogher tinnen lach: 
Si sach so verre noortwaert inne 
Den dach daer die wolken dringhen. 


	6
‘Haddic den slotel van den daghe 
Ic worpse in ghender wilder Masen, 
Oft van der Masen tot in der Rijn, 
Al en soudi nemmer vonden sijn.’ 

[De woorden in Jan Roulans' Liedekens-boeck, 1544. De zangwyze in de Souterliedekens, ps. 47.
Dit lied hehoort ten minste tot de XVe eeuw. Het laetste couplet staet als melodie aengegeven in een der twee bundels geestelyke liederen, in handschrift toebehoord hebbende aen Hoffmann Von Fallersleben (zie zyne Horoe Belgicoe, II, bladz. 83). Over de Wachterliederen (HD. Tagelieder oder Tageweisen), welke in den germaenschen vorm by de Provenzalen niet bekend waren, raedplege men Dietz, Die Poesie der Troubadours, bladz. 265.]

  
LXVII.

Morgenlied.


	1
‘Ic sie die morgensterre, 
Mijns lievekens claer aenschijn, 
Men salse wecken met sanghe 
Die alderliefste mijn.’ 


	2
- ‘Wie isset die daer singhet 
Ende mi niet slapen en laet? 
Hi sal sijn singhen laten, 
Voorwaer segghe ic hem dat.’ 


	3
- ‘Dat ben ic ridder coene, 
Een ridder wel gheweit, 
Wanneer saldijs mi loonen 
Alle mijn sanghes arbeit?’ 


{==174==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
- ‘Coemt noch tavont spade, 
Al voor mijns vaders hof! 
Aldaer sal ics u loonen, 
En seg daer niemant of 1!’ 


	5
Den dach die nam een einde, 
Die ionghelinc quam aldaer; 
Met sijnen blanken armen 
Woude hise ombevaên 2. 


	6
‘Nu staet, ioncheer, stille, 
En rijd mi niet te na! 
Ic moet noch eerste weten 
Wat loon ic soude ontfaên.’ 


	7
- ‘Berghen ende lant, schoon ioncfrouwe, 
Sal u vri eighen sijn, 
Ende boven alle die daer leven 
Suldi die alderliefste sijn.’ 


	8
- ‘Sal ic boven alle ioncfrouwen 
Dijn alderliefste sijn? 
So suldi, ridder coene, 
Mijns lijfs gheweldich sijn.’ 


	9
Si namen daer malcander, 
Si ghinghen eenen ganc 
Al onder een lindeken groene, 
Die nachtegael daer op sanc. 


	10
Hi liet sijn mantel glijden 
Beneden in dat gras, 
Omdat sijn vergulde sporen 
Van den douwe niet en souden worden nat. 

[In Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 166, waer men drie hoogduitsche teksten vindt, meer of min van den nederlandschen verschillende.]

  

{==175==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXVIII.

Mooi Elsje.


	1
‘Och, Elsje, seide hy, Elsje, 
Wel lieve boele van mijn, 
Och, mocht ick by u slapen, 
Al in den arrem van dijn.’ 


	2
- ‘By mijn meucht ghy wel slapen, 
By mijn meucht ghy wel sijn, 
Maer eerst so moest ick weten 
Wat datter mijn loontje sou sijn.’ 


	3
- ‘Wout ghy dat gheerne weten, 
Wat datter u loontje sou sijn? 
't Casteel van Rijpermonde, 
Daer sult ghy vroutje van sijn.’ 


	4
- ‘Sal ick daer vroutje van wesen, 
Sal ick daer vroutje van sijn, 
So treet al van u paertje 
En doeter u wille met mijn.’ 


	5
De ruiter trat van sijn paerde 
Al in dat groene gras, 
Hy speelde met dat moije meisje 
So lanc dat sy moede was. 


	6
Dat meisje keerde haer omme, 
En sy liet over haer gaen, 
Over haer snewitte wanghen, 
So menighen droeven traen. 


	7
De traentjes, die sy weende, 
Die deden den ruiter so we, 
Sy vielen hem op sijn hertje 
Veel couder dan hagel of sne. 


{==176==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Sy vielen hem op sijn hertje 
Veel couder dan het ijs, 
Hy maecte van dat moije meisje 
Sijn echte ghetroude wijf. 

[Oudt Amsterd. Liedboeck, bl. 81, waeruit het overgenomen is in Hoffmann Von Fallersleben's Horoe Belgicoe, p. 145 en 146. Deze dichter vertaelde het in 't hoogduitsch, en onlangs nog gaf de graef Vilain XIIII er eene fransche navolging van.]

  
LXIX.

Van drie ghespeelkens.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Het ghinghen drie ghespeelkens goet 
Spaceren in dat wout, 
Sy waren alle drie bervoet, 
Den haghel ende snee was cout. 


	2
Die een die weende sere, 
Die ander hadde hupschen moet, 
Die derde begonste te vraghen 
Wat heimelick boelschap doet. 


	3
‘Wat hebt ghy my te vraghen 
Wat heimelick boelschap doet? 
Het hebben drie ruitersche cnechten 
Gheslaghen mijn lief ter doet.’ 


{==177==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
- ‘Hebben drie ruitersche cnechten 
Gheslaghen uw lief ter doet? 
Een ander boel sult ghy kiesen 
Ende draghen hupschen moet.’ 


	5
- ‘Soude ick een ander boel kiesen? 
Dat doet mijn herte so we, 
Adieu, mijn vader ende moeder, 
Ghy en siet my nimmermeer. 


	6
Adieu, mijn vader ende moeder, 
Ende mijn jongste susterkijn, 
Ick wil gaen ter linde groene, 
Daer leit die alderliefste mijn.’ 

[De woorden in Jan Roulans' Liedekens-boeck, 1544, de zangwyze in de Souterliedekens, ps. VIII, overgenomen door Hoffmann Von Fallersleben, in de Horoe Belgicoe, doch niet in den geest van Willems.]

  
LXX.

Mooi Aeltje en koning Alewijn.


	1
Daer was er een oolijken schachelaer, 
Hy schachelde een koning zijn dochter, 
Hy schachelde ze hier, hy schachelde ze daer, 
Dat hy ze zoo duer verkochte. 


	2
Hy verkocht ze duer om geenen geld, 
Hy woog ze tegen zilvre schalen; 
Door haer rijkdom en haer schoonheit 
Zoo wert zy geheeten mooi Aele. 


	3
Zy ging al voor zijn moeder staen: 
‘Och, moeder, zeide ze, landsvrouwe, 
Wanneer zalder Alewijn, uw eenigste zoon, 
Wanneer zal hy my waerlijk trouwen?’ 


{==178==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
- ‘Mooi Adeltje. dat en weet ik niet, 
'k Zal hem alzoo waerlijk vragen; 
Ik zag er van mijn dagen nooit blijder mael 
Als ghy daer staen in zijn behagen.’ 


	5
Zy ging al voor haer zone staen: 
‘Koning Alewijn, zeide zy, heere, 
Hoe lange zal Mooi Aeltje, dat schoone wijf, 
Hoe lange zal zy nog leven in oneere?’ 


	6
- ‘O moeder, dat en weet ik niet, 
Zoudt ghy my dat zoo waerlijk raden? 
Zy zeggen dat Mooi Aeltje een vondeling is, 
God ken haer vrienden en magen. 


	7
Gister avond was ik nog over den Rijn, 
Daer reed ik alzoo waerlijk met rouwe. 
Nu zalder Mooi Aeltje, dat schoone wijf, 
Haer hertje breken van rouwe.’ 


	8
Zy ging er al voor zijn moeder staen: 
‘Och moeder, zeî ze, lam der vrouwen, 
Mag ik er wel naer dat bruidhuis gaen, 
Want uw eenige zoontje zal trouwen?’ 


	9
- ‘Als ghy der toch naer dat bruidhuis gaet, 
Zoo gaet er met goeder manieren, 
En neemt er u zeven zonen voor u 
En achter veertien kamenieren.’ 


	10
Mooi Adeltje omtrent half wegen kwam, 
Koning Alewijn kwam haer tegen: 
‘Zult ghy der nu naer dat bruidhuis gaen, 
Wat zulje mijn jonge bruid ter eer geven?’ 


	11
- ‘Uw bruid die zal hebben goeds genoeg, 
Koning Alewijn, zeide ze, heere, 
Mijn oude kousjes en mijn versleten schoen, 
Die mag ze wel dragen met eere.’ 


{==179==} {>>pagina-aanduiding<<}


	12
- ‘Uw oude kousen die en wil ic niet, 
Mooi Adeltje, zeide hy, vrouwe, 
Gy moet haer geven nog beter goed, 
Wouje de vriendschap met haer houen.’ 


	13
- ‘Uw bruid die zal hebben goeds genoeg, 
Koning Alewijn, zeide ze, heere, 
Ik heb nog zeven zonen van u en mijn, 
Die mogen haer dienen al haer leven.’ 


	14
- ‘Uw zeven zonen die krijgt zy wel, 
Mooi Adeltje, zeide hy, vrouwe, 
Gy moest haer geven uw vorige span, 
Wouje de vriendschap met haer houen.’ 


	15
- ‘Mijn vorige span dat krijgtje niet, 
Koning Alewijn, zeide ze, heere, 
Daer waren der twee op mijn vadertjes hof, 
Ik en mijn zuster elk eene.’ 


	16
- ‘En zijt gy dan een konings kind, 
Mooi Adeltje, zeide hy, vrouwe? 
Hadje my dat zoo waerlijk gezeid, 
Ik had u zelver willen trouwen.’ 


	17
Doe Mooi Aeltje op dat bruidshuis kwam, 
De heeren boden haer eens te drinken; 
Zy liet er alzoo menigen traen 
Al in de gouden wijnschael zinken. 


	18
De bruid al tegen den brudegom sprak: 
‘Koning Alewijn, zeide ze, heere, 
Wat mag er dat voor een bedroefde vrouw zijn, 
Die daer zoo deerlijk gaet zitten weenen?’ 


	19
- ‘Wat dat er dat voor een bedroefde vrouw is? 
Het zijn van ons nichten en neven; 
Zy komen gereisd van uit een vreemd land, 
Zy zullen groote giften aen u geven.’ 


{==180==} {>>pagina-aanduiding<<}


	20
- ‘Het zijn van ons nichten, van ons neven niet, 
Koning Alewijn, zeide ze, heere, 
't Is der Mooi Aeltje, de jongste zuster van mijn, 
Die gy benomen hebt haer eere.’ 


	21
Zy nam er de kroon al van haer hoofd, 
Het kroontje was roode van goude: 
‘Hou daer, Mooi Adeltje, jongste zuster van mijn, 
Uw bruidegom zult gy der behouden. 


	22
Knecht, zadelt my mijn beste peerd 
Van vieren of van vijven; 
Ik kwam er rijden met zoo grooten eerweerd, 
Met schanden moet ik wederom rijden.’ 

[Door Hoffmann Von Fallersleben in zyn Horoe Belgicoe, II, p. 164, enz., overgenomen uit Den Italiaenschen Quacksalver, Amst. 1708.
Het was vroeger de gewoonte, by de aenzienlyken, op huwelyks en andere groote feesten ook de ongenoodigden vriendelyk te onthalen, van waer het spreekwoord open hof houden.
Ook in 't deensch bestaet dit lied, doch het noordsche is negentien strofen langer dan het nederlandsche. Hetzelve begint:

De Rövere vilde stjele gaa 
Saa langt i fremmede Lande, 
Saa stjal de bort det Konge-Barn, 
Den jomfru hedte skjön Anna. 
 
De förde hende i fremmed Land, 
En Hertugs Sön tilhaande, 
For hende saa meget Guld gav han. 
Den jomfru hedte skjön Anna. 

Het hoogduitsch lied heeft een anderen gang:

Es hat ein König ein Töchterlein, 
Mit Namen hiess es Annelein, 
Es sass an einem Rainelein, 
Las auf die kleinen Steinelein. 
 
Es kam ein fremder Krämer in 's Land, 
Er wurf ihm dar ein seidnes Band: :,: 
Jetst musst du mit mir in fremde Land. 

{==181==} {>>pagina-aanduiding<<}

Er trug's von einer Frau Wirthin Haus, 
Er gab's für einen Bankert aus: 
Frau Wirthin, liebe Frau Wirthin mein, 
Verdinget mir mein Kindelein. 
 
O ja! o ja! das wil ich wohl, 
Ich will ihm thun doch also wohl, :,: 
Gleich wie ein' Mutter ei'm Kind thun soll. 
 
Und als die Jahrszeit ummen war, 
Und es zu seinen Jahren Kam: 
Es wollt' ein Herr ausreiten 
Und er wollt' ausgahn weiben. 
 
Er ritt vor einer Frau Wirthin Haus, 
Die schöne Magd treit ihm Wein heraus: 
Frau Wirthin, liebe Frau Wirthin mein! :,: 
Ist das euer Töchterlein? 
Oder ist es eures Sohnes Weib? 
Dass es so wunderschön mag seyn. :,: 
 
Es ist doch nicht mein Töchterlein, 
Es ist doch nicht meines Sohnes Weib, 
Es is nur mein armes Südeli, 
Es weist meinen Gästen die Stübeli. 
 
Frau Wirthin, liebe Frau Wirthin mein, 
Erlaubet mir ein Nacht oder drei, :,: 
So lang das euer Willen mag seyn! 
O ja! o ja! das will ich wol, 
Es sol doch euch erlaubet seyn, :,: 
So lang das euer Willen mag seyn. 
 
Er nahm schön Annelein bei der Hand, 
Er führt' es in eine Schlafkammer lang, 
Er führt' es vor ein schönes Bett, 
Ob es die Nacht bei ihm schlafen wöllt. 
 
Der Herzog zog aus sein goldiges Schwerdt, 
Er leit es zwischen beide Herz! 
Das Schwerdt soll weder hauen noch schneiden, 
Das Annelein soll ein Mägdeli bleiben. 
 
Ach Annelein kehr dich umher! 
Und klag mir deinen Kummer Schwer, 
Klag mir alles was du weisst, 
Was du in deinem Herzen treist. 

{==182==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sag, wer ist dein Vater? Sag, wer ist deine Mutter? 
‘Der Herr König ist mein Vater, Frau Königin ist meine Mutter, 
Ich hab' einen Bruder heisst Mannigfalt, 
Gott weiss wohl wo er umherfahrt.’ 
 
Und ist dein Vater ein König, 
Und ist dein Mutter eine Königin, 
Hast du einen Bruder heisst Mannigfalt; 
Jetst hab' ich mein Schwesterlein an meiner hand. 
 
Und wie es Morgens Tage ward 
Frau Wirthin vor die Kammer trat: 
Steh' auf du schnöde Magd, steh' auf, 
Füll deinem Gästen die Häfelein auf! 
 
‘O nein! lass du schön Annelein in Ruh, 
Füll deine Häfelein selber zu, :,: 
Mein Schwester Annelein muss 's nimmer mehr thun.’ 
 
Er sass wol auf sein hohes Pferd, 
Und er sein Schwesterlein hinter ihm nahm, 
Er nahm schön Annelein bei'm Gürtelschloss, 
Er schwung's wohl hinter sich auf sein Ross. 
 
Und wie er durch den Hof einritt, 
Sein Mutter ihm entgegenschritt: 
Bis mir Gott willkommen du Sohne mein, 
Und auch dies zarte Fräuelein! 
 
Es ist doch nicht mein Fräuelein, :,: 
Es ist doch nur euer liebes Kind, 
Was wir so lange verloren gehan. 
 
Sie Setsen schön Annelein oben an Tisch, 
Sie geben ihm gesotten und gebratne Fisch, 
Sie stecken ihm an einen güldnen Ring: 
Jetst bist du wieder mein Königskind! 

Zie dit stuk in Des Knaben Wunderhorn, II, bl. 274, enz., en by Von Erlach, Die Volkslieder der Deutschen, II, bl. 146, enz.]

  

{==183==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXI.

De konings dochter.


	1
‘Dat alle bergen goude waren 
En alle waters wijn, 
Soo had ick u veel liever, 
Lief meisken, waerdy mijn!’ 


	2
- ‘Had ghy my nog veel liever, 
Ghelijck ghy doet in schijn, 
Soo gaet voor mijnen vader staen 
En vraegt den vader mijn.’ 


	3
- ‘Ick ben al voor u vader gheweest, 
Maer hy ontsegghet my. 
Neemt oorlof aen u selven, 
Schoon lief, en gaet met my.’ 


	4
- ‘Oorlof dan aen my selven, 
Al sijn die cnapen loos. 
Oft ghy my eens verliet, schoon lief, 
Soo ware ick vriendeloos.’ 


	5
- ‘Ick sal u niet verlaten 
Van nu tot in der dood, 
Ghy sijt een konincs dochter, 
Een roosken, alsoo rood!’ 


	6
- ‘Ben ick een konincs dochter, 
Ghy sijt een graven kindt.’ 
Hy nam se by der handen 
En brachtse onder de lind. 


	7
Hy nam se by der handen; 
En brachtse van de lind 
Naer afgheleghen landen: 
Daer baerde sy een kint. 


{==184==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
‘Nu zit ick hier ghevanghen 
Met mijn onnoosel kint. 
Ick bidde de Maghet Maria 
Dat sy my weêr ontbint.’ 


	9
- ‘Ick wou dat ghy ontbonden waert 
Al met u kleine kint, 
En dat ick u begraven sach 
Onder den groenen lind.’ 


	10
- ‘Woudt ghy dat ick begraven lach 
Onder den groenen lind, 
Dan soudick oock wel willen 
Dat ghy by de kele er aen hingt!’ 


	11
De ridder hief sijn linker hand 
En gaf haer eenen slach, 
Soo dat sy opter aerden viel 
En hoorde noch en sach. 


	12
‘Al hebdy my gheslaghen, 
Schoon lief, ten is gheen nood; 
Eer seven jaren omme sijn 
Soo gaet ghy nog om brood.’ 


	13
Al voor de seven jaren 
De ridder ghinck om brood, 
Met een lasersklep in sijn handen; 
Hy had soo grooten nood. 


	14
‘O kint van seven jaren, 
Set vader eenen stoel; 
Ick heb den dach beleefd 
Hy was een ridder koen. 


	15
O kint van seven jaren, 
Gheeft vader nu wat broot; 
Ick heb den dach beleefd 
Hy had het niet van noode. 


{==185==} {>>pagina-aanduiding<<}


	16
‘O kint van seven jaren, 
Schenkt vader nu wat wijn; 
Ick heb den dach beleefd 
Hy was de liefste mijn!’ 


	17
Haer vader achter de deure stont, 
Hy hoorde 't hooghe woort, 
Hy troc sijn blanc sweert uitte schee 
En hieuw hem af sijn hooft. 


	18
Hy nam dat hoofdeken by het hair, 
Hy wierp het in haer schoot: 
‘Hout daer, mijn jongste dochterken, 
Beweent dees appel root.’ 


	19
- ‘Soud ic het al bewenen 
Dat hier te bewenen waer, 
So had ic wel al de daghen werc 
Die daer comen in het jaer.’ 

[Oudt Haerlems Liedtboeck. Thirsis Minnewit, I, bl. 136. Overgenomen door Hoffmann, die het in 't hoogduitsch vertaeld heeft en geplaetst in zyne Liederen und Romanzen. Dit lied is vroeg al in het deensch en in het zweedsch overgebragt, in de laetste dezer twee talen nog slechts gedeeltelyk bekend. De eerste strofe van den deenschen tekst luidt aldus:

Om alle disse Bjerge vare af Guld, 
Om alle disse Vande var Vin, 
Langt heller saa saae jeg, at stolten Jomfru 
Hum var Allerkjaeresten min.] 


  

{==186==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXII.

Des Markgraven zoon.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Daer reeter een ridder al door het riet, 
En hy hief op en sanc een liet, 
En een lietje met heldere stemme 
Dat het tusschen twee bergen klemde. 


	2
En dat verhoorde een joncfrou fijn, 
Sy lacher op hare slaepcamer allein, 
En sy vlechte haer haertje met sijde, 
Met den lantscnecht woude sy rijden. 


	3
De lantscnecht hatse so lief en weert, 
Hy settese voor hem op sijn peert, 
En voerdese in corte wijlen 
Wel vierenseventich mijlen. 


	4
Hy voederse over een acker was wijt, 
Die was er met roode roosjes bespreit; 
Hy seide: ‘Vrouw maget, ghy moet achterwaerts staen; 
Mijn grauwe ros is er so moede van gaen.’ 


	5
- ‘Waerom so soudick achterwaerts staen? 
Had icker mijn vaders rade ghedaen, 
Daertoe mijn vrouw moederkijns wille, 
Ick hader gheweest een keiserinne.’ 


{==187==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
- ‘Had ghy er gheweest een keiserin, 
En ick er een marcgraef sijn sone bin, 
So laet het u, mooi meisken, niet rouwen, 
Want morgen sal ick u trouwen.’ 


	7
- ‘Eer ick was uw ghetroude wijf, 
Veel liever verloor ick mijn jonge lijf; 
Eer ick was uw ghetroude huisvrouwe, 
Ick liet liever mijn hoofdjen afhouwen.’ 


	8
Eer sy er dat woordje ten halve sprack, 
Haer hoofdje al voor haer voeten lach, 
En met een al so scerp swaerde 
Sloech hy er dat hoofdje ter aerde. 


	9
Hy nam het hoofdje by het haer, 
Hy wierpet in een fontein was claer, 
Een fontein was diep van gronde: 
‘Leg daer u lachende monde! 


	10
Leg hier, leg daer u lachende mond! 
Ghy hebt my ghecost so veel duisend pond, 
En so menighen penninc root goude; 
Uw hoofdje is al afgehouden.’ 

[Uit De Vrolijke-Oost-Indies-Vaarder, Amst., by de Erven de We Jacobus Van Egmont, bl. 27-28, overgenomen door Hoffmann Von Fallersleben in de Horoe Belgicoe, p. 2, 162, enz. Nagenoeg dezelfde tekst bestaet in 't hoogduitsch, te vinden in den Wunderhorn, I, 37-39, by Kretzschmer, Deutsche Volkslieder, II, No 95, van waer ik de melodie overnam. Het begin komt gansch overeen met het lied van Halewijn; in beide wordt een meisje, eene konings dochter, door den zoeten zang des ridders betooverd. Zie hier voren bl. 116 en volg.]

  

{==188==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXIII.

Losse tong.


	1
Daer was laetstmael een ruiterken, 
Die in het wijnhuis sat, 
Hy en deed er niets dan praten 
Van zijn schoon lief dat hy had: 
‘En ik heb er een lief, een overschoone maegd, 
'k Zal zien by haer te geraken 
Tot dat zy my liefde draegt.’ 


	2
Het meisjen aen den trap 
Al van de kamer stond, 
Zy hoorde deze woorden 
Uit haer schoon lief sijn mond; 
En sy riep: ‘Ach, heere God van hier boven, 
Geeft er my toch den zin 
Dat ik den ruiter niet en laet in!’ 


	3
Op eenen nacht men zag, 
Al op den middernacht, 
Op sijn schoon lief haer vensterken 
Daer gaf hy eenen slag, 
En hy riep: ‘Doet open mijn schoone vriendinne, 
Doet open, mijn soete lief, 
En laet er my inne.’ 


	4
- ‘'k En doe er voorwaer niet open, 
'k En laet er u niet in, 
Ze klinkt my nog in de ooren 
Uw trouweloose min. 
En had ghy gister avond wat beter ghesweghen, 
Ghy had nog desen nacht 
In mijn arms gheleghen.’ 


{==189==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
- ‘Als ick gisteren avond 
Al in het wijnhuis sat, 
Schoon lief, dan was ick dronken, 
Schoon lief, dan was ick sat.’ 
- ‘En ick ben hier verciert met roode sijde, 
Ruiter, mijn wille staet vast, 
Als 't u belieft, dan konde gy rijden.’ 


	6
- ‘Waer wil ick henen rijden, 
Waer wil ick henen gaen, 
Schoon lief, het is so donker, 
Alhier en schijnt geen maen, 
Ja so donker, so donker al in den nacht, 
Dat 'k schier niet kan vinden 
Waer mijn jong hert naer tracht.’ 


	7
- ‘Wel is het dan so donkere, 
So donker in den nacht, 
Dat gy niet en kont vinden 
Waer dat uw hert naer tracht, 
Sa, neemt er het peerdeken by den toom, 
En laet het hier wat weiden 
Onder den lindeboom.’ 


	8
- ‘Ick sta hier als een peerele, 
En dat seer hups daer by, 
Van goude so blinckt mijn degene, 
Mijn sabel aen mijn sy, 
En van silver so blincken mijn sporen.’ 
- ‘Ruiter, mijn wille staet vast, 
Al wat gy doet is moeite verloren. 


	9
Staet gy daer als een peerle 
En dat heel hups en fijn, 
Ick ben er hier van binnen 
Frisch maegdeken allein. 
Mijn gordijntje is gestrickt met roode sijde, 
Ruiter, het is verloren gestaen, 
Als 't u belieft, dan konde gy rijden.’ 


{==190==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
De ruiter wiert so gram, 
En dacht in sijn gemoet, 
Dat hy spronck op sijn peerdeken 
En stampte 't met sijn voet, 
En hy riep: ‘Adieu, schoon lief, tot eere, 
Gy sijt er eens mijn lief geweest, 
Maer nu sijt gij 't niet meere!’ 

[Dit lied, hetwelk op een los blaedje voorkomt, is in deze laetste jaren nog gedrukt in de verzameling van Van Paemel, te Gent, waer het onder Nr 66 te vinden is. De stem er van, gelyk het daer heet, is alomme bekend.]

  
LXXIV.

Het ruitertje.


	1
Een Ruytertjen jongh van jaren, 
Hy vrijde een meysje soet, 
Hy vrijdese vierde half jare, 
Te komen in haer gemoet. 
Hy boodse de trouw, en de minne was soet, 
Hy boodse de trouw, en de minne was soet, 
Als sy malkander sagen schoon lief, 
Veranderde beide haer bloet. 


	2
Sy sprak met soete woorden: 
‘'k Heb alsoo wel verstaen, 
Gy gaet op een ander vryen, 
Gy meugter wel henen gaen. 
G'hebt al u moeyte voor niet gedaen, bis. 
Gy komt er my veel te selden, schoon lief, 
Daerom laet ick er jou gaen.’ 


	3
- ‘Dat ick jou veel te selden kom 
Is my van herten leet; 
Een ander lief wil ick vryen, 
De werelt is wijt en breet: 

{==191==} {>>pagina-aanduiding<<}

'k Wil vryen die mijner gebeuren mag.’ bis. 
- ‘Gy meugter my niet gebeuren, schoon lief, 
Al vrijde gy jaer en dagh.’ 


	4
- ‘Al staen ick voor jou deurtje, 
'k En bidder jou om geen broot, 
Gy meugter my niet gebeuren, 
Wel Edele Roosje root, 
Oorlof, mijn lief, ick schelder jou quijt bis. 
Jou hertje dat sou wel breken, schoon lief, 
Dat ick noch langer beyt.’ 


	5
Hy stacker sijn paert met sporen, 
Hy rieper so luyde: ‘O mijn! 
Mijn vryen is nu verlooren, 
De vrijsters die vryen mijn. 
Oorlof, het moeter gescheyden sijn; bis. 
Schenckt sy my de roode roosjes, 
Ick schenkje de koele wijn.’ 

[Haerlems Oudt-Liedt-boeck, 27e druk. Amst. 1716, bl. 44.]

  
LXXV.

Dat God voegt zal gebeuren.


	1
Het wintje dat uit den Oosten waeit, 
Dat waeit ten allen tijden, 
Al die daer in zijn liefs armen leit 
Die mag hem wel verblijden, 
Lief mondelijn root 
Die hoeft er niet meer te vrijden. 


	2
Hy ging er voor zijn liefs venster staen, 
Met een zo droeven sinne: 
‘Slaept gijder of waekt gy mijn lief? 
Staet op en laet my inne, 
Lief mondelijn root, 
En my dunkt ik hoor u stemme. 


{==192==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
't Meisjen uit haer slaep ontsprong: 
- ‘Wie klopt hier also laten, 
Gy meugt wel weder naer huis toe gaen, 
Ga thuis wat liggen slapen, 
Lief mondelijn root, 
Ik zal er u niet inlaten.’ 


	4
- ‘Staet daer een ander in uw hert geprent? 
Van de min word ik versmeten, 
Mogt ik het eens weten wie dat het my doet, 
't Wordt my dikmaels verweten, 
Lief mondelijn root, 
Wat hebben wy een schoone tijd versleten!’ 


	5
Zy zei: ‘Jonkman, houd goeden moed, 
Kies een ander jonk van jaren, 
Als de liefde van eenen kant komen moet 
Zoo valt het zwaer te dragen. 
Lief mondelijn root, 
Mogt ik vangen dat ik jage.’ 


	6
- ‘Dat gy jaegt dat vangt gy wel, 
Lief en wil daerom niet treuren; 
Al waren wy duizend mijlen van een, 
Dat God voegt zal gebeuren. 
Lief mondelijn root, 
Laten wy daerom niet treuren.’ 

[Thirsis Minnewit, I, bl. 24. Overgenomen door Hoffmann Von Fallersleben in zyne Horoe Belgicoe, II, pag. 177.]

  

{==193==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXVI.

De afzegging.


	1
Wy willen nog niet scheiden, 
Het is nog een paer uertjes te vroeg, 
Den tijd willen my verbeiden 
Van nu tot morgen vroeg. 
Waer is er mijn liefje zoo lange geweest? 
Ik ben er om harent wille 
Zoo zeer verslagen geweest. 


	2
- ‘Zijt gy om harent wille 
Zoo zeer verslagen geweest, 
Ga maer naer huis toe stille 
En toon u onbevreesd. 
Want het rouwt my, en 't is my leed 
Dat u dat mooije meisje 
Zoo zeer bedrogen heeft.’ 


	3
- ‘Ik ging nog gister avond 
Zoo heimlijk aen den dans, 
Al voor mijn zoete liefs deurtje, 
Die ik er gesloten vand: 
Ik roerde. ik klopte aen den ring, 
Sta op, mijn allerliefste, 
Sta op en laet my in.’ 


	4
- ‘Ik doe voor u niet open, 
En laet u ook niet in; 
Mijn deurtje is gesloten, 
En daer mag niemand in: 
Daer leit er een ander veel liever als gy; 
Ga thuiswaert liggen slapen 
En peist er niet meer om my.’ 


{==194==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
- ‘Is daer een ander lief inne, 
Die ik niet spreken mag? 
Blijft by malkander in minne 
En slaept te saem tot den dag; 
Ik zal ras weêr naer huis toe gaen: 
Mijn koe staet ongemolken 
En mijn werk ligt ongedaen.’ 

[Thirsis Minnewit, I, bl. 55.]

  
LXXVII.

Het klerksken.


	1
Het was een clerxken dat ghinc ter scolen, 
Sijn ierste lesken en const hy niet wel; 
Sijn jonge dom herteken viel in dolen: 
Sijn alderliefste en woude niet wel. 
Maer, ruyters gheselle, ten mach niet sijn: 
By u te comen waer my verdriet; 
Wat ghy cloppet, ic en hore u niet. 


	2
Het ghinc dat gheselleken tsavonts uyt vryen, 
Des avonts in den manescijn; 
Hy clopte voer sijns lieveken doere, 
Hy woude daer in gelaten sijn. 
Maer, ruyters gheselle, ten mach niet sijn: 
By u te comen waer my verdriet; 
Wat ghy clopplet, ic en hore u niet. 


	3
Een ander boelken soude hy wel kiesen, 
Dorst hy dat wel op aventure; 
Maer hy ducht hy soude verliesen 
So als hy dede te menegher ure. 
Maer, ruyters gheselle, ten mach niet sijn: 
By u te comen waer my verdriet; 
Wat ghy cloppet, ic en hore u niet. 


{==195==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Gheselleken, als ghy noch gaet uyt vryen, 
So denct altijt op vroukens duecht; 
Dan muechdy draghen den scilt van prijse 
Ende metten vrouwen sijn verhuecht. 
Maer, ruyters gheselle, ten mach niet sijn: 
By u te comen waer my verdriet; 
Wat ghy cloppet, ic en hore u niet. 

[Door Willems afgeschreven op een los blaedje, doch zonder te vermelden waer hy hetzelve genomen heeft.]

  
LXXVIII.

Jonc Gherrit.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wel op, wel op, mijn cnaepjes goet, 
En sadelt my mijn paert! 
Naer Cronenburch willen wy rijden, 
De wech is wel rijdens waert. 


	2
Als sy wel over der heide quamen, 
Beneven het groene velt, 
Daer quam hem ontmoeten een ridder, 
Het was er een jonghen helt. 


{==196==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
‘Och ridder, och ridder, hoe vaerje toch, 
Wat isser de vaert van jou? 
En gaeje misschien opt jaghen, 
En latet alleen uw schoon vrouw?’ 


	4
- ‘Willecom, willecom, mijn vremdelinc, 
Mijn vrou die isser so trou. 
Daer staet er mijn slot, daer woont er mijn vrou, 
Gaet, haelt er den lone van jou!’ 


	5
Jonc Gherrit die ghingher uit jaghen, 
Uit jaghen den helen dach; 
Hy keerder hem wel weder omme, 
Den vremdelinc wast dat hy sach. 


	6
‘En kenje ooc wel den gouden rinc, 
En den rinc van roden gou? 
Jonc Gherrit, kenje den gouden rinc, 
En daerop dat bloemtje so blau? 


	7
- ‘Mijn ridder, bylo! dat en is niet waer, 
Dat en isser gheen rinc van mijn vrou, 
En ic sweer het al op mijn ridderwoort, 
Daer toe isser mijn wijfje te trou!’ 


	8
- ‘Jonc Gherrit, kenje den gouden rinc, 
En daerop dat bloemtje so blau? 
En daerop met rode geschreven 
Den name al van uw schoon vrou?’ 


	9
Jonc Gherrit warp hem den hantschoen voor, 
Jonc Gherrit street er te paert; 
Hy sloech wel den vreemden riddersman, 
So dat hy nederseech ter aert. 


	10
Jonc Gherrit reet opt hoghe slot, 
Wel vlieghende op het slot; 
Hy en clopte niet lanc met den poorten rinc, 
Hy ranner de poorte op. 


{==197==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
‘Och moeder, seidese, moeder, 
Jonc Gherrit comt er so fel; 
Hoe brenghen wy hem wel te vrede? 
Och moeder, wat raeje my wel?’ 


	12
Haer moeder nam uter wieghen, 
Dat kindje so cleine sy nam, 
Sy droech het so bly op haer armen, 
Den vader onteghen sy quam. 


	13
‘Mevrou, wat salder het kindekijn? 
Ten isser by God niet mijn! 
Mevrou, het en is niet mijn soontje, 
Het moet er een bastaert sijn.’ 


	14
Hy liep van trappe tot trappe, 
En hy deder wel menighen ganc, 
Tot dat hy op hogher tinnen 
Mooi Aeltje sijn huisvrou vant. 


	15
Mooi Aeltje quam hem te groeten, 
Gheen woordeken hy haer boot. 
Hy nam het sweert uter scheiden, 
Mooi Aeltje sal sterven de doot. 


	16
Wat sach hy an haer handen? 
Den vingherlinc root van gou. 
Bylo! dat wasser de selve rinc, 
Die hy wijlen ontvinc ter trou. 


	17
Hy namse wel in sijn armen, 
Hy custe haer roden mont; 
Sy seghende God van hemel, 
Sy dancten hem dusent stont. 

[Volgens Hoffmann Von Fallersleben (Horoe Belgicoe, II, bl. 155) is dit overoude schoone lied nog onder het volk in de provincie Holland bekend. De zangwyze, nevens eene hoogduitsche vertaling, geeft Kretzschmer op in zyne Deutsche Volkslieder, I, Nr 20.]

  

{==198==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXIX.

Verholen minne.


	1
Wie wil horen een goet niew liet? 
Ende dat sal ick ons singhen 
Al van der edeler minne 
Van een ridder ende joncfrouwe, 
Sy droeghen verholen minne. 


	2
Die vrouwe op hoghen salen lach, 
Van also verre dat sy sach, 
Sy sach hem van so verre, 
Sy sach hem comen ghereden 
Veel claerder dan een sterre. 


	3
Hy stac sijn hant onder sijn cleet, 
Een vingherlinc was daer bereet, 
Dat worp hy in den Rijn. 
Die vrouwe op haer sale lach, 
Seer node wou sijt verholen laten blijven. 


	4
Ende sy had een clein vondelhont, 
Dat conste wel duiken tot in den gront, 
So diep in ghenen gronde; 
Dat haelde haer dat vingherlijn 
In also corter stonde. 


	5
Doen sy dat vingherlinc ontfanghen had, 
Ende sy dat seer wel besach, 
So stont daer in gheschreven: 
‘Och rijc heer God, hoe salich hy waer, 
Die Lazarus mochte wesen! 


{==199==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Sy ghinc voor haren vader staen, 
Voor haren liefsten vader: 
‘Siet, vader, ick moet u claghen, 
Ick ben besmet met laserije, 
Ick moet uit alle mijnen maghen.’ 


	7
- ‘Och dochter, sprack hy, dochter mijn, 
Hoe soude dat moghen ghesijn? 
Want ghy sijt also schone, 
Ende boven alle lantsvrouwen 
So spant ghy die crone. 


	8
Die vader al totter dochter sprac: 
Och dochter, wel lieve dochter mijn, 
Hoe geerne soude ick weten, 
Waer u die lelijke laserije 
Eerst uit sal breken?’ 


	9
Dat meisken dat niet laten en dorst, 
Sy nam een mes, sy cloofde haer borst: 
‘Siet, vader, ick salt u betonen.’ 
Sy en condese daerna in seven jaer 
Ghesuiveren noch gheschonen. 


	10
Men ghinc heur daer een huisken maken, 
Besiden des wechs al vander straten, 
Men huerde haer eenen gheselle, 
Die haer al door die minne van God 
Soude clincken die laserische belle. 


	11
Daerin so lach sy seven jaer, 
Dat sy noch sonne noch mane en sach; 
Niet meer dan tot eenen tijde 
So liet sy haer dore open staen, 
Sy sach den ridder comen rijden. 


	12
Sy wiesch haer handen, sy waren schoon, 
Sy leidese opten sadelboom, 
Sy lieter die sonne op schijnen. 
Doen kende hi dat vingherlijn 
Dat hi worp in den Rijne. 


{==200==} {>>pagina-aanduiding<<}


	13
Hy settese voor hem op sijn paert, 
Hy voerdese tot sijnen lande waert, 
Hy cledese al met gouwe: 
Ten einde van den seven jaer 
So was sy des ridders vrouwe. 

[Jan Roulans' Liedtboeck, 1544. Dit voortreffelyk lied komt gewyzigd voor in de Marsdrager, of Nieuwe Toverlantaren, Amst. 1754, bl. 92. De twee eerste coupletten luiden daer aldus:

      
Het meisje al over de vallebrug reed, 
Het bruideltje van haer zijde gleed, 
Het zonk al na den gronde. 
Met een kwam daer een ruiter aen, 
Hy vischte 't in korte stonde. 
 
Toen zy haer buideltje weder zag, 
Van haer leven zag zy nooit droeviger dag; 
Aldaer stond in geschreven: 
Al wie verholen liefde draegt 
Moet zeven jaer Lazerus wezen. 

Tusschen de papieren van Willems vond ik een fragment van een derden tekst van dit lied, door eene my onbekende hand geschreven. Het bygevoegde muzyk duidt aen, dat dit lied thans nog ergens moet gezongen worden. Ik deel hetzelve hier mede.

  

{==201==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXX.

Verholen Liefde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Daer was een meisjen in haer kasteel, 
Die zag zoo droevig in die oostzee. 
Wat zag zy aengevaren? 
Een wit satijne borzeken fijn, 
Dat in die oostzee was klare. 


	2
Och vader, brengt my daer eenen man, 
Die zeer wel duiken en zwemmen kan, 


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    
 
Die er kan duiken tot in den gron - de. 
Dat hy my haelt dat borzeken fijn 
Die in de oostzee is klare. 


	3
De vader bragt haer daer eenen man, 
Die zeer wel duiken en zwemmen kan, 
Die er kan duiken tot in den gronde; 
Hy haelt haer daer dat borzeken fijn, 
Die in die oostzee was klare. 


{==202==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Wat stond er in te lezen? 
Dat zy zeven jaren en eenen dag 
In de wildernis moest leven. 


	5
‘Och vader bouwt my daer een huis 
Al met bet teeken van 't heilig Kruis, 
Een huis al met een celle, 
Waer ik alle urekens van de nacht 
Kan kleppen de Lazerusche belle. 


	6
De vader bouwt er haer daer een huis 
Al met het teeken van 't heilig kruis, 
Een huis al met een celle, 
Waer dat z'alle urekens van de nacht 
Kan kleppen de Lazerusche belle. 


	7
Na zeven jaren en eenen dag, 
Dat zy noch maen noch zon en zag, 


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    
 
Dan door een spleteken van ter zy - den, 
Zag z'haren minnaer komen terug 
Op een konings-peerdeken ryden. 

Treffender kan de dichter de kracht der liefde moeijelyk uitdrukken, dan door haer, die derzelver zoeten angel gevoelde, zeven volle jaren zich met de verschrikkelyke melaetscheid of lazerny te laten besmetten. Die plaeg trouwens, ons door de kruisvaders overgebragt, was zoo geducht, dat degene, die er van aengedaen was, onmedoogenloos van elkeen werd verlaten en op doodstraf zyne nabyheid moest bekend maken door het roeren van een' ratel, dien men lazerusklep heette. Zie ook Hoffmann von Fallersleben, Horoe Belgicoe, II, 125 enz.]

  

{==203==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXXI.

De luitspeler.


	1
Dat meisken opter laden lach, 
Si weende also sere: 
‘Hadde ic nu enen knaep, 
Die mi dat luitken sloech!’ 


	2
Dat verhoorde een jonghe knaep, 
Een knape die was stout, 
Hi dede een veelken maken 
Van silver ende van roden gout: 
‘Ai mi lieve meisken! ghi valt mi seer bout.’ 


	3
Doen dat veelken ghemaket was 
Hi ghinc voor sijns liefs dore: 
‘Schoon lief, sijt ghi daer binnen, 
Daer binnen, so coemt hier vore! 
Ai mi lieve meiske, hoe beval ic di?’ 


	4
- ‘Ghi bevalt mi uter maten wel, 
Met di vaer ic van hen 
Over die groene heide, 
Vader ende moeder te leide: 
Ai mi lieve lantsknecht! ic ben bereit.’ 


	5
Als si op der heiden quam, 
Die heide was lanc ende groot: 
‘Had ic nu ros ende waghen 
Die mi een weinich droech! 
Ai mi lieve lantsknecht! ic ben so moe.’ 


{==204==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
- ‘Ros ende waghen en heb ic niet, 
Maer enen bedelaers sac; 
Mach ick u daer mede helpen 
Ic hanghen u aen den hac: 
Ai mi lieve meisken, hoe bevalt u dat?’ 


	7
- ‘Ic en ben gheen bedelersse, 
Noch oec gheen bedelaers kint, 
Ic ben eens coopmans dochter 
Te Covelens 1 op den Rijn: 
Ai lieve lantsknecht! ic vaer van di.’ 


	8
- ‘Sidi eens borghers dochter 
Te Covelens al op den Rijn, 
So ben ic een visschers sone 
Te Valkenborch al op die merct: 
Ai mi lieve meisken, hoe beval ic di?’ 

[Uhland, Deutsche Volkslieder, I, bl. 668.]

  
LXXXII.

De timmerman.


	1
Wie wil horen singhen 
Van eenen timmerman, 
Van eender borchgravinnen, 
Hoe sy haer lief ghewan! 


	2
Die heren seiden: ‘Welcom, timmerman, 
Ghy sijt ons waerde gast, 
Ghy sult noch tavont hanghen 
Aen eenen boom, staet vast.’ 


{==205==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
- ‘Waerom so sal ick hanghen, 
Ick en ben ja gheenen dief? 
Mijn herte, minen jonghen lijve 
Heeft een schoon vrou seer lief. 


	4
‘Sal ick noch tavont hanghen 
Aen eenen boom staet vast, 
Versinken moeten die wortelen, 
Verbarnen moet de bast.’ 


	5
Dat vernam eene vrouwe 
Eens groten lantsheren wijf; 
Sy dede haer paerdeken sadelen 
Al om des timmermans lijf. 


	6
Doen sy haer paerdeken ghesadelt had, 
Haer sporen had aenghedaen, 
So was de timmerman 
Ter lederen al op ghegaen. 


	7
‘Nu hoort ghy heren alle! 
Quaem die borchgravinne voor uw beddeken staen, 
Soudise helsen ende cussen 
Oft soudise laten gaen?’ 


	8
- ‘Quaem my die borchgravinne 
Voor mijn beddeken staen, 
Ick soudese helsen ende cussen 
Ende vriendelick ontfaên.’ 


	9
- ‘Soudise helsen ende cussen 
Ende vriendelick ontfaên? 
So en heeft dese timmerman 
Niet al te veel misdaen.’ 


	10
- ‘Comt af, comt af, goet timmerman, 
U is verbeden uw lijf, 
Dat heeft ghedaen een vrouwe, 
Eens groten lantsheren wijf.’ 


{==206==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
- ‘Hevet dat ghedaen een vrouwe, 
Eens groten lantsheren wijf, 
God houdse in haerder eren 
Ende my mijn jonghe lijf.’ 


	12
Hy wranc van sinen handen 
Een gouden vingherlijn, 
Dat gaf hy haer t'eenen pande, 
Sy hadde behouden sijn lijf. 

[Jan Roulans' Liedekens-Boeck, 1544. In de hoogduitsche bewerking (Wunderhorn, II, bl. 235. - Horoe Belgicoe, II, 152 - Kretzschmer, II, 26) schenkt de gravin, by het afscheid nemen, aen den timmerman vier honderd dukaten, en voegt hem ten slotte de volgende woorden toe:

Und wenn der Wein zu sauer ist, 
So trinke da Malvasier, 
Und wenn mein Mündlein dir süsser ist, 
So komme nur wieder zu mir. 

Het schandvlekken eener vrouw of maegd werd met rad of galg geboet. In het kluchtspel Den grooten Don Quichot, van Cornelis Wils, in 1682 gespeeld, roept Sanche Panche zynen meester, die Lyn schaken wil, toe:

Gans bloedt! daer hoor ick volck door al dat Haen geschreeuw, 
Och Meester laetse gaen, en laet ons henen loopen 
Eer sy u op een Rat, my aen de Galghe knoopen. 
 
(Den grooten Don Quichot, 5e bykomst.) 

Het volgende lied, Van 't Schryvertje, bevat hetzelfde verhael zonder merkelyke afwyking.]

  
LXXXIII.

Van 't schryvertje.


	1
‘Ick hoorde een watertje ruiselen, 
My docht het was de Rijn, ja Rijn. 
Ick heb er te nacht gheslapen 
By een bruin maechdelijn.’ 


{==207==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
- ‘Hebt ghy te nacht gheslapen 
By een bruin maechdelijn, ja lijn, 
Dats morghen sult ghy hanghen 
Al aen een galleghelijn.’ 


	3
- ‘Waerom so soude ick hanghen? 
Ick ben voorwaer geen dief, ja dief; 
Het hertje van mijn jonc leven 
Heeft schone joncvroutjes lief.’ 


	4
Ende dat verhoorde een vroutje, 
So rijken lantsheer sijn wijf, ja wijf; 
Sy liet haer paerdeken sadelen, 
't Was om den schrijver sijn lijf. 


	5
Doe dat paert ghesadelt was, 
De spore was aenghedaen, ja daen, 
Doe moest dat lose schryvertje 
Ter galge opwaert gaen. 


	6
Maer doen hy op de leder clam, 
Al op de derde trap, ja trap, 
Hy keec so dickmaels omme 
Offer niemant voor hem bat. 


	7
‘Mijn heren, sei sy, mijn heren, 
Wilt doch een woort verstaen, ja staen, 
Of daer een goelick vroutje 
Quam voor uw beddeken staen?’ 


	8
- ‘Dat daer een goelick vrouwetje 
Quam voor mijn betje staen, ja staen, 
Ick souse so heimelick kussen, 
In mijn blanc arm ontfaên.’ 


	9
- ‘Sout ghise so heimelick cussen, 
In uw blanc arm ontfaên, ja faen, 
So heeft dat lose schrijvertje 
Ooc anders niet misdaen.’ 


{==208==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
- ‘Com af, com af, loos schrijvertje, 
Behouden is uw lijf, ja lijf; 
Dat heeft gedaen een vroutje, 
So rijken lantsheer sijn wijf.’ 


	11
- ‘Heeft dat gedaen een vroutje, 
So rijken lantsheer sijn wijf, 
Behouden moet si haer eertje 
Ende ick mijn jonghe lijf.’ 

[Oudt Amsterd. Liedboeck, bl. 90; Hoffmann Von Fallersleben, Horoe Belgicoe, II, bl. 153. Wegens het vrybidden van eenen veroordeelde, waerop het zesde couplet zinspeelt, zie men hierachter onze aenteekeningen op het lied van Thysken Vander Schilden.]

  
LXXXIV.

De gelukkige jager.


	1
Het was een Jager, een Weyman goet, 
En al op 's Heeren straten, 
Hy reeder al voor een Rijckmans deur, 
Daer word hy in gelaten. 


	2
De vader hiete hem inne [henen] gaen, 
De dochter hiete hem stille staen. 
‘Als er mijn vader is slapen gegaen 
So sal ick u Jager hier inlaten.’ 


	3
- ‘Als u Vader is slapen gegaen, 
Sou gy my Jager dan in laten? 
Uw Ouders die zijn also rijck, 
Sy sullen dat niet toelaten.’ 


	4
- ‘Maer dat mijn Vader een rijck man is, 
Laet u dat, Jager, niet rouwen; 
So steekter eens uyt u jagers handt, 
En schenkt my, Jager, uw trouwe.’ 


{==209==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
- ‘Sou ick uytsteken mijn rechterhant, 
En schenken u mijn trouwe? 
Kom, laet ons morgen vroegh opstaen, 
En spanceeren al door den douwe.’ 


	6
's Morgens vroeg, alst was schoon dag, 
De Vader sou uyt jagen rijden, 
Daer vant hy sijn jongste dochter staen 
Met den Jager aen haer zijde. 


	7
Hy sey: ‘Godt groet u, Jager stout, 
En tsa! wilt u gevangen geven, 
In Overlant 1 daer staet so hoogen boom, 
Daer sult gy laten u jongh leven.’ 


	8
- ‘Staet in Overlant so hoogen boom, 
Sal ick daer laten mijn leven? 
Ick heb het niet tegen haer wil gedaen, 
Sy heeft my vry consent gegeven.’ 


	9
- ‘Heb gy 't niet tegen haer wil gedaen, 
Heeft sy u consent gegeven? 
In Overlant staet so hogen huys, 
Daer sult gy, Jager, heer of wesen.’ 


	10
- ‘Staet in Overlant so hogen huys, 
Zal ick daer heer af wesen? 
Dat heb ick gewonnen met jagen stout, 
En met mijn frisse jonge leden. 


	11
Nu raed ik alle jagers stout, 
Die uyt jagen willen rijden, 
Dat sy vry dragen so goeden moet 
Met een moy meysjen aen haer zijden. 

[Haerlems Oudt Liedt-Boeck, bl. 58.]

  

{==210==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXXV.

Gestraft bedrog


	1
Het soud' een suyverlijcke 1 
Des avonds gaen om wijn, 
's Avonds wel also late. 
De Ruyter quam haer te sprake 
En hy hietense wellekom zijn. 


	2
Hy nam de suyverlijke 
By haer sneewitte hant, 
Hy settese aen zijn zijde; 
Wat hy dede sy moest het lijden, 
Haer eertjen en duerde niet langh. 


	3
Maer doe de stoute Ruyter 
Zijn wille hadde gedaen, 
Hy seyd: ‘Wel schoon Jonckvrouwe, 
Had gy u eertjen behouwen! 
Ghy meugt wel t'huyswaert gaen. 


	4
- ‘Waer sal ick henen rijden? 
Waer sal ick henen gaen? 
Had gy my maget gelaten, 
Een maeghdeken van der straten, 
Ghy had veel beter gedaen.’ 


	5
- ‘Had ick u maegt gelaten, 
Een maegt so ick u vant, 
Ghy sout fier zijn boven geschreven 2, 
Ghy en waert geen maegt gebleven, 
Want de somer is noch langh.’ 


{==211==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
De maegt die keerde haer omme, 
Eenen gang is sy gegaen: 
Sy ging haer moeder vragen, 
Of sy over den Ruyter wou klagen, 
Want hy had haer groot leyt gedaen. 


	7
Men nam den stouten Ruyter 
Gevangen gelijck een dief, 
Al tusschen twee heeren knapen; 
Schoon spreken mogt hem niet baten, 
Gevangen so moest hy zijn. 


	8
Men deed' den Ruyter leggen 
Al op eene pyne-banck, 
De pyn-bank was so kleyne, 
Dat dede den Ruyter weyne, 
Dat lagh onder 's Heeren bedwanck. 


	9
Men dede den Ruyter knielen 
Al voor dat blanke zweert. 
Gesellen wilt dit onthouwen, 
Dit komt van schoone vrouwen: 
Laetse varen diese niet begeert. 

[Haerlems oudt Liedt-boek, bl. 63. Dit lied werd gezongen op de wyze: Wy vinden klaer beschreven.]

  
LXXXVI.

De ontsnapping.


	1
Daer soud er een ruiterje vroeg uitrijen; 
't Was om een lantsheer sijn dochter te vrijen, 
So ver aen gene groene heide: 
De lantsheer doet hem gevangen geboeit 
Op een hoogen toren leiden. 


{==212==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
De ruiter heeft er seer luide gesongen: 
- ‘Ik heb so menig stout ruiter gedwongen, 
En nu sit ik hier gevangen; 
De lantsheer heeft gesworen mijn doot 
Dat hy my sal doen hangen.’ 


	3
De lantheers dochter nog jong van jaren, 
Sy hoorde den ruiter zoo droevelijk klagen, 
En sy ging onder de muren: 
- ‘Stout ruitertje dat gy sterven moet, 
Och! dat doet mijn jong herte treuren.’ 


	4
- ‘Mooi meisje kon gy er behouden mijn leven 
Wat je begeerde soud ik u geven, 
En ik soud er u met my leiden, 
En voeren u op myn vaders slot, 
Daer ik nooit van u sou scheiden.’ 


	5
- ‘Stout ruiter uw bidden is al verloren, 
Mijn vader heeft er uw doot gesworen, 
Maer wilt ge my, soetelief, trouwen, 
Ik heb u, stout ruiter, so seer bemind, 
Dan sult gy uw lijf behouen.’ 


	6
Sy liet haers vaders wachter ontbieden, 
En liet haer vadertjes komst bespieden, 
En sy liet den ruiter ontbinden: 
Die sadelde daer een appelgrauw ros, 
En reet heen met sijn beminde. 

[Haerlemsche Winterbloempjes, bl. 161. Lejeune, Nederlandsche Volkszangen, bl. 221. Als schryver van dit lied wordt opgegeven J.J. Van Asten, die het gewis elders gevonden had.]

  

{==213==} {>>pagina-aanduiding<<}

LXXXVII.

Veranderlyke minnaer.


	1
Kond ick eens recht bedwingen 
Mijn vliegend wild gezicht! 
Maer door 't misbruyck der dingen 
Is 't hert ongestadig licht: 
't Lust altijd naer wat vers, 
Verandering is so goet! 
't Nieuw maeckt my 't oude wars. 
O 't veranderen is so soet! 
Dat werd ick vroet, als men 't so doet 
Met wanckelbaer gemoet. 


	2
't Oog deed my korts beminnen 
Een frissche maegt; 
Een bruyn-oogs koninginne 
Heeft dees weêr haest verjaegt: 
Haer hayr was lanck en blondt, 
Haer oogen zijnder als git, 
In haer lachende mondt 
Staen tandekens sneewit; 
So blanck als dit is ook elck lidt 
Dat aen haer lichaem sit. 


	3
Als 't hert al heeft verkregen 
't Geen d'ooge geeren siet, 
De reden seyt haer tegen: 
Voorwaer ten dient u niet; 
Bedenckt wat ghy verkiest, 
Aensiet wat ghy begeert, 
Hoe haest dat sy verliest 
Daer ghy s'om acht en eert. 
Schoonheyd verkeert, 
Versochtheyt leert, 
Ghy mint dat u meest deert. 


{==214==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Doe heb ick een verkooren 
Die my wel nut zijn zou, 
Een deucht-rijck, welgebooren, 
Bescheyden, wijse vrouw, 
Recht is het dubbel rouw, 
Als het komt aen den dagh, 
Die mach en niet en wou, 
En wil, en niet en mach. 
Ick wil wel, sie! maer sy wil niet, 
Dus blijf ick in 't verdriet. 


	5
Dit duerd eenige poosen 
Dat ick so was belaen, 
Men seyt: so schoone roosen 
Wassen alsser vergaen. 
De schepen af en aen 
Zijn vast in een waerdy: 
Wat wil ick my dan verslaen? 
't Versoeck is immers vry 
Voor een gesel, dus denck ick snel: 
Wil d'een niet, d'ander wel. 


	6
Ick koos een meysjen aerdigh 
Van minnelijck gelaet 
En leven, heel eerwaerdigh 
Van middel en van staet, 
Beleefd en heusch van praet, 
Oprecht, vriend'lijck en trouw; 
Maer buyten haer vrienden raedt 
Sy gansch niet doen en wou, 
En 't was haer sin; maer niet te min 
So derf ick mijn vriendin. 


	7
Al moet ickse verliesen 
Ick set daerom geen smert, 
Ick maeck door mijn verkiesen 
Een gasthuys van mijn hert. 

{==215==} {>>pagina-aanduiding<<}

Veranderingh van spijs 
Maeckt lust en appetijt, 
't Veranderen ick 'er seer prijs; 
Ick verouder al metter tijdt; 
Men vinter veel schoon rijck en eel: 
Ick krijgh oock haest mijn deel. 

[Haerlems Oudt Liedt-boeck, bl. 29. Aldaer wordt gezeid dat men dit lied zong op de wyze: Spangiolette.]

  
LXXXVIII.

List der bedrukte.


	1
‘Het jaertje doe ick jonck en nog reynder maghet was, 
Doe ginck ick my vermeyden aen een groen heyde. 
De loose stoute ruyter die volght my overal na; 
Hy zoekt my al soo waerlijk te verleyden. 


	2
Rijd weg der, rijd weg der, stout ruyterje rijd weg, 
En rijd der al uyt mijns vaders gebiede. 
Zie dat jou grau rosje 1 mijn lammers niet en sla, 
Of jou en sal geen goed van my gescieden.’ 


	3
- ‘Gesciedt my dan geen goed, soo gesciedt my geen leed, 
Al evenwel sal ick u, meysje, niet verlaten. 
Ick wilder en ick salder mijn loose wil met jou doen, 
Spijt alle qua-klappers tongen die der ons haten.’ 


	4
- ‘Wil jy der, sal jy der jou loose wil met my doen? 
Sal ick er dan geen reyne maghet van u scheyden? 
Soo set my, stoute ruyter, op uw schoon grau ros, 
En rijd my al soo verre aen geen groen heyde.’ 


	5
De ruyter sette 't meysje op sijn grauwe ros; 
Maer siet de ruyter moest daerna self voeteren. 
Hoe lustich doe het meisje sijn rosje met sporen stack! 
‘- Als 't u belieft, stout ruyter, soo kunt ge gaen spanceren.’ 


{==216==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Maer doeder het meysje ten halverwege kwam, 
Haer jongste sustertje die kwam haer tegen. 
‘- Segt my der, segt my der, wel lieve suster mijn, 
Waer dat gy dat grauw rosje hebt gekregen?’ 


	7
- ‘Sta stil mijn grauw ros, of de moord die sal jou slaen; 
Wat ongeluk komt mijn ruyterje nu tegen! 
Spijt sijn der, spijt sijn der, van mijn grauwe ros, 
Daer hy sijn schoonder goud heeft voor gegeven.’ 

[Dit lied is te vinden in: De groote nieuwe Hollandsen Bootsgesel ofte Bataviers Heldenstuk. Amst. 1725, in-8o, bl. 55, en in: De zingende Zwaan, of vervolg op de Overtoompse Markt-Schipper; in-8o, bl. 71. Beide uit de verzameling van den heer J.J. Nieuwenhuijsen, te Amsterdam, aen wiens kunstliefde en bereidwilligheid ik gaern hier myne hulde toebreng.]

  
LXXXIX.

Klagt van eenen veroordeelde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wilder dan wilt wie sal my temmen 
Placht ick te roepen vroech en laet 
Ick mach wel singen met droevige stemmen 
Dat my fortuna tegen gaet. 


	2
My docht ik soude wel hebben gevlogen 
Als eenen vogel in de locht; 
Nu heb ick vrouw Venus borsten gesogen: 
De liefde heeft my in lyden gebrocht. 


{==217==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Haer amoureusheyt, haer vrindelyck wesen, 
Haer lippekens root als een corael, 
Haer tandekens sijn uyt gelesen, 
Haer stemmeken als eenen nachtegael. 


	4
Daer op heeft sy twee blosende kaken, 
Haer hairken schoonder dan een goudt, 
Twee schoon bruyn oogkens die vierich blaken: 
Sy hert verheucht hem diese aenschoudt. 


	5
Haer handekens witter dan abast, 
Haer nagelkens sijn seer fraey gesnoyt, 
Myn hart verheucht als ickse tast, 
Soo isser de liefde allenskens gegroyt. 


	6
Sy is er seer fraey en net van leden, 
Haer halsken witter dan een swaen, 
Haer borstkens ront ende wel besneden, 
Als een godinne siet men se gaen. 


	7
Alle haer vrindelycke treken, 
En haer amoureus gelaet, 
Hebben mijn ionck herteken soo ontsteken 
Dat ick nu ben heel desolaet. 


	8
By alle haer goede gratie 
Soo heeft zy noch een dobbel hert; 
Want ick lyde tot deser spatie 
Om harent wille droefheyt en smert. 


	9
Schoon lief wilt doch eens overpeysen 
Dat ick heb uwen mond gecust: 
En dickwils tot diversche reysen 
Heb(d)y mijnen brant geblust. 


	10
Maer hoe cont gy my nu doen vangen, 
Waer heb ick dat aen u verdient? 
Gy woudt wel dat ick waer gehangen: 
Ick placht te wesen uwen vrient. 


{==218==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
Schoon lief, is dit mijn recompense? 
Gy hebt my doen ter vierschaer gaen 
Vier of vijf werf, om mijn sentense, 
Daer ick vijf uren heb lang gestaen. 


	12
Schoon lief, als gy dat volck siet loopen, 
En gy hoort dat ick sterven moet, 
Soo compt met eenen stoope gelopen, 
Versaet u lief met mijnen bloet! 


	13
Die doot en soude ick niet beclagen 
Dat sy my door een ander quaem; 
Maer nu valtse my swaer om dragen, 
Om dattet, lief, compt door uwen naem. 


	14
Schoon lief, wat sijt gy voor een vrouwe? 
Hoe heeft u Nero soo verblint? 
Gy woudt wel dat men sijn hooft af houwe 
Die gy hadt neffens Godt bemint. 


	15
Waer is nu allen u caresse? 
Waer is nu soo menigen eet? 
Gy swoert te wesen mijn maitresse, 
Wie dattet lief was oft leet; 


	16
Ja om vader oft om moeder, 
Oft om mijnen naen (naem) voordaen, 
Noch om suster noch om broeder, 
U schoon lief niet af te staen. 


	17
Wat baten my u sneeuwitte handen 
Al sijn sy suyver en delicaet? 
Gy deckt my eer gy ontdeckt mijn schande, 
Gy schrijft daermede mijn misdaet. 


	18
Maer als ick peyse op dese schoon woorden, 
Waermede dat gy my hebt verdooft: 
Maer nu toondy my sulcken discorde! 
Och lief! ick en haddet noyt gelooft! 


{==219==} {>>pagina-aanduiding<<}


	19
Lief, 't waer een schande dat ickt sou verhalen, 
Hoe dat wy met malkanderen staen; 
Maer nu comdy my beswaren! 
't En is, schoon lief, niet wel gedaen. 


	20
Maer nu gy my hebt versleten, 
Als eenen bessem, daer men mede keert, 
Maer nu ontdeckt gy mijn secreten! 
Gy hebt my doen enielen voor het sweert. 


	21
Wat baten my u blosende kaken? 
Wat baten my u bruyn oogen claer? 
Want met u tonge gaet gy my laecken: 
Gy woudt dat ick ontleden waer. 


	22
Ist dat sy mijn hooft afhouen, 
Ick en ben daerom schelm of dief; 
Ick sterf ter eeren van eender vrouwe: 
Maer schoon ionge vrouwen die heb ick lief. 


	23
Oorlof, prince, adieu ten lesten, 
My dunckt dat ick sterven moet. 
My siele hoort Godt, het lijf is ten besten: 
't Is mijn lieveken diet my doet. 

[Liedekenboek met emblemata geschreven in 1635; handschrift toebehoord hebbende aen Willems, thans berustende in de koninklyke bibliotheek te Brussel. By de muziek, uit den Gedenkklang, 170, getrokken, verwyst Willems naer den Blydenberg, bl. 88 en 93, en naer Camphuysen, bl. 136. Dit lied, hetwelk eene rederykers pen uit de 16e eeuw verraedt, wordt thans nog te Audenaerde gezongen.]

  
XC.

Beproefde trouw.


	1
Daer zou er een magetje vroeg opstaen 
Om haer zoetelief te zoeken gaen, 
En zy zocht hem onder de linden, 
Maer kon er haer liefje niet vinden. 


{==220==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Met een kwam daer een heer aengaen, 
Die zei: ‘kind, wat doet gy hier alleen te staen, 
Of telt gy alle groene boomen, 
En al de geele gouden roozen?’ 


	3
- ‘Ik en tel er de groene boomen niet, 
En pluk ook alle gouden roozen niet; 
Ik heb er mijn liefje verloren, 
En kan er geen tijding van hooren.’ 


	4
- ‘Heb gy er uw liefje verloren, 
Kanje ook geen tijding van hem hooren? 
Hy is er op Zeelands douwe, 
En verkeert daer met schoone vrouwen.’ 


	5
- ‘Is hy er op Zeelands douwe, 
Verkeert hy daer met schoone vrouwen? 
Zoo mag de hemel zijn leidsman zijn, 
Met alle mooije meisjes die by hem zijn.’ 


	6
Wat trok hy uit zijn mouwe? 
Een ketting rood van gouwe: 
- ‘Die wil ik u, schoon kind, schenken.’ 
Wilt op uw lief niet meer denken.’ 


	7
- ‘Al ware de ketting nog eens zoo lang, 
Dat zy van den hemel op de aerde hang, 
Veel liever wil ik ze verliezen, 
Eer ik een ander liefje wil kiezen.’ 


	8
Doe ontroerde den heer zijn bloed: 
- ‘Schoon kind, zie wel voor u watje doet! 
Gy zijt er mijn regte vrouwe 
En ik wil er geen ander trouwen.’ 

[De Lammeren-Vreugd, 9e druk, Amst. 1778. Overgenomen in Lejcune's Volkszangen, bl. 203, en by Hoffmann Von Fallersleben, Horoe Belgicoe, II, p. 174. De laetste schryver deelt eene hoogduitsche bewerking van het zelfde lied mede, beginnende:

‘Es stand eine Lind' im tiefen thal,’ 

waervan de eerste uitgave tot op 1575 klimt. Zie verder over de hoogduitsche bewerking, Von Erlach, Die Volkslieder der Deutschen, III, bl. 140. Wolff gaf van het nederlandsch lied eene hoogduitsche vertaling.]

  

{==221==} {>>pagina-aanduiding<<}

XCI.

HET WEESMEISJEN.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Aen d'oever van een snellen vliet 
Een jeugdig meisken zat; 
Zy weende en schreide van verdriet, 
In 't gras van tranen nat. 


	2
Zy wierp de bloemkens die zy zag 
Gestadig in den stroom; 
Zy riep: ‘Ach, lieve vader, ach! 
Ach, lieve broeder, koom!’ 


	3
Een rijk man, wandlend langs den vliet 
Bespeurt haer bittre smart. 
Daer hy het meisken weenend ziet 
Breekt zijn medoogend hart. 


	4
Hy sprak tot haer: ‘Wel lieve meid, 
Spreek op, en wees niet schuw, 
Zeg my waerom gy kermt en schreit, 
Kant 't zijn zoo help ik u.’ 


	5
Zy zuchtte en zag hem troostloos aen, 
En sprak: ‘Ach brave man, 
Een arme wees ziet gy hier staen, 
Die God slechts helpen kan. 


{==222==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Ziet gy dat groene bergsken niet? 
Daer is mijn moeders graf; 
Ziet gy den oever van dees vliet? 
Daer viel mijn vader af. 


	7
De felle stroom verwon hem dra, 
Hy worstelde, en hy zonk; 
Mijn broeder sprong hem achterna: 
Eilaes, ook hy verdronk. 


	8
Nu vlucht ik 't weezenhutjen uit, 
Waer niet dan jammer is.’ 
Zoo sprak zy hare klachten uit 
In 't hart vol droefenis. 


	9
Hy zeide: ‘Klaeg niet, liefste kind, 
Uw hart verdient geen pijn. 
Ik wil uw broeder en uw vrind 
En ook uw vader zijn.’ 


	10
Hy nam ze minzaem by de hand 
En noemde haer zijn bruid, 
En deed haer, aen den waterkant 
Haer weezenkleêren uit. 


	11
Zy heeft nu spijs en lekkren drank, 
Al waer haer hart naer tracht. 
Haer rijke man verdient wel dank 
Dat hy zoo edel dacht! 

[Uit een los bladje, dat nog veel op de markten verkocht wordt. De wyze heeft veel van Mevrouw Catalani's lievelingstukje Nel cor più non mi sento, uit de Molinaria, zegt Willems.
Er bestaen verscheidene varianten van dit lied, waeronder eenige duidelyk de kopy verraden naer een hoogduitsch origineel. Hetzelve is inderdaed ook in Duitschland bekend.]

  

{==223==} {>>pagina-aanduiding<<}

XCII.

De verradene geliefden.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
In 't soetste van den meije 
Aldaer ik quam gegaen, 
Vond ik in een valleije 
Zoo schoone bloemekens staen. 
De mei stond int saisoene, 
Versierd ten allen kant; 
Ik hadde seer te doene, 
Want ik mijn lief daer vant. 


	2
Ik vantse daer alleine, 
Si bant haer geluw hair 
By een so clare fonteine; 
Ik slope nevens haer. 
Als sy my werd geware, 
Hoe seer dat sy verschoot! 
Doen quamt int openbare 
Dat sy my liefde bood. 


{==224==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Ik groetese vriendelijken 
En bood haer goeden dag; 
Sy dede my desgelijken, 
Die my troost geven mach. 
‘Schoon lief, ik bid een bede, 
Dwelk reine liefde prijst, 
Dat gy geen dorperhede 
Mijn lichaem en bewijst.’ 


	4
- ‘En wilter niet af spreken, 
Want u sal niet misschien; 
Ik sou ter dood het wreken 
Sage ik u ongelijk bien.’ 
- ‘Schoon lief, tot uwer schaden 
Hebdy me gevonden hier, 
Schoon lief, wy sijn verraden; 
Ons vyanden komen hier 


	5
Al uit mijns vaders hove, 
Dat vol verraders staet.’ 
- ‘Maria tot een love 1 
Wilt my nu geven raed!’ 
- ‘Den raed dien ik sal vinden 
En is te mael niet goed, 
Gy mocht dijn leven enden 
En storten dijn jong bloed.’ 


	6
- ‘Schoon lief, om uwent wille, 
So wilic sterven de dood: 
Die verraders swijgen stille, 
Sy sijn my over 't hoofd. 
Ik wilse gaen bestormen 
En maken groot geschal: 
Mijn lichaem hoort den wormen, 
Dwelk ik hun geven sal.’ 


{==225==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Men ging er stormen, strijden; 
Haer liefste bleef er dood. 
‘Waer sal 'k nu gaen of rijden? 
Nooit vrouw in grooter nood.’ 
Sy is van rouw gestorven. 
Wanneer sy sach sijn bloed, 
En heeft de dood verworven 
In sulken tegenspoed. 

[Door Willems afgeschreven uit het hem toebehoord hebbende liedekenboek van 1635, thans overgegaen aen de burgondische bibliotheek. In den Blyenberg, bl. 89, en by Camphuisen, bl. 22, staet dit lied als melodie aengegeven. Die iets nader weten wil over den dichter, leze het laetste couplet van Nr 22 in bovengemelden bundel.]

  
XCIII.

Nelson.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Nelson, een braef soldaet der soldaten, 
Jong, schoon en kloek boven maten, 
En Adelaïde, een koopmans kind, 
Doen zien hoe zy malkaêr beminden: 
Men kan geen herten meer vinden 
Zoo vast als d'hun aen malkaêr gegroefd: 
Doch hunne liefde werd streng beproefd. 


{==226==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Na die soldaet acht jaer min drie dagen 
Had 's konings wapens gedragen, 
En staende in hertsvreugd op schildwacht, 
Dacht hy: ‘O zoo gelukkige tijden! 
Nu mag ik met Adelaïde 
Gaen leven in volle rust en vree, 
Binn' drie dagen heb ik mijn congé. 


	3
Maer ach! de druk scheurde zijn gedachten, 
Zijn lief kwam by hem in klagten, 
Hem toonend eenen brief van haer broêr, 
Den hoofd-kapitein der dragonders. 
‘O Nelson,’ zeide zy, ‘o wonders! 
Zijn hooggemoed ons liefde en trouw versmaedt 
Omdat gy zyt een arm soldaet.’ 


	4
Nelson ziende haer van druk als bezweken, 
Zeid: ‘Ik zal uw broeder spreken. 
Heeft de hoogmoed hem zoo verleid, 
Dat hy een braef soldaet durft lastren? 
Ik zal mijn goedheid verbastren, 
'k Wil dat hy nog van dage kenn' 
Wat voor een arm soldaet ik ben. 


	5
Zy deed niet dan zuchten, weenen, kermen 
In Nelsons mededoogende armen, 
Tot dat haer oude vader kwam, 
Die man zeide: ‘Kind, staek uw rouwen, 
Mijn woord is dat gy zult trouwen, 
Weet dat uw vader als man gebiedt, 
Uw broeders verbod en geldt hier niet. 


	6
Zoo werd zy getroost door haren vader 
By Nelson, haren hertsader. 
Maer komende vreedzaem naer huis, 
Daer hoort zy een vreeslyk gekarm 
't Geschreeuw van alarm! alarm! 
De brandklok riep hulp door stad en land, 
Hun woon- en pakhuis 't stond al in brand. 


{==227==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Elk kreet: de grijze man wrong zyn handen, 
Riep: laet het goed al verbranden, 
Haelt eerst mijn jongste zoontjen uit 't vuer, 
't Ligt hulploos nog in zijne kamer. 
Zy, hoorend al dit gejammer, 
Liep tot haer lief al schreeuwend: ‘Ai my! 
Ach Nelson, Nelson, kom, sta my by. 


	8
Haest u, smijt het geweer uit uw handen, 
Of mijn broêrken moet verbranden, 
Mijn vaders huis staet al in vuer. 
Hy zeide: ‘Lief, gy doet my beven, 
Gy vraegt mijn schoone jong leven; 
Want wierd ik van mijnen post betrapt, 
Ik wierd voor deserteur gesnapt!’ 


	9
‘Ach vlieg, zeide zy, zonder bedenken, 
Loop mijn broêrken 't leven schenken 
Of doorschiet mijn droevig hert. 
Vlieg, laet mijn vader niet verlegen.’ 
Dus liet zich Nelson bewegen, 
Hy smeet sabel en geweer aen kant, 
Liep voort, en sprong vierkant in den brand. 


	10
Hy is door rook en vlammen gesprongen, 
Heeft den achtjarigen jongen 
Uit het midden des vuers gebragt, 
Tot by zijn schoone Adelaïde. 
Hy zeî ‘Lief, wil u verblijden, 
Hier is uw broêr gered van den dood: 
Ik vlieg terug, 't doet nood, 't doet nood.’ 


	11
Hy liep, en bleef de vlammen blusschen. 
Zijn overste kwam ondertusschen, 
Vond den schildwacht van zijnen post, 
Zag eene maegd en kind in klachte 
In plaets van den schildwachte: 
Hy zeî: ‘die deserteur, die verraêr 
Moet sterven of hy mijn broeder waer'. 


{==228==} {>>pagina-aanduiding<<}


	12
Zy viel met haer broêrken voor zijn voeten. 
Dus smeekend: ‘heer wil ons boeten, 
Die soldaet en is geen deserteur, 
Noch schelm, noch dief van zijn koning; 
Hy bluscht ons heer vaders woning, 
'k Beweegde hem door mijn getraen: 
Binn' drie dagen is zijn tijd voldaen.’ 


	13
- ‘Of drie dagen zeid hy, of drie uren, 
Hy moet de doodstraf bezuren.’ 
Zoo ging hy met roer en sabel heen. 
Daerna is Nelson weêrgekomen, 
Van liefde en vreugd ingenomen, 
Hy zeî: ‘mijn lief 't is al gebluscht, 
Nu gaen wy leven in volle rust.’ 


	14
‘Ach zwijg, sprak zy, van rust te vinden. 
De beulen gaen ons verslinden, 
Gy wordt voor deserteur vervolgd, 
De druk zal ons 't hert nog versnijden; 
Maer ik sterf aen uwe zijde, 
Zoo gy om liefde en goede daên 
De bittre dood hebt uit te staen.’ 


	15
‘Ach moet ik, zeide hy, voor weldoen sterven, 
Ach lief, waer heên ga ik zwerven? 
Vaer, wereld, wel, vaerwel vriendin! 
Ik zie de soldaten reeds komen.’ 
Hy is door stads gracht gezwommen; 
Maer als hy buiten de wallen kwam, 
De wacht hem voor deserteur vast nam. 


	16
Velhaest klonk die mare heur in d'ooren 
Zy voelde 't hert zich doorbooren 
Bestormd van hertzeer, rouw en druk, 
Haer vader, ook vol medelyden, 
Zeî: ‘ik zal den brave bevryden; 
Gy zult hem trouwen, het kost' wat kost: 
Hy heeft mijn kind van den dood verlost.’ 


{==229==} {>>pagina-aanduiding<<}


	17
Maer alle hoop was welhaest benomen: 
De kapitein, met verlof gekomen, 
Sprak zelf dat Nelson sterven moest. 
‘Ga barbaer, zeî zy, uit myn oogen 
'k Wil u niet langer gedoogen, 
Gy bastaerd van uw vaders bloed, 
Van wolf, van beer of tijgers opgevoed.’ 


	18
‘Ach, sprak de vader, mijn zoon spreek ten goeden 
Tracht toch Nelson te behoeden.’ 
Hy zeide: ‘Vader, gy weet niet. 
Waerom ik hun liefde beproeve,’ 
 
Maer Adelaïde riep: ‘Ga baerbaer, 
Ga monster, gy zijt Nelsons moordenaer..’ 


	19
Korts daerna kwamen de soldaten 
Met Nelson door de stads straten: 
Zy wrong zich seffens door het volk. 
O liefde, waer gaet g'haer bewegen, 
Zy snapte den majoors degen 
Al schreeuwend: ‘Hoogoverheid dood my, 
Brand my het hert af, laet Nelson vry.’ 


	20
Eilaes! Nelson bleef in d'ijzeren banden, 
Hy kuste nog haer teêre handen. 
‘Vaerwel lief tot in der eeuwigheid’ 
Riep hy nog met zuchten en kermen, 
Men trok hem straks uit haer armen, 
Naer het straf- of executie veld. 
De beproefde liefde lijdt geweld. 


	21
Daer werd Nelson de oogen verbonden. 
Maer als zy schietveerdig stonden, 
De kapitein der dragonders kwam 
Met het bloote zwaerd in zijn handen, 
Roepend: ‘Halt, halt, wilt niet losbranden; 
Soldaten staet... genade voor Nelson, 
De koning geeft hem vol pardon. 


{==230==} {>>pagina-aanduiding<<}


	22
Straks hoort Adelaïde de musketten 
Als donders door het oor kletten. 
‘Nu, zeide zy, is Nelson dood.’ 
Nam een mes om zich te doorsteken, 
En haer minnaers dood te wreken; 
Maer eer zy 't mes op 't hert had gezet, 
Werd zy door den kapitein belet. 


	23
Terwijl zy was in die volle tochten, 
De soldaten Nelson brochten, 
Nog al verzwakt van ramp en druk; 
Zy twijfelde aen haer eigen oogen, 
Is in zijn armen gevlogen, 
En riep: ‘O myn getrouwe Nelson; 
Gy hebt dan waerlijk uw pardon!’ 


	24
‘Waer ben ik, zeide hy, ô wondre tijden, 
Zijt gy het mijn Adelaïde?’ 
‘Ja, zeide zy, mijn lieve vriend.’ 
‘Ja, zy is het, zeide haer vader, 
Leef lang, myn tweede hertader, 
Met haer die staet in uw hert gegroefd, 
Uw liefde is lang en te sterk beproefd. 


	25
Hy zag hun eerst lang aen zonder spreken, 
Mits hy nog half was bezweken 
Van den vorigen tegenspoed; 
Maer als zijn doling was verschoven, 
Zijn vreugd ging al vreugde te boven: 
Hy dankte den kapitein, naest God, 
Voor zijn bedroefd maer blijeindend lot. 

[Met dit lied schynt het volk byzonder te zyn ingenomen; althans is er geen uit de verzameling van Van Paemel, dat zoo algemeen gekend en gezongen wordt. Het is aldaer opgegeven als gezongen wordende op de stemme van den Dragonder te peirde.]

  

{==231==} {>>pagina-aanduiding<<}

XCIV.

Die eens mijn allerliefste was.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
‘Die voghelkens in der muiten 
Sy singhen haren tijt. 
Waer sal icks my onthouden? 
Ick ben mijns liefskens quijt. 
Waer sal icks my onthouden, 
Ende ick haer so gaerne aensie? 
Al spreec ick u, liefken, so selden, 
Ick schene u mijn hertken is fier. 


	2
‘Ick ghinck noch ghister avont 
So heimelick eenen ganc, 
Al voor mijns liefkens dore: 
Sy wist my cleinen danc. 
‘Staet op mijn alderliefste, 
Staet op ende laet my in, 
Ick swere u op al mijn trouwe, 
Ick en had nooit liever dan dij! 


{==232==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
‘Schoon lief, laet u ghedenken, 
Dat ik eens die liefste was 
Ende lach in uwen armen; 
Nu ben ick gheworden een onwaert gast. 
Al hebdy my nu begheven, 
Noch drage ick eenen hupschen moet. 
Die liefde bloeyt winter ende somer, 
Dat de coele mei niet en doet.’ 


	4
Hy tooch van sijnen handen 
Van goude een vingherlijn: 
‘Hout daer, mijn alderliefste, 
Daer is die trouwe van mijn. 
Maer oft iemant vraghet 
Wie u dat vingherlinc gaf, 
Antwoort met hupsche woorden: 
Die eens die alderliefste was!’ 

[De woorden in Jan Roulan's Liedekens-boeck, Antw., 1544. De melodie in de Souterliedekens, ps. XLIV, gemoderniseerd door Hoffmann Von Fallersleben, in zyne Horoe Belgicoe, p. II. Voor eene andere melodie (ps. XI), staen de eerste woorden van het tweede couplet opgegeven, het geen volgens Hoffmann het bestaen van twee onderscheidene liederen nog niet wettigt. Men vergelyke ondertusschen dit tweede couplet met het derde van het hiervoren geplaetste lied de Afzegging, op bl. 193.

  
XCV.

Rozenplukken.


	1
‘Ik klomer den boom al op 
En die mi te hooge was, 
De takjes braken aen stucken, 
En ik viel in het gras. 


	2
Lief, wilt gi met mi rijden? 
Lief, wilt gi met mi gaen? 
Ik zalder jou henen leiden 
Daer de geele goudroosjes staen.’ 


{==233==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
- ‘Ik wilder niet met jou rijden, 
Ik wilder niet met jou gaen, 
Mijn moeder zouder mi schelden, 
Mijn vader zou mi slaen.’ 


	4
- ‘Waerom zou moeder jou schelden? 
Waerom zou vader jou slaen? 
Gy hebt de geele goudroosjes 
Voorwaer geen leed gedaen.’ 

[In Uhland's Volksl., I, 62, alwaer men ook een platduitsche text vindt. Dit lied staet mede in Thirsis Minnewit, deel III, bl. 99; doch het bezit daer twee coupletten meer, welke met de vorige in geen verband staen, en dus later zullen bygevoegd zyn.
Dit lied behoort ten minste tot de vyftiende eeuw. Als melodie staet het opgegeven in de beide geschrevene liederen-verzamelingen, welke nog onlangs het eigendom waren van Hoffmann Von Fallersleben, en tot het einde dier eeuw behooren. Zie Hoffmann Von Fallersleben, Horoe Belgicoe, I, 111. II, 84.]

  
XCVI.

De minnebode.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Daer was een sneeuwwit vogeltje 
Al op een steken doorntje (din don). 


	2
‘Wilt gy mynheer de bode zyn?’ 
- ‘Mijnheer de bod' wil ik wel zijn (din don).’ 


{==234==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Hy nam den brief in zijnen hek, 
Hy vloger mede tot over 't hek (din don). 


	4
Hy vloog 'er meê tot zijn liefs deur: 
‘En slaepje, of waekje, of zijt gy dood? (din don).’ 


	5
- ‘'k En slape noch 'k en wake niet, 
Ik ben getrouwd al een half jaer (din don).’ 


	6
- ‘Zijt gy getrouwd al een half jaer! 
Het dochte my wel duizend jaer (din don).’ 

[Lied en melodie zyn door een my onbekenden persoon aen Willems toegezonden,
Steken dorentje is de hagedoorn. De dichterlyke vinding dat een vogel voor minnebode dient, is in onze liederen zeer gemeen: in deze verzameling komen er menigvuldige voorbeelden van voor. Gewoonlyk is het de nachtegael, die al zingende de groetenis overbrengt, of de smarte verhaelt, waeronder de beminde versmelt. Meer ongewoon is het dat een niet zingende vogel, de duif, zich met een' brief gelast, hetgeen aen Anakreon's liedje, door Nieuwland zoo meesterlyk vertaeld, doet gedenken. Over dit onderwerp leze men na Hoffmann Von Fallersleben, Horoe Belgicoe, II, bl. 106 en 109. Zie mede Altdeutsche Wälder herausgegeben durch die Brüder Grimm, III, bl. 238.]

  
XCVII.

Afscheid-lied.


	1
‘Vaerwel, vaerwel, mijn soete lief, 
Niet langher en can icker beiden; 
Ick ga er so veer, en so veer van hier, 
Ende also veer over der heiden. 


	2
Wel over der heiden, wel over den sant, 
Met droeviger hert ende sinnen. 
Wel mach ick gewinnen het vaderlant, 
Maer trouwe liefde noit ghewinnen.’ 


{==235==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
- ‘En sietje niet bloeijen overal, 
Niet bloeijen ende groeijen de bomen? 
Ooc sal wel noch morghen de nachtegal 
Met ander clein vogheltjes comen. 


	4
Sal singhen u over heide ende sant, 
Gy sulter het singhen wel horen; 
Hy singhet u tot in uw vaderlant 
Wat trouwe liefde ghesworen.’ 


	5
- ‘Nu hoor icker cleiner vogheltjes sanc, 
Ende wandele over der heiden. 
Nu doet my ooc al mijn leven lanc 
So we ende so we het scheiden.’ 

[Jan Roulan's Liedekens-boeck, Antw. 1544.]

  
XCVIII.

Spinsterslied


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==236==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Ik zat te zingen voor mijn deur. 
Daer kwam een jongman, fraei van leden, 
Met twee bruin oogen, schoon van kleur, 
Volmaekt door veel bevalligheden. 
Ik zag naer hem, eer ik begon: 
Ik was beschaemd, ja zeer beschaemd, 
Maer ik spon. 


	2
Heel vriendelyk zei hy goeden dag, 
En trad beschroomd al naêr en nader; 
Mijn draedje brak, ik schrikte, en ach! 
Mijn leden beefden al te gader. 
Ik knoopt' mijn draed en herbegon: 
Ik was beschaemd, ja zeer beschaemd, 
Maer ik spon. 


	3
Hy leunde op mijnen stoel zijn arm, 
En kwam zoo stil mijn spinwerk roemen; 
Ik voelde zijnen adem warm; 
Hy bleef zoo lang my liefste noemen, 
Tot dat zijn lof mijn hart verwon: 
Ik was beschaemd, ja zeer beschaemd, 
Maer ik spon. 


	4
Hy nam my minzaem by de hand, 
Hy zwoer hy was by my gekomen, 
Om dat hy in het gansche land 
Geen poesler meisken had vernomen. 
Hy lonkte toe, zoo veel hy kon: 
Ik was beschaemd, ja zeer beschaemd, 
Maer ik spon. 


	5
Alschoon ik hem door mijn gelaet 
Nog niets te kennen had gegeven, 
Bespeurde hy wel, in der daed, 
Dat ook de liefde my deed beven. 
Hy zoende my zoo veel hy kon: 
Ik was beschaemd, ja zeer beschaemd, 
Maer ik spon. 


{==237==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
In 't laetst verweet ik hem zyn daed; 
Maer hy werd vrijer nog al spoedig, 
Omhelsde my met overmaet 
Zeer minnedriftig, zeer stoutmoedig. 
Het was my toen, wat ik verzon, 
Niet mogelyk, niet mogelyk 
Dat ik spon. 

[Dit lied, op een los blaedje voorkomende, is zeer bekend. Het bestaet mede in 't platduitsch, van waer het door Voss in 't hoogduitsch werd overgebragt. Tollens en Spandaw bragten beiden de overzetting van Voss in onz tael over. De eerste plaetste zyn stuk in den bundel Dichtbloemen bij de naburen geplukt. Het eerste couplet er van luidt aldus:

      
Ik zat te spinnen voor mijn deur: 
Daar drong een jongling door de hagen; 
Zijn oog was bruin, en blank zijn kleur; 
Hij hield op mij den blik geslagen. 
Ik zag eens op, zoo steels ik kon, 
En werd beschaamd, en spon, en spon. 

Het muzyk is te vinden in Die Deutsche Volkslieder, von Ludwig Erk und Wilhelm Irmer, II, Nr 72.]

  
XCIX.

De doodelijke wond.


	1
Daer is een vrouw maget vroeg opgestaen, 
En barrevoets door den douwe gegaen. 


	2
Dat 's barrevoets door den diepen douw, 
Daer vond zy haer liefje vol wondekens staen. 


	3
Hy zeyde: ‘Vrouw maget verschrik zoo niet: 
Al ben ik vol wonden ik sterf nog niet. 


	4
Al ben ik mijn jong hert doorwont, 
Wou gy my ontbinden dan waer ik gesond.’ 


{==238==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
- ‘Dats uwe verbinder wil ik niet zijn, 
Ik draeg er verborgen een kintje soo klijn.’ 


	6
- ‘Draegt gy verborgen een kintje soo klijn? 
Daer sal ik, schoon liefje, de vader van sijn.’ 


	7
- ‘Zult gy der de vader van mijn kint sijn? 
Dan sal ik verbinden uw wonden sertijn.’ 


	8
Het meysje trok uyt haer sneuteldoek wit, 
Ontbond 'er haer liefje soo blyelijk mit. 


	9
De sneuteldoek was er van bloede soo rood, 
Al in het verbinden soo bleef hy dood. 


	10
‘Nou is er de vader van mijn kind dood; 
Begraeft hem al onder roo roosekens rood. 


	11
Begraeft hem al onder de Egelentier 
Dat grafje sal dragen roo roosekens fier.’ 

[De Hollandsche Bazuyn ofte Nederlandsche Faam. Gedrukt voor de liefhebbers, 1719, in-8o, bl. 29, uit de reeds gemelde verzameling van den heer J.J. Nieuwenhuijsen, te Amsterdam.
De Eglentier is de wilde-, hage- of hondsroos, ook slaeproos geheeten. Op deszelfs stam groeit weleens een gehaird gewas, dat den naem draegt van slaepappelen, en eene groote rol speelde in de godenleer onzer heidensche voorouders. De roos heeft den naem van slaepverwekkend te zyn, en als symbolum zal de Eglentier, die by ons inheemsch is, op de graven gesteld zyn geweest. Men vergelyke Altdeutsche Wälder, van de gebroeders Grimm, I, bl. 135. Verscheidene liederen melden van gele of goudgele roosjes; deze groeijen niet op de kerkhoven, maer in 't groene veld, waer vreugde te plukken is, gelyk hier voren uit Nrs XC en XCV blykt. In Thirsis Minnewit, II, bl. 8, begint eene samenspraek, tusschen Jan Dirks en Tryntje, aldus:

‘Tryntje wilje mee geen?’ 
- ‘Weer Jan Dirkse?’ 
- ‘Al weer de geelewe roosjes steen, 
Tryntje, Aryens dogterje; 
Alweer de geelewe roosjes steen, 
Myn alderliefste keind.’] 


  

{==239==} {>>pagina-aanduiding<<}

C.

Berooid, maer lief.


	1
Het quamen drie ruters ghelopen 
So verre in Duutsche lant, 
Met netten ende met knopen, 
Het waren die beste die men vant. 


	2
Si quamen voor eender waerdinne huus, 
Al daer men tapte den wijn: 
‘Waerdinne! wi dronken so geirne; 
Wy en hebben gheen gheldekijn.’ 


	3
- ‘Waer op soude ic u borghen? 
Ghi coemt uut vremden lant, 
U clederkens die sijn dinne, 
Ghi en hebbet ghelt noch pand.’ 


	4
Doen sprac dat joncwijf van den huus: 
‘Nu tappet den ruters den wijn! 
Al dat si verteren 
Daer sal ic u borghe voor sijn.’ 


	5
Doen sprac die vrouwe van den huus: 
‘En spreket niet so bout! 
Si souden u helpen verteren 
U silver ende ooc u gout.’ 


	6
Doen sprac dat joncwijf van den huus: 
‘Ic woude die joncste ruter ware mijn, 
Ende icker mede soude gaen wandelen 
Tot Straesborch al op den Rijn.’ 


	7
Die jonckste ruter tooch uut sijn net, 
Ende worpt inder maghet schoot. 
Daer stont die edel ruter 
In een wambeis van goude root. 

[Jan Roelans' Liedt-boeck, Antw., 1554.]

  

{==240==} {>>pagina-aanduiding<<}

CI.

De berooide minnaer.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Ik vrijdde een vrouken alsoo fijn, 
En droeg haer goede minne, 
Die al verteerde tgoeyken mijn; 
Want sy was loos van zinne. 
Sy zey: ‘komt naer, 
Schoon lief eerbaer, 
Wy willen vreught ontsluiten!’ 
Ic ghinc tot haer, 
Om 't aenschijn claer, 
Maer 't meysken sloot my buiten. 


	2
Al is mijn mantel zeer gescheurt, 
Schoon lief, 'k en kans beweeren; 
Al gaen ik begaet, ghelapt, ghescheurt, 
Gy hielpet al verteeren. 
Al was ic noyt 
Aldus beroyt, 

{==241==} {>>pagina-aanduiding<<}

Al drage ic ydel borsen, 
Al ist vertoyt, 
Verteert, verpoyt, 
'k En ben noch niet vervorsen. 


	3
Schoon liefken, hebbict al verdaen, 
Peinst op voorleden tijden: 
By u hebbic de scade ontfaen, 
Laet my toch noch verblijden.’ 
- ‘Zeg my 't bediet 
Hoe ist gheschiet? 
Ic hield u vol van trouwen’ 
- ‘Al bleef my niet, 
Alsoo gy ziet, 
Ic heb toch iet behouwen!’ 

[Van omtrent 1520. Te vinden in Casteleyn's Diverse Liedekens, IX.]

  
CII.

Hoogmoed.


	1
Ic reed eenmael in een bosschedal, 
Ic vont gescreven overal 
Hoe dat een scoon maechdeken waer, 
Te Bruunswijc staet een hoghe huus 
Daer ic so gaerne waer. 


	2
Te Bruunswijc staet een hoghe huus, 
Daer siet een fijn maecht ter venster uut 
Met haer bruun oghen claer; 
Die selfde maecht wil ic hebben, 
't Coste mi wat het wil. 


	3
Si sach mi over doxel an, 
Si seit ic waer gheen edelman, 
Ic en waer niet haer ghelike; 
Si wil hebben een edelman, 
Een scoon ende ooc een rike. 


{==242==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Joncfrouken laet mi onbeghect! 
Ic ben mijns goets een arm knecht, 
Ic waer wel uws ghelike: 
Een rijc coopman wort wel arm, 
Een arm lantsknecht wort wel rike. 


	5
Adieu ioncfrouwe! ic vaer daer heer, 
Ic sette u al in mijn deer 
Door enen rosengaerde, 
Daer sal ic u wachten eene cleine wijl, 
Daer sal ic u verwachten. 

[Jan Roulans' Liedekens-boeck, Antw, 1544.]

  
CIII.

Hansken de windbuil.


	1
Bistu een crigher oft bistu een boer? 
Hoe siedi uut uwer cappen so suer? 
Wildi een crijchsman werden, 
So neemt vijfhondert gulden met u! 
Den crijch sal ic u leren.’ 


	2
Hansken swoer eenen dieren eet: 
‘Alwaert mijn vader ende moeder leet, 
den crijch en sal ic niet laten; 
Ic wil gaen ruiten, roven, stichten brant 
Al op des heren straten.’ 


	3
Hansken dede sijns selfs raet: 
Hi vercochte caf ende haversaet; 
Hi woude al naer den crighe. 
Corte cleederen dede hi aen 
Al na die ruitersche wise. 


{==243==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Hi clopte voor een schipmans dore: 
‘Bistu daer binnen, so coemter vore, 
Ende voer mi over dwater! 
Ic ben een rijc boermans sone; 
Den crijch en can ic niet ghelaten.’ 


	5
Die schipper was een goet ghesel, 
Hi voerde hem over dwater snel: 
Dat water was ongheduere: 
‘Rijc God, waer ic maer thuis ghebleven, 
Al in mijns vaders schuere!’ 


	6
Doen Hansken quam ter halver see, 
Sijn hooft dede hem so wee, 
De coop was hem berouwen: 
‘Rijc God, waer ic maer thuis ghebleven! 
Mijn vaders acker woude ic bouwen.’ 


	7
Doen Hansken over dit water quam, 
Een scram in sinen bec dat hi vernam. 
Doen wast hem seer berouwen: 
‘Haddic den ploechsteert metter hant, 
Mijns vaders acker soude ic bouwen.’ 

[Jan Roulans' Liedekens-boeck, Antw. 1544.]

  

{==244==} {>>pagina-aanduiding<<}

CIV.

De nieuwe most.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Ik drink den nieuwen most, 
'k En vraeg niet wat hy kost; 
't Is my al eens als ik hem drinken mag, 
En ik mijn liefste heb op mijn gelag. 
Vraegt niet wat zy my doet, 
Haer vriendlyk wezen is my al zoo zoet! 
Ik ben verrukt zoo dikwijls ik aenschouwe 
Haer vriendelyk gelaet, 
Dat my zoo wel aenstaet. 


	2
Haer oogskens van kristael 
Die hebben menigmael 
Mijn ziel gekwetst, myn jeugdig hert doorwond, 
En my gekost zoo menig honderd pond; 
Haer borstjes leliewit 
Deden my dikwijls zeggen: liefste zit, 
Doe my die eer; mijn zoeten engel, 
Zit neder hier by my, 
En laet ons wezen bly. 


{==245==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
De weerd brengt ons zeer ras 
Een versch gespoeld gelas, 
En daerby eenen pot met rijnschen wijn, 
Daer toe moet ook een schotel suiker zijn. 
Breng ons een kaertespel: 
Want ik moet spelen met mijn Isabel, 
Welaen! nu eerstens fraei gedronken, 
En dan met lust gespeeld, 
Eer ons de tyd verveelt. 


	4
Maer vriend, zie deze fluit 
Moet gy eens drinken uit, 
Ter eere van mijn zoete herderin, 
Die ik meer dan mijn eigen ziel bemin. 
Avous, want ik begin: 
Zie kameraed, daer en is niets meer in. 
Houd vast de fluit, ik zalze vullen, 
Tsa! zet die aen uw mond, 
En doe bescheed terstond. 


	5
Als ik het spel begin, 
Zoo komt de moeder in. 
Zy zegt met een zoo fellen grammen moed, 
Mijn dochter, vlug! vertrek op staende voet. 
Och moeder, niet zoo wreed 
Want aen uw dochter is geschied geen leed, 
Neem dit gelas, wil nederzitten, 
Tsa! lustig, eens geboefd! 
Waerom zoo lang getoefd? 


	6
De wijn klimt in den kop, 
Men weet van geen staen op. 
Hier's nog een pot, breng my nog een citroen, 
Sauciesen, peeren, en nog een lamoen, 
Met nog wat suikerwerk; 
Want deze wijn is 't moederken te sterk. 
Het zoete schaep kan hem niet drinken, 
Den koelen harden wijn, 
Hy moest gesuikerd zijn. 


{==246==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Toen heeft zy my geboôn, 
Als toekomenden zoon; 
Maer ziet eilaes! 'k en had het nooit gepeinsd 
Dat 't vrouwenhert zoo valsch is en geveinsd. 
Het scheen ik was bemind 
Van 't moederken zoo wel als van het kind, 
En dat mijn lief, geneigd tot paren, 
Den lust had in mijn zin 
Uit pure wedermin. 


	8
O valsch venynig hert, 
Oorzake van mijn smert, 
Hoe snood hebt gy mijn droeven val beraên, 
Dat ik om u heb al mijn goed verdaen! 
Uw liefde was maer schyn: 
Alleen mijn hert verging van minnepijn. 
En toch, 't en kan niet anders wezen; 
Want zoo als de oude zong, 
Zoo piept toch ook haer jongk. 

[Dit lied, in de verzameling van Van Pamel, te Gent, onder Nr 37, voorkomende, wordt nog algemeen gezongen. Willems noteerde zelf de melodie.]

  
CV.

Hansken.


	1
‘Het spruyt een roosjen aen geen landsdouwe, 
Ick heb gedient so schoonen vrouwe: 
Rijck Godt wat loon sal ick ontfaen?’ 


	2
- ‘Hansken wilt gy daer u loon af hebben, 
So kom noch te avont voor mijn bedde, 
Ick sal u loonen met mijn eygen lijf.’ 


	3
- ‘Vrouwe dat waer' my so groten schande; 
Mijn edel heer is uyt in vreemde lande, 
Hy sal noch t' avont komen t' huys.’ 


{==247==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Dat vrouken lag 'er op hooger tinne, 
Sy sagh haer edel heere komen binnen, 
Sy hiet hem droevelijken wellekom. 


	5
‘Jonkvrouw dat ben ik seer ongewoone, 
Dat gy my so droeffelijk heet wellekome, 
Of heeft u yemant groot leyt gedaen?’ 


	6
- ‘Jonkheer, dat sal ik u gaen vertellen: 
Gy hebter een knaepjen onder u gesellen, 
Die badt my om te slapen by.’ 


	7
- ‘Brengt my dat knaepje al voor mijn oogen; 
Heeft hy daer schult an, ik sal 't doen doden, 
Ik sal hem doen sijn hooft afslaen.’ 


	8
Sy nam haer Hansken by sijne kleeren, 
Sy bragt hem al voor den edel lantsheere, 
Daer liet sy Hansken in sorgen staen. 


	9
‘Hansken (seyd hy) wie raen u so koene, 
Dat gy met mijn huysvrou hebt te doene, 
Als ick in vreemde landen jagen ben?’ 


	10
- ‘Heer, seyde hy, Heer, het is gelogen, 
Sy heeft my voor haer bedde doen komen. 
Had ick gewilt, 't waer al geschiet.’ 


	11
- ‘Hansken, ick wil u seer wel gelooven, 
Sy heeft my elf knaepjes doen doden, 
Maer self sal sy de twaelfde sijn.’ 


	12
Hy nam dat vrouken al by der hande, 
Hy leydese veer in vreemde lande, 
Daer liet hy haer het hooft afslaen. 


	13
Hy nam dat hooftje al by den hayre, 
Hy smeetet in de Fonteyne was klare, 
Aldaer haer son noch maen bescheen. 


{==248==} {>>pagina-aanduiding<<}


	14
‘Legt daer, legt daer nu gy valsche tonge, 
Gy hebt so meenich vals liet gesongen; 
Gy hebt gesongen, maer singet niet meer. 


	15
Hansken’ sey hy, ‘gaet nu uyt myne oogen, 
Gy hebt my so schoone vrou doen dooden, 
En sy had u geen leyt gedaen.’ 


	16
‘Heer, seyd hy, Heere, geeft my myn huere, 
Die my so dikwils is geworden suere, 
Ick sal uyt uwen oogen gaen.’ 


	17
- ‘Hansken gaet gy nu van stal tot stalle, 
En neemt den besten ros van alle, 
En reyst daer mede ten lande uyt. 


	18
En als gy dan komt in vreemde lande, 
Spreekt dan van u lantvrou geen schande; 
Want sy heeft u geen leyt gedaen.’ 


	19
Hansken die ginger van stal tot stalle, 
Hy nam den besten ros van alle, 
Hy reed daer mede ten lande uyt. 


	20
Maer doe hy nu quam in vreemde lande, 
Hy sprak van sijn lantvrouw geen schande, 
Maer hy heeft 'er een liedeken af gedicht. 

[Haerlems oudt Liedt-boeck, bl. 74. Een lied, voorkomende in Van Mander's Schriftuerlijke Liedekens, bl. 260, en beginnende:

Heer uwen name, is groot eersame, 

wordt opgegeven als gezongen op de wyze:

Het spruyt een bloemken aen die landouwe.] 


  

{==249==} {>>pagina-aanduiding<<}

CVI.

Pieronelle.


	1
‘O roosken root, vol melodyen, 
Mijn jonk hert hebdy in u bedwanck: 
Mogt ik my eens gaen vermeyen 
Alwaer de liefste te wonen plag.’ 


	2
Pieronelle liet een keurken 1 maken, 
Daertoe een lijfje met fijn fluweel: 
Haer koussen waren root scharlaken, 
Haer schoenen na de nieuwe snee. 


	3
Alsdoe is zy haer gaen vermeyen 
Alwaer de schoone bloemen staen. 
Met datse kwam aen de groen heyen 
Kwamen daer drie Francoysen aen. 


	4
Sy seyden: ‘Suyver schoon jonkvrouwen, 
Ghy zijt gekleet op 't nieu fatsoen, 
Soudy den lantsknecht niet willen trouwen, 
Met hem spanceeren gaen in 't groen?’ 


	5
Maer Pieronel docht te selve uere, 
‘Het dunkt my fraye gasten te zijn; 
Ik wil met haer gaen avontueren, 
Zy drinken garen den koelen wijn.’ 


	6
Pieronel had drie broeders kloeke, 
Die waren alsoo fier van moedt; 
Zy gingen Pieronelle zoeken, 
Al soudet kosten haer herten bloedt. 


{==250==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Sy sochten door bosch en heye; 
Op 't laetste quam sy voor den dagh, 
En sy reedt op een hackenye, 
Die sy daerna te drincken gaf. 


	8
Doe hoorde sy de akers 1 klincken, 
Daer sy 't paerdeken schanck: 
Sy liet haer hackenye drincken, 
Al uyt een klare fonteyne blanck. 


	9
Sy gingen aen met schoone woorden, 
Schoone woorden vielen daer confuys. 
En seyden: ‘Suster Pieronelle, 
Wildy met ons niet weêr naer huys?’ 


	10
- ‘O broeder, seyde sy, broeder bouwe 2, 
Na Duytslant daer en kom ick niet: 
Hadt mijn vader my laten trouwen, 
Ick waer in de schande niet. 


	11
Ick wil niet t'huys al om de werelt, 
Veel minder om de schande breyt. 
Het volk sou seggen daer komt pieronelle, 
Die van de Francoysen is weg geleyt. 


	12
Dan groet my 3 mijne moeder seere, 
Mijn lieve suster Magriete mee; 
Dat sy haer eerken bet bestelle, 
Als Petronelle haer suster dee. 


	13
Dan groet mijn moeder (uyt)verkooren: 
Mijn vader en acht ik saen, 
Of ick mijn eer schoon had verlooren, 
Sou ick dan moeten barvoets gaen? 


{==251==} {>>pagina-aanduiding<<}


	14
Ick bid u, broeders in 't gemeene, 
En zegt dit mijnen vader niet, 
Maer raet mijn jongste zuster kleene, 
Dat sy wat beter voor haer siet. 


	15
Gy zijt mijne gebroeders stoute, 
Die also 1 geerne by nachte gaen, 
By daegh kont gy met u lief niet kouten, 
Dat hebben clappers tongen gedaen.’ 


	16
Sy stack haer peerdeken met spooren, 
Reed over bergen ende dal; 
Zy reed so menige stoute mijle, 
Tot datse by de Francoysen quam. 


	17
Wie Pieronelle wil aenschouwen, 
Komt tot Antwerpen in den Kroon; 
Daer staetse gemaelt van fijnen gouden, 
Aen beyde zijden even schoon. 

[Haerlems oudt Liedt-boeck, bl. 50. Dit lied staet opgegeven als gezongen wordende op de wyze: Wilder dan wild.]

  
CVII.

Van den hertog van Brunswijk, hoe hy verzeilde op de wilde zee.


	1
Hoort toe gy arm en rijken, men zal u zingen pure 
Van den hertog Van Brunswijk en van zijn avonture, 
Hoe dat hy met geweld ten oorlog wilde varen, 
En hoe dat hy verzeilde op zee met groot bezwaren. 


	2
De hertog met goed verstand, die heeft doen maken ree 
Veel schepen wel bemand, en voer zoo over zee. 
Maer zijn huisvrouw was beducht: zy bad met groot verzeeren, 
Zoo haest als hy best kon dat hy zou wederkeeren. 


{==252==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
De hertog was ontroerd, hy sprak: ‘Mijn weerde vrouw 
Blijf ik weg zeven jaer, aenveerd een andre trouw. 
Ik stemme daerin toe; maer bid den heer der heeren, 
Dat hy zijn gratie in my zend, dat ik mag wederkeeren.’ 


	4
De hertoginne ziet geleidde haren man 
Aen de schepen met verdriet, alwaer hy oorlof nam. 
Zy viel hem in den arm, en sprak: ‘O man geprezen, 
Bewaer de helft van dezen ring, wil my gedachtig wezen.’ 


	5
De hertog op haer gesmeek nam d'helleft van den ring, 
Terwyl de hertogin zeer bedroefd van hem ging 
Al binnen haer paleis, met zuchten en met beven. 
De hertog voer op reis; hy waer beter thuis gebleven. 


	6
Een felle wind voorwaer verhief zich op de zee, 
Zeil en masten scheurden daer, het brak er al in twee, 
't Verdronk er allegaer, behalven 's hertogs schip verheven, 
Dat in dat groot gevaer ongeschend alleen is gebleven. 


	7
Nu voer hy met verdriet zoo menigen langen dag, 
En sprak tot zijn gevolg dat aenhief groot geklag: 
‘Mijn lieve vrienden gewis laet ons zeilen zonder staken, 
't Is even waer het zy, tot wy aen land geraken.’ 


	8
De wind verhief nog meer en de zee werd strang, 
Zy voeren op Gods genaê meer dan vier dagen lang; 
De mast sloeg midden door: nu moesten zy leed bezuren 
Nog in een andre zee van wonderlijke avonturen. 


	9
Die was hun onbekend, de leverzee genaemd, 
Daer geen schepen van hier kunnen varen ongepraemd; 
Daer liggen in die zee verwonderlijke steenen, 
Die trekken 't lood en stael en houden 't vast met eenen. 


	10
Daer bleven zy in nood: het was een groot geween, 
Het bleef er alles dood, behalven den hertog alleen, 
Die raekte uit dit kruis; ten eind van zeven jaren 
Kwam hy nog weder thuis met wonder groot bezwaren. 


{==253==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
By deze zee wyd ligt een wildernisse groot, 
Daer regeerde toen ter tijd een felle vogel groot, 
Als hy 't schip werd gewaer, die dagelijks, zonder falen, 
Kwam gevlogen daer, om zijn jongen haes te halen. 


	12
Die vogel groot van magt genaemd is de griffoen, 
Die vloog dag ende nacht omtrent het schip zeer koen, 
Zoo dat zy zich niet durfden op het dek begeven, 
Of de vogel fel zou hen hebben weggedreven. 


	13
Die vogel was zeer groot en vreesselijk van kracht: 
Eens greep hy een van 't volk en heeft hem in zyn nest gebragt. 
Dan sprak de hertog: ‘'t is beter een korte dood te sterven, 
'k Ben liever 's vogels spijs dan langer nog te zwerven. 


	14
Doet wat ik u zeggen zal, sprak de hertog overluid, 
't Is mijn begeeren al, naeit me in een ossenhuid, 
Legt my dan op het dek, daer naest mijn zwaerd verheven, 
Alsdan komt de griffoen, 'k wil aen zijn roof my geven.’ 


	15
By 't krieken van den dag kwam weêr de vogel daer, 
En vloog den hertog aen, gelijk hy hem werd gewaer, 
Greep hem met snavel en klauw, trok hem meê in den hoogen. 
En is met zijnen prooi zijne jongen toegevlogen. 


	16
Daer lei hy hem in 't nest, en trok op nieuw op buit. 
De hertog met zijn zwaerd bevrydde zich uit de huid, 
En sloeg de halzen af van 't wonderbaer gebroedsel, 
En spoedde zich van daer ter opzoeking van voedsel. 


	17
Nu was hy in het woud, van 't schroomlijk dier bevrijd; 
Daer zag hy op een dag een wonderbaren strijd, 
Hy zag twee wilde dieren, een lintworm fel van togten 
En eenen grooten leeuw die tegen elkander vochten. 


	18
De schrik beving hem zeer; hy dacht hier moet ik sneven, 
Door lintworm of door leeuw ik moet hier laten 't leven: 
Nogtans 'k gaf liever mijn bloed aen den leeuw zijn tanden 
Dan my te voelen verworgd door des lintworms banden. 


{==254==} {>>pagina-aanduiding<<}


	19
En met een hertogs moed heeft hy genomen zijn zwaerd, 
En met een fellen slag het monster zijnen staert 
Afgeslagen zeer koen. Als dit zag de leeuw verheven, 
Heeft hy den lintworm toen terstond gebragt om 't leven. 


	20
Als de lintworm was dood, de leeuw met couragie stijf, 
Die sprong van blydschap groot al op des hertogs lijf; 
En waer de hertog ging, de leeuw volgde hem getrouwe, 
Om hem te geven spijze ving hy 't wild met den klauwe. 


	21
Eens met bedrukte zinnen zat hy dicht aen de zee, 
Daer kwam een schip gevaren, hy bad te gane meê; 
Als het volk kwam aen land en den leeuw werd geware, 
Zy riepen gelykerhand, laet die felle beeste dare. 


	22
De hertog rustig sprak: ‘De leeuw zal u niet misdoen.’ 
In dit schip was de vyand, die kwam gegaen zeer koen 
By den edelen hertog fier, en riep met groot vergrouwen: 
‘Mijnheer wat doet gy hier? uw vrouw zal morgen trouwen.’ 


	23
De hertog sprak ontsteld: ‘Dees tijding is onwaer;’ 
Maer de vyand sprak voort: ‘Zy heeft nu zonder vaer 
Een anderen in haer zin: en zal u dat niet rouwen, 
Dat een ander om gewin zal nemen uwe vrouwe?’ 


	24
‘Het zou my verdrieten zeer, wist ik de waerheid klaer, 
Maer wat zou 't baten heer? ik ben te ver van daer.’ 
- ‘Wat geeft gy breng ik u, al slapend, morgen vroeg 
Te Brunswijk voor 't paleis? Als ik uw ziele vroeg?’ 


	25
Dit zeî de vyand snood. De hertog met verdriet: 
‘Al is mijn wenschen groot, mijn ziel en geef ik niet.’ 
Nogtans hy zich bedocht: ‘Of God my wou ontwaken: 
Wanneer de leeuw ziet land, kan hy geruchte maken. 


	26
Met vreeze zeer bevangen sprak hy den vyand aen: 
‘Welaen ik ben te vreê; maer de leeuw moet met my gaen. 
Gy zult my beloven ziet, te brengen zonder ophouên 
En slapend, zonder verdriet, voor 't paleis van mijne vrouwe.’ 


{==255==} {>>pagina-aanduiding<<}


	27
De vyand dacht 't is goed. Haest was hy over zee, 
En kreeg zeer hoogen moed; maer de leeuw al met onvreê 
In 's hertogs armen lag: als 't land begon te naken, 
Heeft hy al met zijn klauw gekrabd des hertogs kaken. 


	28
De hertog alzoo zeere werd wakker op dat pas, 
Hy dankte God den heere dat hy verlost nu was. 
De vyand was verwoed, hy had zijn spel verloren, 
En moest den hertog brengen aen zijn paleis verkoren. 


	29
Als een bedelaer gewis, belaên met zwaer gepeis, 
De hertog met zijn leeuw ging liggen voor 't paleis: 
Daer zag hy onbemerkt veel heeren en jonkvrouwen, 
Zijn vrouw ter kerke gaen om een ander te trouwen. 


	30
Dit brak hem schier het herte, hy kost 't verdragen niet, 
Aen sommige heeren groot verklaerde zijn verdriet. 
Elk hield voor beedlaer hem, niemand en wou hem hooren; 
Zijn kleeren waren slecht, hy had het al verloren. 


	31
Op den noen kwam daer een, hy bad hem vriendelijk 
Al om een dronk ter eere van den hertog van Brunswijk. 
‘Ga, zeg eens aen de bruid, sprak hy zonder verzeeren, 
Zy my een dronksken zend ter minne van haren heere. 


	32
De bertoginne koen, sprak vriendelijk alsdan: 
‘Dit wil ik geerne doen, want hy was eens mijn man; 
Die is, eilaes nu dood, God wil zijn ziel gedenken.’ 
En in een gouden schael liet zy den man inschenken. 


	33
De knecht ging tot den man, en zeî hem overluid: 
‘Voor een gedenkenis zend dezen wijn de bruid.’ 
De hertog den wijn ontving, en heeft ter zelfden stonde 
De helft van haren ring met de schael weêrgezonden. 


	34
De hertogin op 't zien riep uit met groot getreur, 
‘Het is mijn eigen man die bedelt aen de deur. 
De stukken beide van den ring heeft zy verheven, 
En by den wille Godes zijn ze aen malkaêr gebleven. 


{==256==} {>>pagina-aanduiding<<}


	35
De hertoginne haestig van tafel is opgestaen, 
En is met angst en blydschap tot haren man gegaen. 
De bruigom was verslagen, en alle zijne vrinden, 
Die om voordeel en eere aldaer zich lieten vinden. 


	36
De feeste was veranderd: de hertog werd gekleed. 
Die wondre zake spoedig was door de stad verbreed. 
Zoo heeft de hertog fier zijn kroon weêrom verworven; 
Maer uitgeput van 't zwerven is hy welhaest gestorven. 


	37
Hoort met wat liefde groot de leeuw nu was bevaên: 
Van 't lijk van zijnen meester wou hy niet henen gaen, 
Steeds huilende op het graf betoonde hy grooten rouwe: 
Hy hongerde daer uit. Hy was zijn heer getrouwe. 


	38
De hertoginne van Brunswijk liet komen in 't openbaer 
Den hertog zijn kronijk, en stelde een schoon pilaer 
Op 't graf van haren man; een leeuw daer op gesneden 
Tot aendenken; men ziet 't tot op den dag van heden. 

[Dit lied, hetwelk nog in de verzameling van Van Paemel voorkomt, doch aldaer zeven-en-twintig coupletten meer beslaet, getuigt van eene hooge oudheid, en doet, zoo wel ten aenzien van zyne uiterlyke form als om zyn inwendige gehalte, aen de twee oude volksepossen, het Nevelingenlied en de Goedroen gedenken. Het is in dezelfde maet geschreven als het eerste dezer twee heldenliederen schoon thans de text er van op vele plaetsen bedorven is geraekt. Het nevelingen-vers bestaet uit zes verheffingen, met eene snede in 't midden, waervan Theodoor Vernaleken (Das Deutsche Volksepos. Zürich, 1846, bl. 68.) het volgende voorbeeld opgeeft:

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


uns ist in al - ten mae-ren wunders vil ge seit 
von hel-den lo - be bae-ren, von grô-zer ku-on - heit. 

Men vergelyke daermede den aenhef van ons lied, het is volkomen dezelfde maet:

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


hoort toe gy arm en ry-ken men zal u zin-gen pu-re 
van (den) her-tog van Bruns wyk en van zijn a - ven tu - re 


{==257==} {>>pagina-aanduiding<<}

Het rym nogtans levert tusschen de twee gedichten een groot onderscheid; want al ist dat ook in ons lied de verzen veelal zoo wel in het midden als op het einde rymen, de twee laetste slotrymen van elke couplet zullen altyd slepend, de eerste altyd staende geweest zyn: wat men mede in de Goedroen bemerkt, in tegenstelling van het Nevelingen-lied, dat by voorkeur staende rymen heeft. De aenhef der Goedroen is immers volgender wyze, naer de uitgave van Adolf Zieman:

E
{== afbeelding 	==} {>>afbeelding<<}
    
 wuohs in Irelande ein rîcher kunïc hêr: 
'ër was' gehei
{== afbeelding 	==} {>>afbeelding<<}
    
en 'Sigebant; sîn vater dër hie
{== afbeelding 	==} {>>afbeelding<<}
    
' Gêr. 
sîn muoter diu hie
{== afbeelding 	==} {>>afbeelding<<}
    
 Uote und was ein küninginne: 
durch ir hôhe tugende so gezam dem rîchen wol ir minne. 

Wat den inhoud betreft, ziet men mede hoe innig de hertog van Brunswyk met de oude heldensage verknocht is. De dichting, waerby de held van het stuk van eenen gier naer zyn nest wordt gevoerd om aen des roofvogels jongen tot voedsel te verstrekken, herinnert aen de Goedroen 1, waer in den eersten zang de kleine Hagen door eenen grypvogel wordt opgeligt. De stryd met de drake brengt ons Siegfried, den held van het Nevelingen-lied, voor de oogen, terwyl het schenken van den ring door de vrouw en het wederzyds bewaren der helft, oude duitsche gewoonten voorstellen. De leverzee met hare steenen die lood en stael aentrekken, herinnert aen de Reis van sinte Braendaen, welk laetste gedicht mede op oude overleveringen rust.
Het christelyk inmengsel ziet men in de rol van den vyand (bo geest), dien de hertog weet te verschalken, als mede dat deze als bedelaer naer 't paleis terugkeert, en aen de gravin laet vragen: zy zou hem eenen drank zenden ter minne van haren vorigen echtgenoot. Doch dit laetste is misschien ouder dan 't gebruik van te drinken op sinte Geertes minne en sint Jans geleide.]

  

{==258==} {>>pagina-aanduiding<<}

CVIII.

Thijsken van den Schilde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Het is goet pays, goet vrede in alle duitsche landen 
Sonder Thijsken vanden Schilde, 
Hy leit te Delder ghevanghen, 
Hy leit ghevanghen so swaerlick op sijn lijf. 


	2
Die vrou al vanden Schilde, 
Sy lach op hogher tinnen, 
Sy sach die heren, die borghers comen binnen, 
Sy en sach daer Thijsken haer liefste boele niet. 


	3
‘Ghy ruiters, ghy rovers, 
Ghy heren van der straten, 
Waer hebdy Thijsken vanden Schilde ghelaten, 
Waer hebdy ghelaten die liefste boele mijn?’ 


	4
- ‘Och vrouken vanden Schilde, 
Nu laet u niet verlanghen, 
Dat Thijsken vanden Schilde 
Te Delder leit ghevanghen.’ 


{==259==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Dat vrouken vanden Schilde 
En woudes niet gheloven: 
Sy dede haer paerdeken sadelen ende tomen, 
Sy reedt te Delder al voor dat hoghe huis. 


	6
‘Och Thijsken vanden Schilde 
Dats bistu nu hier binnen, 
So steect uw hoofdeken al uit der hogher tinnen, 
Laet my aenschouwen uw fiere jonghe lijf.’ 


	7
Thijsken vanden Schilde 
En liets hem niet verdrieten, 
Hy liet sijn hoofdeken ter hogher tinnen uit schieten, 
Hy liet haer aenschouwen sijn fiere jonghe lijf. 


	8
‘Thijsken vanden Schilde 
Ghy en woudt my niet gheloven, 
Dat ghy by daghe, by nachte soudt laten uw ruiten, uw roven, 
Dat ghy soudt laten uw roven ter halver middernacht.’ 


	9
- ‘Ja vrouken vanden Schilde, 
Dat quam by uwen schulden, 
Dat ghy woudt draghen dat silver ende root gulden, 
Dat ghy woudt draghen dat rode beslaghen gout.’ 


	10
- ‘Och Thijsken vanden Schilde, 
Haddy dat woort ghesweghen, 
Met silver ende rode gout haddick u op doen weghen, 
Dat u nu sal costen dijn fiere jonghe lijf.’ 


	11
‘Och vrouken vanden Schilde, 
En soude u dat niet verdrieten, 
Dat my die raven, die voghelen souden eten, 
Dat my soude eten so menich clein voghelkijn?’ 


	12
- ‘Och Thijsken vanden Schilde 
En laet u niet verlanghen, 
Ick sal uw radeken met rooskens ombehanghen, 
Daer op sal rusten uw fiere jonghe lijf. 


{==260==} {>>pagina-aanduiding<<}

[De woorden in Jan Roulan's Liedekens-boeck, Antw., 1544. De melodie in de Souterliedekens, ps. 112.
Wy zagen hiervoren uit de liederen van de Timmerman en van 't Schryvertje, hoe een jeugdig gezel door eene edele vrouw van de galg gered werd. Het onderhavig lied zinspeelt op een zonderling regt, dat in de middeleeuwen in onze landen heerschte. Eene jonge dochter, namelyk, vermogt eenen om diefstal of moord ter dood veroordeelden jongeling te verlossen, wanneer zy met hem trouwen wilde. Deze gewoonte moet overoud zyn en ingevoerd wanneer het land nog weinig bevolkt was, en roof en manslag zeer gemeen waren. Volgens Schotanus (aengehaeld by Hoffmann, Horoe Belgicoe, II, p. 139), zou het schynen dat in Friesland deze gunst enkel aen roovers geschonken werd, en dat het meisje eene wees moest zyn. In 1571 kreeg te Emden een van twee zeerovers, onder dergelyke voorwaerde, genade. In Vlaenderen kon hy, die zich aen manslag vergrepen had, bevryd worden, zonder dat het blykt dat het meisje ouderloos zyn moest. De magistraetspersoonen hadden evenwel het regt de genade niet toe staen, desgelyks die van Gent, op het laetste der XVIe eeuw, by twee onderscheidene gelegenheden handelden. Wy lezen immers in de Vlaemsche Kronijk, van De Kempenaer, uitgegeven door Ph. Blommaert, bl. 10, dat op Paulus Bate ‘de executie volvoerd werd, niettegenstaende het verzoek van eene maegd, die presenteerde met hem te trouwen:’ en bl. 255: ‘Den 7 mei (1580) werd by last van het magistraet, voor het Gravenkasteel, een soldaet om eenen doodslag onthoofd, niet tegenstaende eene jonge dochter zyn leven wilde verbidden, om met hem te trouwen.’]

  



CIX.

De drie gezellen uit Rosendael.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==261==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Wie wil horen een goet nieu liet? 
Hoort toe ick sal 't u singhen, 
Van drie ghesellen uit Rosendael, 
Op vrijbuit was 't dat sy ghinghen. 


	2
Sy ghinghen byloo by nachte niet, 
Maer sy ghinghen op avonture, 
So langhen dat sy gheldeloos waren, 
Dat duurde een cort hallifure. 


	3
Als sy ter halver weghen quamen, 
Een coopman quam haer teghen: 
‘Lech of, lech of jouw coopmans goet, 
Wilt ghijder behouden uw leven.’ 


	4
- ‘Ick lech niet of mijn coopmans goet, 
En daertoe mijn jonghe leven. 
Ick hebber noch silver en roder gout, 
En dat sal icker jou gheven.’ 


	5
Die coopman sijnen tas ontsloot, 
En hy schonker wel hondert cronen: 
‘Houdt daer, ghesellen van Rosendael, 
Verteertse met vrouwtjes schone!’ 


	6
Doe sprack de jongste al van de drie; 
‘Die buit willen wy gaen klijven, 
En gheven den coopman sijn half goet weêr, 
So mach hy een coopman blijven.’ 


	7
Doe sprack die outste al van de drie: 
‘Die buit willen wy gaen houen 
En copen ons elck een appelgrau ros, 
En rijden t' Antwerpen binnen.’ 


	8
Als sy t' Antwerpen binnen quamen, 
t' Antwerpen binnen de muren, 
Sy wierden op een pijnbanc gheleit, 
Dat deder haer jonc hart truren. 


{==262==} {>>pagina-aanduiding<<}


	9
‘Nu sijnder al ons leden lam, 
Wat sullen wy gaen beghinnen? 
Ick wilder niet meer naer Rosendael gaen 
En horen den nachtegael singhen. 


	10
O nachtegael, clein voghelkijn, 
Hoe hebt ghy mijn bedrogen! 
Ghy placht te singhen onder een pereboom, 
Daer veel schone vroutjes waren. 


	11
O nachtegael, clein voghelkijn 
Wilt ghy my leeren singhen?’ 
- ‘Ick singhen in 't wout, clein voghel stout, 
Niemant cander mijn bedwinghen.’ 


	12
- ‘Sijt ghy int wout, clein voghel stout, 
Can u niemant bedwinghen, 
So dwingt u de haghel, de coude sne, 
Het loof al van der linde.’ 

[De woorden in 't Oudt Amsterd. Liedboeck, overgenomen door Hoffmann, in zyn Horoe Belgicoe, II, bl. 139 en volgende. De melodie by Kretzschmer, d. II, No 38; het lied, namelyk, is opgegeven als gezongen wordende op de wyze: Ik sag mijnen heren van Falkenstein, een gezang dat in de middeleeuwen ons uit Westfalen is overgebragt.
Het lied, dat de gevangene gezellen in den Antwerpschen kerker aenheffen, hoorde Hoffmann in de omstreken van Bonn. Ook in 't zweedsch vond hy genoegzaem dezelfde verzen (als tweespraek) in het lied den Förtrollade Prinsessan, te vinden in de ‘Svenska Folk-Viser från forntiden,’ II, bl. 67 enz. Ze luiden aldus:

Och hör du liten Näktergal! 
En visa jag beder dig qväda; 
Din fjädrar jag låter med guld beslå, 
Din hals med perlor beklâda. - 
 
Jag passar ej på dina fjädrar af guld, 
Som jag för dig skulle bära, 
I verlden är jag en fågel vild, 
Och ingen man månde mig känna. - 
 
Är du, verlden en fågel vild, 
Och ingen man månde dig känna, 
Dig tvingar väl hunger, köld och snö, 
Som faller på vägen den breda.] 


  

{==263==} {>>pagina-aanduiding<<}

CX.

De heer met zijn schildknecht.


	1
Daer reed er een heer met zijn schildknecht, Santio, 
Het smalle pad en de breede weg, 
Nu weder de kneder de koorde, Sante, jante, iko, 
Kante ko de kandelaer de isio. 


	2
De heer al tegen zijn schildknecht sprak: 
‘Stijgt op den boom, krijgt het duifje daeraf.’ 


	3
- ‘Mijnheer, dat en doe ick niet, 
De takken zijn zwak, ende dragen my niet.’ 


	4
De heer werd toornig ende gram, 
Hy zelver op den boom op klam. 


	5
Nu is mijnheer gevallen dood; 
‘Hoe krijg ick nu mijn verdiende loon? 


	6
- ‘Uw verdiende loon krijgt gy wel, 
Daer zijn nog rossen en wagens op stal. 


	7
- ‘Rossen en wagens begeer ik niet, 
Maer de jongste dochter en verzweer ik niet.’ 


	8
Nu is de knecht geworden een heer, 
Hy rijdt met koetsten en paerden weêr.’ 

[Lejeune, Volkszangen, bl. 114. Hoffmann von Fallersleben, Horoe Belgicoe, II, pag. 173. Het refrein, volgens my, is zonder beduidenis, dergelyke men meer in onze volksliederen aentreft. Deze byzonderheid van onverstaenbare woorden uit te galmen behoort tot een hoofdgebrek in onzen landaerd, - de zucht om het vreemde na te bootsen, zelfs daer waer het niet verstaen wordt.

{==264==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wat den zedelyken zin van dit lied belangt, de titel boven eene hoogduitsche bewerking wyst dien genoegzaem aen:

Traure nicht, traure nicht, 
Um dein junges Leben, 
Wenn sich dieser niederlegt, 
Wierd sich jener heben. 

te vinden in Des Knaben Wunderhorn, II, bl. 271. Kretzschmer in zyn Deutsche Volkslieder, II, No 67, deelt een Nederrynlandsch lied mede, dat weinig van het gene uit den Wunderhorn verschilt. Ter vergelyking met het Nederlandsche, schryf ik het af:

Es ritt ein Herr und auch sein Knecht, 
Des morgens früh, des abends spat! 
 
Sie ritten under der Linden her, 
Drauf sang die Nachtigall so schön. 
 
Der Herr zu seinen Knechte sprach: 
‘Steig du hinauf und hol' sie herab.’ 
 
- ‘Ach nein, mein Herr, das thu ich nicht, 
Die zweige sind swach und brechen geschwind.’ 
 
Der Herr klomm in dem zorn hinan, 
Es brach der Zweig, er fiel hinab. 
 
Er fiel auf einen dicken Stein, 
Zwei Rippen fiel er da entzwei. 
 
‘Ach, lebst du Herr? ach, bist du todt? 
Wie soll ich nehmen verdienten Lohn?’ 
 
- ‘In meinem Stalle zwei Ochsen stehn, 
Nimm dir, mein knecht, den besten heraus.’ 
 
- ‘Die beiden Ochsen, die mach ich nicht, 
Um Metzger zu werden dient' ich nicht. 
 
Ach, lebt mein Herr? ach, ist er todt? 
Wie soll ich nehmen verdienten Lohn?’ 
 
- ‘In meinen Stalle da stehen zwei Ross, 
Nimm dir, mein Knecht, das beste davon.’ 
 
- ‘Ach nein, mein Herr, das thu ich nicht, 
Dann sagen die Leute, ich wär' ein dieb. 
 
Ach, lebst du Herr, oder bist du todt? 
Wie krieg' ich meinen verdienten Lohn?’ 
 
- ‘In meiner Küchen da steht ein Weib, 
Die lass, o Knecht, dein herzlieb seyn.’ 
 
- ‘Ach lieber Herr, der Lohn ist gut, 
Gott geb euch den Himmel, so haben wir genug!’ 


  

{==265==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXI.

De heer en de fries.


	1
‘Ic sie die morghensterre breit, 
Wel op, Vriesken, wel ghemeit! 
Si verlicht ons tot inden troone; 
So wie een ghestadich boelken heeft 
Hoe noode scheit hi van dane! 


	2
Och Vrieze, hoe waerdi so versaecht, 
Doen ghi in uws boels armen laecht? 
Rijc God! noch weet ic raet: 
Ic hebbe noch vrouwencleederen, 
Die suldi, Vriesken, doen an!’ 


	3
Dat vrouwken socht eenen nauwen list, 
Si troc die cleederen uut haer kist, 
Daer op sette hi den hoet; 
Ic sweere u op mijn trouwe: 
Dat Vriesken hadde eenen vrijen moet. 


	4
Hi sloech sijn harnas op sijn schouderen: 
‘Wijf, doet op die poorte! tis meer dan tijt, 
Ic moet uut wasschen gaen, 
Mijn moeder beschelt mi seere 
Om dat ic mi verslapen haen.’ 


	5
Doen hi buten der poorten quam, 
Op sijn grauw ors 1 dat hi spranc, 
Al onder een lindeken groene, 
Daer op so sanc die nachtegael 
Ter eeren van dat Vriesken schoone. 


{==266==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
tVriesken reet den selven pat 
Al daer die heere te rijden plach. 
Die heere die quam hem teghen: 
‘Vriesken,’ zeide hi, ‘Vriesken fijn, 
Waer is die reise gheleghen? 


	7
Nu segghet mi, Vriesken, onversaecht, 
Die cleederen die ghi ane draecht 
Hebbe ic noch wel meer ghesien: 
Dat ghi dese cleederen aen draecht 
En wat mach dit bedien?’ 


	8
‘- Die cleederkens die ic draghe an, 
Die gaf mi een diet mi wel gan, 
Si salder noch wel meer gheven, 
God gheve haer frisschen morghen! 
Bi haer hebbic te nacht gheleghen.’ 


	9
‘- Och Vriese, sijt ghi een eerbaer man 
So trect mannencleèderen an, 
Ende verweert u jonghe lijf! 
Op dat niemant ghesegghen en can: 
Daer leit verslaghen een wijf.’ 


	10
Sy lieten daer beide haer woorden staen, 
Met scherpe swaerden ghinghen si daer slaen, 
Dat Vriesken dat bleef daer doot. 
Ic sweere u op mijn trouwe fijn, 
Hi en was noeit in meerder noot. 


	11
Die heere reet den selven pat 
Al daer die Vriese te rijden plach, 
Al voor sijn eighen dore: 
‘Staet op, mijn alderliefste lief! 
Die Vriese die is daer vore.’ 


	12
Dat vrouken die dat haest vernam, 
Een sneewit hemdeken tooch si an, 
Den grendel schoef si daer van; 
Si meinde dat Vriesken in te laten, 
Het was haren getrauden man. 


{==267==} {>>pagina-aanduiding<<}


	13
‘Vrouken, waer sijn u ghewaden 
Die ghi daghelijcs pleecht te draghen? 
Berechtes mi, ic wilt sien.’ 
- ‘Vertoevet hier tot morghen! 
Het sal u wel geschiên.’ 


	14
- ‘Joncfrouken! daer sijn u ghewaden 
Die ghi dagelijcs pleecht te draghen, 
Die Vriese is ghebleven doot; 
Ic sweer u op mijn trouwe: 
Hi en was noeit in meerder noot.’ 


	15
- ‘Och, heeft die Vriese verloren dlijf, 
So ben ic een allendich wijf, 
Ende met hem so wil ic sterven, 
Ende bidden Maria, die maghet rein, 
Dat si ons te samen wil erven.’ 

[Jan Roulan's Liedekens-boeck, 1544. Dit lied komt verkort voort in verscheiden opvolgende dichtbundels, - in 't Oudt Amst. Liedboeck, waeruit Hoffmann von Fallersleben het overnam. Ik vond het in 't Haerlemsch oudt Liedt-boeck, bl. 34 en volgende. In deze herdrukken is het aldus gewyzigd:

  
    Van den mayer en den vrieseman. 1


	1
De velden stonden groen en daer toe bereyt; 
Tot reysen so wasser een Vriesman bereyt, 
‘Vriesman waer wilt gy varen? 
Doe ick de kleyderen lestmael sagh, 
Doe meende ick datse mijne waren.’ 


	2
- ‘Die kleyderen die ick drage an, 
Die gaf my een Vrouken, sy had geen man, 
Een Vrouken daer ick te nacht by sliep; 
Ik zweer u Majer al op mijn lijf, 
Ick en had mijn dagen noyt liever wijf.’ 


	3
- ‘Ja Vriesje waert gy 'er een eerlijc man, 
Gy en trokter geen ander mans kleederen an, 
En gy droegter geen roem van vrouwen: 
Nu zult gy my, of ik zal dy 
Al met den blanken zwaert doorhouwen.’ 


{==268==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Sy lieten daer hare kijven staen; 
En gingen malkander met zwaerden slaen, 
En sy sloegen met blanke zwaerden; 
De Majer sloech den Vriesman doot, 
So dat hy neder viel ter aerden. 


	5
De Majer op zijn grauwe ros sprang, 
En hy hief op een liedt en sangh; 
Hy sangh luyd, men mocht wel hooren: 
‘Staet op, staet op, jonckvrouwen fijn, 
De Vriesman is hier vooren. 


	6
Dat vrouken van haren bedde sprank, 
Die gardijntjes van den goude klank; 
Sy meende den Vrieseman in te laten, 
Sy liet haer eygen getrouwde man in: 
Dat was voor haer so leyden saecke. 


	7
‘Segt my, segt my, jonkvroutje fijn, 
Waer nu mijn beste kleederen sijn, 
Die 'k jaerliks plagh te dragen, 
Gy hebtse den Vrieseman aengedaen, 
Daerom so leydt hy nu verslagen.’ 


	8
- ‘Och is dat arme Vriesje doodt! 
Waer sal ick gaen klagen mijnen noot? 
En waer sal ick mijnen nood klagen? 
Nu wil ick in een kloostertje gaen, 
En blijven daer mijn leve dagen.’ 


	9
‘- Nu wil ick in een kloostertje gaen, 
Daer twee paer schoenen voor een bed staen, 
En bidden voor de Vriesemans ziele: 
Hy die sijn liefje verlooren heeft, 
Met recht mach hy een ander kiezen. 


	10
Nu wil ick gaen op dit termijn 
En begeven my in een klooster fijn, 
Alsoo veer aen geen landsdouwe. 
Adieu! moet gescheyden zijn 
Al van mijn overschoone vrouwe. 

Dit lied werd gezongen op de toenmaels alom verspreide wyze: Een boerman had een dommen sin, welke wy hier achter opgeven.]

  

{==269==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXII.

Van een loosen Boerman.


	1
Hey wie wil hooren singen, 
Van vreugden dat 's een liedt, 
Van een soo loosen Boerman 
Die sijn vroutjen in doolen liet. 


	2
De boer ging na de kercke, 
Sijn thresoortje 1 dat hy toe sloot, 
In alle so korte mijlen 
So quam daer een kalis 2 om broot. 


	3
- ‘Ick heb jou niet te geven, 
Sprack daer dat vroutjen fijn, 
Dan een nachtjen by my te slapen, 
Maer het moster verhoolen zijn.’ 


	4
- ‘Och, mocht my dat gebeuren, 
Sprack daer de lantsknecht stout, 
Ick souder niet willen voor kiesen 
Jou silver ende roodt gout.’ 


	5
Sy gingh na haer slaepkamer, 
De lantsknecht volgde haer naer; 
Sy trock hem van haer mans kleeren aen, 
En daer mede so liet sy hem gaen. 


	6
De landsknecht over der heyde ging; 
Hy hief op, en sangh een liedt 
Van een so loosen boerman, 
Die sijn vrouken in doolen liet. 


{==270==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
De boer lagh in de biesen, 
Hy hoorde de woorden oprecht; 
‘Wat hebje van myn te singen?’ 
Sprak de boer tot den landsknecht. 


	8
- ‘Ick heb van jou niet te singen, 
Van jou vrouken en weet ick niet; 
Een also leyden mare 
Is te nacht in mijn droome geschiet.’ 


	9
- ‘Is also leyden mare 
Te nacht in jou droome geschiet, 
So gaet en drinkt, koel ister de wijn, 
En melter dan niemant niet. 

[Haerlems Oudt Liedt-boeck, bl. 69.]

  
CXIII.

Loos tegen loos.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Een boerman had een dommen sin, 
Daer op so scafte hi sijn ghewin 
Het voer die boer uit weyen. 
Hi brocht sijn heer een voeder hoy 
Sijn vrouwe den koelen Meye. 


{==271==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Die boerman upten hove trac, 
Die vrouwe op hoger tinne lach, 
Si lach op hoger sale. 
‘Mochtic een corte wijl by u sijn 
Ic ghaf mijn ros, mijn waghen.’ 


	3
Die vrouwe sijn reden haest vernam, 
Si liet den boerman comen dan, 
Seer heimelic ende stille, 
In een clein doncker camerken, 
Daer deed hi met haer sijn wille. 


	4
Doen moest hi vander kamer gaen, 
Het was hem leet dat was ghedaen, 
Ende hi bestont te claghen: 
‘Ic segghe dat deen als dander es: 
Mi rouwt mijn ros mijn waghen.’ 


	5
Die heer quam van der jacht ghereên, 
Hi hoorde den boerman claghen seer, 
Hi hoorde den boerman claghen. 
‘Ghi segt dat deen als dander es: 
De waerheit wilt mi ghewaghen.’ 


	6
Die boer had haest een loghen bedocht. 
‘Ic had een voederkijn houts ghebrocht, 
Daer was een crom hout onder. 
Ic seg dat het crom als trechte brant, 
Alst by het vier can comen. 


	7
‘Hier om was u vrou op mi so gram, 
Dat si mijn ros, mijn wagen nam, 
Om sulck cleine sculde. 
Ic bid u, lieve heere mijn, 
Verwerf mi u vrou haer gulde.’ 


	8
Die heer ginc voor sijn vrouwe staen: 
‘Wat heeft u die scamele boer ghedaen? 
Scaemt gi u niet die sonde? 
Gheef hem sijn ros, sijn waghen weêr, 
Laet hem varen tot sijn kinderen.’ 


{==272==} {>>pagina-aanduiding<<}


	9
- ‘Rijt hene, rijt hene, goet boerman mijn, 
Het eerste sal u vergheven sijn; 
Rijt hene dijner straten, 
En comt so weder als ghi meucht, 
Brengt ons dat crom hout vaecke!’ 


	10
Die boerman over der heide reet, 
Hi hief op en sanc een liet, 
Hi sanc met luder kele: 
‘Ic heb mijn crom hout wel vercocht, 
En al tot mijnen wille. 

[De melodie in de Souterliedekens, ps. 86, van waer Willems ze overnam. Over de woorden verwees hy naer Spiegel's Hartspiegel, uitgave van Vlaming, bl. 86. Doch uit Huydecoper's Proeve van Taal-en Dichtkunde, d. III, 67, ook aengehaeld in Visscher's Bloemlezing, I, bl, 40, bleek het dat het lied in zyn geheel stond in Coster's Klucht van Teewis de Boer, waer ik het uitschreef. Willems gaf naer anderen slechts de vier eerste coupletten. Ik heb echter gedacht het in zyn geheel te moeten overnemen.]

  
CXIV.

De kreupele bedelaer.


	1
De kreuple zou uit vreugde ryen 
Al met zijn ezelinne; 
Den ezel blind, de kreuple mank 
Konden den weg niet vinden. Sa. 


	2
Maer als hy onder wege kwam, 
Dan vonden zy een water, 
Den ezel blind, de kreuple mank 
Vielen samen daer inne. Sa. 


	3
De kreuple nam zyn krukken aen, 
En kwam welhaest ten hoogen: 
‘Nu zie ik nog een weerdinnen-huis, 
Daer zal ik my gaen droogen.’ Sa. 


{==273==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Als hy aen het weerdinnen-huis kwam 
Hy klopte op de deure: 
‘Weerdinne locht, van zinnen zoet, 
Staet op en laet my inne.’ Sa. 


	5
- ‘'k En sta niet op, noch 'k laet u niet in, 
De lakens zyn hier te diere.’ 
- ‘Weerdinne locht, van zinnen zoet, 
'k Zal slapen by den viere.’ Sa. 


	6
Maer 's nachts, 't was omtrent middernacht, 
De kreuple begon te weenen: 
‘Weerdinne locht, van zinnen zoet, 
Ik slaep zoo noô alleene.’ Sa. 


	7
- ‘Dat gy zoo noô alleene slaept, 
Dat geeft my gansch geen wonder, 
En trek dan uit uw kous en schoen, 
En kruip dan by my onder.’ Sa. 


	8
En hy trok uit zyn kous en schoen, 
Hy kroop by het weerdinneken onder; 
Maer wat zy deden en zeg ik niet: 
Dat geeft my gansch geen wonder. Sa. 


	9
En 's morgens vroeg, de dag kwam aen, 
De weerd kwam thuis gegangen; 
De kreuple sprong ten venster uit, 
Zyn krukken liet hy hangen. Sa. 


	10
Maer als hy in de velde kwam, 
Begon hy hoog te zingen: 
‘En als de weerd niet thuis en is, 
Dan slaep ik by de weerdinne.’ Sa. 

[Vóor weinige jaren uit den mond van eenen boer te O.L.V. Waver, by Mechelen, opgevangen. De heer Verspreeuwen, van Antwerpen, die dit lied ontdekt had, zou in het opvolgend voorjaer de muziek door een' zyner vrienden doen noteeren; doch het borstwater had den ouden minnestreel weggesleept.
Hetzelfde lied bestaet in 't hoogduitsch, doch in vele opzichten gewyzigd, onder den naem van Der Betler, by Von Erlach, Die Volslieder der Deutschen, II, bl. 158.]

  

{==274==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXV.

Van den visscher die zich verwarmt.


	1
Het voer een visscher visschen 
So verre aen ghenen Rijn, 
Hi en vant daer niet te visschen 
Dan een huebsch maechdelijn. 


	2
‘Och visscher, seide si, visscher, 
Waert toe dracht ghi uwen moet?’ 
- ‘Al totter huebscher deerne, 
Dat dunct mi wesen goet.’ 


	3
Och visscher, seide si, visscher, 
Wat visch hebt ghi ghevaên, 
So verre aen gheen groen heide 
Daer is goet visschen gaen.’ 


	4
- ‘Aen gheender groene heide 
Daer leit die coude snee, 
Daer vriesen mi handen ende voeten, 
Mijn hooft doet mi so wee.’ 


	5
- ‘Vriesen u handen ende voeten, 
Doet u u hooft so wee, 
So gaet al inder stoven 1, 
Daer en vrieset u nimmermeer.’ 


	6
Mer doen die lose visscher 
Al in der stoven quam, 
Doen bestont hi haer te vraghen 
Na haren getrouden man. 


{==275==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
‘Wat hebt ghi mi te vraghen 
Na minen getrouden man? 
Mijn man is al in der kerken, 
Hi bidt Gods heilighen an.’ 


	8
- ‘Is u man in der kerken, 
Of in den coelen wijn, 
So laet ons eten en drincken, 
Ende laet ons vrolijc sijn!’ 


	9
Mer doen si saten ende aten, 
Doen quam haer eighen man, 
Doen docht die lose visscher: 
Hoe come ic nu van dan? 


	10
Dat vrouken was behendich, 
Si goot haer vischsop uut, 
Doen spranc die lose visscher 
Ter hoochster vensteren uut. 

[Opgenomen in Uhland's Deutsche Volkslieder, I, bl. 732.
Het eerste couplet herinnert aen den aenhef van de Teleurstelling, hier voren bl. 160.]



{==276==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXVI.

Het looze visschertje.

Oudere wyze.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


  
Nieuwere wyze.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==277==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Des winters als het reghent, 
Dan sijn de paetjes diep, ja diep; 
Dan komt dat lose visschertjen 
Visschen al inne dat riet 
Met sijne rijfstock, met sijne strijckstock, 
Met sijne lapsack, met sijne cnapsack, 
Met sijne leere, van dirre dom dere, 
Met sijne leere laersjes aen. 


	2
Dat lose molenarinnetje 
Ghinck in haer deurtje staen, ja staen, 
Omdat dat aerdich visschertje 
Voorby haer henen sou gaen, 
Met sijne enz. 


	3
‘Wat heb ick u misdreven, 
Wat heb ick u misdaen, ja daen, 
En dat ick niet met vreden 
Voorby uw deurtje mach gaen? 
Met mijne’ enz. 


	4
- ‘Ghy hebt my niet misdreven, 
Ghy hebt my niet misdaen, ja daen; 
Maer ghy moet my driemael soenen, 
Eer ghy van hier meucht gaen 
Met uwe’ enz. 

[Dit lied, het welk in verscheidene verzamelingen uit de XVIe en volgende eeuwen voortkomt, wordt nog op vele plaetsen gezongen, doch daer luidt de aenhef doorgaens:

Te Brussel als het regent, enz. 

De oudere en nieuwere wyzen zyn my beide medegedeeld door den heer Schreurs, student by de Génie-civile-school te Gent.]

  

{==278==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXVII.

Van den ouden kouden man.


	1
‘Noch weet ik eenen ouden kouden man, 
Daer ick soo geern by waer, 
Hy heeft al op sijn soldertjen 
Koorn van seven jaer. 


	2
O Koorentjen van seven jaren, 
Hoe geern was ick by dy; 
Als ick den ouden kouden man aenzie, 
Hoe seer bedroef ick my. 


	3
Als ick den ouden kouden man aenzie, 
Met sijnen grijsen baert, 
Soo beven al mijn ledekens, 
So seer ick ben vervaert. 


	4
Als ick om hem gaen peynsen, 
En om hem peynsen moet, 
So rollen my mijn tranen, 
Van mijn hooft tot mijn voet.’ 


	5
De tranen die dat meysje weende 
Die deden den ruyter wee, 
Sy vielen hem op sijn hertje 
Veel kouder dan de snee. 


	6
Sy vielen hem op sijn hertje 
Veel kouder dan het ijs. 
‘Mijn liefken is ter schoolen geleyt, 
Ter schoole van Parijs. 


	7
Schoole, seyde sy, schoole van Parys, 
Ick wou dat ghy stont in brant, 
En dat ick met mijn oversoete lief 
Sou varen na Engelant. 


{==279==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Schoon lief als gy na Engelant vaert, 
So set op uwen mast 
Maer so een bloeijend' rijseken 
Dat ick u kennen mach.’ 


	9
- ‘Met een so bloeijend' rijseken, 
Wat soud ick daer mee doen? 
Pluck ik van u een bladeken, 
Van dit jaer wort gy groen. 


	10
Pluck ick van u een bladeken 
So kleynen bladekijn, 
Dan most ick dat lieve lange jaer 
U eygen byslaep sijn. 

[Haerlems Oudt Liedt-Boeck, bl. 60.]

  
CXVIII.

Van Adolijn.


	1
Waer staet jou vaders huys en hof, 
Adelijn, bruyn maegdelijn, 
Mooy meysje fijn?’ 
- ‘Aen geen groen heyde, aen geen groen lof, 
Daer staet mijn vaders huys en hof: 
Swijgt al stil, ey lieve laet u vragen zijn.’ 


	2
- ‘Hoe kom ik op uw kamerkijn? 
Adelijn,’ enz. 
- ‘Neemt jou Toffeltjes in jou handt; 
Kousvoeteling maekt so soeten gang. 
Swijgt al stil, enz.’ 


	3
- ‘En of het deurtje kraeckt, 
Adelijn, enz.’ 
- ‘Wy sullender een pont zeep inslaen 
Dan sal 't wel sonder kraken gaen. 
Swijgt al stil, enz.’ 


{==280==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
- ‘Hoe kom ik op u beddeken, 
Adelijn, enz.’ 
- ‘Neemt gy de deken en ik het laken, 
So sullen wy wel te bedde raken. 
Swijgt al stil, enz.’ 


	5
- ‘Hoe raeck ick by u onder, 
Adelijn, enz.’ 
- ‘Slaet jou armtjes om de mijn; 
Dan sal 't Sint Jan in de somer sijn. 
Swijgt al stil, enz.’ 

[Haerlems Oudt Liedt-boeck, bl. 75.]

  
CXIX.

Anne Marieken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wel Anne Marieken, waer gaet gy naer toe, toe? 
Wel Anne Marieken, waer gaet gy naer toe? 
- ‘'k Gane naer buiten al by de soldaten, 
Hoepsasa, falhala, Anne Marie.’ 


	2
Wel Anne Marieken, wat gaet gy daer doen, doen? 
Wel Anne Marieken, wat gaet gy daer doen? 
- ‘Haspen en spinnen, soldaetjes beminnen, 
Hoepsasa, falhala, Anne Marie.’ 


{==281==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Wel Anne Marieken, hebt gy er geen man, man? 
Wel Anne Marieken, hebt gy er geen man? 
- ‘Heb ik geen man ik kryge geen slagen, 
Hoepsasa, falhala, Anne Marie.’ 


	4
Wel Anne Marieken, hebt gy er geen kind, kind? 
Wel Anne Marieken, hebt gy er geen kind? 
- ‘Heb ik geen kind, 'k moete niet zorgen; 
Hoepsasa, falhala, Anne Marie.’ 

[Onder de papieren van Willems gevonden. Het geschrift duidt de hand aen van den heer Jaek Van de Velde, aen wien de Nederlandsche oudheidkunde reeds menige dienst verschuldigd is.]

  
CXX.

Van den koekoek.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
'k Kwam lestmael in de groene wei, koekoek! 
Ik vond den nachtegael aen d'een zy', koekoek! 
De nachtegael zong op zijn best, 
De koekoek riep uit zijnen nest: 
Koekoek, koekoek, koekoek! 


{==282==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Terwijl dat deze vogel zong, koekoek! 
Hoord' ik een stem die beter klonk, koekoek! 
Een zoete stem, die zong zoo fijn, 
Het scheen een venus-dier te zijn: 
Koekoek. 


	3
Een paerken zong daer met plezier, koekoek, 
En Cupido speelde op de lier, koekoek! 
Hy speelde en danste een menuet, 
De koekoek die riep altijd meê: 
Koekoek. 


	4
Want Cupido, dat aerdig kind, koekoek! 
Hy schiet het wild daer hy het vindt, koekoek! 
Hy nam zijn pijltjen op het lest, 
En schoot den koekoek uit den nest: 
Koekoek. 


	5
De koekoek stierf daer in de wei, koekoek! 
En in den nest zoo bleef een ei, koekoek! 
En uit dat ei kwam binnen 't jaer 
Een jongsken schoon, 't geleek zijn vaêr. 
Koekoek. 

[Dit allegorisch lied, dat niet ouder is dan de XVIIe eeuw, schreef Willems in zyn gewoon gezangboek neêr, zonder te melden van waer hy het overnam. De melodie is op den kant aengeteekend, maer met de woorden onder de noten.
De wyze van de Koekoek behoort in den volsten zin onder de nederlandsche volkswyzen. Inderdaed by elke politieke gebeurtenis wordt er een of meer victorieliederen op deze wyze voorgedragen, waervan het refrein in Holland doorgaens Hoezee, in Vlaenderen meestal Vivat klinkt. Men gedenke maer aen den nederlaeg van Napoleon of aen de gebeurtenissen van 1850.
De melodie is mede in Duitschland bekend. Ze behoort daer tot het lied:

Es ritten drei Reuter zum Thor hinaus, Ade! 

dat gevonden wordt in Des Knaben Wunderhorn, I, 321, by Kretzschmer Deutsche Volkslieder, I, bl. 51.]

  

{==283==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXI.

Van het smidje.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wie wilt hooren een historie 
Al van eenen jongen smid, 
Die verbrand had zijn memorie, 
Daeglijks by het vuer verhit, 
Kloppende kloppende met zijnen hamer, 
Kloppende kloppende met geweld 
Op zijn aembeld (bis). 


	2
‘'k Geef den bras van alle het smeden, 
Ik ga naer den franschen zwier, 
'k Wil my tot de trouw begeven, 
'g Hebt nooit schooner vrouw gezien, 
Nimmer meer, nimmer meer met mijnen hamer, 
Nimmer meer, nimmer meer met geweld 
Op mijn aembeld. 


{==284==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
't Is de schoonste van de vrouwen, 
Maer nooit was er zoo 'n serpent; 
Nooit kan zy heur bakkes houên, 
Nooit is zy eens wel content. 
Was ik nog, was ik nog met mijnen hamer, 
Was ik nog, was ik nog met geweld 
Op mijn aembeld. 


	4
Nooit mag ik een pintje drinken, 
Nooit mag ik eens vrolijk zijn, 
Nooit mag ik iemand beschinken 
Met een glaesje bier of wijn. 
Was ik nog, was ik nog, enz. 


	5
Wordt er somtijds eens gewasschen, 
Dan moet ik het kind gaê slaen, 
Dan moet ik op 't eten passen, 
Zeep en styfsel halen aen. 
Was ik nog, enz. 


	6
Aen de wieg moet zijn gezongen, 
Alles dient tot mijn verdriet, 
Anders greist de kleine jongen, 
Of ik moet zingen een lied. 
Was ik nog, enz. 


	7
'k Geef den bras van al het trouwen: 
Wierd ik maer eens weeuwenaer, 
'k Zou my in een hoeksken houên, 
En my stellen uit gevaer. 
Was ik nog, enz. 

[Dit te Antwerpen nog algemeen bekend lied, bezorgde my myn vriend J.F. Heremans. De wyze noteerde de dichter J. Van Beers.]

  

{==285==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXII.

Nonneklachten.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Ik hoorde lest in deze dagen, 
Een nonneken klagen 
Van zijnen staet, 
Maer 't was te laet: 
't Zei: ‘Moet ik het hier al bezuren 
Tusschen vier muren, 
Of is er voor my geene raed? 
Och, neen, och neen, 't is al gedaen, 
'k En mag niet spelen noch wandelen gaen. 
Ach, ach, ach, wat heb ik gedaen! 


{==286==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Zy wisten my zoo zeer te vleijen 
En te klappeijen; 
't Was al: mijn kind 
'k raed u als vrind; 
Gy zijt vast tot den doek geboren, 
Van God verkoren, 
Gy zijt de bruid die hy bemint. 
Nog langer te wachten en is geen profijt, 
Sa, laet u maer kleeden, het is meer dan tijd 
Dat gy ook een nonneken zijt. 


	3
En toen ben ik door zoete reden 
Daer in getreden, 
Al met der daed: 
Proficiat! 
Zy waren my al zeer bevallig 
En liefgetallig, 
En toonden my een bly gelaet. 
Zy zeiden: ‘maseurken al valt het nu zwaer, 
En weest niet bedroefd, het en duert maer een jaer, 
't Is vreugden en spelen daer naer.’ 


	4
Ik dacht die vreugden en dat spelen 
Zal my vervelen, 
Want ik wist wel 
Een ander spel. 
Achter de straten te gaen zwieren 
In de plaisieren, 
En nevens my een jong gezel, 
'k zou lonken en pronken als een jonkvrouw, 
'k zou nygen, dat 't hemdeken naslepen zou, 
Ach, ach, ach, ware ik eene vrouw! 


	5
Nu lig ik heele lange nachten 
Diep in gedachten, 
Ik lig en gaep, 
Doch zonder slaep; 

{==287==} {>>pagina-aanduiding<<}

Want als my God den slaep zou jonnen 
Dan kloppen de nonnen, 
Zoo dat ik seffens weêr ontwaek: 
‘Maseurken, de metten zijn al geluid!’ 
Dan moet ik al spoedig te beddewaert uit, 
Ach, ach, ach, hoe ben ik verbruid! 


	6
Komt iemand om met my te spreken 
't Wordt afgeweken: 
‘z' Is in 't gebed, 
Daer is belet; 
Zeg my het maer: of zijn 't secreten 
Die ik niet mag weten? 
En koom ik voor, ik zit in 't net; 
Zijn 't naesten, zijn 't vrienden, men staet achter my; 
'k En spreek van mijn leven geen woordeken vry, 
Ach, ach, ware ik uit de ly! 


	7
Is er dan niemand meer te vinden 
Om my t' ontbinden? 
Och neen, och neen! 
Ik blyf alleen, 
En altijd in dit droevig klooster 
Zonder vertrooster: 
Och, kwam er toch eindelijk een! 
Wist ik hem te vinden in kerk of in kluis, 
Of ware ik een vogel ik vlog er hem t' huis. 
Ach, ach, ach, wat bitter een kruis! 


	8
Oorlof, gy nonnen en beggijnen, 
Die heilig schijnen, 
't Is niet al goud 
Wat gy beschouwt. 
Daer zijn zoo vele creaturen 
Tusschen vier muren, 
Aen wie de nonnendoek berouwt; 
Daerom, wie ook lust heeft tot zulk eenen staet, 
Ik bid u zoekt langer naer beteren raed, 
Ach, ach, 't is zoo dikwijls te laet! 


{==288==} {>>pagina-aanduiding<<}

[Te vinden in Willems gezangboek onder Nr 29, zonder vermelding waer het genomen is. Alleen staet er by aengeteekend dat het vers in 't 7e couplet:

En ware ik een vogel, ik vloog er hem thuis. 

aen het hoogduitsch lied herinnert der Flug der Liebe (Herders Volkslieder, I, s. 104). Ook by Kretzschmer, I, 149; Erk und Irmer, II, 3.

Wenn ich ein vöglein wär', 
Und auch zwei Flüglein hätt', 
Flög ich zu dir; 
Weil's aber nicht kann seyn 
Bleib' ich alhier. 

In Thirsis Minnewit, I, bl. 141, vinden wy eene Maegdekens-klagt, waervan de aenhef aenduidt dat de schryver het Nonneken voor oogen gehad heeft. Deze klagt luidt aldus:

      
	1
Ik hoorde dees dagen 
Een maegdetje klagen: 
‘Wat moet ik, wat moet ik verdragen! 
Die my plagt te minnen 
Is veranderd van zinnen. 
Dat minnen, dat minnen van binnen! 
Wat kan er my baten 
Sijn vriendelijk praten? 
Nu ben ik, nu ben ik verlaten. 
Door spreken en smeken 
Is de liefde ontsteken, 
Och ik ben, och ik ben schier besweken. 


	2
Hy was er verheven, 
Hy woud er my geven 
Sijn trouwtje, sijn trouwtje verheven; 
Door quelen en spelen 
En fluiten en veelen, 
Hy mijn hertje, hy mijn hertje kwam strelen. 
Ik plagt er om te lachen, 
Nu vind ik mijn nachten 
In tranen, in tranen en klagten: 
Mijn vreugd en genuchten 
O gaet van my vlugten, 
Verandert, verandert in zuchten. 


	3
Wat kan er my baten 
Honderd duizend dukaten, 
Als ik er de liefde moet laten? 
Alle mijn kluchten 
Sijn verandert in zuchten, 
Waer zal ik, waer zal ik naer vlugten?’ 

{==289==} {>>pagina-aanduiding<<}

- ‘Hy was er bedrogen 
Hy kwam voor uw oogen 
Uw tranen, uw tranen afdroogen. 
Alle uwe klagen 
Sijn droevige dagen, 
Laet staen lief, laet staen lief uw klagen. 


	4
Houd op, dwaze zinnen 
Van uw droevig minnen, 
Als gy niet, als gy niet kunt winnen: 
Wilt staken uw klagen 
Dat nachten en dagen 
Uw zieltjen, uw zieltjen kwam plagen. 
Ach hy doet my sterven, 
Wat wenscht hy te erven 
Die u zal, die u zal bederven. 
Hy wenscht naer uw lyden, 
Wil hem dan ook myden, 
Die gy eerst, die gy eerst zoo vrydden. 


	5
Daer zijn er meer ander 
Verliefd op elkander; 
Maer Gode, maer Gode hoe schrander 
Zou minnen en haten 
Dat hem schijnt te baten, 
Wie kan dat, wie kan dat verlaten? 
- ‘Neen, waerde Clarinde, 
Die ik wel eens diende, 
En jonger en jonger beminde, 
'k En zal in mijn leven 
U nimmer begeven.’ 
- ‘O Herder, o Herder verheven!’] 


  

{==290==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXIII.

Het Kwezelken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Zeg Kwezelken, wilde gy dansen! 
Ik zal u geven een ei. 
Wel neen ik, zeî dat Kwezelken, 
Van dansen ben ik vry; 
'k En kan niet dansen, 
'k En mag niet dansen, 
Dansen is onze regel niet, 
Begyntjes of Kwezelkens dansen niet. 


	2
Zeg Kwezelken, wilde gy dansen? 
Ik zal u geven een koe. 
Wel neen ik, zeî dat Kwezelken, 
Van dansen word ik te moe; 
'k En kan niet dansen, enz. 


{==291==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Zeg kwezelken, wilde gy dansen? 
Ik zal u geven een paerd. 
Wel neen ik. zeî dat Kwezelken, 
't En is my 't dansen niet waerd; 
'k En kan niet dansen, enz. 


	4
Zeg Kwezelken, wilde gy dansen? 
Ik zal u geven een man. 
Wel ja ik, zeî dat Kwezelken, 
'k Zal al doen wat ik kan; 
Ik kan wel dansen, 
Ik mag wel dansen, 
Dansen is onze regel wel, 
Begijntjes en Kwezelkens dansen wel. 

[Een van Willems' geliefkoosde deuntjes, die hy dan ook zoo eigenaerdig wist voor te dragen. Dit lied wordt nog in verscheidene streken van Braband en Vlaenderen gezongen.]

  



CXXIV.

De meisjes van Kieldrecht.

(maeijerslied).


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==292==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Te Kieldrecht, te Kieldrecht, 
Daer zijn de meiskens koene; 
Zy vrijen tot den middernacht, 
En slapen tot den noene. 
Ik maei, 
Is dat niet fraei? 
En slapen tot den noene. 


	2
Al ze opstaen, als ze opstaen, 
Dan kijken ze in de wolken; 
Zy zeggen: wel hoe laet is 't al? 
Mijn koe staet ongemolken. 
Ik maei, 
Is dat niet fraei? 
Mijn koe staet ongemolken. 


	3
Als ze uitgaen, als ze uitgaen, 
Komt haer de koster tegen: 
‘Wel koster, zeg hoe laet is 't al? 
Wat uer is 't daer geslegen? 
Ik maei, 
Is dat niet fraei? 
Wat uer is 't daer geslegen? 


	4
Het uer dat daer geslegen is, 
Dat kunt gy wel bemerken; 
De hoogmis is al lang gedaen 
En 't volk komt van der kerken. 
Ik maei, 
Is dat niet fraei! 
En 't volk komt van der kerken. 


	5
En als zy komen in de wei, 
Zy zeggen: ‘Koeiken blare! 
Ik ben hier met mijn lieveken, 
En zal u dat niet varen? 
Ik maei, 
Is dat niet fraei! 
En zal u dat niet varen? 


{==293==} {>>pagina-aanduiding<<}

[Willems, in eene aenteekening, zegt dat men dit lied een vaqueyra zou kunnen heeten, en haelt Dietz aen, Troubad., 114. Ook meldt hy dat in den Renard, van Jacquemart Gilée, de koe Blere wordt genaemd, misschien hetzelfde woord als 't balare by Ovidius. Kiliaen heeft blaeren, boare, mugire, vagire, balare; verder blaere, vacca nigra, sed fronte alba, eene zwarte koe met witte star, wat thans nog in volle gebruik is.

De oude wyze, doch zeer verschillend, zegt verder Willems, staet by Fruytiers (Ecclesiasticus), bl. 124, LXIIIe liedeken. Toenmaels werd dit lied gezongen op de wyze: Tsavonts sprack hy tot de maecht.]

  
    
CXXV.

Van 't paterken.

(meidans.)


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Daer ging een pater langs het land, 
Daer ging een pater langs het land, 
Hy nam een nonneken byder hand; 
Hei! 't was in de Mei zoo zei, 
Hei! 't was in de Mei. 


	2
Sa pater, gy moet knielen gaen:: 
Maer nonneken, gy moet blijven staen, 
Hei! 't is in de Mei, enz. 


{==294==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Sa pater, spreid uw zwarte kap:: 
Daer uwe heilige non op stapp', 
Hei! t' is in de Mei. 


	4
Sa pater, geeft uw non een zoen:: 
Dat moogdy nog wel driemael doen; 
Hei! 't is in de Mei. 


	5
Sa pater, heft uw nonneken op:: 
En danst weêr vrolijk met uw pop; 
Hei! 't is in de Mei. 


	6
Sa pater gy moet scheiden gaen:: 
Maer nonneken gy moet blijven staen; 
Hei! 't is in de Mei. 


	7
Sa nonneken, wilt nu kiezen gaen:: 
En neemt een' anderen pater aen; 
Hei! 't is in de Mei. 


	8
Sa nonneken, gy moet knielen gaen:: 
Enz. 

[Voorzeker het meest algemeen verspreide onder onze volksliederen. Ik ontmoette het overal in de talryke steden en dorpen, waer ik verbleven heb. Wat zyn ouderdom betreft, sommigen vermeenen dat het van den tyd der reformatie dagteekent. Willems, in eene kort aenteekening, brengt het tot de vyftiende eeuw. Dat het ouder dan de reformatie is kan men reeds uit zyne zoo ongewone algemeenheid door alle de Nederlanden, Friesland niet uitgesloten, veronderstellen; doch daer is meer dat voor de aloudheid van 't Paters-lied pleit. Te Kortryk en elders in Vlaenderen, waer ik het hoorde zingen of meêdanste, klonk het refrein:

Hei! besinne de mei, zoo zei. 

hetgeen men niet meer algemeen verstaet, en eigenlyk beteekent: Gedenk aen de zachte mei, als een' hoogtyd; omtrent welke uitlegging men vergelyken kan Bilderdijk's Verhandeling over de geslachten der naamwoorden, bl. 225, en Dr Halbertsma's Letterkundige Naoogst, I, 255.
De melodie door Willems opgenomen getuigt van brabandsche statigheid. De kortryksche wyze heeft een meer luchtig karakter, aen de meeste volksliederen in 't zuiden van Vlaenderen eigen. De kortryksche text daeren-
{==295==} {>>pagina-aanduiding<<}
boven komt meer overeen met den noordnederlandschen (Lejeune, Volkszanzangen, bl. 113). Ter vergelyking deel ik hier de kortryksche wyze mede, waervan ik de notatie aen de vriendelykheid van den heer Reylof verschuldigd ben.
      
    
{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    

De danswyze van dit reileid verschilt even zeer als de zangwyze er van. By ons knielen knaep en meisje midden in den rondzwierenden kring. Uit bovengemelden Naoogst (I, 202), ziet men dat in Friesland de deerne op de knie van den jongeling gezeten is, wat gewis in gebruik is geraekt sedert aldaer de reformatie het knielen buiten de mode bragt.
Behalven Van 't Paterken, bestaen nog verscheiden dans- en reiliederen, waeronder de twee volgende oorspronkelyk éen in text en wyze zullen zyn geweest.]

  
CXXVI.

Roozen-dans.


	1
Nu wil ick eens ommegaen, 
Roosen aen mijn hoedeken, 
En sien of ick se vinden kan, 
Roosen, 
Roose-bloemen aen mijnen hoet; 
Hadden wy gelt, wy hadden goet, 
Roosen aen mijn hoedeken. 


{==296==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Ik sey: schoon lief wy moeten knielen, 
Roosen aen mijn hoedeken: 
Ick hoop het sal ons wel gelieven, 
Roosen, enz. 


	3
Ick sey: schoon lief wy moeten kussen, 
Roosen aen mijn hoedeken, 
Ick hoop het sal ons wel gelukken, 
Roosen, enz. 


	4
Ick sey: schoon lief gy dient my niet, 
Roosen aen mijn hoedeken, 
Al benje wat zwart gy smet my niet, 
Roosen, enz. 


	5
Ick sey: schoon lief wy moeten scheyden, 
Roosen aen mijn hoedeken. 
Ick hoop 't sal ons wel geleyden, 
Roosen, enz. 

[Haerlems Oudt Liedt-boeck, bl. 84.]

  

{==297==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXVII.

Ronde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Rosa, willen wy dansen? 
Danst Rosa, danst Rosa! 
Rosa bloemen op haren hoed, 
Zy hadde geld, maer weinig goed: 
Danst, Rosa zoet! 


	2
Rosa willen wy kussen? 
Kust Rosa, kust Rosa, 
Rosa bloemen, enz. 


	3
Rosa, willen wy kroonen? 
Kroont Rosa, kroont Rosa. 
Rosa bloemen, enz. 

[Dit duidelyk onvolledig lied werd door een my onbekenden persoon aen Willems toegezonden. Te Kortryk zingen de jonge meisjes de volgende

  
Ronde.


	1
Zou ik niet mogen ingaen? ingaen? 
Rosa-bloemen op mijnen hoed: 
Waren wy, waren wy al zoo zoet! 
Rosa-bloemen op mijnen hoed, 
Rosa mijn alderzoet. 


	2
Zou ik niet mogen kiezen? kiezen? 
Rosa-bloemen, enz. 


{==298==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Zou ik niet mogen kussen? kussen? 
Rosa-bloemen, enz. 


	4
Zou ik niet mogen wafels bakken? wafels bakken? 
Rosa-bloemen, enz. 


	5
Zou ik niet mogen uutgaen? uutgaen? 
Rosa-bloemen, enz.] 


  
CXXVIII.

Reuzelied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


      
	1
Al die daer zeidt: ‘de Reus die kom'! 1’ 
Zy liegen daer om. 
Keere weêrom, Reusken, Reusken, 
Keere weêrom, 
Reuzegom! 


	2
Sa moeder, zet den pot op 't vier, 
De Reus is hier. 
Keere weêrom, Reusken, Reusken, 
Keere weêrom, 
Reuzegom! 


{==299==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Sa moeder, snijd een boterham, 
De Reus is gram. 
Keere weêrom, Reusken, Reusken, 
Keere weêrom 
Reuzegom! 


	4
Sa moeder, tapt van 't besten bier, 
De reus is gier 1, 
Keere weêrom, Reusken, Reusken, 
Keere weêrom 
Reuzegom! 


	5
Sa moeder, stopt nu maer het vat, 
De Reus is zat. 
Keere weêrom, Reusken, Reusken, 
Keere weêrom 
Reuzegom! 

1 Gier, begeerig, inhalig. Over deze gierigheid, zie Grimm, Walder, III, bl. 181.
W.

[Dit lied, zegt Willems, in eene aenteekening, werd van onheugelyke tyden gezongen: thans hoort men het vooral by groote plegtigheden, wanneer in de ommegangen in meest alle steden, zelfs in sommige dorpen, van Oost-Vlaenderen en Braband, het volk den Reus rondvoert. De beroemdste Reuzen zyn die van Antwerpen en Wetteren: te Kortryk verschynt van tyd tot tyd, by een grooten stoet, eene reuzin, Mevrouw van Amazonië; doch men kent daer het lied niet. Deze gewoonte kon wel samenhangen met de overlevering dat wy van Reuzen afstammen, waerover men raedplegen kan Picardt, Oudheden van Drenthe, bl. 28. Dergelyke zin is welligt te hechten aen het veelvuldig gebruik in de feesten der hertogen van Borgonje, van Reuzen te vertoonen. Vele prinsen immers worden gezegd van eene buitengewone gestalte te zyn geweest, gelyk men leest van Siegfried, den held van 't Nevelingenlied, (Grimm, Altdeutsche Wälder, I, 520), van Karel den Groote, die volgens de Brabantsche Yeesten, b. II, v. 1773, eene lengte van acht voet telde. Rabelais zegt ergens dat in den Bybel de woorden Reus en Prins van gelyke beteekenis zyn. Een artikel over het graf van eenen Reus te Rotselaer, deelde Schayes mede in het Belgisch Museum, d. II, bl. 259 en volgende.]

  

{==300==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXIX.

Pierlala.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Komt hier al by en hoort een klucht, 
Ik zing van Pierlala, 
Een drollig ventjen vol genucht, 
De vreugd van zijn papa: 
Wat in zijn leven is geschied, 
Dat zult gy hooren in dit lied; 
't Is al van Pierlala, sa, sa, 
't Is al van Pierlala. 


	2
Hoe zeer werd Pierlala bemind 
Van vader moeder saem! 
Zy zeyden hem: ‘hoort toe, lief kind, 
Gy zijt onz' erfgenaem; 
Gy wordt haest meester van ons goed; 
Daerom ziet toe wat dat gy doet!’ 
- ‘C'est bon, zey Pierlala, sa sa. 


{==301==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
‘Papaken, maekt u maer van kant, 
Dat ik uw schijven heb, 
Ik zal my dragen zeer galant, 
Gelijk een watersnep. 
'k Wil met den bek in 't natte zijn, 
Verheugen my in bier en wijn. 
Allons!’ zey Pierlala, sa sa. 


	4
Als Pierlala nu was alleen, 
Wou hy uyt vrijen gaen, 
Hy dacht ik heb genoeg voor tween, 
'k Kan met een vrouw bestaen; 
En ziende een meysken naer den zwier, 
Zey: ‘Wilde trouwen, loddelijk dier? 
Zegt ja,’ zey Pierlala, sa sa. 


	5
‘Ik hebbe geld en goed genoeg 
Voor u,’ zey Pierlala; 
Waerop dat aerdig meysken loeg, 
En zey al spoedig: ‘Ja, 
'k Wil dat gy blijk van liefde doet, 
'k Wil hebben uw oprecht gemoed.’ 
- ‘Mon coeur,’ zey Pierlala, sa sa. 


	6
Hy trouwde met een zotten kop, 
En heeft zijn geld verteerd, 
En toen zijn schijven waren op, 
Sprak hy: ‘Ik heb geleerd 
Hoe dat van trouwen komt profijt: 
Ziet daer, ik ben mijn schijven kwijt: 
't Is op,’ zey Pierlala, sa sa. 


	7
Als hy zijn geld nu had verbruyd, 
Toen wist hy geenen raed; 
Waer hy om troost ging elk was uyt: 
Door nood werd hy soldaet. 
En als hy exerceerde dan, 
En aenley op den halven man: 
‘Dat's raek,’ zey Pierlala, sa sa. 


{==302==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Ziet, Pierlala stond eens op wacht, 
Met zijn geladen roer; 
Hy zag in 't duyster van den nacht 
Den duyvel of zijn moêr. 
Hy riep al bevend: ‘Qui va là?’ 
Maer 't spook en vraegde daer niet na. 
‘Mon Dieu,’ zey Pierlala, sa sa. 


	9
Hy klom van angst op eenen boom, 
Maer viel weêr op den grond, 
En liep van daer in zijnen schroom, 
Zoo veel hy loopen kond', 
Zag een weerdinneken in haer deur, 
Met eenen witten voorschoot veur: 
‘Hierin!’ zey Pierlala, sa sa. 


	10
‘Sa tapt al gaeuw een kanne bier 
Of wel een pintjen wijn; 
Daer greep my zoo een leelijk dier, 
'k Bezwijk van angst en pyn.’ 
't Weerdinneken zette hem by 't vier, 
En kookte een zuypen met plezier: 
‘C'est bon,’ zey Pierlala, sa, sa. 


	11
Want Pierlala had nu weêr geld, 
Zyn moeyken die was dood, 
Hy dacht kon ik nu zijn hersteld 
En raken uyt den nood. 
Ware ik uyt de soldatery! 
Wat middel om te worden vry? 
‘Voyons!’ zey Pierlala, sa sa. 


	12
Toen hy het zuypen g'eten had, 
Sprak hy: ‘Wat ben ik krank! 
'k Heb aen mijn hart 'k en weet niet wat, 
'k En leef geen ure lang!’ 
Hy maekte dan zijn Testament, 
Aen vriend en magen hem bekend. 
‘Ik sterf!’ zey Pierlala, sa sa. 


{==303==} {>>pagina-aanduiding<<}


	13
En Pierlala lag in de kist 
Al met zijn billekens bloot, 
Want niemand anders dacht of wist 
Of Pierlala was dood. 
Hy werd begraven met de trom; 
De klokken luydden bom, bom, bom. 
‘'t Gaet fraey!’ zey Pierlala, sa sa. 


	14
Veel volk er naer de kerke kwam; 
Men riep: ‘'t is Pierlala!’ 
Zijn lijk men van de bare nam, 
En legde 't by Papa. 
De vrienden zeyden toen: ‘kom, kom! 
De dooden keeren niet weêrom.’ 
‘Ik wel!’ zey Pierlala, sa sa. 


	15
Als hy nu was in 't graf, den tijd 
Van nog geen halve uer, 
En hoorde dat men ging verblijd, 
En dat men sloot de deur, 
Hy schopte 't deksel van de kist, 
En kroop er uyt, dat 't niemand wist. 
‘'k Herleef,’ zey Pierlala, sa sa. 


	16
En Pierlala ging recht naer huys, 
En vond zijn naesten bloed, 
Zijn vrienden die met groot gedruys 
Daer twisten om zijn goed. 
Elk die hem zag die stond verbaesd, 
Hy greep den besem met der haest. 
‘Hier uyt!’ zey Pierlala, sa sa. 


	17
Als Pierlala nu was hersteld, 
Verzoende hy met zijn vrouw, 
Hy kwistte voorts niet meer zijn geld, 
Maer leefde stil en trouw. 
En als men somtijds by hem kwam 
En sprak: ‘Zijt toch op ons niet gram.’ 
‘'t Is uyt!’ zey pierlala, sa sa. 


{==304==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dit lied, in Vlaemsch Belgie thans nog vry algemeen bekend, is opgekomen sedert de invallen der Franschen onder Lodewyk den XIV. De tekst van hetzelve neemt by elke nieuwe en gewigtige gebeurtenis een nieuwe vorm aen; doch telkens staet Pierlala uit zyn graf op en spreekt zyn vonnis uit over de plaets hebbende omstandigheden. Hy vertoont zich dan als een Waelsche Epimenides, die den Vlaming komt bezoeken om hem tegen dreigend gevaer te waerschuwen. Zyn refrein bestaet veelal uit een paer fransche woorden. - Dit lied staet vermeld by S. Rusting, bl. 344.

  
CXXX.

Des Soudaens dochter.


	1
Een Soudaen had een dochterken, 
Seer schoon van grooten love; 
Sy pluckte smorgens bloemekens 
Al in haers vaders hoven. 


	2
Doe sy die schoone bloemekens sach, 
Sy dacht in haren sinne: 
Wie mach de bloemenmaker sijn? 
Dien soudick geerne kinnen. 


	3
Het moet een abel kunstenaer sijn, 
Een heer van hooger weerden, 
Die soo veel schoone bloemekens 
Doet spruiten uitter eerden. 


	4
Ick heb hem in mijn hert soo lief, 
Och, mocht ick hem aenschouwen! 
Ick gaf hem ja wel al mijn goed, 
Ick gaf hem oock mijn trouwe!’ 


	5
Des nachts, omtrent den middernacht, 
Quam Jesus voor haer staen. 
‘Staet op, sprack hy, ick ben, o maegd, 
Met uwer min bevaên.’ 


{==305==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
De maegd stond op seer haestelijck: 
Sy was van schrik bevaên; 
Sy sach een schoonen jongelinck 
Soo vriendelijck voor haer staen. 


	7
Sy sach soo vriendelijck naer hem, 
Sy neigde neêr ter eerden; 
Sy hiet hem willecom menich keer, 
En deed hem veel eerweerden. 


	8
‘O alderliefste jonglinck schoon, 
Van waer komt ghy gheganghen? 
Een u gelijck en sach ick nooit 
In al mijn vaders landen.’ 


	9
- ‘Schoon maegd, ick heb u lanck bemint, 
En ben om u ghekomen: 
'k Verliet om u mijn vaders rijck, 
'k ben maker van de bloemen.’ 


	10
- ‘Sijt ghy de maker, soete lief, 
Naer u was mijn verlanghen, 
Ick volg u waer ghy henen wilt, 
Soet lief, ick volg uw gangen.’ 


	11
- ‘Schoon maegd, soo ghy met my wilt gaen, 
Ghy sult dit land verlaten, 
Ghelijck ick liet mijn vaders rijck, 
En dat tot uwer baten.’ 


	12
- ‘O alderliefste jonglinck schoon, 
U eigene wil ick leven; 
Ick volg u uit mijn vaders rijck; 
Mijn trouw wil ick u gheven. 


	13
Hy nam het maegdelijn byder handt, 
En leide se al soe verre, 
Wel seven duisent mijlen wech, 
Al over dal en berghen. 


{==306==} {>>pagina-aanduiding<<}


	14
Sy spraken menich vriendelijck woort, 
Al reisende voort te samen. 
Sy seide: ‘O edel jongelinck schoon, 
Segt my toch uwen name.’ 


	15
- ‘Mijn naem die is soo wonderlijck, 
En wonderlijck ghegeven: 
Al in mijn vaders koninkrijck 
Staet hy seer hooch gheschreven. 


	16
Maer schoone maegd, naerdien u hert 
Ghetrouw my mint alleene, 
Soo sy mijn naem u dan bekend: 
Jesus van Nasarenen!’ 


	17
Sy spraken noch menich vriendlijck woort 
Al reisende voort te samen. 
‘Nu, segt my, edel jongelinck schoon, 
Hoe is u vaders name?’ 


	18
- ‘Mijn vader is soo rijcke man, 
Sijn macht gaet al soo verre, 
Hy heeft het eerderijck voortgebragt 
En son en maen en sterren. 


	19
Het geen ghy siet en niet en siet, 
Dat is van hem ghekomen, 
Tien hondert duisent engelen schoon, 
Staen om sijn hooghen throone.’ 


	20
- ‘Sijt ghy een konings kint, mijn lief, 
En al soo rijck van goederen, 
Segt my, o edel jongelinck schoon, 
Wie is dan uwe moedere?’ 


	21
- ‘Mijn moeder is soo reine maegd: 
Van haer soo staet gheschreven, 
Dat sy my op de werelt bracht, 
En toch is maegd ghebleven.’ 


{==307==} {>>pagina-aanduiding<<}


	22
- ‘O alderliefste jonglinck schoon, 
Ick heb soo groot verlanghen 
Te sien uw vaders koninckrijck, 
Laet ons daer binnen gangen.’ 


	23
- ‘Schoon maegd, dient my met herten rein, 
Dat rijck sal ick u gheven, 
Ghy sult daer eeuwig sijn by my. 
En groote vreugd beleven.’ 


	24
Sy ghinghen noch een langhen wech 
Al over die groene heiden, 
En quamen voor een kloosterken, 
Daer Jesus wilde scheiden. 


	25
Hy nam de maghet by der handt, 
En sprack met soeten sinnen: 
‘Vertoeft, o maegd, een luttel tijds, 
Ick wil eens gaen hier binnen.’ 


	26
En Jesus is van haer ghegaen; 
De maegd bleef hem verbeiden; 
Sy weende soo menigen droeven traen 
Om dat hy van haer scheidde. 


	27
En toen dien dach ten avont quam, 
Vermeerderde haer verlanghen, 
Om weêr haer lief te moghen sien: 
Hy bleef enwech soo langhe. 


	28
Sy clopte aen des kloosters poort, 
Sy clopte, droef van sinnen: 
- ‘Doet open, want mijn soete lief, 
Mijn bruidegom is hier binnen. 


	29
De poorte werd haer open ghedaen, 
De poortier quam daer voren; 
Hy sach die maghet voor hem staen, 
Soo schoon en hooggheboren. 


{==308==} {>>pagina-aanduiding<<}


	30
‘Segt my, o maegd, wat ghy begheert, 
Hoe ghy hier komt alleene, 
Segt my, o maegd, wat dat u deert, 
En waerom ghy moet weenen? 


	31
- ‘Poortier, een jongelinck dien ick min, 
Is in dit huis gheganghen; 
Gaet segt hem dat hy weder komt, 
Ick beide hem al soo langhe!’ 


	32
- ‘Schoon maegd, den jonglinck dien ghy mint 
En hebbick niet vernomen; 
Hy is hier binnen niet bekend, 
Noch is hier niet ghekomen?’ 


	33
- ‘Poortier, hoe moocht ghy 't seggen dan? 
De jonglinck dien ick minne 
Sprack my dees leste woorden toe: 
Ick wil eens gaen hier binnen:’ 


	34
- ‘Hoe heet hy dan, wel schoone maegd, 
Daer ghy my komt van spreken?’ 
- ‘Eilaes, dat weet ick selve niet: 
Ick heb sijn naem vergheten. 


	35
Hy is soo wonderlijcken schoon, 
Sijn rijckdom gaet soo verre; 
Hy draegt een kleed van hemels blauw 
Omset met gulden sterren; 


	36
Sijn aensicht blinckt van 't reinste wit, 
Ghelijck de lelie schoone; 
Sijn mond sijn wanghen sijn soo rood, 
Ghelijck de roos ydoone. 


	37
Sijn ooghen sijn soo vriendelijck, 
Hy heeft soo soete sprake! 
Hy quam van uit sijn vaders rijck, 
Om my sijn bruidt te maken... 


{==309==} {>>pagina-aanduiding<<}


	38
- ‘Schoon maghet, is u lief soo schoon, 
En al soo hoog ghepresen, 
Al waer hy uit des hemels throon, 
Hy mocht niet schoonder wesen. 


	39
De heere Jesus sy met u, 
Soo is gheen man hier binnen.’ 
- ‘Ja, Jesus heet mijn soete lief, 
Hy is 't dien ick beminne.’ 


	40
- ‘Is dat sijn naem, ghelijck ghy segt, 
Dan kan ick hem u wijsen. 
Hy is hier binnen wel bekend, 
Ghy moet niet voorder reisen.’ 


	41
De jonckvrouw werd in 't huis ontfaên, 
Sy ghinck er christelijck leven; 
Sy is gedoopt en is een maegd 
Om Jesus wille ghebleven. 


	42
Een heeft dit liedeken ghedicht, 
Dien God moet gracie gheven, 
Dat hy des soudaens dochterken 
Ontmoet int eeuwig leven. 

Deze text is ouder en komt veel beter dan die van Lejeune overeen met het oude duitsche lied geplaetst in Des Knaben Wunderhorn, I, f. 15-17, en by Ernest Weyden, Cöln's Vorzeit, f. 272-274, waer het begint:

Der Sultan hatt' ein Töchterlein, 
Die war früh aufgestanden, 
Wohl um zu pflücken die blümelein 
In ihres Vaters Garten. 

In 't Zweedsch (Svenska Folkvisor, II d.s. 73-83), is de aenvang:

En hednisk konungsdotter båld 
Gick ut en morgonstunde, 
Att plocka rosor margefåld, 
Uti de gröna lunder. 

Ook bestaet hetzelfde lied in het Deensch, in Nyerup, Udvalg, I d.s. 35-41.

{==310==} {>>pagina-aanduiding<<}

[Dit lied wordt in de verzameling van Van Paemel bewaerd onder den titel van de Bloemmaker. Volgens Lejeune (bl. II), zyn de coupletten van acht regels, en is de stem: Een boerman had een dochterken. Deze wyze heb ik nergens kunnen opsporen. Ook de duitsche text, die oorspronkelyk te Keulen schynt thuis te behooren, is door my in geene verzameling met zangwyzen aengetroffen. Lejeune's text nam Hoffmann von Fallersleben over in zyn Horoe Belgicoe, II, bl. 59-66, die het insgelyks gedrukt vond in: De nieuwe Oost-Indische Rooze-Boom, in 't midden der achtiende eeuw gedrukt by de erven de wed. Jacobus Van Egmont, te Amsterdam. My kwam het dubbel voor in eene verzameling van den zelfden tyd. Passi, Paesch, en Pinxter-gezangen, mitsgaders stigtelyke wereltsche Liedekens, byeen vergadert uyt oude ende nieuwe Liefde-boecken. Amst., by H. en C. Beekman, in-8o, bl. 77 en 80. De eerste text aldaer begint aldus:

      
Hoort toe al die vol liefde zijt, 
Het lust mijn geest te zingen, 
Een liedt van liefde en vriendelijkheid, 
Van groote schoone dingen. 
 
Een soudaens dogter hoog van staet, 
Gequeekt in duystere landen, 
Ging smorgens met den dageraet, 
Door gaerdens en waranden. 
 
Sy zag de schoone bloemtjes aen, 
Van veelderleye kragten, 
Hier door is in haer opgegaen, 
Een welbron van gedagten. 
 
Wie mag dees bloemen maecker zijn, enz. 

de aenhef van het andere is de volgende:

      
Die soudan hadde een dochterkijn, 
Zy was vroeg opgestande, 
Al om te plucken bloemkens 
Al in haer Vaders warande. 
 
Zy sag de schoone bloemen aen, 
Zy dogte in haer zinnen; 
Wie mag de maker der bloemen zijn? 
Mogt ik hem eens gewinnen. 

Op dezen laetsten text is de gene van Van Paemel genomen.]

  

{==311==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXXI.

Van sinte GEertrudes minne.


	1
God vanden hemel die aen den cruce leet 
Ende Maria die reine fonteine, 
Die en wil ons vergheten emmer niet, 
Si bewaer ons gheselscap groet ende cleine. 


	2
Tot onsen heren God wille wi alle gader varen. 
Nu hoert, wat ic u sal verclaren, 
Nu hoert mijne reden overluut, 
Van eenre joncfrouwen ghehetent sante Gheertruut. 


	3
Ende van enen stolten ridder mede. 
Nu moechdi horen wat hi dede: 
Hi minde sijn lief op also goeder trouwe, 
Sante Gheertruut, die scone joncfrouwe. 


	4
Aldaer si haer in een cloester hadde begheven, 
Daer wolde si dienen al haer leven 
God ende den groten heren sante Johan, 
Den hadde si vercoren tot enen man. 


	5
Die ridder alle daghe dat hi tot haer quam; 
Als hi se niet en mochte sien of spreken, 
Druc ende liden so ghinc den ridder an, 
Hem dochte sijn herte solde hem toebreken. 


	6
Also lief hadde hi die scone joncfrouwe, 
Dat hi haer wael gan sine trouwe; 
Hi dachte hi soldet haer seker vraghen, 
Mer hi en dorste des niet ghewaghen. 


	7
Ende also lief hadde si den ridder weder, 
Ende al in goeder reinichede: 
Sante Johan en wolde si niet beswiken, 
Noch Maria godes moeder mede. 


{==312==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Nu wil ic laten dese reden 
Ende van den ridder wil ic u singhen. 
Wat costen dat hi daer toe dede, 
Des en conde hi niet volbringhen. 


	9
Hi liet haer maken vele scone dinghen. 
Hoe luttel dat hi haer dat vraghede! 
Kerken ende clusen, hi dede daer misse in singhen, 
Allent dat hi weste dat haer behaghede. 


	10
Drie jaer lanc heeft die ridder dit ghepleghen, 
Des so en heeft hi niet behouden, 
Sijn scat ende sijn goet heeft hem altemael begheven, 
Des hadde die ridder also groten rouwe. 


	11
‘Ade 1 goet lief ende blijft ghesant, 
Ade ende ic moet emmer van u sceiden, 
Die wech en is mi niet becant 
Te dwalen aen gheenre wilder heiden. 


	12
Och lacy God, het is altemael verloren, 
Wat coste dat ic daer aen hebbe gheleit. 
Haddic dat so wael gheweten te voren, 
Ic wolder vander joncfrouwen hebben ghesceiden.’ 


	13
Dus is die ridder uutghestreken, 
In eenre duustre avontstont, 
Hi is gaen dwalen aen gheenre wilder heiden, 
Die wech en was hem onbecant. 


	14
Doe dat quam omtrent der middernacht, 
Druc ende liden so ghinc den ridder an, 
Die viant die hadde hem also scier verwracht, 
Hi stont ghescapen of dat waer een man. 


	15
Die viant die sprac den ridder toe: 
‘Vrient, hoe coemdi in dit liden? 
Ic weet uw herte oec also wael van binnen, 
Wanneer ghi wilt, so sal ic u verbliden. 


{==313==} {>>pagina-aanduiding<<}


	16
Die ridder die sprac den viant weder toe: 
‘Van u so en ben ick niet verblijt, 
Ic en wil noch eerstwerf weten 
Wan 1 ghi comt of wie ghi sijt.’ 


	17
Die viant die sprac een goet beduut: 
‘Wat helpet dat ic u vele vertelle? 
Och lieve vrient, versaghet u emmer niet, 
Ic bin die viant van der hellen. 


	18
‘Ic ende alle mine ghesellen 
Wi willen u gheven goedes also vele, 
Nemmermeer en moechdi dat verteren, 
Uw vriende ende uw maghe sullens hebben te bet. 


	19
Ic ende mine ghesellen 
Wi willen u gheven goedes also vele; 
Nu settet mi uw siele tot enen pande, 
Ende secht mi hoe langhe dat ghi wilt leven?’ 


	20
Seven jaer so coes die ridder sijn leven. 
Hi liet daer uut sijn rode bloet, 
Daer en was penne noch fransijn niet, 
Hoe scier dattet daer ghescreven stoet! 


	21
Hi hadde sijn seghel daer an gheducket, 
Hi gaf den viant sinen brief; 
Hoe luttel dat hem daer voer gruwelde, 
So seer minde hi sijn soete lief. 


	22
Die ridder reet hen so blidelike, 
In hem selven dat hi loech. 
Die viant en woldes niet beswiken, 
Hi bracht hem scattes ende goedes ghenoech. 


	23
Eten ende drincken ende alle sijn ghenoechte; 
Ende in ternoije wolde hi steken, - 
Want hi hadde goedes also veel, - 
Nemmermeer en mochtes hem ontbreken. 


{==314==} {>>pagina-aanduiding<<}


	24
Seven jaer is nu sijn leven, 
Luttel min of luttel bat, 
So sprac die viant tot deser uren: 
‘Comet weder op deser selver stat. 


	25
Wanneer die seven jaren sijn omghecomen, 
Stolt ridder, ghi en salt des laten niet, 
Ghi sult hier comen op dese selve stede, 
U is hier also lede ghesciet.’ 


	26
Ende doet quam in dat sevende jaer, 
Ende doet quam an den lesten dach, 
Doe stont die ridder ende dachte 
Wat dat hi ghelovet hadde. 


	27
Doet quam in die leste maent, 
Hi heeft hem selven also wael bedocht, 
Wat hi sijnre arme sielen hadde misdaen, 
Daer hem die viant in crenken mochte. 


	28
‘Ade, sante Gheertruut, wi moetem emmer sceiden.’ 
Si sprac: ‘Ons lieve vrouwe die moet u gheleiden.’ 
- ‘Bi u te bliven en is mi ghene bate; 
Sante Gheertruut, ic moet u laten.’ 


	29
- ‘Nu drinket, ridder, sante Johans gheleide! 
Nu drinket die minne van mi! 
Nu drinket, ridder, het sal u vromen, 
Ic hope ghi sult wael weder comen.’ 


	30
Hi nam den nap op sijnre hant, 
Hi sette hem voer sinen mont, 
Hi en hadde den wijn oec niet ghespaert, 
Hi dronc hem uut al tot den gront. 


	31
Dus heeft hi oerlof van der joncfrouwen ghenomen, 
Ende hi ghinc dwalen an gheenre heiden, 
Daer hi ghelaten hadde sine trouwe 
Ende daertoe oec sijne sekerheit. 


{==315==} {>>pagina-aanduiding<<}


	32
Hi wende sijn peert, hi stacket met sporen, 
Hi liet dat gheliden doer dat sant, 
Hi dachte dat waer doch altemael verloren, 
Hi quam daer hi den viant vant. 


	33
‘Wat doedi hier wael lose scerjant, 
Van u so en bin ic niet verblijt; 
Holt daer uwen brief in uwer hant; 
Gaet van mi, ic scelde u quijt. 


	34
Si sittet hier achter op uw peert, 
Die u alrelestwerf drinken gaf, 
Van haer so bin ic also seer verweert, 
Si hevet mi benomen alle mine macht.’ 


	35
Nu rade ic allen heren ende cnechten, 
Sijn si arm of sijn si rike, 
Si drinken sante Gheertrude minne, 
Waer dat si gaen of waer si sijn. 

[Deze zoo belangryke legende nam Hoffmann von Fallersleben over in zyne Horoe Belgicoe, II, 41 en volg., uit een hem toebehoorend handschrift van de XVe eeuw. Het verhael behoort tot een overoud vaderlandsch, ook in Duitschland bekend, gebruik; namelyk wanneer iemand eene reis ondernam, nam hy afscheid van zyn vrienden met eenen dronk op Sinte-Geertes minne en Sint-Jans Geleide, over welk gebruik men raedplegen kan Van Alkemade en Van der Schelling, Nederlands Displegtigheden, II, 188 en volg.; Huydecoper, op Melis Sloke, II, 343 en volg.; Clignett, Bydragen, bl. 383 en volg.; Buddingh, Over oude en latere drinkpleghgheden, bl. 31 en volg. en aenteek. 24-30. Zie mede ons Kunst- en Letterblad, 1840, bl. 39.
Wat Minne beteekent weten wy reeds uit de aenteekeningen op het Paters-lied, namelyk herinnering, gedachtenis. Onze heidensche voorouders, tot wier godsdienstoefeningen de drinkplegtigheden behoorden, waervan het Meidrank- drinken een overblyfsel is, hadden onderscheidene plegtige feestdronken, zoo als de Odins-, Thors- en Freija-minni, welke later door Krist-, St Jans- en Maria-minni en andere vervangen werden. Wat de Nederlanden in 't byzonder betreft, men dronk ter eere der H. Drievuldigheid, van St Maerten, St Willebrord, St Odulf, van Sint Geerten-minne en St Jans-geleide. Van deze laetste feestdronk zingt Willem van Hildegaersberch:

Hierom drinct al Sint Jans geleide, 
Eer deen al vanden anderen sceide, 
Als ghi enighe reyse bestaet, 
Daertoe haer minne al onversmaet, 
Die Sinte Geertruut was gheheten. 


{==316==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sinte Geertruda, de dochter van Pepin van Landen en zuster der heilige Begga, werd geboren te Landen in het jaer 626. Zy stichtte eene adelyke abtdy te Nyvel in waelsch Braband, alwaer zy in 659 overleden is en begraven. Het bleef lang de gewoonte derwaerts bedevaert te doen aleer men eene reis ondernam. Op den tweeden sinxendag houdt men er nog jaerlyks eene processie, waerop de legende van Sinte Geertrude en haren minnaer vertoond wordt.]

  
CXXXII.

De vier gasten.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Hoort vrienden, luystert naer dit lied, 
Gy christelijke scharen! 
Wat dat vier gasten is geschied 
Die kameraden waren: 
Zy maekten samen eenen band 
Om te bezoeken 't heylig land, 
En niet weêrom te keeren, 
Zy zagen 't graf des Heeren. 


{==317==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Hun blijden tocht is haest vergaen 
In groote tribulatie; 
Want eenen schrik kwam hun daer aen 
Door duivelsche temtatie. 
Twee tigers kwamen met getier; 
De gasten riepen alle vier: 
‘O God, wat komt ons tegen 
Op dees bedroefde wegen!’ 


	3
- ‘Laet my alleen op deze baen,’ 
Sprak een met groot bezwaren, 
‘'k En ben te biechten niet gegaen 
Den tijd van negen jaren. 
Voorwaer mijn zonden zijn zoo groot, 
Reyst gylie met u dryen voort; 
Want God die mocht u plagen 
Voor mijn voorleden dagen.’ 


	4
Toen spraken d'ander dry getrouw: 
‘En wilt niet droevig wezen! 
De litanie van Ons Liev' Vrouw 
Zullen wy voor u lezen.’ 
De tigers zijn verdwenen ras, 
En, daer het hun begeerte was, 
Zy trokken voort te samen, 
Tot z'in Jerusalem kwamen. 


	5
Zy kregen daer, na biecht en boet, 
Het vleesch en bloed des heeren; 
Want hun berouw, oprecht en goed, 
Bleek ook in 't wederkeeren. 
De gast, weleer vol zonden groot, 
Bleef dicht by Barcelone dood: 
Daer lag hy, bloot van leden; 
Een geest kwam opgetreden. 


	6
Hy sprak, ‘O gasten wilt nu saen, 
Uw dooden vriend begraven; 
Doch doet hem eerst dit schoon hemd aen, 
Reyst dan langs bosch en hagen, 

{==318==} {>>pagina-aanduiding<<}

En vreest niet meer voor ongeval; 
Ik weet wie u bewaren zal. 
De litanie blijft lezen, 
Gelijk gy deed voor dezen. 

[Uit de losse verzameling van Van Paemel, door Willems verkort en genoteerd, die er onder schreef dat het veel heeft van zeker gasconsch liedje, waervan ik geen kennis draeg.]

  
CXXXIII.

De pelgrims naer sint-Jacobs.


	1
Dats wildi vander waerheit horen singhen, 
Rijc heer God, so latet mi volbringhen! 
Die waerheit die ic u singhen sal: 
Van vader ende van sone 
Een wonderlijc gheval. 


	2
Die vader sprac tot sinen soon met liste: 
Een so goden bevaert dat hi wiste 
Al op den wech sint Jacobs waert, 
Hi wilde wel versoeken 
Den milden onghespaert. 


	3
Mer doen si anden weghe quamen gaende, 
Eens waerts huis dat si daer vonden staende, 
Die vader totten sone sprac: 
‘Wi willen ons ghelt verteren 
Ende houden ons ghemac.’ 


	4
Die waert sprac tot alle sine gasten: 
‘Ic hebbe ons bereit al vanden besten, 
Eet, drinct ende weset vro! 
Wi willen ghenoechte hantieren.’ 
Dat sprac die waert also. 


{==319==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Mer doen die goede broeders waren gheseten, 
Die dochter vanden huse quam ghestreken 
Costelijc in dier ghewaet, 
Den alderjoncsten broeder 
Toonde si een fier ghelaet. 


	6
Die dochter sprac tot haren vader bouden: 
‘Den alderjoncsten broeder wil ic behouden, 
Want hi es so edel ende fijn; 
Scheit hi nu van henen 
So swiket dat herte mijn. 


	7
Die vader van sinen sonen dat verhoorde, 
Hi antwoorde met so soeten woorde: 
‘Mijn sone met mi ende ic met hem! 
Wi willen sint Jacob besoeken 
Als waerachtich pelgrem.’ 


	8
Tsavonts als die broeders slapen ghinghen 
Die dochter peinsde om haer valsche dinghen, 
Ende si nam eenen vergulden nap, 
Met verradenissen 
Stacken si in des vaders sac. 


	9
Tsmorgens als die broeders waenden ganghen 
So quam die valsche waert en dedese vanghen, 
Die waert tot sinen rechter sprac: 
‘Dese heeft mi ghestolen 
Minen vergulden nap.’ 


	10
Die sone van sinen vader dat verhoorde, 
Hi antwoorde met so soeten woorden: 
‘Ic wil voor minen vader staen, 
Alle sine sculden 
Wil ic op mi ontfaên. 


	11
Die heren daertoe in rade ghinghen, 
Den sone dat si voor den vader hinghen. 
Den oudsten broeder lieten si gaen. 
Mer hoe dat spel ten einde quam, 
Dat sult ghi verstaen. 


{==320==} {>>pagina-aanduiding<<}


	12
Mer doen die vader tot sint Jacob quam 
Hi sprac: ‘heer sint Jacob, wat heb ic misdaen? 
Ic hebbe verloren minen sone 
Buiten sinen schulden, 
Helpt, here God uten trone!’ 


	13
Die vader offerde en quite sijn bevaert, 
Ende ginc wederom tsinen lande waert; 
Daer hi sinen sonen quam bi: 
‘Och sone,’ sprac hi, ‘sone! 
Dese bevaert schenke ic di.’ 


	14
Die sone tot sinen vader sprac wederomme: 
‘Die bevaert is u ghewoorden suer om doene, 
Verblijt u nu ende weset vro! 
Sinte Jacob heeft mi gheholpen, 
Maria uut alder noot.’ 


	15
Die vader verhoorde dat so gheringhe, 
Hi ghinc tot dier herberghe binnen, 
Daer laghen drie hoenderen biden vier, 
Doen sprac tot hem die valsche waert: 
‘Wat dinghe doet ghi hier?’ 


	16
- ‘Ic ben die selve broeder die sint Jacobs ghinc, 
Doe men minen sone aen der ghalghen hinc; 
Mijn sone leeft noch, hi en es niet doot, 
Sint Jacob heeft hem gheholpen, 
Maria uut alder noot.’ 


	17
Die valsche waert begoen te grimmen: 
‘Waerom liechdi met uwen schimmen? 
Tis also waer al overluut 
Als dese ghebraden hoendren 
Vlieghen ter doren uut.’ 


	18
Mer eer die waert dat woort uut sprac 
Deen hoen na den anderen vanden speet brac, 
Si vloghen opter straten, 
Si vloghen op sinte Dominicus huus 
Daer alle die broeders saten. 


{==321==} {>>pagina-aanduiding<<}


	19
Mer doen die heren dat verhoorden 
Si riepen alle met lude woorden: 
‘Wel op, pastoor ende capellaen! 
Wi willen met processie 
Onder dat gherechte gaen.’ 


	20
Mer doen si onder dat gherechte quamen 
Den onschuldighen man dat si af namen, 
Den waert dat men voor hem hinc, 
Die dochter werd ghedolven, 
Si haddet wel verdient. 


	21
Dit liedeken dat wi singhen is seker waer, 
Sinte Jacob dede groot mirakel daer: 
Veel broederen tughent ooc met dien, 
Die met haren oghen 
Dit wonder hebben ghesien. 

[Uhland's Deutsche Volkslieder, I, 803-807.]

  
CXXXIV.

Jesusken en sint Janneken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==322==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Lestmael op eenen zomerschen dag, 
Hoort wat dat ik bevallijks zag, 
Van Jesus en sint Janneken. 
Zy speelden met een lammeken, 
Al in dat groen geklaverd land, 
Met een papschoteltjen in hun hand. 


	2
Hun witte vette voetjens die waren bloot, 
Hun lipkens waren als korael zoo rood; 
Die zoete vette paterkens 
Die zaten daer by de waterkens; 
Het zonneken dat scheen al zoo heet, 
Zy deden malkaer in 't melksken bescheed. 


	3
D'een troetelde het lammeken zijn hoot, 
En d'ander kittelde het onder den poot. 
Het lammeken ging springen, 
Sint Janneken ging zingen, 
Zy huppelden en truppelden door de wey, 
En dees twee krollebollekens dansten alle bey. 


	4
En als het dansen was gedaen, 
Zoo moest het lammeken eten gaen, 
En Jesus gaf het wat broeyken 
Sint Janneken gaf het wat hoeyken; 
Ter wereld en was er nooit meerder vreugd 
Dan dees twee cozijntjes waren verheugd. 


	5
Sint Janneken zijn klein neefken nam, 
En zette hem boven op het lam: 
‘Schoon manneken gy moet rijden! 
Ik zal u naer huis gaen leiden; 
Want moederken zoude zijn in pijn 
Waer dat wy zoo lang gebleven zijn.’ 


	6
Zy zaten en reden al overhand, 
En rolden en tuimelden in het zand, 
En dees twee klein jongeskens 
Die deden zulke sprongeskens! 
En al de kinderkens zagen 't aen, 
Tot dat ze ten lesten zijn t'huis gegaen. 


{==323==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
De moeder maekte op staende voet 
Van suiker en melk een pappeken zoet, 
Daer zaten toen die papbaerdekens! 
Daer aten die slabbaerdekens! 
Zy waren zoo vrolijk en zoo bly, 
Geen konings banket en heeft er by. 


	8
Na tafel dankten zy Onzen Heer, 
En vielen op hun kniekens neêr. 
Maria gaf hun een kruiseken, 
Daertoe een suiker-huiseken, 
En zong hen stillekens in den slaep, 
En naer het stalleken zoo ging het schaep. 

[Te vinden op een los blaedje in de vorige eeuw te Antwerpen gedrukt. De muzyk is door Willems genoteerd, doch zonder vermelding van waer ze is overgenomen.]

  

{==325==} {>>pagina-aanduiding<<}

Minne- en drinkliederen.


{==327==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXXV.

Lied van den hoed.


	1
‘In een prieel quam ic ghegaen, 
Aldaer ic bloemkine scone vant staen. 
Daer pluctic minen lieve saen 
Van violetten desen hoet. 
Steet hi mi wale? 
Draghiken wale? 
Dunct hi u goet?’ 


	2
- ‘Joncfrouwe! dien hoet 
Die staet u wale. 
Wel overcuusche scoene smale, 1 
Gheeft mi den hoet, 
Soe doedi wale: 
Geeft mi den hoet!’ 


	3
- ‘Ik en wille: hi es soe fijn! 
Den hoet zal draghen mijn minnekijn. 2 
Dat ghi mi bidt gheeft mi onmare; 3 
Te biddene sone hebdi ghenen spoet. 
Steet hi mi wale? 
Draghikem wale? 
Dunct hi u goet?’ 


	4
- ‘Gherechte minne es een scarp sweert, 
Dat God den iongelinge gheeft ghebaert. 4 
Dat ik u bidde heeft u onmare? 
Te biddene sone hebbic ghenen spoet? 

{==328==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wel overcuusche, scone smale, 
Gheeft mi den hoet, 
Soe doedi wale, 
Gheeft mi den hoet?’ 


	5
- ‘Jonchere, u woerde sijn onghetrouwe.’ 
- ‘Si en sijn niet, wel scone ioncfrouwe!’ 
- ‘Jonchere, soe doet minen raet, 
Ende noempt u lief, sonder baraet!’ 1 
- ‘Ghenade, ioncfrouwe, hoet mi vergaet, 
Ghi sijt mijn troest, mijn toeverlaet. 
Ghenade lief, al doer oetmoet! 
Ic blive hier doet 
Ine hebbe 2 dien hoet.’ 


	6
- ‘Seker soe dadic sonde groet, 
Sloeghic mijn lief aldus te doot! 
Nu staet op, wi selen gaen, 
Blidelike, al sonder waen.’ 
= ‘God gheve ons tonser minnen spoet! 3 
Nemmermeer en moet 
Quaet dorper 4 weten, 
Wat die minne 
Ons beiden doet.’ 

[Deze schoone tweezang gaf Willems bereids uit in zyne Mengelingen, bl. 303 en volg. Dezelve is getrokken uit een handschrift der XIVe-XVe eeuw, waerover zie hier voren bl. 152.]

  

{==329==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXXVI.

Meiplanting.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
‘Schoon lief hoe ligt gy hier, en slaept 
In uwen eersten droome? 
Wil opstaen en den mei ontfaên, 
Hy staet hier al zoo schoone.’ 


	2
- ‘'k En zou voor geenen mei opstaen, 
Mijn vensterken niet ontsluiten; 
Plant uwen mei waer 't u gerei, 
Plant uwen mei daer buiten.’ 


	3
- ‘Waer zou 'k hem planten of waer doen, 
't Is al op 's Heeren strate, 
De winternacht is koud en lang, 
Hy zou zijn bloeijen laten.’ 


	4
- ‘Schoon lief laet hy zijn bloeijen staen, 
Wy zullen hem begraven 
Op 't kerkhof by den eglantier; 
Zyn graf zal roosjes dragen. 


{==330==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Schoon lief, en om die roozekens 
Zal 't nachtegaelken springen, 
En voor ons bei in elken mei 
Zyn zoete liedekens zingen. 

[Dit lied staet als wyze opgegeven in Van Mander's Gulden Harpe, bl. 104. Over het zinnebeeldige van den eglantier of wilde roos zie hiervoren bl. 238. Willems, in zyne verzameling, teekende deswegens de volgende verzen aen:

Eens eglentiers dunct mi hier noet; 
Scherpheit soe bediet hi al, 
Dats dat men Gods ordeel ende sijn doet 
Altoes voer oghen hebben sal. 
Van den bogaert die ene Clare maeete; 
het CXIe stuk van Van Hulthem's HS. 

Het planten van den mei is thans nog niet vergeten; te Gent is de gewoonte er van nog levendig onder het volk. Zie hier achter het CXLVIIIe lied.]

  
CXXXVII.

Jagerslied.


	1
- ‘Schoon maegd, ik heb u nu zoo lang gevrijd! 
Die jaegt en die niet vangt, die berst van spijt. 
Om u ging ik zoo dikwijls op de jacht. 
Zoo nu door my geen wild wordt aengebragt, 
My dunkt dat ik versmacht.’ 


	2
- ‘Is 't dat gy tot de jacht genegen zijt, 
Zoo moet g'u oefenen in lijdzaemheyd; 
Want al die jaegt moet weten voor gewis 
Dat elke scheut niet juyst een vogel is. 
Die schiet, schiet dikwijls mis.’ 


	3
- ‘Ach, toon dat gy een trouwen jager acht, 
Die naer uw liefde jaegt uyt al zijn macht. 
Eylaes, dat ik de weêrmin niet en win 
Van u, die 'k uyt geheel mijn hert en zin 
En boven al bemin!’ 


{==331==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
- ‘Ey lieve weyman, zijt toch niet beducht, 
Om dat ik van het net der liefde vlucht. 
Het wild en hoort niet naer des weymans lied; 
Het haesken vlucht en bergt zich in het riet, 
Als 't jagers hoort of ziet.’ 


	5
- ‘'T is waer, het haesken vlucht, als 't is in nood, 
Om dat de brakken haken naer zijn dood; 
Maer 't is om 't leven dat ik jaeg en vry, 
Om saem te leven, ik en gy: 
Ach, waerom vluchte-my?’ 


	6
- ‘Gy doet gelijk een looze weyman doet, 
Gy lokt het vogeltjen, gy fluyt het zoet; 
Maer als het vogeltjen, maer als de bruyd 
Door 't zoet geluyd raekt in de muyt, 
Dan is dat fluyten uyt.’ 


	7
- ‘Och, neen beminde, neen, en denk dat niet, 
Mijn zang by u is geen bedrieglyk lied. 
Hoe dat mijn liefde ouwer worden zal, 
Hoe dat mijn hert ook trouwer worden zal: 
En vrees toch niet met al!’ 


	8
- ‘Ziet dat gy om een haesken, dat gy vrijt, 
Uw beste peerd den hals niet af en rijdt. 
Hy vangt den haes die in de jacht volherdt: 
Hoe meer gy jaegt hoe meer dat ook mijn hert 
Door u gevangen werd.’ 

[Door Willems afgeschreven, zonder te vermelden waer. Dit lied behoort ongetwyfeld tot de zeventiende eeuw.]

  

{==332==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXXVIII.

Vertroosting van Rosalinde.


	1
- ‘Liefste Rosalinde, waerom weende gy? 
Zeg my wat is d'oorzaek van uw droef geschrey? 
Mooglijk dat ik u zou kunnen maken blij: 
Waerom zucht gy, 
Waerom ducht gy, 
Zeg het my?’ 


	2
- ‘Jongman, ach mijn droefheyd is al veel te groot: 
Ik beween mijn vaders en mijn moeders dood! 
'K zit hier nu alleen, ik ween, ik zucht, ik krijt: 
Vader, moeder, 
Zuster, broeder 
Ben ik kwijt.’ 


	3
- ‘Zoete Rosalinde, 't doet my-zelven pijn: 
'K wenschte dat uw droefheyd wesen mocht de mijn; 
Dat wy samen zuchten moesten in 't gemeen; 
Ik zou helpen, 
Ik zou stelpen 
Uw geween.’ 


	4
- ‘Jongman, ik bedank u, dat gy in mijn smart 
Tracht te zijn de trooster van mijn lijdend hart; 
Maer gy troost met woorden, en ik krijg daerom 
Mijn beminde 
Doode vrinden 
Niet weerom.’ 


	5
- ‘Is het dat mijn trouwe dienst aen u behaegt, 
Ik zal uw beschermer wezen, zoete maegd. 
D'echte man, waer m'ouders om verlaten moet, 
Is u nader 
Dan uw vader 
En uw bloed.’ 


{==333==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
- ‘Zoetjens wat, o jongman! meent gy dat een maegd 
Zoo terstond tot iemand wederliefde draegt? 
Van de jagers wordt het wild verfoeyd, 
Dat zich vangen 
Laet, of langen, 
Zonder moeyt.’ 


	7
- ‘Denk toch, Rosalinde, dat mijn hart u mint 
Meer dan eenig vader mint zijn eygen kind! 
'K heb u lang verkoren om te zijn mijn vrouw: 
Rosalinde, 
Mijn beminde, 
Geef m'uw trouw!’ 


	8
Eer de tiende maend zal zien haer zonneschijn, 
Liefste, zult gy moeder en ik vader zijn. 
En zoo zult gy wederkrijgen van den Heer 
Vader, moeder, 
Zuster, broeder, 
En nog meer!’ 

[Dit lied komt voor in Den eerlycken Pluck-Voghel, 2e druk. Antw. 1728, bl. 137. De veranderingen in den tekst zyn van Willems.]

  




{==334==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXXXIX.

Pan en de herder.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
‘Den echo van uw klacht 
Heeft my tot hier gebracht. 
O herder, 
Loopt niet verder 
In den nacht: 
Ontdeckt uw koene 
Herte stout, 
Ik ben de groene 
God van 't woud.’ 


	2
- ‘Soo gy der goden sijt, 
't Is wonder dat gy lijdt 
Wat tegen 
d' Onbewegen 
Reden strijdt! 
Of is uw krachte 
Niet een zier 
By dit verachte 
Minnevier? 


{==335==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
- ‘Jupijn, die 't al gebiedt, 
En kost ontkomen niet, 
Noch swichten 
Voor de schichten 
Vol verdriet. 
Wie van de goden 
Heeft er ooit 
Dit vuer ontvloden? 
Niemand nooit.’ 


	4
- ‘Maer segt, hoe magt 't geschien 
Dat oude grijze liên 
Het minnen, 
Dol van zinnen, 
Niet en vliên? 
Dat jonge menschen 
Sterven schier, 
Eer zy hun wenschen 
Hebben hier?’ 


	5
- ‘Geen vogel, dier of visch 
De min ontkomen is; 
Ik meene 
Zy schiet geene 
Pijlen mis; 
Zy treft de menschen, 
Klein en groot, 
Of naer hun wenschen, 
Of ter dood.’ 

[Triumphus Cupidinis, door Joan Ysermans, Antw. 1628, bl. 77. Doch W. heeft hier alweder zich eenige veranderingen veroorloofd.]

  




{==336==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXL.

De koning en de herderin.


	1
‘Ey, schoone nimph, 
Aensiet, een machtich koningh 
Knielt voor u soete beeld, 
En bied u aen sijn staet, rijk en krooningh 
Uyt monarchy geteelt: 
Slechts voor een lieve kus van uwe lipjes, 
Vergunt dat ick mijn brant verkoel, 
Vergunt dat ick u borsjes voel, 
Haer roode tipjes.’ 


	2
- ‘Ick ben een maeght, 
Een slecht schaep-herderesse, 
Mijn rijkdom is mijn vee, 
Mijn ouders oud die leerden my een lesse, 
En 't was haer laetste beê: 
Gedenkt, ach kint, van wie gy zijt gesproten, 
Siet dat gy wel u schaepjes hoet, 
Gy zijt voor herders op-gevoed, 
Niet voor de grooten.’ 


	3
- ‘Ick sal u hooft een goude kroon opsetten 
En voeren doen een staf.’ 
- ‘O neen! u kroon die sou mijn eer verpletten 
En voeren doen in 't graf.’ 
- ‘Mijn groote prael die sal u schand bedecken.’ 
- ‘Och dat behoeden al de goôn, 
Dat ick sou om een konings kroon 
Mijn eer bevlekken. 


{==337==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
- ‘In mijnen troon daer sult gy zijn verheven, 
En heerlijk munten uyt.’ 
- ‘O neen, my lust in 't groene veld te leven, 
En werden 's herders bruyd, 
En zijn een coningin van vele schaepjes: 
Een dichte linde is ons troon, 
Een roose-krans van bloemen schoon, 
Pronck voor de knaepjes.’ 


	5
- ‘Wat geeft u 't veld en dese boomgewassen? 
Wat gaet gy, herderin, 
Des morgens vroeg, voor daegh en dauw en plassen? 
Streckt liever niet u sin 
Te zijn omringt met gout en blank beperelt? 
Voor 't veld een schoone marmervloer? 
Een koning voor een lompen boer, 
Een pronck der werelt?’ 


	6
- ‘Natura heeft, o vorst, doe sy my teelde, 
Geen kroone toegevoeght; 
En nu fortuyn my geen gebied meêdeelde, 
Soo ben ick wel vernoeght, 
En sal op 't veld of in bosschagie woonen 
In stille rust en nedrigheyd; 
Dus bid ick dat sijn majesteyt 
My wil verschoonen.’ 


	7
- ‘Onnoosle maeght, hoe zijt ghy soo versteken, 
Van weeldens soet aenschijn? 
- ‘Sijn hoogheyt weet, eer ick mijn trouw sou breecken, 
So straf mijn God Jupijn. 
Want in mijn hert heb ick een lief verkoren; 
En aen hem, die daer voor 't geboomt 
Met zijn gewolde schaepjes koomt, 
Mijn trouw gezwooren.’ 


	8
- ‘Wel gaet en blijft, ghy boersche herderinne, 
Met uwen boer in 't wout, 
Zaeyt, plant en maeyt, en soeckt u kost te winnen, 
Wanneer gy zijt getrouwt.’ 

{==338==} {>>pagina-aanduiding<<}

- ‘En gaet gy koningh, ick blijf in bosschagie: 
Gaet by u juffers in het hof, 
Versoeckt die, door u konings lof, 
Tot snoo boelaegie. 

[Dit lied, door C. Stribe gedicht, is te vinden in het Haerlems Oudt Liedt-boeck, bl. 79. Men vergelyke de zweedsche romance Nanna, door Tollens vertaeld en geplaetst in den bundel: Dichtbloemen bij de naburen geplukt.]

  
CXLI.

oorlogszucht.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Mijn lief, mijn schoon Bellotjen, 
'k Heb u zoo lang bemind, 
Mijn liefde gaet verloren, 
'k Ben tot den krijg gezind. 
'k Wil verlaten die ik vry, 
Mijn gestreel en vleyery; 
'k Wil gaen vechten: Venus knechten, 
'k Laet u in de slaverny.’ 


	2
- ‘Ach, lief, wat droeve woorden 
Hoor ik uit uwen mond! 
Gy die zoo vele jaren 
Mijn hertjen hebt doorwond, 

{==339==} {>>pagina-aanduiding<<}

Gaet gy my verlaten dan, 
Om te zijn een oorlogsman? 
Laet ons trouwen, zonder rouwen, 
Lief, als 't u behagen kan.’ 


	3
- ‘Lief, ik en heb geen zinnen 
Voor trouw of echteband; 
'k Wil gaen de wapens dragen, 
'k Wil zwerven achter 't land 
Met pistolen en met zweerd, 
En daerby een moedig peerd. 
Gaen te velden als de helden, 
Dat is wat mijn hert begeert.’ 


	4
- ‘Schoon lief, wat zult gy maken 
Als gy te velde zijt, 
Daer men van heeter zonne 
En van de koude lijdt? 
Daer men de fuzieken laedt, 
Daer men met de zweerden slaet? 
Kappen, kerven, 't leven derven; 
Denk eens hoe 't daer schriklijk gaet.’ 


	5
- ‘'k En vrees noch kap noch kerve, 
'k Vrees voor geen oorlogsbrand 1; 
'k Wil gaen de wapens dragen 
Voor 't lieve vaderland. 
'k Heb veel liever aen mijn lijf 
Een blank wapen dan een wijf; 
'k wil gaen strijden, zonder mijden 
't Zy 'k verwinne of dat ik blijf. 

[Door Willems afgeschreven, zonder te vermelden van waer hy dit lied genomen heeft. Waerschynlyk leeft het nog ergens by 't volk voort. Althans schynt het niet ouder te zyn dan anderhalve eeuw.]

  

{==340==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXLII.

Boeren nachtvryagie.


	1
‘'k Heb hier soo lang staen wachten, 
Mijn soete hertsvriendin, 
Soo vele lange nachten: 
Ik bid u laet my in. 


	2
Ik kwam door sneeuw en regen, 
Door weder suer en soet, 
Ik ben u soo genegen: 
Uw deur my open doet.’ 


	3
- ‘Wie hoor ik hier soo late 
Staen singen voor mijn deur, 
By nachten op de strate? 
Staek jongman uw getreur! 


	4
Ik bid u, laet my rusten, 
Ik hoor naer geen gevlei; 
'k Versmaê de minnelusten, 
Het is bedriegery.’ 


	5
- ‘'k Wou dat de donderwolken 
Neerdaelden op my af, 
Of dat de helsche kolken 
My zwolgen in het graf, 


	6
Zoo 'k u, mijn honingbieken, 
Wil brengen in den rouw. 
Ach! laet my toch een liêken 
U zingen van mijn trouw.’ 


{==341==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
- ‘Uw trouwe, lieve minnaer, 
Heeft mijn jong hert gewond. 
Kom in, gy zijt verwinnaer: 
Mijn hert is u gejond. 

[Door Willems afgeschreven van een los blaedje.]

  
CXLIII.

Hartverheffing.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Wech op! wech op! dat her - te mijn, dat heeft getruert soe 
lan-gen tijt. Wi wil - len fris end' vro - lic sijn; soe es mijns trueren 
al - - les quijt. Ons comt noch hudn een sa - lich dach: vaer 
heen mijn on-ghe - - luc-ke! En - de al dat mi be - - swaren mach Dat 
set - tic ach-ter rug - ghe. 
Wat sou mi al der we-relt goet, en soudic daer van geen 
vroude haen? Dat mi be-swa-ren mach den moet, dat wil ic al - tijt 
va - ren laen. 


	1
Wech op! wech op! dat herte mijn, 
Dat heeft getruert soe langen tijt. 
Wi willen fris ende vrolic sijn; 
Soe es mijns trueren alles quijt. 

{==342==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ons comt noch huden 1 een salich dach: 
Vaer henen mijn ongelucke! 
Ende al dat mi beswaren mach, 
Dat settic achter rugghe. 
Wat soude mi alder werelt goet, 
Soudic daervan gheen vroude haen? 
Dat mi beswaren mach den moet, 
Dat willic altijd varen laen. 


	2
Ic ha gedacht: het si alsoe: 
Wien alles leet ter herten geet, 
Die mach wel selden wesen vroe 2; 
Sijn herte wenich vrouden heet 3. 
Dat sprac een rein drut 4 salech wijf: 
Ic soude mijn trueren laten; 
In goeden moet hout al dijn lijf, 
Gaet vroudelic op der straten! 
Wat soude mi, enz. 


	3
Als ic van haer gesceiden was, 
Had si das haer besonnen. 
Och laet nu weder horen das, 
Ocht gijt mi woude gheonnen 
Dat ic di soude wesen gheil, 
Dat waer mi wel ter hertsen: 
Ghesciede mi soe groeten heil 
Ic soude vroudelic scertsen. 
Wat soude mi, enz. 

[Dit lied schreef Willems uit een handschrift der XIVe-XVe eeuw over, en gaf het met Nrs 58 en 135 bereids uit in zyne Mengelingen, bl. 300 en volgende. Daer hy aen deszelfs hoofd muzykstippen vond, ondernam hy de moeijelyke taek de oude voys in tegenwoordige muzykmaet over te brengen. De vrienden van den verstandigen verdediger der Vlaemsche zaek, weten hoe aendoenlyk hy dit lied wist te zingen. Intusschen een beroemd toonzetter, de heer De Coussemaker, te Hazebroek, van wien de geleerde

{==343==} {>>pagina-aanduiding<<}
wereld, een doorwrocht werk over Hucbald bezit, en die met Willems eene allermerkwaerdigste briefwisseling hield, waerover ik in de voorrede een woord zal te zeggen hebben, deelt niet volkomen in 't gevoelen van wylen mynen geleerden vriend. In eene latere briefwisseling met my, verklaerde de heer De Coussemaker zich tegen de points-d'orgue (verg. Mengelingen, bl. 290), en stelde hy voor, het lied over te brengen in de maet van 6/8, op de volgende wyze:

{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Wech op! wech op! dat her-te mijn, dat heeft getruert soe 
lan-gen tijt. Wi wil-len fris end' vro - lic sijn; soe es mijns trueren 
al - les quijt. Ons comt noch hudn een sa - lich dach: vaer heen mijn on-ghe- 
luc - ke! En - de al dat mi be -- swaren mach Dat set - tic ach - ter 
rug-ghe. 
Wat sou mi al der we-relt goet en soudic daervan geen 
vroude haen Dat mi be-swa-ren mach den moet, dat wil ic al - tijt 
va - ren laên. 

Intusschen werd dit lied gezongen op de wyze: Het viel op sinte Peeters nacht.]

  
CXLIV.

minneklachten.


	1
O moeder ende maghet, reine vrouwe, 
Ic moet u claghen minen noet; 
Ic hebbe den jammerlijcsten rouwe 
Ende mesbaren alsoe groet! 

{==344==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ic ben een valschs verrader bloet; 
Dies moetic doghen vernoy ende pine. 
Ic saelt besterven metter doet. 
Ay lacen, die scouden die sijn mine. 


	2
O Venus, valsche verradinne, 
Dese claghe doe ic over mi! 
Ghi sout bewaren gherechte minne, 
Ende ghi ontrofse, o wach, o wi! 
Ghi laet dese valsche sijn soe vri 
Dat si verdriven die minne fine; 
Des seggic uwen heerscape fi! 
Ay lacen, die scouden die sijn mine. 


	3
Met miere valscheit hebbie verloren 
Die ghene die was mijn toeverlaet: 
Dat salic metter doot becoren. 
Ay, mi behoeft wel goeden raet! 
Mijn doghen es groet ende mijn mesbaer, 
Daer mi langhe in staet te sine. 
Ic hebbe verloren raet ende daet. 
Ay lacen, die scouden die sijn mine. 


	4
Ic vant trouwe daer icse sochte; 
Die hebbic al te male verloren: 
Ic was dierste diese verwrochte; 
Dies moetic draghen al den toren; 
Want ic weet oec wel, te voren 
Die mijn liefken plach te sine, 
Si heeft enen andren nu vercoren. 
Ay lacen, die scouden die sijn mine. 


	5
O Venus, quade valsche vrouwe, 
Waeromme en nemdi van mi niet wrake? 
Ende ic selve met groten rouwe 
Der valscheit lide doer mine kaken 1. 
Men soude mi die doot doen smaken, 
Braden, sieden met venine, 
Ic hebbe verdient wel alder saken. 
Ay lacen, die scouden die sijn mine. 


{==345==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Och God here, of ic sochte 
Ane hare hovesche ghenade? 
Walichte si haer mijns ontfermen mochte. 
Ontfermen? en soudse: het ware te spade. 
En ware nochtan, met goeden rade 
Mochsi mi troesten stillekine: 
Sijn soude 1! si es dies niet en dade. 
Ay lacen, de scouden die sijn mine. 


	7
Ende of ic troest sochte an hare, 
Ende sijt ontseide, wat lagher an? 
Ic sal haer claghen mijn mesbare. 
In sal; ic sal; in sal nochtan! 
Ic ware een verloren man, 
Ghelijc den snee in sonnescine. 
Hope ende troest dies benic van. 
Ay lacen, die scouden die sijn mine. 


	8
Latict nochtan, sekerlike 
Ic saelt besterven vroech ende spade; 
Nochtan, bi gode van hemelrike, 
Om al die werelt ics niet en dade. 
Sonder hope, troest ende ghenade 
Duchtic soe steet mi langhe te sine. 
Nu soe moet mi God beraden; 
Want die scouden die sijn mine. 


	9
Ay God, ontfaet die ziele mijn 
Als ic sterve die bitter doet! 
Mochtic noch eens mijn minnekijn 
Sien, met minen oghen, in vrouden groet; 
Soe waric een die blijste man 
Die nu levet in eertrike, 
Ende die van moeder nie 2 lijf ghewan. 
God here, ontfaet mine ziele in u rike! 

[Dit lied is door Willems op een los blaedje afgeschreven; het behoort gewis tot de dertiende eeuw.]

  

{==346==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXLV.

Minnesmarten.


	1
Herte ende sin, ende mijn vermoghen 
Settic, lief, in uwer ghenaden; 
In mach 1 nemmermeer verhoghen, 
En moet sijn bi uwen rade. 


	2
Werde lief, ic blive u ghestade; 
Tot uwen dienste willic mi poghen, 
In allen saken, vroech ende spade, 
Die u teren comen moghen. 


	3
Och, lieflijc lief, ic hebbe verloren 
Al mijn herte, ende u ghegheven. 
Sint ic u ierst hadde vercoren 
Heeft mi mijn herte te male begheven. 


	4
Ende heeft u soe in mi verheven, 
Dat ic en weet wat mi gheboren 
Sal te doene, moetic dus leven, 
En si 2 dat ghijt mi wilt verstoren. 


	5
Wel pijnlec eest dus eyghen sijn: 
Daer omme soe benic sere onghestelt; 
Doch hopic, edel maghet fijn, 
Dat ghi mijns ontfermen selt. 


	6
Dat ic doer u dus ben gequelt, 
Soe dat verswijnt die herte mijn, 
Ende dit soe wort voer niet ghetelt, 
Loendijt mi, na der hulden dijn. 


{==347==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
O edel figuere, hovesche joeght, 
Ic bidde u dat ghi mi versiet 
Op hovescheit, ende doer uwe doeght: 
Niet dat icx verdient hebbe iet. 


	8
Want wat ic mach doen es al niet, 
Jeghen dat ghi mi gheven moght 
Te lone, lief, als ghijt ghebiet. 
In u soe steet salic sijn verhoght. 


	9
Mijn herte die sal haer te male verteren 
In doghene, ende in aerbeit, 
Dies ic niet en can verwerven 
Alsoet mi nu ghescepen steit. 


	10
Want si mi doet noch boesheit, 
Die mi mach hulpen ende deren, 
Soe verkeert mijn heil in leit; 
Dies ic mi emmer moet verweren. 


	11
Ic hebbe begonnen, in weet wat, 
Want ic en hebbe[r] gevoelen in. 
Sent ic u ierst om die minne bat, 
En ghecregic noit daer toe ghewin. 


	12
Dat verdroeft soe minen sin 
Dat ic al ben van vrouden mat. 
Ach leider, dits al mijn beghin! 
Aldus gheet der aventueren rat. 


	13
Nochtan en willic twifelen niet 
Sine sal mijns hebben ghenade, 
Als si mijn daghen selve ane siet; 
Want ic soe blive haer ghestade. 


	14
En si dat kere bi valschen rade 
Der niders, die noit doght beriet, 
Si en sal niet lonen goet met quade; 
Want alle aercheit van haer vliet. 


{==348==} {>>pagina-aanduiding<<}


	15
Nemmermeer en magicse haten, 
Wat mi van hare mach ghescien; 
Nochtan heef si mi soe belaten 
Dat mi alle vrouden vlien. 


	16
Maer dat doet haer groet ontsien 
Dat eneghe vroeghers mochten vaten, 
Die altoes om clappen spien: 
Die duvel moetse noch verwaten! 


	17
Och, here God, woudi vermincken 
Clappers tonghen, ende wroeghers met, 
Die op alle doeghden stincken! 
Ic ware sciere van hare ontset. 


	18
Si es soe hovesch ende soe beset, 
Si soude mi onst van herten scincken, 
Ende trecken mi van onder dnet 
Daer ic onder moet versincken. 

[Insgelyks door Willems op een los blaedje afgeschreven, zonder vermelding der bron.]

  
CXLVI.

De avondwandeling.


	1
Die vrouwen sijn al selc van seden: 
Alse die vespertijt een wile es leden, 
Dan gaen si sitten voer haer dore, 
Om dat si van lostecheden 
Willen hebben haren vreden, 
Soeten locht ende soeten gore. 
Dan soe lijt haer kinnesse daer vore, 
Selc te perde ende selc te voet. 
Si biet hem hovescheit, ende hi hare; 

{==349==} {>>pagina-aanduiding<<}

Si lichten beide cappruun ende hoet. 
Dit dunct mi wesen al te goet 
Datse manlijc anderen bieden ere; 
Maer dese hovescheit moit te sere. 


	2
Een man, die gherne sijn liefken saghe, 
In ghenen tiden van alden daghe 
En sal hijs bat ghespreken connen, 
Dan dat hi daer legghe sijn laghe 
Savons, inder vrouwen vlaghe, 
Eer die maeltijt es begonnen. 
Een opsien heeft hi daer ghewonnen, 
Ende daer toe een groeten mede: 
Soe en heeft hi niet om niet gheronnen; 
Want onbegrepen es die sede. 
Ic bidde, minners telker stede, 
Dat ghi wel onthout dese lere! 
Maer dopstaen moit de vrouwen tsere. 


	3
Die savons gaet ter laveien, 
Voer die vrouwen hem vermeien, 
Als si ter rusten sijn gheseten, 
Dan gheet men gheerne dansen reien. 
Deus, hoe wel mach hen ghereien 
Die daer haer lief te venden weten! 
Eer men dat aventmael gheet eten 
Soe gheet dat volc op ende neder. 
Die vrouwen soudent node vergheten; 
Si staen op ende sitten weder. 
Die dan in haer benen sijn teder, 
Die werden dan buten kere; 
Want dopstaen moit hen te sere. 


	4
Hoe mocht men beter dinc ghevinden, 
Dan dat keren ende dat winden, 
Na vespertijt, van straten te straten? 
Want, dan gheet dat vroudelec ghesinde 
Ter locht waert sitten, tallen inden, 
Om dat si coelheit selen vaten; 

{==350==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ende oec soe en selen sijs niet laten, 
Comt daer haer kennesse vore ghegaen, 
Si selen hem daer toe ghesaten 
Dat si jeghen hem opstaen. 
Die meneghe soude sijn oghen opslaen 
Op die vrouwen, vele mere, 
En moide dopstaen niet soe sere. 


	5
Die wandelinghe dunct mi craes, 
Ende oec eest een vriendelijc solaes; 
Maer mi ghebrecter een dinc an: - 
Biedt men hovesheit enen dwaes, 
Hi peinst: ‘Die vrouwe groet mi, jaes!’ 
Die sot verheft hem selven dan, 
Ende hi peinst: ‘Ic ben een eerlec man, 
Want die vrouwen groeten mi.’ 
Maer luttel goet soe weet hi dan 
Dat men met hem sot daer bi. 
Maer vele te noder wandelen si, 
Sijn si vrouwen ofte heren, 
Om dat die hovesheit moit te sere. 

[Op een los blaedje afgeschreven, zonder vermelding der bron.]

  
CXLVII.

Minnespreuklied.


	1
Vele suchten, 
Sere duchten, 
Ongheval, 
Luttel spreken, 
Dit sijn treken 
Van minnen al. 


{==351==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
En es dier 
Soe onghehier, 
No quader venijn, 
Dan wroeghers tonghen 
Onbedwonghen, 
Daer minners sijn. 


	3
Dat vrouwen seghet 
Daer ane leghet 
Luttel cracht, 
Dat si segghen heden 
Es somwile leden 
Eer middernacht. 


	4
Mi soe en twifelt niet, 
Si en moeten verdriet 
Dicke doghen, 
Die minnen 
Dat si ghewinnen 
Niet en moghen. 


	5
Mi es ontoghen 
Ende ontvloghen 
Dat herte mijn. 
En sijt niet erre, 
En es niet verre, 
Lief minnekijn. 


	6
Van minnen te quelene, 
Ende dat te helene 
Die men mint, 
Dats ene pine 
Daer alle medesine 
Af verblint. 


	7
En es gheen wonder 
Al comt hi tonder 
Ende wert vertert, 
Die sere mint 
Ende niet ghewint 
Dat hi beghert. 


{==352==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Der minnen leven 
En was noit ghegheven 
Bi scoenheden, 
Maer bi ghelucke 
Gheeft si haer stucken, 
Ende doet noch heden. 


	9
Scone wijfs te pliene, 
Ende die tanesiene 
Te nauwe ende tsere, 
Dat es een lost, 
Die dicke cost 
Den man sijn eere. 


	10
Meneghe vrouwe 
Drijft groten rouwe 
Alsi doet quaet, 
Dat si te doene 
Daerna wert coene, 
Mids quaden raet. 


	11
Dicwile vindt 
Die loeslec mint 
Weth ende raet, 
Daer hi mede 
Behout den vrede: 
Dat es hem quaet. 


	12
Meneghe heeft lijf 
Ende ziele om wijf 
Ghewaghet beide, 
Dat hi te voren 
Nochtan verloren 
Hem selven seide. 


	13
Die raet die vint: 
Ene vrouw die mint 
In corten stonden, 
Eer si verliest 
Dat si verkiest, 
Daers na gheen gronden. 


{==353==} {>>pagina-aanduiding<<}


	14
En es wijsheit 
Boven tscalcheit 
Eens wijfs die mint; 
Noch gheen man, 
Hoe vele hi can, 
Sine machten blint. 


	15
Die lief ende leet 
Van minne weet 
Ende hevet ontfaên, 
Die mach kinnen 
Die cracht van minnen 
Ende leren gaen. 


	16
En bleef noit herte 
Langhe in smerte 
Die trouwe minde, 
Sine bleef vertroest 
Ende oec verloest 
Van gode int inde. 


	17
Een vrouwe die hulpen 
Wilt ende stulpen 
Eens mans rouwe, 
Die en sal niet scheden 
Hi en es te vreden 
Van hem: dats trouwe. 


	18
Ghelijc dat trect 
Nature die wect, 
Ende minne die bint, 
Daer saen die herte 
Met comt in smerte 
Als hi dit kint. 


	19
Dicke es coene 
Die dinc te doene; 
Die ghene die mint 
Die hi spade 
Sprake ocht dade, 
En mindi twint. 


{==354==} {>>pagina-aanduiding<<}


	20
Die anxt der doet 
Die es soe groet, 
Datti verwint 
Al ongheval 
Ende minne ende al, 
Als hi beghint. 

[Ook op een los blaedje afgeschreven, zonder vermelding der bron.]

  
CXLVIII.

Meilied.


	1
Laet ons, 
Laet ons de mey wat loven, 
Met love heeft hy bestoven 
Die hoven, 
Noort ende suut: 
Ghelijc die rosen die staen in cruut, 
Zo neemt hy uut. 


	2
Virtuut 
Boven alle maenden die men vint 
Zo heeft de Mey, vri uut ghetermint 
Alsoet wel scint 
Suut ende nort. 
O minders ionc, nu naer my hoert, 
Ende neemt confort! 


	3
Orbort 
Den tijt, die es vor hoghen: 
Wilt elc u minne toghen, 
Ende poghen 
Naer uus liefs danc. 
Gaet hoort der nachtegalen sanc; 
Die vruecht es lanc. 


{==355==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Vry vranc 
So eyst goet gaen in dat foreest: 
Elc mach versceppen sinen gheest, 
Ende onbevreest 
Ende wel bevrijt, 
So sijn wy inder vroeyden crijt 
Den meyen tijt. 


	5
Jolijt 
Dat moet ons langhe dueren, 
Wil ons de mey bemueren, 
Mijn trueren 
Bedeghe al stel, 
Men vint meer, dat weet ic wel, 
In segghet niet el. 


	6
Bevel 
Van uwen lieve wilt an trecken, 
Wilt uus liefs eere decken; 
Scumt tbecken 
Die spreken quaet, 
Daer zy noeynt an en saghen mesdaet: 
Dat es mijn raet. 


	7
Verstaet 
Wat ic u hebbe ghesonghen! 
Wacht u van quaden tonghen, 
Ghy ionghe! 
Sy houden haer lot, 
Ende met goeder minnen den spot: 
Dat es mijn slot. 

[Uit het handboeksken van verpachting der goederen van sint Jacobs godshuis te Gent, gedurende de jaren 1447-1448, gehouden door broeder Pieter Wicken. De kopy is door den heer Schoutheer, in zyn leven archivarius van Gent, aen W. bezorgd. - Over de meimaend als maend der liefde spreekt de Grave in zyne République des Champs Élysées, III, bl. 95 en volg. - De gekunstelde vorm van dit lied, waermede te vergelyken is No CXLV, is opmerkelyk.]

  

{==356==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXLIX.

Nieuwjaerslied.


	1
Duecht, iuecht, vruecht ende een salich iaer 
Wensch ic u, mijn liefste vyolette, 
Wien ic mi eyghen voort een paer, 
Levende oft doot, eeuwelic besette: 
Bloeme, daer ic met allen sinnen op lette, 
Ic hope ten sal u niet berouwen. 
Macht wesen, ic wensche na den banckette 
Te liggen in uw armkens zonder mouwen. 


	2
Lasen al vallic dus onbedect, 
Lief, en neems in gheender onweerde, 
Het doet natuere die mi verwect 
Nacht ende dach, schoon suver gheerde. 
Twaer cleen ghescil dat u mijns deerde! 
Schoon lief, wilt doch mijn ionste betrouwen. 
Mi en roecte niet wat icker om verteerde, 
Te liggen in armkens sonder mouwen. 


	3
Princesse al claech ic, ghi achtes twint 1: 
Nochtans bid ic u schoon roder mont, 
Laet mi doch wesen van u bemint, 
So blivic eeuwich van herten ghesont. 
God wil ons ghesparen tot dier stont 
Dat wi malcander in liefde vaste houwen, 
Ende dat wi vinden den soeten vont, 
Te liggen in armkens sonder mouwen. 

Uit myn handschrift Refereynen, bl. 193. Ook gedrukt in de verzameling Gheprent Tantwerpen op die Lombaerde veste bi mi Jan van Doesborch, omtrent het jaer 1500, waervan een exemplaer bestaet in de universiteits bibliotheek te Gent. W.

  

{==357==} {>>pagina-aanduiding<<}

CL.

Lof der geliefde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Ghesegent sijn mijn liefs bruin ooghen, 
Die mijn jonck herte doen verdrooghen! 
Ghesegent sijn haer borstkens ront! 
Ghesegent sijn haer roode wangen, 
Die my van minne doen verlanghen! 
Ghesegent is haer roode mont! 


	2
Schoon lief, ach had ick duisent tonghen, 
Om uit te spreken, onbedwongen, 
En om te loven uwen naem, 
Ick sou hem door welsprekendheden, 
Ick sou uw naem, vol soeticheden 
Een iegelyk maken aengenaem! 


{==358==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Rijck Godt, ware ic Appolo mede, 
Dat ick u schildren mocht met vrede, 
U aenschijn schoon, u rooden mont, 
U lieflijck haer, u schoon bruin ooghen, 
U vel, met bloet en sneeu doorvloghen 1, 
En daer mijn hope is op gegront. 


	4
Ghy sijt het die mijn deucht versekert, 
Ghy sijt diegeen die my verbetert, 
Waer mijn jonck herteken voor beeft. 
Ach, sonder u soo moet ick sterven, 
Ach, sonder u moet ick bederven; 
Want ghy alleen my tleven gheeft. 


	5
Ghy sijt mijn lief, mijn alderliefste, 
Mijn alderschoonste, mijn alderfierste; 
Maeck dat ik niet en comme te val, 
Op dat ick alle mijn vyanden, 
Te niet mach brengen en te schanden, 
Die ons benyden overal. 


	6
De winter sal gheen kou gehenghen, 
De somer sal gheen vruchten brenghen, 
De lichten dach sal niet opgaen, 
Men zal die werelt demoleren, 
En door de drooge see passeren, 
Eer ick, mijn liefste, u af sal gaen. 

[Door Willems afgeschreven, waerschynlyk, met eenige veranderingen, uit zyn handschrift van 1635, het welk thans aen de bibliotheek van Borgonje behoort. Ten minsten bevindt zich dit lied in gemelden bundel; doch het is daer van zestien coupletten. De wyze vond ik in den Blyden Requiem, bl. 125.]

  

{==359==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLI.

Meiplanting.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Het viel een hemels dauwe 
Vor mijns liefs vensterkijn, 
Ic en weet geen schoonder vrouwe, 
Si staet int herte mijn; 
Si hout mijn herte bevanghen, 
Twelcke is so seer doorwont: 
Mocht ic haer troost ontfanghen, 
So waer ic gansch ghesont. 


	2
Die winter is verganghen, 
Ic sie des meis virtuit, 
Ic sie die looverkens hanghen, 
Die bloemen spruiten int cruit; 
In ghenen groenen dale 
Daer ist ghenoechlic sijn, 
Daer singhet die nachtegale, 
Ende so menech vogelkijn. 


{==360==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Ic wil den mei gaen houen 
Voor mijn liefs vensterkijn, 
Ende schenken mijn lief trouwe, 
Die alderliefste mijn, 
En segghen: Lief, wilt comen 
Voor uw clein vensterkijn staen, 
Ontfaet den mei met bloemen 
Hi es so schoone ghedaen! 

[De woorden in Jan Roulans' Liedekens-boeck, 1544, overgenomen in Uhland's Alte hoch-und niederdeutschen Volkslieder, I, bl. 178. De melodie in den Blyden Requiem, bl. 99. Hoffmann von Fallersleben, in het tweede deel zyner Horoe Belgicoe, den aenhef gevende van verscheidene liederen, welke in de XVe eeuw voor zangwyzen dienden, schryft op bl. 84 het volgende af:

Het viel een coelen douwe, 
Tot enen vensteren in, 
Na eenre...] 


  
CLII.

Bescheidenheid.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==361==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
De winter is een onweert gast, 
Dat merc ic an den daghe; 
Ic had een boelken, ende dat was waer, 
Int openbaer: 
Si en was mi niet getrouwe 
Des lijt mijn herteken rouwe. 


	2
Het gaet ten vastelavont waert, 
Nu lenghen ons de daghen; 
Mijn lief boot mi een cranselijn 
Van peerlen fijn, 
Oft ic souden willen draghen 
Totten daghe. 


	3
Daer na coemt ons die lieve tijt, 
So spruiten ons die bloemkens, 
Si springhen uut so menigherlei, 
Coel is de mei, 
Ic hoore den nachtegael singhen 
Van minnen. 


	4
Wat acht ic op den voghelen sanc, 
Oft op quade nijders tonghen? 
Mijn lief boot mi haer armkens blanc, 
Ic weets haer danc; 
Ic en salts mi niet beromen, 
Mach ic daer in comen. 

[Jan Roulans' Liedens-boeck, Antw. 1544, overgenomen door Uhland, I, p. 87. Ook een platduitschen text geeft laetstgemelde verzamelaer op. Een hoogduitschen treft men aen in het Deutsche Museum, 1780, II, p. 282, in Buschings' Volkslieder, bl. 42. In Des Knaben Wunderhorn, I, p. 59, by Von Erlach Volkslieder der Deutsche, I, 103. De zangwyze is te vinden in de Souterliedekens, ps. 110. De platduitsche text spreekt van geene ontrouw der liefste. Het eerste couplet luidt aldaer volgenderwys:

De winter is een onweert gast, 
Dat merk ik aen de dagen. 
Mijn lief gaf my een kranselijn, 
Van paerlen fijn, 
Dat zal ik met lusten dragen 
Al mijn dagen.] 


  

{==362==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLIII.

Van haer ben ik gescheiden.


	1
Ghestadighe minne draghe ick altijt, 
Dies lijdet mijn herte pijn. 
Mocht ick noch sijn van haer verblijt, 
Hoe vrolick soude ick sijn! 
Tot haer soude ick my keren, 
Gheen ander lief begheren, 
Want sy is die alderliefste mijn. 


	2
Ist niet een druckelick leven 
Te derven die ick min? 
Ick hadder my toe begheven, 
Ick en was niet dan een kint; 
Ick dedet in corter uren, 
Dat ick langhe moet besuren, 
Eilaes, ick was so seer verblint! 


	3
Doen ick laeste met oghen aensach 
Die mijn herteken heeft bevaen, 
Doen was ick vrolick nacht ende dach, 
Ende nu ist al ghedaen. 
Van haer ben ick ghescheiden, 
Alle druck moet ick verbeiden, 
Ik mach wel trurich gaen! 

[Jan Roulans' Liedekens-boeck, Antw. 1544.]

  

{==363==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLIV.

Vaerwel aen Antwerpen.


	1
Adieu Antwerpen, ghenoechlick plein, 
Van u so moet ick scheiden, 
Ick laet daer in tliefste grein: 
God wil mijn boel gheleiden. 


	2
Als ick uten lande varen moet, 
Al binnen den eersten jare, 
Hoe dick verwandelt mijn bloet, 
Ic sterve een martelare. 


	3
Als ick vaer over die se, 
Van rouwe so wil ick sterven, 
Dat doet mijn jonc herte we, 
Ick sal te male bederven. 


	4
Och venus vrouwe, voeret mijnen schilt, 
Aen u roepe ick ghenade, 
Helpt my, dat ick mijn boel ghewin, 
Ende staet my nu te stade. 


	5
Dat jaer is lanc, mijn loon is cranc, 
Mijn hope heb ick verloren; 
Had ick mijn boel bijder hant, 
Gheen goet core ick daer voren. 


	6
Och lacen, zy en acht niet meer op my, 
Des lijdt mijn herte rouwe; 
Sy heeft een ander liever dan my, 
Sy en was my noit ghetrouwe. 


	7
Die dit liedeken heeft ghedicht, 
Hy hevet wel ghesonghen 
Ter eeren van sijn soete lief, 
God schein 1 der nijders tonghen! 

[Jan Roulans' Liedekens-boeck, Antw. 1544.]

  

{==364==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLV.

Orloflied.


	1
Met Venus wincxkens bem ic ontsteken! 
Schoon lief, stelpt mijn verdriet: 
Van grooten rouwe mijn ogen leken, 
Wilt my toch helpen, en lates niet! 
Al ware my droefheit en veel leet gheschiet, 
Al ware ic toter doot ghewont, 
Mochte ic u, schoon lief, eens spreken, 
In corten stonde ware ic ghesont. 


	2
Wie soude u schoonheit konnen verconden? 
Dijn aensicht blinct als der sonnen schijn, 
U caecxkens sijn blosend, u oogskens bruun bevonden, 
Dijn asem es soeter dan huenich of wijn. 
Alle mijn sinnen bi u in doolen sijn. 
Als ic dincke om u schoonheit clair, 
Vrouw Venus schichten mijn herte duerwonden, 
En ghy, schoon lief, en achtes niet een hair! 


	3
Wat batet my u schoone verboghen? 
Wat baet, schoon lief, dat ghy my greit? 
Als my de smake heel es ontvloghen, 
Wat batet my spijse vorengheleyt? 
Als u persoon, schoon lief, my wordt ontseyt, 
Wat mach my baten u wesen fier? 
Voor dat aenschouwen van mijn ooghen 
Prijse ic het blusschen van tminnevier. 


	4
Mocht my tghebruuken eens ghebueren 
Van uwer schoonheit, wel liefste soet, 
Al moestic van stonden aen de doot besueren, 
Alsoe Leander dede in 's waters vloet, 

{==365==} {>>pagina-aanduiding<<}

Of dalen met Orpheus bi thelsch ghebroet, 
Ic souder u halen, och liefste jent, 
Waret ooc by force ic soudet clouck aventuren; 
Want liefde en vlucht voor gheen torment. 


	5
Ic ghere, liefste, in liefden te ghebruucken 
Voor alle ghenouchte of spel, 
Uwen mont te cussen, ende voorts tontluucken 
U armkens blanc, naer naturen bevel. 
Gheen goet en beghere ic ter werelt el 
Dan u, soete lief, om mijnen ghenoechte. 
Mocht ic ten laetsten in uw armkens duucken, 
Ic hadde goedts ende ghelts ghenouch. 


	6
Daer lief by liefve tsamen verblijden 
Daer es volmaecte blijtscap ende vruecht, 
Daer sijn vergheten stond ende tijden, 
Daer wordt ghesonghen vander menschen juecht. 
Vercoelt in my, by uwer duecht, 
Dat liefde vierich ontsteken doet. 
Mijn vruecht, mijn hopen en es niet dan lijden: 
Sonder u troost mijn herte breken moet. 


	7
Al ware ic rouwich in sdoots ghebaeken, 
Ghy muecht my wecken met een schoon woort, 
Oock muecht gy blusschen mijn vierich blaken; 
Maer och ic vinde noch geen confoort. 
Sijt ghy, soet lief, up my verstoort, 
Segghet my, ic bidts u, saen; 
Ic wil so gherne pays met u maken: 
Och, tes my leet hebbic u yet misdaen. 


	8
Oorlof princesse, schoone Oryande, 
Naer wie mijn hertebloet verlanct; 
Ic hope ic jaghe in Venus warande: 
Wat batet my dat ic jaghe en niet en vangh? 

{==366==} {>>pagina-aanduiding<<}

De schicht van minnen mijn leven cranet: 
Noynt man en leet meerder verdriet. 
Oorlof, o liefste, ic trecke uten lande, 
Och nemt in dancke mijn oorlofliet! 

[Gedicht door Karel, heer van Moerbeke, omtrent het jaer 1560. Dit lied zong hy op de wyze: ‘Een aerdig dierken heb ick uutvercoren.’ Willems schreef de gedichten van den heer van Moerbeke af, in eenen bundel vermeld in de Bibliotheca Willemsiana, d. II, onder Nr 4768.]

  
CLVI.

Afscheid.


Ick seg adieu, wy twee wy moeten scheiden, 
Tot op een ander tijt: 
Tot dan sal ick, dan sal ick troost verbeiden, 
Ick laet by u dat herte mijn; 
Want waer gy sijt, daer sal ick sijn, 
't Si vreucht of pijn, 
Altijt sal ick dijn eigen sijn. 

[Een duytsch Musijck-boeck, daer inne begrepen sijn vele schoone liedekens met IIII, met V, ende met VI partyen. Nu nieuwelijck met groote neersticheyt ghecolligeert ende vergaert. Gecomponeert by diversche excellente meesters. Loven, by Peeter Phalesius, 1572. Het muzyk van dit lied is van Episcopius. Ongelukkiglyk bevat het exemplaer dat aen Willems behoorde enkel de basparty. Dit lied vindt men aldaer fol. 15 vers.]

  

{==367==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLVII.

Liefde met liefde beloond.


Vruecht en duecht myn hert verhuecht, 
Nochtans so moet ick treuren. 
Troost my, lief, als ghy wel meucht, 
En laet my troost gebeuren. 
Soete lief, u claer aenschijn 
Dat verhuecht het herte mijn. 
Liefde te dragen en es geen pijn, 
Als liefde met liefde geloond mach sijn. 

[Uit het zelfde muzykboek, bl. 6 verso. De melodie mede van Episcopius. In eene verzameling van Catharina De Backer, ten jare 1574 geschreven, komt dit lied in drie coupletten voor, doch met een langer refrein. Ik deel het hier mede, naer het afschrift door Willems opgenomen in een' bundel Refreinen, enz., beschreven in de Bibliotheca Willemsiana, onder Nr 4768.

      
	1
Vreucht ende deucht mijn herte verheucht, 
Nochtans zo moet ic treuren: 
Troost, mijn schoon lief, als ghy best meucht, 
Zo mach my troost ghebeuren. 
Want, zoete lief, u claer aenschijn, 
Dat verheucht het herte mijn, 
Liefde te draghen en est gheen pijn, 
Als liefde met liefde gheloont mach zijn. 
Compt vrou Venus, compt Pallas, 
Haest u ghy goddinnekens ras, 
Hoort schoon lief naer mijn vermaen, 
Laet u liefde by liefde staen. 


	2
Peinsen, hopen, suchten en treuren 
Heeft mijn herte bevanghen, 
Laet my, schoon lief, uwen troost ghebeuren, 
Naer u staet mijn verlanghen, 
Want ghy zijt mijn liefste lief, 
Ghy zijt mijns herten gerief. 
Liefde te draghen, enz 


	3
Die liefste jent, zeer excellent, 
Zy heeft mijn herte bevanghen, 
Zy staet zo vaste int herte gheprent, 
Naer haer staet mijn verlanghen; 
Ic en begheere met haer gheen goet, 
Dat heeft ghedaen haer aenschijn zoet. 
Liefde te draghen, enz] 


  

{==368==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLVIII.

Minneklagten.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Waer zijdy, lief, 
Waer meugdy zijn, 
Die my doet grief 
En zwaer ghepijn? 
Ic vraegh het u onrustigh, 
Waer zijdy, lief wellustich? 


	2
Puer onghesont 
Is al mijn zeer, 
Ic ben ghewont 
Ter doot en meer. 
Ic claechs u deser minne, 
Venus, eertsche godinne! 


	3
Zie ic 't aenschijn soet 
Daert al aen cleeft, 
My walt mijn bloet, 
Mijn lichaem beeft. 
Hoe zoudy my verblyen 
Dees tijdt vol melodyen! 


	4
Wat lijde ic drucks! 
Noyt droever man! 
Wat ongelucks 
Comt my al an, 
Deur sulc onghier labeuren, 
Rijck god, hoe moet ic treuren! 

[Casteleyn's Liederen, Nr XXIX. W.]

  

{==369==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLIX.

Bedwongene liefde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Die mey die ons de groente geeft, 
Doet menigh mensch verblyen; 
Maer die int minnen onlust heeft 
Verheught tot ghenen tyen. 


	2
Al is mijn soetelief rijck van goedt, 
Al is hy hoogh geboren, 
Al dunckt het al mijn vrienden goet, 
Hy sal my niet bekoren. 


	3
Die my bemint en trouwe biet, 
Die sluyt ick uyt mijn herte, 
En die ick min en vrijt my niet; 
Ist niet een groote smerte? 


	4
Dien ick bemin en wilt my niet, 
Die spreeck ick also selden: 
Eylaes wat leet is my gheschiet, 
'k En derf mijn liefd' niet melden! 


	5
De voghelkens int groene wout 
Gaen onbedwonghen vryen; 
Daer is gheen dwangh van vrienden out, 
Die haer haer lust benyen. 


{==370==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Wat doet die eer, die layde eer 
Al vrouwen lust ontbreecken, 
Dat sy niet vry, na haer begheer, 
Van liefde moghen spreecken. 


	7
Dit doet mijn hert en mijn gemoet 
Met droevige ooghen claghen; 
Misschien mijn lijden waer geboet, 
Dorst ick mijn lief ghewaghen. 

[Genomen uit den Nieuwen verbeterden Lusthof, Amst. 1607, derde druk, in-4o. Dit lied ben ik verschuldigd aen de heuschheid van den reeds gemelden heer J.J. Nieuwenhuijsen, te Amsterdam. Hetzelve werd gezongen op de wys: Och legdy nu en slaept, waerna het zelf als melody overging, blykens den Amsterdamsche Pegasus, 1627, bl. 137, en Bellerophon, 1695, bl. 181.]

  
CLX.

Bede.


	1
Een aerdigh dier, een blomken fier en jent, 
Es in mijn herte geprent 
Deur vrou Venus bedwanck; 
Deur haer bestier ben ic in groot tourment 
Ghekeert in Venus tent, 
Den zoeten zomer lanck, 
Om eens te rusten in haer armkens blanck. 
In haren dienst willic wesen constant; 
Want deur haer gracie zoet 
Vervult heeft mijnen moet 
Cupido Godt vaillant. 


	2
O troost, confort, die my verlanghen doet, 
Rast u al metter spoet; 
Compt helpt my uter noot, 
Mijn leven cranckt. Versterct toch mijnen moet, 
Want tleste dreupel bloet 
Failliert my totter doot. 
Als ic gae peysen om haer mondeken zoet, 

{==371==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mijn bloet vercrempt, mijn hert in liefde brant; 
Want deur haer gracie zoet 
Vervult heeft mijnen moet 
Cupido Godt vaillant. 


	3
Waer laet ghy varen, lief, den jongen tijt, 
U jeucht en u jolijt, 
Dat nimmermeer en keert; 
Oft wildy comen in den haet en nijt 
Van die u heeft bevrijt, 
U lof altijt vermeert? 
Wat mach so schaên, dat vreucht met vreucht verkeert? 
Tes meer dan tijt; helpt my, blomke plaisant; 
Want deur u gracie zoet 
Vervult heeft mijnen moet. 
Cupido Godt vaillant. 


	4
Ghelijc een roose verliest haer vigeur, 
Een blomken sijn coleur 
Uut des zomers saisoen, 
So can vergaen, schoon lief, in corter heur 1 
U schoon jonc wesen puer. 
Condy dit niet bevroen? 
Ic sal noch strijden als een campioen 
Tot dat ic crijghe pais, vrede en bystant; 
Want deur u gracie zoet 
Vervult heeft mijnen moet 
Cupido Godt vaillant. 

[Uit de verzameling van Catharina De Backer, van 't jaer 1574, door Willems opgenomen in den bundel Refereinen, enz., beschreven in de Bibliotheca Willemsiana, onder Nr 4768.
Dit lied draegt volkomen de rederykers livrei van dien tyd, zoowel onder 't opzicht van tael en vorm als der denkbeelden. Het werd gezongen naer de fransche wyze: Si pour t'aymer.]

  

{==372==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXI.

Schoon lief, begeef my niet.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Mijn hertken heeft altijts verlanghen 
Naer u, die alderliefste mijn, 
U liefde hevet my seer bevanghen; 
U vry eyghen willic sijn. 


	2
Voor al die werelt ghemeyne 
So wie dat hoort of siet, 
Hebdy mijn hert alleyne, 
Daerom schoon lief begheeft my niet. 

[Uit een handschrift te Kameryk berustende. Op een los blad, dat de copy van Willems bevat, leest men: No 23 is eene misse op dezen thema.
De tael duidt de zestiende eeuw aen.]

  




{==373==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXII.

Aen den nacht.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
O nacht, jalourse nacht, die, tot mijn leet versworen, 
Des hemels baen verlicht met klare maneschijn, 
Hebbe ick u tot mijn hulp met goeder wensch verkoren, 
Op dat ghy mijn gheluck zoud wederstandigh zijn? 


	2
Ick meende door 't ontmoet van uwe duysterheden 
Dat een zwartverwigh kleed had 's hemels oogh bedeckt: 
Maer, oft waer' zomerdagh, ghy zaeyt duyst klarigheden 
In 's hemels hoog ghewelf, waer mede ick worde ontdeckt. 


	3
U, zuster van de zon, landloopster, moet ick vraghen, 
(Ghemerckt 't ontdecken mijns u emmers zoo behaeght) 
Brenght ghy zoo groot een licht met uw nachtloopers waghen, 
Daer boels genietenslust al stille u nederjaecht? 


	4
Och, zoo u dies ghedenckt, liefweerdighe goddinne, 
En dat in 't minnenampt ghy zoetheid word ghewaer, 
Maeckt, nu ick uytgaen wil, tot dienst van mijn vriendinne, 
Dat uw versilvert hooft en blincke niet zoo klaer! 

[Deze schoone verzen zyn van Jacques Ymmeloot, heer van Steenbrugge, die ze uitgaf in het eerste gedeelte zyner poëtische werken, getyteld: La France

{==374==} {>>pagina-aanduiding<<}
et la Flandre réformées, ou traité enseignant la vraye méthode d'une nouvelle poésie françoise et thyoise harmonieuse et delectable. Ipre, chez Jean Bellet, 1626, lang kwarto. Ymmeloot stelde deze verzen op naer een franschen text, welke in zyne jeugd zeer in zwang was. De wyze noteerde Willems uit den Amsterdamsche Pegasus, bl. 64. Ze staet ook by Kamphuysen, bl. 74, 83, en by Starter, Friesche Lusthof, bl. 19, 120.]

  
CLXIII.

Jagen, wandelen, zingen, dansen, kussen.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Het windeken, daer dat bosch af drilt! 
Doet op uw brack, laet uyt uw wild! 
Dat ick het wage 
Den stryd behagel 
Onder de dellekens 1 van nieu-caer, 2 
Mogelijk schuylt mijn liefste daer. 


{==375==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Wandelen ghinck ick op een tijt, 
In spijt van die dit my benijdt, 
Met u jonckvrouwe, 
O eêl kersouwe 1! 
Van smorgens vroech tot savons laet, 
Tot mijnder eere, tot uwer baet. 


	3
Mocht ick met u des avons laet 
Singhen tot aen den dagheraet, 
Soo met malckanderen 
D'een by den anderen, 
Tot dansen ick u oock wel coos, 
Ghy blosend machdeken als een roos. 


	4
Mocht ick dan cussen ook van als.... 
....... 

[Tot zoo ver in Willems meergemeld liedjesboek, als mede op een los blaedje door hem geschreven. Op dit laetste staet aengeteekend: ‘XVIe eeuw.’ Le Jeune geeft een anderen text in zyne Nederlandsche Volkszangen, bl. 133-34, als genomen uit eene geschrevene verzameling van 't jaer 1593; doch deze is van Hooft en behoort tot het herderspel Granida. Daer dit lied van het onze verschilt en geheel is uitgewerkt, wil ik het hier mededeelen:

      
	1
Windeken, daer het bosch af drilt, 
Weest mijn Brak, doet op het wilt, 
Dat ik jage, 
Spreidt de hage 
En de telgen van elkaêr, 
Mogelijk schuilt mijn Nymphe daer. 


	2
Nymphe, zoo ras als ghy vermoedt 
Dat mijn gang tot uwaerts spoedt, 
Loopt ghy schuylen 
In de kuylen, 
En het diepste van het Woudt, 
Daer ghy met reên vervaerdt zijn zoudt. 


	3
Vreesje niet, dat de Satyrs daer 
U eens moghten nemen waer, 
En beknellen? 
't Zijn gezellen, 
Die wel nemen, t' uwer spijt, 
't Geen daer een Harder langh om vrijt. 


{==376==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Sonder te dencken, dat in 't kruidt 
Dikwils Slangen, gladt van huidt, 
Zijn verholen, 
Loopt ghy dolen, 
Maer nochtans hoe zeer ghy vliedt, 
Dat ghy my haet en dunckt my niet. 


	5
Want toen wy laest van 's avonds laet 
Songen tot den dageraedt, 
Met elkandre 
En uyt d'andre 
Tot den dans ik u verkoos, 
Bloosden uw wanghen als een roos. 


	6
Mompelen hoord' ik op dat pas, 
Dat dat gheen quaedt teeken was 
En wanneer ik 
Heel begeerlik 
Kussen quam uw montje teer, 
Repten uw lipjes, dochtme, weêr. 


	7
't Weigeren, en d'afkeericheidt, 
Voeght zoo wel niet, als men zeidt, 
Voor de vrouwen. 
't Kan haer rouwen. 
Die geboden dienst versmaedt, 
Wenscht 'er wel om als 't is te laet. 

Zie Dichtkunstige werken van Hooft, uytgegeven door J. Vanderburgh, Amst., 1657, in 8o, bl. 6 en volg.
De text van Willems is zeker de oudere: het woord delleken of dilleken was 't meest in gebruik in de eerste helft der zestiende eeuw. De zangwyze nam W. in den Amsterdamsche Pegasus, bl. 146 en 165. Ze komt ook voor in den Gedencklanck, bl. 191.]

  

{==377==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXIV.

Lacht, zoet geslacht.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
De zoete tijd komt aen, 
Laet ons gaen 
In de velden, die lustig staen! 
Herderinnen 
Die wilt minnen, 
't Is nu de regte tijd, 
Dat gy vrijt. 
De soete tijd komt aen, 
Laet ons gaen 
In de velden die lustig staen! 


	2
Ofschoon een ander zucht 
Ende ducht, 
Zingt een deuntjen en schept genucht! 
Wilt niet klagen 
Deze dagen! 
Dat nu alle verdriet 
Van u vlied! 
Ofschoon een ander zucht 
Ende ducht, 
Zingt een deuntjen en schept genucht! 


{==378==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Het doet u groote deugd, 
Lieve jeugd, 
Wel te leven in zoete vreugd. 
Wilt dan vieren 
Als de dieren 
Dezen aengenamen tijd, 
En verblijdt. 
Het doet u groote deugd, 
Lieve jeugd, 
Wel te leven in zoete vreugd. 


	4
Want waerom toch getreurd 
Wat gebeurt, 
Daer ons leven niet lang en duert. 
Dus geen zuchten 
Of geen duchten! 
De glans der jeugd vergaet 
Door dit kwaed. 
Wel waerom toch getreurd 
Wat gebeurt, 
Daer ons leven niet lang en duert? 


	5
Welaen dan vreugdig lacht 
Zoet geslacht, 
En ons droefheid alzoo verzacht! 
Zoo de maegden 
Altijd klaegden, 
De wereld ging te niet 
Door verdriet. 
Welaen dan vreudig lacht 
Zoet geslacht, 
En ons droefheid alzoo verzacht! 

[Door Willems afgeschreven uit J. Lambrecht's herderspel Rachel, Brugge, 1662, bl. 14. Dit lied staet daer aengeteekend op de fransche wyze: Estes vous du party mon amys.]

  

{==379==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXV.

Gy zoudt de liefste zijn.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Schoon jonkvrouw, ick moet het u klagen, 
Dat ick ben doorwond, 
Dat ick groot lijden moet verdragen 
Om uwen rooden mond, 
Ja, ja om uwen rooden mond. 


	2
Moest ick nog lang uw oogskens derven 
En uw claer aenschijn, 
Soo sal ick wel van rouwe sterven, 
Van rouw en minnepijn, 
Ja, ja, van rouw en minnepijn. 


	3
Ick sal u prijsen, sal u eeren, 
Spijt die 't my benijdt, 
Ick sal uw lof altijd vermeeren, 
Want gy 't weerdich sijt, 
Ja, ja, want gy het weerdich sijt. 


{==380==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Ick hoop noch heden te vercrijgen 
Uwe gratie goet; 
Ick hoop met u noch te bedrijven 
Aller vreuchden soet, 
Ja, ja, aller vreuchden soet. 


	5
Schoon lief, mogt ick by u dan comen 
Op u kamerlijn. 
En u daer spreken sonder schroomen, 
Gy soud de liefste sijn, 
Ja, ja, gy soud de liefste sijn. 

[Staet op de laetste bladzyde van Willems eigenhandig geschreven liedjesboek. De bronnen worden daer volgenderwyze opgegeven: ‘Handschrift No 40, muziek in Ecclesiasticus, bl. 117.’ Het bedoelde handschrift is welligt hetgene met emblemata van 1637, waerover in deze verzameling reeds meermalen gewag is gemaekt.]

  
CLXVI.

Wie 't minnen versmaedt is het leven onwaerd.


	1
Wekt liefde in ons leven een kittelig soet, 
Wat haet men haer pynen, wat schout men haer gloed? 
Haer smert is aenminnig, haer handel vol lust, 
Haer onrust verwint al 't vermaek van de rust. 
Laetse eensaem gaen dwalen die liefde versmaên. 
Voor al 's werelds goed staet de liefde my aen. 


	2
Mijn liefde blaest Kloris stilswijgendheid in, 
Wanneer ik haer handjes kom drukken vol min. 
Wat ben ik gelukkig als sy my beloont, 
Hoe 't vuer van mijn brand ook haer boesem bewoont. 
Bedekt sy haer vlam, wat beschroomd voor haer eer, 
Haer oogjes vol goedheên ontdekkense weêr. 


{==381==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
De liefde te smooren is dubbele pijn, 
Geen godheid gewoon is gevangen te sijn: 
't Is ydel, mijn Kloris, uw tijd dan verspild; 
Want schoonje sijn schuilhoek verbergen al wilt, 
Hy woont in uw oogjes, daer plant hy de min, 
Daer leeft hy en sweeft hy onsterfelijk in. 


	4
Ik buig my dan neder, verliefd op de lust, 
Waermede ik vol gloed in uw armen rust. 
Uw schoonheid, al swijgje 't, afkeerig van sin, 
Die leert ons van selve de krachten der min. 
't Leeft al door de liefde, in de lucht en op aerd: 
Wie 't minnen versmaedt is het leven onwaerd. 


	5
'k Laet vorsten hun glorie, waer 't alles voor beeft, 
Als ik het vermaek heb dat Kloris my geeft; 
Die schoone t' omhelsen in 't welige groen, 
Met lusjes en kusjes mijn vlammen te voên, 
Die vrijheid te smaken, van 't hof ongestoord, 
Is 't geen waer de min my alleen meê bekoort. 

[Thirsis Minnewit, III, bl. 115. Dit lied, voor den tyd zeldzaem kunstig van versbouw, werd gezongen op de wyze: Is de liefde zoet lyden.]

  
CLXVII.

Zy is my zoo zoet.


	1
Zy is so niet als ik gesint, 
Zy sal niet ligt van liefde sterven, 
Sy is gestadig als de wint; 
Nogtans kan ik haer qualijk derven: 
Want haer bijwesen is my so soet, 
Dat zy my dikmaels vreugd aendoet. 


{==382==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Als ik haer om een kusje kwel, 
Zy zegt: schoon kind laet ons wat praten, 
Het weigeren dat staet haer wel: 
Nogtans kan ik haer qualijk laten; 
Want haer bijwesen is my so soet, 
Dat zy my dikmaels vreugd aendoet. 


	3
't Zy dat ik eet, of dat ik drink, 
Het zy ik zie, of smaek, of hoore, 
Haer wesen is mijn herten sin, 
Haer stemme klinkt staeg in mijn ooren. 
Haer oogen als twee sterren schoon; 
Haer hoofd verdient een gouden kroon. 


	4
Eer zal het water staen in brand, 
Eer zal het aerdrijk starren dragen, 
De lucht met boomen staen beplant, 
Eer zal de zon zijn gang vertragen, 
Eer zal de hemel zijn de hel, 
Eer ik haer uit mijn zinnen stel. 


	5
Vaerwel dan Filis, waerde maegd? 
'k Zal altijd liefde tot u dragen, 
En toonen dat ik blijf uw slaef, 
Zoo wel by nachten als by dagen, 
Zoo lang mijn lief, mijn Filis leeft, 
Zoo lang mijn ziel maer asem heeft. 

[Thirsis Minnewit, I, bl. 153.]

  
CLXVIII.

Wanhoop.


	1
Mijn lief schijnt my te haten, 
Al klaeg ik haer mijn smart, 
't Mag al den bras niet baten, 
Een ander heeft haer hart; 

{==383==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zy lijdt een ander vryen, 
En wil mijn min niet lyen, 
Dat maekt my drommels desperaet, 
En wanhoop maekt gemeenlijk een monnik of soldaet. 


	2
Wat is nu best begonnen? 
Hoe raek ik aen mijn end? 
In 't klooster by de nonnen, 
Of by den heer Van Gend: 
Voor 't eerst ben ik te geus toe, 
En ook te genereus toe, 
Wat raed in dezen droeven staet? 
De wanhoop maekt gemeenlijk een monnik of soldaet. 


	3
Ik weetme te beregten, 
Te helpen uit den nood; 
Ik wilme dood gaen vechten: 
Dat gaetje naer de vloot, 
Gelijk een eerlijk landsman. 
Wie weet hoe menig Fransman 
Met my zal sneuvlen voor den staet! 
Want wanhoop maekt gemeenlijk een courageus soldaet. 

[Thirsis Minnewit, I, bl. 155. Dit lied zinspeelt op den zeetogt van den admirael van Gent, die by het eerste gevecht tegen de engelsch-fransche vloot sneuvelde, op den 9en juny van jaer 1672.
Willem Josef, baron van Gent, is dezelfde die in 1667, op bevel van De Ruyter, den Teems opvaerde, het fort Chernesse veroverde, de magazynen te Chattam in brand stak, en geheel Engeland met schrik vervulde.]

  
CLXIX

Betrouwen.


	1
Het heeft een hups besneden knecht 
Aen my gheleyt sijn sinnen, 
Maer al schijnt hy eenvoudig slecht, 
Wie siet sijn hert van binnen. 


{==384==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Ist soo nochtans dat hy my mint 
En meynt van goeder herten, 
Soo ist wel reden dat hy vint 
Vernoeghingh in sijn smerte. 


	3
Vernoeghingh neen, vernoeghingh ja, 
Vernoeghingh boven maten; 
Maer als hy sijn vernoeghingh haê, 
Dan mocht hy my verlaten. 


	4
De jongens clachten sijn maer schijn, 
Gheveynst is al hun weenen; 
Soo langh de meyskens weyg'rich sijn, 
Soo langhe sy 't recht meenen. 


	5
Niet dat ik mijnen hier voor hou, 
Die ick ghetrouw moet noemen; 
Want hy is trouw, ick vind' hem trouw, 
Sijn trouwe doet my roemen. 


	6
't Is minne dan die rust ons gheeft. 
Is rust in lust gheleghen? 
Die eenen trouwen vryer heeft 
Die heeft sijn vreugd ghecreghen. 

[Te vinden in Triumphus Cupidinis, door Ysermans, Antw. 1628, bl. 99. Dit lied, behoorende tot het herderspel Grisella, werd gezongen op de wyze: Wy willen niet meer na Berchem gaen.]

  




{==385==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXX.

De trouwe herder.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
O uitmuntende godin, 
Als Cyprina weerd verheven, 
Schoon volmaekte herderin, 
Die mijn ziele troost kunt gheven; 
Uw gezicht 
Dat verlicht 
Ende sticht 
Mijn jeugdig leven. 


	2
Jont my uwen rooden mont 
Eens te kussen uit medoogen, 
Want ghy hebt mijn hert deurwond 
Met uw blixemstralende oogen. 
Maget, och, 
Wilt my toch 
Geen bedroch, 
Maer liefde toogen. 


	3
Ik en acht op geld noch goed, 
Edeldom noch hooge staten; 
Toont my maer een trouw ghemoet, 
Ik en sal u nooit verlaten; 

{==386==} {>>pagina-aanduiding<<}

Maer, tot spijt 
Die 't benijdt, 
Sijn altijdt 
Tot uwer baten. 


	4
Denk toch niet dat ik met leed 
U sou laten in het treuren, 
Als my ooit van rijkdom breed 
Mocht naer mijnen wensch ghebeuren. 
't Schaepken teer 
Sou veeleer 
Met verseer 
Het lam verscheuren. 

[Uit de Poemata of Gedichten van Geeraerd Van den Brande, Antw. 1631. Dit lied werd gezongen op de wyze: ‘O fortuna wankelbaer,’ door W. gevonden in zyn handschrift van Anna Byns, het welk thans tot de Borgondsche bibliotheek behoort.]

  
CLXXI.

Maegden-vreugd.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==387==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Puyckjen van de maeghden, 
Wie sal u vereeren! 
Die elck een behaeghden, 
Om u lof te meeren; 
Wie sal niet begeeren 
Te singhen uwe deughd? 
U reden en zeden 
Die gheven ons leven 
En soete vreughd. 


	2
U schoon eerbaer wesen, 
Overtreft de roosen: 
Wijsheyt is te lesen 
Als u kaexkens bloosen: 
En u lieflijck koosen 
Verfrischt een hoog gemoed: 
U dagen behagen, 
Ja 't leven sy geven 
Wat liefde voed. 


	3
U schoonheyd beroerde, 
En deê gantsch beswijcken 
't Hert dat ons vervoerde, 
Als ick u quam kijcken. 
Nu wil ick niet wijcken 
Van uwe deftigheyd: 
U oogen vermoghen 
Te leyden ons beyden 
In vrolijckheyd. 


	4
Vrolijcheyd in eeren 
Mach een maeghd genieten, 
Achterklap te weeren 
Moet haer niet verdrieten, 
Strax de Nijd sal schieten 
Op haer onschuldigh hert, 
En stichten de schichten 
Van 't minnen, als spinnen, 
Met valsche smert. 


{==388==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Nijd, soekt ander wegen, 
Ghy mooght hier niet blijven; 
Ghy zijt hier verleghen, 
Want wy u verdrijven: 
Vreughd sal hier beklijven 
Door eerbaerheyd en lust, 
Met vreden bekleeden, 
Met eeren verkeeren 
Door deughd en rust. 

[Woorden en muzyk in den Bellerophon, 1638, bl. 143. 1695, bl. 171.]

  



CLXXII.

Ydele hoop.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Silvia Goddinne, 
Siet hoe desperaet 
Coridon door minne 
Als den sneeuw vergaet. 


	2
Sal u nooit beweghen 
Mijn bedroefde clacht? 
Sult g'altijt staen teghen 
Mijn verlieft ghedacht? 


	3
Met een vierich haken, 
Lief, verlangh ik nu 
My eens te vermaken, 
Silvia, met u. 


{==389==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Laet u schaepkens weyden! 
Hier staen klavers dicht; 
Gaen wy ons vermeyden, 
- Phoebus berght sijn licht, - 


	5
In een schoon groen pleyne, 
Daer een beeksken stroomt, 
Of by een fonteyne 
Onder 't dicht gheboomt. 


	6
Of ick daer dan kuste 
Uwen rooden mont, 
En met vreuchde ruste 
Op u borstjens ront. 


	7
Al mijn bitter lijden, 
Al mijn wreede pijn 
Sou door dit verblijden 
Haest vergeten zijn. 

[Woorden en muzyk te vinden in de Triumphus Cupidinis, door Joan Ysermans. Antw. 1828, bl. 67 en volg.]

  

{==390==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXIII.

Heil der liefde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Gelijk een roos in 't groene veld, 
Aen d'eenzaemheid gewend, 
Door eenen storm wordt neêrgeveld 
In 't midden van haer lent; 
Dit lot is aen een maegt besteld, 
Die de liefde niet en kent. 


	2
Wien heeft het leven ooit behaegd 
't En zy hy heeft bemind? 
En die geen ware liefde draegt, 
Kiest immers eenen vrind. 
Zeg my wie is u lief, o maegt, 
Die plaets in uw herte vindt. 


{==391==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Schoon dat gy met mijn woorden spot 
Uw hert zal u verraên, 
De pylen van den minnengod 
En kunt gy niet ontgaen. 
De liefde, neen, dat magtig lot 
Kunt gy niet wederstaen. 

[Dit lied, het welk niet zeer oud is, is algemeen in Vlaemsch-Belgie gekend. Sommigen schryven het toe aen den onlangs overledenen Gentenaer Van Ackere. Zie Kunst- en Letterblad, Gent, 1842, bl. 12. De wyze noteerde my de heer Mery, orchest-meester der Fonteinisten alhier.]

  
CLXXIV.

Klaeglied.


	1
Indien ooit maegd haer droeve klachten 
Vermogt te brengen aen den dag, 
Ik ben het die geheele nachten, 
Ik ben een maegd die klagen mag. 


	2
Ik was een bloemken versch ontloken, 
Ik was een roosken, nooit geplukt, 
Van vrijen was my nooit gesproken, 
Door liefde was ik nooit verrukt. 


	3
Ik ging met dochters van den lande, 
Ik ging spanseren door de stad, 
En ziet, daer kwam mijn eer tot schande: 
Eer 't iemand wist, ik was gevat. 


	4
Een jonge vorst, door min ontsteken, 
Kwam aen mijn schoonheid gunste bien; 
Ik, onbewust van hoofsche treken, 
Ik ging met hem, om 't hof te zien. 


	5
De maegden, die omtrent my waren, 
Verleidde men met zoeten praet. 
Men ziet, in zulke teere jaren, 
Niet altijd wat er ommegaet. 


{==392==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
In stilte werd ik weggenomen, 
En ik en weet niet waer gerukt. 
En als men my terug zag komen, 
Dan was mijn maegdebloem geplukt. 


	7
Ik was bedroefd in al mijn zinnen; 
De vorst bood my zijn rechter hand, 
Hy zwoer hy zou my eeuwig minnen, 
Hy zou my eeuwig zijn verpand. 


	8
Mijn broeders, vol onwijzer kuren, 
Het hart ontvlamd door wrekens dorst, 
Doen 't velen met den dood bezuren, 
En slagen dood den jongen vorst. 


	9
Zijn vader wordt er ook verslagen, 
En al zijn zonen nevens hem; 
En duizend stemmen hoort men klagen, 
Maer boven al mijn droeve stem. 


	10
Wat ging u aen, o rauwe gasten, 
Te komen tot zoo wreeden vond, 
Om zoo moordadig aen te tasten 
Die my mijn eer hergeven kond? 


	11
Ik ware nu als landvorstinne 
Gekroond in 's prinsen hooge zael, 
Ik leefde nu in echte minne: 
Maer gy verwoeste 't al te mael. 


	12
Nu zal ik al mijn leven treuren, 
Gelijk het tortelduifken plach. 
Geen vorst, geen man zal my gebeuren: 
Och, ware dit mijn laetsten dag! 


{==393==} {>>pagina-aanduiding<<}


	13
O bloedig zwaerd van wreede menschen, 
Waerom toch hebt gy my gespaerd? 
Wat blijft my over nog te wenschen 
Dan met den dood te zijn gepaerd! 

[Willems schreef dit schoone lied over zonder de bron te melden: alleen voegde hy er by, dat het somtyds voor titel droeg: Klachten van Dina. Ik vind het onder anderen in de Bybelsche history Liedekens, vermeerderd en verbetert, tot Amsterdam 1768, in kl. 4o, bl. 145. - Id. te Gend, by J.F. Kimpe, bl. 137, waer het onder zyn regten tytel voorkomt: Klaeglied van Dina, dochter van den patriarch Jacob.]

  
CLXXV.

Cupido's magt.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Jupijn hoe moogt gy u beroemen, 
Van 't gheen dat met de reden strijdt! 
Hoe durft gy u hooveerdig noemen 
Dat gy de prins der goden zijt! 
Laet af, laet af, 't wordt u gheboden; 
Want ik alleen ben 't hoofd der Goden. 


{==394==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Wat helpt u blixemskracht of donder 
Als gy moet buigen onder my? 
'k Bedwing de goden in 't bijzonder 
En brengze tot mijn slaverny. 
Al schijne ik klein en kinds uitwendig, 
'k Ben groot en sterk en ook behendig. 


	3
Saturnus zeissen, rood van bloede, 
Apollo's boog en lauwerkrans, 
Mercurius omslangde roede, 
En Bachus groene wijngaertrank, 
Pan's pijp en stok, al is 't hun hinder, 
't Komt al my toe als alverwinder. 


	4
Wat heeft Neptunus mogen helpen, 
Op den wijdvlietend' Oceaen, 
Zijn drijtand en bemoste schelpen? 
Hy moest my ook zyn onderdaen. 
Hoe dikwyls heb ik Mars ontstolen 
Zijn bloedig zweerd, en hem doen dolen? 


	5
Jupijn, wat wilt gy nog versinnen? 
Treed af, treed af van uwen troon; 
Verneert u voor den god der minne, 
Zet my op 't hoofd uw gouden kroon; 
Laet my uw grooten scepter voeren, 
Die hemel, aerde en zee kan roeren! 

[Uit meergemeld handschrift van Willems. Dit lied werd gezongen op de wyze: ‘Zeg wat wilt gy,’ door W. terugevonden in zyn handschrift van Anna Byns.]

  

{==395==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXVI.

Meiplanting.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
God Pan die zat in 't veld, 
En teld' 
Sijn schaepkens die daer weidden in het gras. 
Sijn pijpen hy daer nam, 
En klam 
Op eenen berch daer 't seer genuchelijk was. 
Int oog kreeg hy weldra 
De schoone Silvia, 
Die Corydon ontmoetende was. 
Sy scheen zeer verstoord: 
Hy leiddese voort 
Door 't groene gras. 


{==396==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Corydon sprak: ‘Komt rust 
Met lust, 
O soete Silvia, wat nevens my!’ 
Een sucht haer toen ontvloot 
Zeer groot; 
Nochtans haer ooghskens lonckten van ter zy. 
Corydon sprack haer toe: 
‘Mijn soete lief, wel hoe? 
Ik ben niet verre, sucht gy om my. 
Segt, herderinne 
Quelt u de minne? 
Komt klaegt my vry!’ 


	3
- ‘Och neen, 't en is dat niet. 
Maer ziet, 
Mijn schaepkens sijn verstrooid al in het dal; 
Een lammeken ick ghemis, 
Ghewis 
't Is voor mijn hertjen een groot ongheval. 
Corydon, laet ons gaen!’ 
- ‘Neen liefste, hoort my aen! 
Int boschken groen is gheen gheschal, 
Niets dan het ghewoel 
Van bladerkens koel, 
Mijn lief, mijn al! 


	4
Maer ziet daer ginder veer 
Eens weêr 
De herders hebben een mei geplant, 
Om met hun liefsten schoon 
Ydoon 
Te dansen minnelijk hand aen hand. 
Ziet eens hoe vriendelijk soet 
Elk nymph haer lief ontmoet, 
Zy lonken al van minnebrand: 
Ik lyde int herte 
Zoo menighe smerte, 
Maer blyve constant. 


{==397==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Dees mei ick presenteer 
Met eer 
Aen u, princesse, die mijn herte wond. 
Vrouw Venus, de godin 
Der min, 
Doet 't al verblijden in het rond; 
Zie 't vogheltjen met lust 
Hoe het sijn gaeyken kust. 
O Silvia, uw trou my jont! 
Och, maechdeken reyne, 
Verlost my van pijne 
Op desen stond!’ 

[Door W. in zyn liederen-boek neêrgeschreven, zonder vermelding der bron. Alleen staet aengeteekend dat de melodie, welke herinnert aen: De Mey die komt ons by seer by. (Zie Gedenkklank, bl. 282, Starter, Friesche Lusthof, bl. 184, Pegasus, 90), te vinden is in meergemeld handschrift van Anna Byns, en by Ysermans Triumphus Cupidinis, bl. 57.]

  




{==398==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXVII.

Niemand te passe.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
's Nachts doen een blauw gestarde kleed 
Bedekten 't blauw gewelf, 
Docht my ick sagh een kind dat kreet, 
En 't was Cupido self, 
Die sloegh vast sijn ghesicht om hoogh, 
En klapten in sijn handen: 
Ach! (seyd hy) ick wil mijn pijlen en mijn boog 
Van stonden aen verbranden. 


	2
't Wicht klaegden noch hoe langs hoe meer, 
De tranen borsten uyt, 
En rolden by sijn wangen neer; 
Het maeckten een geluydt, 
Dat het alder-hardste hart van steen 
Sou tranen moeten braken: 
Ach! (seyd hy) wanneer sal ick yeder een 
Te passe konnen maken? 


{==399==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Sien ick eens harders armoed aen, 
En dwing eens konings kind 
Dat hy, door liefd', nae haer te gaen 
Met al sijn schat begind, 
So houd' ick regel, maet, noch réen, 
Ick kan geen g'lijcke raken: 
Maer hoe soud' ick doch het konnen yeder een 
So nau te passe maken? 


	4
So ick dan twee gelijcke voegh 
In rijckdom by malkaer, 
So ist: was zy niet rijck genoegh, 
Al vrijden hy een aer 1? 
Een schoon', hoewel van midd'len kleen? 
So mocht haer armoed staken: 
Maer hoe soud' ick doch het konen yeder een 
So nau te passe maken? 


	5
Voegh ick dan t' saem twee ongeleerd 
Om 't smalen eens t' ontgaen, 
So ist: ey siet, dit 's recht verkeerd, 
Dees heeft hy niet gedaen! 
Was nu noch een wijs van hun tween, 
Die mocht voor d'ander waken! 
Maer hoe soud' ick doch het konen yeder een 
So nau te passe maken? 


	6
So ick dan dien ick 't wijste ken 
Voegh by een slechte meyd, 
Ist voort: nu heeft een wijse hen 
Een ey in 't riedt geleyd; 
Het geen hy prijst, sal (soo ick meen) 
Sijn wijf wel dapper laken: 
Maer hoe soud' ick doch het konen yeder een 
So nau te passe maken? 


{==400==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
So ick dan twee geleerde pijn 
Te voegen om een prijs, 
So ist: die twee die sullen sijn 
Een yeder een te wijs. 
D'een geeft hy 't al, en d'ander geen 
Geluck in sijne saken: 
Maer hoe soud' ick doch het konen yeder een 
So nau te passe maken? 


	8
Want, g'lijck die aen den wegh yet boud 
Veel aenstoots lijden moet, 
So oock den selfden regel houd 
't Geen men in 't vryen doet, 
Als d'een seyd iae, seydt d'ander neen, 
Elck pooghd mijn lof t' ontschaken: 
Maer ick denck: hoe soud' ick het een yeder een 
Te passe konen maken? 


	9
Uut was 't, midts schoot hy my een pijl, 
En hy teegh voort op reys, 
Hy lachten, dies ick inder ijl 
Hem peurden naer sijn vleys; 
Maer hy vloogh voor sint Felten 1 heen 
En liet mijn hart staen blaken. 
Komt het dus (docht ick) dat ghy het yeder een 
Niet kond te passe maken? 

[Woorden en wyze in de Friesche Lusthof, beplant met verscheyde stichtelijcke Minneliedekens, gedichten ende boertige kluchten, door J. Jansz. Starter, 2e druk. Amst., Wed. Voscuyl, bl. 67.]

  




{==401==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXVIII.

Aenwakkering tot vreugd.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Is dit niet wel een vreemde gril? 
't Sou hier goed haver saeijen sijn: 
't Geselschap is dus wonder stil 
In 't midden van den wijn! 
De wijn die ieders hart ontfonckt 
En alle swarigheid verlicht! 
Daerby sit men nu noch en pronckt 
Met een beveynsd gesicht: 
Ey waerom doch dus stom en bedeckt? 
Door goe vreughd wierd de deucht noyt bevleckt. 
Ey! wilt dat staken, en u vermaken. 
Met al wat lust verweckt. 


{==402==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Wy sijn in 't soetste van ons jeughd, 
In 't allerschoonste van ons tijd, 
Ey, dat wy die niet sonder vreughd 
Dus klack'loos worden quijt! 
Wanneer den grysen ouderdom 
De groente van ons jeugd verdort, 
Dan komen all' ons lusten om, 
Ons vreughd word opgeschort: 
Dus wel an, laet ons dan, wijl men mach, 
En de tijd sullicx lijd, tot den dagh 
Recht lustigh wesen, vreughd word ghepresen, 
En 't lachen in 't ghelagh. 


	3
Tsa jonghmans of jonghvrouwen, seght 
Aen wien ist dat de Roemer staet? 
Men sal over dien houwen recht 
Die hem niet omgaen laet. 
Want ick weet een die dorstigh is 
En garen drincken sou zijn deel, 
Vermits hy heel aemborstigh is 
En 't drooght seer in zijn keel. 
Drinckt het leegh met een veegh, soo is 't wel, 
d'Elen baes, die word haes, daerom sel 
Hy 't u wel na doen, en sich wat dra spoen: 
Hy eyscht gantsch gheen uytstel. 


	4
Waerom begind ghy maeghden niet? 
My dunckt een yeder prijckt om 't seerst. 
Ey, naeste buurtje singht een lied, 
Begindt ghy liever eerst: 
Soo word u hoofd met vreugde bekranst, 
En soo ick yet van 't liedtjen weet 
Ick sal u helpen als een lanst, 
En singhen dat ick sweet. 
Weest niet stil, ist u wil, toond u aerd! 
Vanght eens aen, laet het gaen, geen vreughd spaerd! 
Want wy om kluchten, vreughd en genuchten 
Alleen hier zijn vergaerd. 

[Friesche Lusthof, door J. Starter, bl. 8.]

  




{==403==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXIX.

Opwekking tot zang.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Jeughdige Nimphen die 't boerten bemind, 
Vrolike herten, hoe mach het doch komen 
Dat men, in plaetse van 't singen, begind 
Stil en hoe langer hoe meerder te dromen? 
Is de genuchte dan so besnoeyd 
En uyt u ieughdige harten geroeyd 
Dat die niet weder en bloeyd? 


	2
De tijd sal u vallen soo veel te lanck, 
Laet ons wat lacchen, wat mallen, wat deunen, 
Singhen en springhen, ja maken een klanck 
Datter de kamer begind van te dreunen: 
Hey, wie weet wanneer het ghebeurd 
Dat men 't geselschap dus t'samen bespeurd? 
Waer toe dan nu ghetreurd? 


{==404==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
D'ouderdom komt ons doch op de hand, 
En ons ontslippen de ieughdige jaren, 
't Wellick de vreughden dan steld aen een kant, 
Voorts soo beginnen wy dan te bedaren. 
Dus wild doch in u luchtige jeughd 
Niet laten te bruycken, in eeren en deughd, 
De blije bequame geneughd. 


	4
Sult ghy dan niet beginnen een reys? 
Waer na begeert ghy doch langer te beijen? 
Naeste gebuurtje voldoet ghy mijn eys, 
Heft op een liedtjen, men sal u geleijen: 
Zijt ghy beschaemd? ey houd doch u k'leur, 
Meught ghy wat wachten, ick sing u wel veur, 
Soo niet, ick geef u de keur. 

[Friesche Lusthof, door J. Starter, bl. 9.]

  


CLXXX.

Het klaverblad.


	1
Weerdinneken, ontsteeckt ons een vul vat, 
En brijngt ons goë pottaige; 
Dat eerste bier was veel te plat, 
En hadde geen louvaidje, 
Weerdinneken, enz. 


	2
Wy hebben een dustig keelgat, 
Wy moghen geen drooge fouraidge, 
Dus drijncken wy daeglicx 't buucksken zat 
In Bacchus Eermitaige; 
Weerdinneken, enz 


{==405==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
De minste teug een claverblat! 
Also es ons usaige: 
Elck onser gaedert gheenen schat 
Dan t' lichaems avantaidge. 
Weerdinneken, enz. 

[Geschreven door den brugschen dichter Eduaerd de Deene, die tusschen de jaren 1576 en 1579 overleden is. Het hier overgenomen lied komt voor in zyn nog onuitgegeven' dichtbundel Testament rhetorical. Zie myne Verhandeling over de nederlandsche Dichtkunst in Belgie sedert hare eerste opkomst tot aen de dood van Albert en Isabella. Brussel, 1838, bl. 199, en Belgisch Museum, d. III, bl. 99 en volg.]

  
CLXXXI.

Liermanslied.


	1
Dat de lier een wijnvat ware, 
'k Zou een lierman willen zijn, 
'k Zou dan spelen heel den jare 
Zonder moeite, zonder pijn. 


	2
Dat moeders borsten druiven waren, 
'k Zoge heel mijn leven lang, 
'k Speelde nooit op lieresnaren, 
Maer wel op de wijngaerd-rank. 


	3
Dat ik eens een meisken vonde 
Die kon maken rijnschen wijn, 
'k Zou haer vragen goed en ronde 
Of zy mijne vrouw wou zijn. 

[Door Willems afgeschreven, zonder te vermelden van waer dit lied ontleend is.]

  

{==406==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXXII.

Dronk en kus.


	1
Sa wel aen! 
Laet ons te samen drinken, 
Sa wel aen! 
Dit dient eens rond te gaen; 
Want deze wijn, 
Die heerlijk staet te blinken, 
Want deze wijn 
Bevrijdt het hart van pijn. 


	2
Welk eene vreugd 
Geeft dit aen onze zinnen! 
Welk eene vreugd 
Geeft dit aen onze jeugd! 
Laet ons altijd 
God Bacchus gaven minnen, 
Die ons altijd 
Van alle smart bevrijdt. 


	3
Laten wy, 
Terwijl dees droppels blinken, 
Laten wy 
Eens kussen, zy aen zy! 
Dan zal de wijn 
Veel zoeter zijn in 't drinken, 
Dan zal de wijn 
Veel aengenamer zijn. 

[Te vinden in De vrolyke Zanggodin, bl. 144.]

  

{==407==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXXIII.

Drinklied.

a boire.


	1
Wel is niet het gezegend likken 
Zaliger dan van dorst te stikken? 
Tsa lustig! Fransman, geef eens op. 
Maer neen, den ezel heeft geen ooren, 
Indien ik niet in 't fransch en roep: 
Coquin, du vin, du vin à boire, à boire, 
A boire, aboir, aboir, à boire. 


	2
Dit glas is koning van de glazen, 
Dat niet dan wijsheid in kan blazen; 
Een die der bloize vocht uitdronk, 
Hy meende dat de gansche Loire 
Hem in zijn holle darmen zonk, 
En riep al slokkend nog à boire, à boire, 
A boire, aboir, aboir, à boire. 


	3
Kan het een ander beter zeggen? 
Ik kan 't weêr aerdiger binnen leggen, 
Dat edel vocht, dat druivensap. 
De wijsten van de professoren 
Gaven my dit tot wetenschap, 
En voor devies: du vin à boire, à boire, 
A boire, enz. 


	4
Wel wie zou anders iets beminnen? 
Hier zit een ziel en leven binnen, 
Het flikkert als een regenboog, 
Of als het blinken van Aurore, 
Of als een morgenzon in 't oog. 
Tire du vin, du vin à boire, à boire, 
A boire, enz. 


{==408==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Dit zongen zeven dronken sullen 
Onder het loddren van hun hullen, 
Schoon dat de tong al ijzer sloeg, 
En dat de vaek hun rust kwam stooren; 
Nog riep den echo door de kroeg: 
Buvez du vin, du vin à boire, à boire, 
A boire, enz. 

[Olipodrigo, I, bl. 87. De kasteleins in de wynhuizen waren veelal franschmannen, waerop het eerste couplet en het refrein zinspelen.]

  



CLXXXIV.

Hulde aen Bacchus.


	1
Excellent is 't druive-natje, 
Laburdon, tierelieron, 
Als 't zoo koel komt uit het vatje, 
Laburette, tierelierette, 
Laburdon, tierelieron. 


	2
Ziet het uit den roemer springen, 
Laburdon, tierelieron, 
Heisa! lustig, laet ons zingen, 
Laburette, enz. 


	3
Onzen wijngod fraei ter eeren, 
Laburdon, tierelieron, 
Laet ons Bacchus vry waerdeeren, 
Laburette, enz. 


	4
Boven alle de andere Goden 
Laburdon, tierelieron; 
Want zijn vrucht is ons van noode, 
Laburette, enz. 


{==409==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Om ons lijfje meê te zalven, 
Laburdon, tierelieron, 
Zoo by hielen en by halven 1, 
Laburette, tierelierette, 
Laburdon, tierelieron. 

[Door J. Van Dalen. Te vinden in de Olipodrigo, Amst., 1654, d. II, bl. 133.]

  
CLXXXV.

Dronken oorlog.


	1
Wie wilt opgeschreven worden? 
Bachus neemt soldaten aen: 
Op de bierbank is 't slagorden, 
Daer wy moeten vechten gaen, 
d'Herberg is de rendez-vous, 
Het woord is: 'k breng het u, of avous. 
Vecht knecht, doot kaes en broot. 
Schenkt, drinkt! 
't Gelasen trompet dat klinkt. 


	2
Bachus tonneke is de trommel, 
Die men in dien oorlog slaet, 
Want men zuipt daer als de drommel 
Dat de buik gespannen staet: 
Als een trommeltje zoo brou 
Dat het daer op klinken zou. 
Vecht knecht, enz. 


{==410==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Bierbuik houdt drie compagniën, 
Louter drinkebroêrs, in 't veld, 
Om den oorlog te biën 
Aen den dorst die 't keelgat kwelt. 
Dikke Pier is kolonel, 
Hy brengt de drinkbroêrs elk een snel. 
Vecht knecht, enz. 


	4
Hei, coraedje! Jan Potaedje 
Drinkt dat zyne neus wordt rood; 
't Is eerst teeken van coraedje, 
Van coraedje die es groot; 
Trekt met hem dan naer het veld, 
Waer noch honger noch dorst en kwelt. 
Vecht knecht, enz. 


	5
Tapt nu bier in abondantsie, 
Drinkt, eer dat gy vechten gaet, 
Eenen teug van assurantsie, 
Opdat gy den dorst verslaet: 
Hangt aen uwen bandelier 
Tien, twaelf snellen van 't sterkste bier. 
Vecht knecht, enz. 


	6
Valt daer iemand in gebreken 
Van het laedkruid of de lont, 
Hy mag zyn gelas aensteken 
Met een worstje van een pond; 
Dat hy, als de strijd aengaet, 
Op zijn taljoorken de trommel slaet. 
Vecht knecht, enz. 


	7
Zijn de kiekens uw vyanden, 
Die op tafel zijn gezet, 
Neem voor 't zweerd een mes in handen, 
Voor den fluiter een servet; 
Snijd hun neus en ooren af, 
Maek van uw buik hun heldengraf. 
Vecht knecht, enz. 


{==411==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Die in Bachus oorlog schermen, 
Maken wel hun beenen slap, 
Maer z'en breken been noch armen, 
Door de kracht van 't gerstensap: 
Doet hun hoofd wat zeer daernaer, 
Zy nemen 's morgens van 't zelfde hair. 
Vecht knecht, enz. 


	9
Dien de bierpot heeft verwonnen, 
Die noch gaen en kan noch staen, 
Zal als Bachus op een tonne 
In triomf naer huis toe gaen. 
Als 't al zal gestreden zijn, 
Zal in 't bedde de vrede zijn. 
Vecht knecht, dood kaes en brood; 
Schenkt, drinkt, 
't Gelazen trompet dat klinkt. 

[In den Eerlycken Pluck-voghel, geplukt door Joncker Livinus Vander Minnen. 2en druk. Antw. 1728, in-24, bl. 296 en volg. Dit lied werd gezongen op de wyze: An Pantoef dat droncke moertjen.]

  

{==413==} {>>pagina-aanduiding<<}

Geestelyke liederen.


{==415==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXXVI.

Kerslied.


	1
Het viel een hemels dauwe 
In een kleyn maechdeken, 
Ten was noyt beter vrouwe, 
Dat deed een kindeken, 
Dat van haer was gheboren, 
En zy bleef maghet fijn. 
O maghet uytverkoren, 
Lof moet u altoos zijn. 


	2
Die maghet ghinck met kinde, 
Gheen swaerheyt ginck haer an. 
Als Joseph dat versinde, 
Die goeden weerden man, 
Hy docht: ick wilse laten, 
Den vader ben ick niet, 
En trecken mijnder straten, 
Eer my schande geschiet. 


	3
Al van des hemels throone 
Sprack hem den enghel an: 
O Joseph, Davidts sone, 
O uytverkoren man, 
Blijft toch beyde te gader, 
't Is boven menschen kracht, 
Dat Godt almachtich vader 
In haer dus heeft ghewracht. 


	4
Den koninck, groot van machte, 
Heeft een ghebodt ghedaen 
Dat, volghend' het gheslachte, 
Elck naer die stadt moest gaen 
Van daer hy was gheboren, 
En brenghen zijn tribuyt: 
Dat dede men daer hooren, 
En roepen overluyt. 


{==416==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Maria, Joseph mede 
Quamen te Bethleem waert, 
Want daer was Josephs stede, 
Soo Schrifture verclaert: 
Maer zy moch nievers inne, 
Men wees haer altoos voort: 
Der Enghelen koninghinne 
En wiert daer niet ghehoort. 


	6
Daernaer hebben sy vonden 
Een huys seer dun gedaeckt, 
Binnen soo korte stonden 
Hebben logijs ghemaeckt: 
Daer wert die maghet moeder, 
Al sonder wee of pijn, 
Van smenschen soon en broeder. 
Mocht hy ons nader sijn? 


	7
Hoe bly was zy van binnen, 
Aensiend haer kint minoot, 
Zy was vervult van minnen, 
En leyt hem op den schoot; 
Zy kust' hem aen zijn wanghen, 
Zy kust hem menich fout, 
Dat hy quam zijn ghevanghen 
Verlossen ionck en out. 


	8
Maria, schoon fonteyne, 
Daer Godt zijn rust in nam, 
Bidt voor ons al ghemeyne 
Jesus dat soete lam, 
Dat hy ons in wil laten 
Int hemelsche palleys, 
Daer vreucht is boven maten, 
En liefd' en soeten peys. 

['t Kleyn Paradijsken, Antw., by Hendr. Aertssens, 1619, II, bl. 17 en volgende. Doch de woorden moeten ten minste eene halve eeuw ouder wezen, en zyn misschien gemaekt om het minnelied, hiervoren onder Ner 151, bl. 359, geplaetst, in vergetelheid te doen vallen.]

  

{==417==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXXVII.

Kerslied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Het was een maghet uytverkoren, 
Daer Jesus af wou zijn gheboren: 
Dies ben ick vro. 
Ho, ho, ho, ho, 
Benedicamus Domino. 


	2
Te Nasareth binnen die stede, 
Daer was een maeght suyver van sede: 
Dies ben ick vro, enz. 


	3
Daer quam een groot legaet van Gode, 
Want Gabriël die was den bode: 
Dies ben ick vro, enz. 


	4
‘Maria weest ghegroet en blijde!’ 
Maer Maria haer seer vermijde; 
Dies ben ick vro, enz. 


{==418==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
‘En wilt niet vreesen, maghet schoone, 
Gods moeder sult ghy zijn idoone;’ 
Dies ben ick vro, enz. 


	6
‘Godt heylich gheest sal in u kommen, 
Ghelijck den dau valt op de blommen.’ 
Dies ben ick vro. 
Ho, ho, ho, ho, 
Benedicamus Domino. 

[Woorden en muzyk door W. genomen uit Het Prieel der gheesteliker melodye inhoudende veel schoone leysenen ende gheestelijcke liedekens, enz. Antwerpen, by Hieronymus Verdussen, 1620 (vierde uitgave), kl. in-8o, bl. 74 en volgende. Ik vond het ook in 't Kleyn Paradijsken. Antw., by Hendr. Aertssens, II, bl. 21 en volg.]

  
CLXXXVIII.

Kerslied.


	1
Laet 
Ons den hoghen Gods sone loven, 
Die met gracien boven 
Bestoven lach in dat cruut, 
    Gheboren van der hoegster bruut 
Up hoeykin cunt 1. 


	2
Gheluut 
S[h]emels en ghebrac daer twint 2: 
Dinghelen Gods bewaerden ['t] kint, 
Dat men nu mint suut ende noort. 
Des hemels vruecht was daer ghehoert 
In sancx acort. 


{==419==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Becoert 
Heeft Yven 1 sviants poghen, 
Dats ons naer haer vermoghen 
Int doghen der doot bedwanc. 
Maria heeft ons nu, God danc, 
Brocht leven lanc. 


	4
Vry vranc 
So bleef dat maegdelic foreest, 
Doe zo 2 ontfinc den hoghen keest. 
Yven tempeest was van haer wijt, 
Int baersen 3 zo es taller tijt 
Ghebenedijt. 


	5
Duur lijt 
Nam God der creaturen 
Also ter menegher hueren, 
Duuer dueren van glase wel. 
De sonne sciint, sonder ghequuel, 
Naer Gods bevel. 


	6
Zeer snel 
Als men tnieu licht sach blecken, 
Sach men ons heerlich wecken, 
En trecken in blide ghelaet 
Drie coninghen naer haren staet, 
Om skints aflaet. 


	7
Verstaet 
Dueghdelic zo der somen, 
Laet ons met suveren tonghen 
Den jonghen smeeken voor lot, 
Dat hij ons vrije voor thelsche cot, 
Bringhe in zijn slot. 

[Op een los blaedje papier van een vreemde hand geschreven.

  

{==420==} {>>pagina-aanduiding<<}

CLXXXIX.

Kerslied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Maria die zoude naer Bethlehem gaen, 
Kersavond voor den noene: 
Sint Joseph soud al met haer gaen, 
Om haer gezelschap te houden 1. 


	2
Het hageld', het sneeuwde, het maekte kwaed weêr, 
De rijm lag op de daken; 
Sint Joseph tegen Maria sprak: 
Maria wat zullen wy maken? 


	3
Maria die zei ik bender zoo moê, 
Laet ons een weinig rusten. 
- Laet ons een weinig verder gaen, 
Aen een huizeken zullen wy rusten.’ 


	4
Zy kwamen een weinig verder gegaen 
Tot aen een boere schure, 
Waer heere Jesus geboren werd, 
En zy sloten noch vensters noch deuren. 


{==421==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Sint Joseph die moeste om waterken gaen, 
En de Leije was toe vervrozen, 
...... 


	6
Cecilia (?) kwam daer gegaen 
Al met haer handekens reine; 
Zy sloeg haer oogen ten hemelwaert, 
Als zy hoorde dat kleen kindje weenen. 


	7
Dat kleen kindje weende op Marias schoot. 
‘Komt Engels van hier boven 
Komt, kroont dees maegd, 't is meer als tijd, 
Want zy heeft er den heere ontvangen.’ 

[Dit kerslied wordt nog telken jare te Kortryk langs de straten gezongen. Het is opmerkelyk om de natuertooneelen, welke op ons land zyn overgebragt, waerover zie myne bekroonde Verhandeling, bl. 278.]

  
CXC.

Kerslied.


	1
O! allerliefste kind 
Van ons so seer bemind, 
Hoe vinden wy u hier, 
Soo koud en sonder vier? 
O! stalleken, o! stalleken, 
In een verworpen stalleken, 
De moeder met het kindeken, 
En was er niemand meer? 
Och! neen, och! neen. 
Niemand en was er meer. 


	2
De engeltjes, och! ja, 
Die singen: Gloria. 
De moeder met het kind 
Die sitten in de wind. 
O! stalleken, enz. 


{==422==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Daerna soo kwam er by 
Een herder twee of dry, 
En knielden om end' om, 
En heetten 't wellekom. 
O! stalleken, enz. 


	4
Joseph, de oude man, 
Die doet al wat hy kan; 
Dan gaet hy naer de stad, 
En haelt het kindje wat. 
O! stalleken, enz. 

[Uit de Oude en Nieuwe Lofzangen. Amst. by F.J. Van Tetroode. in-8o, bl. 84, my medegedeeld door den meergemelden heer J.J. Nieuwenhuijzen. Staet ook in de Oude en Nieuwe Kers-gezangen, Amst., by A. en C. Beekman, bl. 83.]

  
CXCI.

Kerslied.


	1
O nacht, o blijde nacht, 
O nacht vol wonderheden! 
Messias, lang verwacht, 
Komt nu tot ons getreden. 
Hy omkleedt zijnen troon, 
Hy komt uit 's hemels woon, 
Hier op het aerdsche dal 
Voor onze zonden al. 


	2
Maria, zuivre maegd, 
In weenen en in zuchten, 
Heeft naer logiest gevraegd, 
Ze en wiste niet waer vlugten: 
Te Bethleëm in den stal, 
Voor ons verlossing al, 
Gebaerd heeft een klein kind, 
In grooten kouden wind. 


{==423==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Joseph heeft dan met vlijt 
Voor onzen grooten koning 
Een krebbeken bereid, 
Al in een beesten woning. 
Op een weinig hooi en strooi, 
Tusschen ezel en koei 
Lag 't kindje Emmanuël, 
De vorst van Israël. 


	4
De herderkens verheugd 
Van vreugde zy opsprongen; 
Zy hebben daer met vreugd 
Den Gloria gezongen. 
Drie koningen van ver, 
Gekomen door een ster, 
Zy hebben met ootmoed 
Het kindeken gegroet. 

[Dit lied wordt thans in de omstreken van Gent onder de kersmis gezongen.]

  
CXCII.

Maria tot haer kind.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==424==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
Waertoe toch maekt uw mondeken reyn, 
Mijn lief, zoo veel bedrijf? 
En waertoe uwe handekens kleyn 
Toch duymelen alzoo stijf 
Op het albaster van mijn borst? 
Zou het ook zijn, peys ik, van dorst? 


	2
Maer of 't daerom ook ware gedaen, 
Gy weet wel dat een maegd, 
Hoe rijp, hoe rond haer boezemkens staen, 
Geen melk of spon en draegt. 
Hoe kan ik geven dan een burst 
Die nooit en wist van 's werelds lust? 


	3
Nu dan, o liefste mondeken rood, 
Nu dan, o lipkens zoet, 
En doet niet meer alzulk een nood, 
Want 't is verloren moeit: 
't Is al om niet wat dat gy rekt, 
't Is al om niet wat dat gy trekt. 


	4
Doch neen, mijn lieveken, neen, kom aen, 
Het was u maer geproefd, 
Neen, mondeken kom, wil u verzaên, 
Gy weet wat u behoeft. 
Gy weet het wel hoe alles gaet, 
Gy weet hoe 't met uw moeder staet. 


	5
Gy weet dat zy is vrouw en maegd, 
Gy weet dat zy alleen 
Voor u twee volle boezems draegt, 
Gy weet dat anders geen, 
O groote God van dezen Al, 
Als kind u beter koestren zal. 

[Door W. overgenomen uit de Goddelicke lof-sanghen tot vermaekinghe van alle gheestelicke liefhebbers, door Justus De Harduyn. Gendt 1620, lang in-8o, bl. 23. De wyze wordt opgegeven in den Blyden Requiem, Antw. 1631, bl. 136, en in Den geestelijcken Leeuwercker. Antw. 1645. bl. 101.]

  

{==425==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXCIII.

Herderkens-zang.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Maene, sterren, nachtplaneten, 
Noyt en was u glans so claer, 
O wat hemelsche secreten 
Brengt gy in het openbaer! 
In het midden van uw smaelen 
Met een aengenaeme stem, 
Siet men eenen enghel daelen, 
Die ons noodt tot Bethleëm. 


	2
's Hemels alderhoogsten coningh, 
Die het al te boven gaet, 
Die met d'Enghels hebt uw woningh, 
Hoe licht ghy hier soo versmaet! 
Hoe is uw' ghesicht gheswollen! 
Hoe is 't dat ghy sucht en beeft! 
Hoe siet men uw traenen rollen, 
Vreucht van wat op d'aerde leeft! 


{==426==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Vorsten van de jodsche landen, 
Borghers van het Bethleëm, 
Herders der Jordaensche stranden, 
Hoort ghy niet die droeve stem? 
Hoort ghy niet Messias suchten? 
't Is Messias die hier leyt, 
Hoort ghy niet vol onghenuchten, 
Hoe dat hy om hulpe schreyt? 


	4
Isser niemand van hier boven? 
Isser niemand op het land? 
Enghels die Godt stadigh loven, 
Die altijdt in liefde brandt, 
Daelt hier neder allegader, 
Siet des hemels vreugt bedroeft, 
Siet het woordt van Godt den vader, 
Siet hoe dat hy troost behoeft. 


	5
Mensch, aenschouwt hier dat groot wonder, 
Godt light machteloos en cranck, 
Die den blixem en den donder 
Stadigh heeft in sijn bedwanck; 
Die (met gheen ghewelt van wercken 
Maer met sachte woorden cracht) 
Aerd en hemel kan verstercken, 
Weent om bijstandt in de nacht. 


	6
In de nacht, als selfs de beesten 
Rusten by een stille wey, 
Light den schepper van de geesten 
Waeckende met droef gheschrey. 
Als den mensch light in de sonden 
Gansch verslonden tot de doot, 
Wordt den heer der heer' gevonden 
In benaudtheyt overgroot. 


{==427==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Soete kindt, siet ons hier knielen 
Met een verootmoedight hert, 
Wilt ontfermen onze zielen 
Door uw lyden, door uw smert: 
Wilt ons hier beneden geven, 
O bedruckte Majesteyt, 
Dat wy met u namaels leven 
Boven in der eeuwicheyt. 

[Woorden en muzyk komen voor op een geschreven los blaedje uit het midden der zeventiende eeuw.]

  
CXCIV.

Herderkens-zang.


	1
Herders, hy is geboren 
In eenen kouden nacht, 
Dien so lang van te voren 
De werelt had verwacht. 
Vrolijk o herderkens, 
Zongen de Engelkens, 
Zongen met blijde stem: 
Haest u naer Bethlehem! 


	2
Wy arme, slechte lieden, 
Gelijk de boerkens zijn, 
Ontwaekten ons geburen 
Al in de maneschijn; 
Liepen met bly geschal 
Naer dezen armen stal, 
Al door des Engels stem: 
Spoet u naer Bethlehem! 


	3
Wat hebben wy daer gevonden? 
Een klein, klein kindekijn, 
In doekskens teer gewonden, 
By de liefste moeder zijn. 

{==428==} {>>pagina-aanduiding<<}

D'oogskens van stonden aen 
Sagme vol tranen staen, 
Weenen van bitter rouw 
In dese felle kou. 


	4
Wy offerden te samen 
Een klein jong lammekijn, 
Ook koekskens, melk en sane 
Voor 't soete kindekijn. 
Na, na, kindje teer! 
Sus, sus, en krijt niet meer: 
Doet u klein oogskens toe, 
Zy zijn van weenen moê. 


	5
Het kint begost te slapen, 
De moeder sprak ons aen: 
Wel lieve herdersknapen 
Wilt soetjes buiten gaen: 
U lied' zy peys en vreê, 
Dat brengt u 't kindje meê, 
Want hy is God en Heer. 
Komt morgen nog al weêr. 

[In de Oude en Nieuwe Kers-gezangen. Amst. by H. en C. Beekman, 1757, in kl. 8o, bl. 20. Dit lied werd gezongen op de wyze: Wonderlyk zyn de werken.]

  
CXCV.

Herderkens-zang.


	1
O Herderkens, laet uw bokskens en schapen! 
Den grooten heer, die 't al heeft geschapen, 
Is voor u geboren, die al waert verloren, 
In d' kribbe geleid in eenen stal, 
O menschen, om Adams val. 

{==429==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hy wort nu gevonden, in doekskens gewonden: 
De moeder en maget is een: 
God vader is vader alleen. 
Sa ras, herderkens op de been! 
Herderkens loopt, loopt, herderkens loopt, loopt; 
Herderkens loopt, loopt, herderkens loopt, loopt; 
Na, na, na, kindeken teêr; 
Sus, sus, sus, krijt toch niet meer. 


	2
Komt, laet ons gaen bezoeken, in doeken, 
Dat kindeken teêre, des werelts heere, 
Die van onze kudden den wolf zal schudden, 
Die voor ons in een kribbe leit, 
Zoo heeft ons den Engel gezeit. 
De herderkens zingen, de lammerkens springen, 
Den hemel en aerde schept geneugt, 
Zy zingen Gods glorie en deugt, 
Aen de menschen peys en vreugt. 
Kindeken slaept, slaept, kindeken slaept, slaept; 
Kindeken slaept, slaept, kindeken slaept, slaept; 
Na, na, na, kindeken teêr, 
Sus, sus, sus, krijt toch niet meer. 


	3
Maer eer wy gaen al d'ander' opwekken, 
En eer wy van hier naer Bethlehem trekken, 
Wat zullen wy geven, om niet te beven, 
In dezen zeer langen kouden nacht? 
Zoo dient hem een beddeken sacht; 
Zoo 't krijten zal willen, wy zullen het stillen 
En paeijen met spelen en zank, 
En fluyten een heele nacht lank, 
Zullen 't zoenen met zoet geklank, 
Zingen na, na, na, zingen na, na, na; 
Zingen na, na, na, zingen na, na, na; 
Na, na, na, kindeken teêr, 
Sus, sus, sus, krijt toch niet meer. 

[Oude en Nieuwe Kers-gezangen, bl. 19 en volg.]

  

{==430==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXCVI.

Nieuwjaerslied.


	1
Met desen niewen jare 
So wert ons openbare, 
Hoe dat ene maecht vruchtbare 
Die werelt al verblijt. 
Gheloeft moet sijn dat kindekijn, 
Gheeert moet sijn dat maechdekijn, 
Nu ende ewelijc tot alre tijt. 


	2
Hoe wel was haer te moede, 
Doe si in vleisc ende bloede 
Aensach haers harten hoede, 
Den heer der werelt wijt. 
Gheloeft moet sijn, enz. 


	3
Si baerden sonder pine 
Ende si bleef maghet fine, 
Des sondaers medecine, 
Des hebben die joden spijt. 
Gheloeft moet sijn, enz. 


	4
Die enghelen songhen scone 
Glorie in den trone, 
Ter eren ende ten love 
Den kinde, seker sijt. 
Gheloeft moet sijn, enz. 


	5
Doen achte daghen waren leden, 
So wert Jesus besneden, 
Al naer den joetscer seden, 
Dwelc ons van sonden vrijt. 
Gheloeft moet sijn, enz. 

[Uit een HS. van de XVe eeuw, door Hoffmann von Fallersleben overgenomen in zyne Horoe belgicoe, II. bl. 17 en volg. Het lied is daer van negen strofen, doch waervan er vier zyn ingeschoven. Dit blykt ook uit het tweede

{==431==} {>>pagina-aanduiding<<}
deel bl. 44 van 't Kleyn Paradijsken, waerin slechts de vyf hier gegevene strofen staen; zoo dat er in de middeleeuwen meer handschriften van dit lied, en misschien van geheel den bundel van Hoffmann, zullen bestaen hebben. Gemelde schryver geeft nog een Kersnachtse Nachtegael op, waerin dit lied, zes strofen lang, is opgenomen.]

  
CXCVII.

Nieuwjaerslied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
In Jesus name, 
Broeders eersame, 
Singhet eenpaer, 
En wilt beghinnen 
Hem te beminnen, 
Al in dit soete nieuwe jaer. 


	2
Hy is besneden, 
Hy heeft gheleden, 
Dats openbaer: 
Wilt u besnijden, 
Van sonden mijden, 
Al in dit soete nieuwe jaer. 


	3
Een herte reene, 
En anders gheene, 
Dat sal voorwaer 
Minnen alleene 
't Kindeken kleene, 
Al in dit soete nieuwe jaer. 


{==432==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Sinnelijck sterven, 
Ghenoechte derven, 
Al valt het swaer, 
Dat doet verwerven 
D'hemelsche erven, 
Al in dit soete nieuwe jaer. 

[Door W. afgeschreven uit Het prieel der geestelijcke melodien. Antw. 1630, bl. 81.]

  
CXCVIII.

Kerslied.


	1
Nu zijt wellekome Jesu, lieve Heer, 
Ghy komt van al soo hooge, van alsoo veer. 
Nu zijt wellekome van den hoogen hemel neer; 
Hier, al in dit aerdrijck, zijt ghy ghesien noyt meer. - Kyrieleison. 


	2
Christe, kyrieleison laet ons singen bly, 
Daer mede oock onse leysen beghinnen vry. 
Jesus is gheboren in de Heylighen Kers-nacht 
Van een Maghet reyne, die hoogh moet zijn geacht. - Kyrieleison. 


	3
De herders op den velde hoorden een nieuw lied, 
Dat Jesus was geboren, sy wisten 't niet: 
‘Gaet aen geender strate en ghy sult Hem vinden klaer, 
Bethlem is de stede daer 't is geschied voorwaer.’ - Kyrieleison. 


	4
De heilge drie koningen uyt soo verren land, 
Sy sochten onsen Heere met offerhand. 
S'offerden ootmoedelijck: mijrrh', wieroock en goud, 
Ter eere van dat kind dat alle dingh behout. - Kyrieleison. 

[Uit Het Paradijs van geestelijcke en kerckelijcke Lof-sangen, geplant door Salomonem Theodotum, den 7den druk. Amst. 1679, in-8o, bl. 17. My medegedeeld door den heer J.J. Nieuwenhuijzen.]

  

{==433==} {>>pagina-aanduiding<<}

CXCIX.

Sterrelied.


	1
Ons ghenaket die avontstar, 
Die ons verlichtet also claer. 
Wael was haer doe, 
Susa ninna susa noe, 
Jesus minne sprac Marien toe. 


	2
Dat huus dat hadde so menich gat, 
Daer Christus in gheboren was. 
Wael was haer doe, 
Susa ninna, enz. 


	3
Si setten dat kint op haren scoet, 
Si cussedet voer sijn mondekijn roet, 
Het was so soet! 
Susa ninna, enz. 


	4
Si setten dat kint op haren knien, 
Si sprac: groet eer moet u ghescien! 
Wael was haer doe, 
Susa ninna, enz. 


	5
Si setten dat kint op haren aerm, 
Met groter vrouden sach sijt aen, 
Het was so soet! 
Susa ninna, enz. 


	6
Die moeder die makeden den kinde een bat, 
Hoe lieflic dattet daer inne sat. 
Wael was haer doe, 
Susa ninna, enz. 


	7
Dat kindekijn pleterden metter hant, 
Dattet water uten becken spranc. 
Wael was haer doe, 
Susa ninna, enz. 


{==434==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Die os ende oec dat eselkijn 
Die aenbeden dat soete kindekijn. 
Wael was haer doe, 
Susa, ninna, enz. 

[By Hoffmann von Fallersleben, Horoe Belgicoe, II, bl. 21-23, volgens een handschrift uit de XVe eeuw.]

  
CC.

Kyrie eleison.


	1
Kyrie - God is ghecomen 
In aertrijc tonser vromen, 
Des sullen wi tallen tiden 
Verbliden - eleison. 


	2
Kyrie - God is gheboren, 
Van eenre maghet vercoren, 
Daer wi bi sijn ontbonden 
Van sonden - eleison. 


	3
Kyrie - Wi sijn ontlopen 
Den viant inder dopen. 
God help ons voert ontganghen 
Sijn banden - eleison. 


	4
Christe - Medecine 
Onser pine! 
Om onse noet 
Bleef hi doet - eleison. 


	5
Christe - Onse broeder, 
Ende behoeder, 
Int goede were, 
Maect ons sterc - eleison. 


	6
Christe - Soen des vader, 
Ons berader, 
Begheeft ons niet 
In verdriet - eleison. 


{==435==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Kyrie - God moet verhoeden 
In sinen dienst den goeden, 
Dat hi ons themelsce erve 
Verwerve - eleison. 


	8
Kyrie - God moet bekeren 
Den sondaer ende leren, 
Dat hi sijn quade leven 
Moet begheven - eleison. 


	9
Kyrie - God vader, soen, 
Heilighe gheest, drie persoen 
Een God, laet ons u loven 
Hier boven - eleison. 

[By Hoffmann von Fallersleben, Horoe Belgicoe, II, bl. 27, volgens twee handschriften uit de XVe eeuw. A. 74. B. 282.]

  
CCI.

Drie koningenlied.

Deerste coninc.


	1
Salich kint vol heilecheden! 
Uwer conincliker moghentheden 
Presentere ic hier van goude 
Mine offerhande, als die houde 
Ziele ende lijf van u te lene; 
Want ic ghelove int herte rene 
Dat ghi sijt God, ende mensche, 
Ende al die werelt hebt bracht te wensche. 



Dander coninc.


	2
O ghebenedide dracht 
Van onsen menscheliken gheslacht, 
Hogheboren inder naturen! 
Ic presentere u, te deser uren, 

{==436==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van wieroke mine offerhande, 
Ende ghelove dat ghi in u hande 
Hebt alle dinc in moghentheden, 
Als God doet in drievuldicheden. 



Die derde coninc.


	3
O God ende mensche in een gheboren! 
Ende u Maria maget wt vercoren! 
Van mirre ic u presentere 
Mine offerhande, als die ghere 
In u ghelove te volstane, 
Ende nemmermere ws dienst af te gane; 
Want ic ghelove in alder tijt, 
Here, dat ghi God ende mensche sijt. 

[Dit door W. afgeschreven lied uit een handschrift van Van Hulthem, waerschynlyk Nr 192 der Bibl. Hulth. MS., behoort tot de XIVe eeuw. De overoude gewoonte van omtrent drie-koningendag dergelyke liederen langs de straet te zingen bestaet thans nog in Vlaenderen. De zangers zyn gedrieën, verkleed met witte tabbaerden en gekleurde sluijers. Een hunner draegt een langen stok, aen wiens einde eene geoliede papieren star is vast gemaekt, welke hy onder 't zingen heên en weer schommelt. In myne kindsheid te Kortryk, en dit jaer nog (1848) te Gent hoorde ik het volgende:

      
Caspar, Melchior en Balthazaer, 
Zy gingen alle drie te gaêr, 
Maer 't was om te gaen zoeken 
Het kindjen in de doeken, 
Liggende in eenen verworpen stal 
Voor ons groote zondaren al. 
 
Geheel den stal die was vol vreugd, 
Alle de beestjens knielden daer neêr, 
Den ezel en den os 
Die waren vry en los, 
Ze warmde dat kindeken, 
Al in zijn teere ledekens. 

In 't begin dezer eeuw kende men in Duitschland dergelyke sterrezangers, volgens de getuigenis van Von Erlach, Volkslieder der Deutschen, I, bl. 147, en Hoffman von Fallersleben, Horoe Belg., II, bl. 70 en volg. De beschryving welke deze laetste van de duitsche sterredragers geeft, komt nagenoeg overeen met hetgeen ik in Vlaenderen opgemerkt heb. Het volgende drie-koningenlied hoorde ik mede gedeeltelyk te Kortryk zingen.]

  

{==437==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCII.

Driekoningen-lied.


	1
Wy komen getreden met onze sterre, 
Lauwerier de Cransio, 
Wy zoeken Heer Jesus, wy hadden hem geerne, 
Lauwerier de knier 
Zijn Karels konings kinderen, 
Pater bonne Franselijn, 
Jeremie. 


	2
Wy kwamen al voor Herodes zijn deur, enz. 
Herodes den koning kwam zelver veur. enz. 


	3
Herodes die sprak met valscher hart, enz. 
Hoe ziet er de jongste van drie zoo zwart? enz. 


	4
Al is hy wat zwart, hy is wel bekend, enz. 
Hy is de koning van Orient. enz. 


	5
Wy kwamen den hoogen berg op gaen, enz. 
Daer zag men de ster zoo stille staen. enz. 


	6
O sterre ge moet er zoo stille niet staen, enz. 
Ge moet er met ons naer Bethlehem gaen. enz. 


	7
Te Bethlehem inne de schoone stad, enz. 
Daer Maria met haer klein kindeken zat. enz. 


	8
Hoe kleinder kind en hoe grooter God, enz. 
Een zalig nieuw-jaer veerleen ons God! enz. 

[Door Hoffmann von Fallersleben overgenomen uit De Marsdrager, of nieuwe Tooverlantaren, 1754, bl. 57.]

  

{==438==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCIII.

De koning drinkt.


	1
Maeckt plaets, o Herderkens, comt uyt den stal, 
Siet eens uyt Oost-landt dit groot ghetal, 
't Loopt al naer Bethleem al naer den stal, 
Siet de dry coninghen met groodt ghetal: 
De sterr' op 't kribbeken blijft stille staen, 
En sy en schamen hun niet in te gaen. 
Willecom coninghen, willecom al, 
Willecom, willecom in desen stal: 
Doet offerhanden, en laet wierook branden voor 't kindeken soet, 
Het sal 't u noch loonen met eeuwighe croonen voor tijdelijck goedt. 
Willecom coninghen, willecomal, willecom, willecom in desen stal. 


	2
Haer croonen worpen sy voor 't kribbeken, 
De voetjens kussen sy aen 't kribbeken, 
En segghen wellecom in 't stalleken. 
Het kleyne kindeken dat lacht hun aen, 
Siet hoe het grabbelt in de gulde schael, 
Siet eens hoe vlijtigh dat zijn ooghskens staen. 
Willecom coninghen, willecom al, 
Willecom, willecom in desen stal: 
Doet offerhanden, laet wierook branden voor 't kindeken soet, 
Het sal't u noch loonen met eeuwighe croonen voor tijdelijck goedt. 
Willecom coninghen, willecom al, willecom, willecom in desen stal. 


	3
Naer d'offerhande siet het kindeken 
Gheeft zijnen seghen aen de coninghen, 
Met zijn ghebenedijde handeken; 
Daer naer het keert hem om, het kreghe dorst, 
Het worpt hem aen zijns moeders borst, 
Treckt daer een teughsken uyt voor zijnen dorst. 
De koninghen siende het suyghende kindt, 

{==439==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sy roepen: den koninck, den koninck drinckt! [die drinckt! 
Den stal die is vol vreughden, een jeghelijck singht: den coninck die drinckt! 
Wilt u oock verheughen en singhen met vreughden: den coninck die drinckt! 
Den coninck die drinckt, den coninck die drinckt, den coninck 

[De alder-nieuwste Leyssem Liedekens die ghesonghen worden op den Kersnacht ende de naervolghende daghen tot Ons L. Vrouwe Lichtmisse. Antw. 1684, bl. 51. Staet ook in de Oude en Nieuwe Kers-gesangen. Amst. 1757, bl. 38.]

  
CCIV.

Kerslied.


	1
Zijt welkom lang verwachte leeuw 
Uit Jacob's, Juda's groot geslacht geboren, 
Tot stutting van Jehova's toren 
Zoo overlang gewenscht van eeuw tot eeuw; 
O werelds heiland groot van magt, 
Zijt duizendvoudig welkom in der nacht! 
De dag ontzag uw komst en is geweken, 
De zon verdween en is bezweken, 
Toen uw schijnsel scheen. 


	2
Zijt welkom licht der middernacht, 
Voor dat gy ons in 't duister komt verschijnen 
En doet de duisterheid verdwijnen, 
En licht ons middagklaer met groote kracht! 
Zijt welkom Tetragrammaton, 
Zijt welkom licht, veel meerder dan de zon, 
Zijt nog tien duizend malen wellekom, 
O licht van licht, tot schijn der vromen 
In der nacht gesticht! 


{==440==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Zijt welkom magtig koningszoon, 
Uit konings stam gesproten, 
Beroemdste adel van de grooten, 
Zijt welkom uit uw vaders hoogen troon! 
Doet op uw poort, Jerusalem! 
Uw koning is alreeds te Bethlehem, 
't Is David's regte nazaet; ziet, uw koning 
Ligt in een stal, geen slechter woning 
Is er in dit dal. 


	4
Zijt welkom groote werelds vorst, 
Zijt welkom die uw slaven komt bezoeken, 
Gelijk een kind in slechte doeken 
Omwonden en soberlijk uitgedorst. 
Eilaes! ik heb geen welkom gaef, 
Want ziet, ik ben maer uwen armen slaef, 
En zijt gy zelf die daer ik moet van leven; 
Het is my smart, 'k heb niet te geven 
Als alleen mijn hart. 


	5
Hoe nu, grootmagtig vorst, hoe nu? 
Verlaet gy 't rijk? veracht gy zoo de troonen, 
Om in mijn hart zoo klein te wonen? 
Ei, wacht een weinig, bid ik, 't is te ruw; 
Ei, laet het eerst uw dienaer zijn 
En zuiver maken, 'k zal uw helper zijn. 
O wonder, 't is in weinig oogenblikken 
Wel na mijn zin - ei, wilt niet schrikken, 
Komt er nu vrij in. 


	6
Maer ach! eilaes! ik ben te slecht, 
Ik ben niet waerdig om zoo grooten koning 
t'Ontvangen in zoo slechte woning; 
Maer ach! ik bid, heb deernis met uw knecht, 
Ik bid, spreek maer een eenig woord, 
Op dat het na uw zin mijn ziele hoort; 
Mijn hart zal door dat woord zoo heerlijk wezen 
Als geen paleis ooit was voor dezen; 
Ei, voldoet mijn eisch! 


{==441==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
Nu, magtig koning, is 't bekwaem, 
Zoo laet my toe om na 't geluk te trachten, 
U in mijn harte te verwachten - 
Ei, komt er in, in uwen eigen naem, 
Ei, zoo mijn vorst, ei zoo mijn heer! 
Hoe minlijk doet gy uwes knechts begeer! 
Hoe kan hy grooter hemels vreugd ontmoeten? 
Gy schenkt uw slaef een hemels zoeten, 
Ja veel grooter gaef. 


	8
Zijt welkom vorst Athanatos, 
Zijt welkom goeden koning Adonia, 
Zijt welkom vredevorst Sodia, 
Zijt welkom wereld-heiland Ischyros, 
Zijt welkom heer Homousion, 
Zijt welkom grooten Tetragrammaton, 
Zijt welkom grooten overal regeerder, 
O Emanuël, ja nog veel meerder, 
Held Ezechiël! 


	9
Gy die des hemels hoog bestier 
Verlaet om 't heil der wereldsche menschen, 
Die na haer zielen welvaert wenschen, 
Erbarmt u over my, ellendig dier! 
Blijft altijd by my tot mijn end, 
En hoedt my voor des vyands helsch torment! 
Ei, laet ons door den satan niet verleiden! 
Blijft by ons, Heer, op dat wy scheiden 
Mogen nemmermeer! 


	10
O goddelijke Majesteit, 
Op kersnacht uit eene zuivre maegd geboren, 
Die nooit haer maegdom heeft verloren. 
O grooten priester in der eeuwigheid, 
Zijt welkom in uw eigen goed! 
Wy vallen nu voor uwe krib te voet, 
En schoon gy schijnt een kind, o heer der heeren, 
Gy zijt ons lot, ik wil u eeren 
Als mijn groote God. 


{==442==} {>>pagina-aanduiding<<}


	11
Gy komt van passe met uw magt, 
Om in ons hart een vredevuer te stichten 
En ons in 't duister te verlichten; 
Dat is, o Heer, de regte tijd by nacht. 
De nacht der boosheid door uw licht 
Verdwijnt en klaert zich, wijl het duister zwicht, 
Den heldren dageraet die moet verschijnen, 
De donkerheid die moet verdwijnen 
Wijlze uw schijnsel mijdt. 


	12
Verlicht, o kind van Bethlehem, 
Ons hart en ziel, ons gansch gemoed en zinnen, 
Op dat wy u te regt beminnen, 
En leid ons in het hoog Jerusalem! 
Laet in ons hart uw kribbe zijn, 
En blijft in eeuwigheid altijd by mijn, 
Lact u de zorg voor my zijn aenbevolen! 
Mijn hart is teer, maer zal niet dolen, 
Zoo gy 't hoedt, o Heer. 

[Zoo zeer de vorige kerstliederen den grooten eenvoud der middeleeuwen terugspiegelen, zoo zeer draegt het tegenwoordige de bewyzen op het voorhoofd van de grootsche terugwerking der jaren vyftien honderd. Alles in dit lied bewyst van ongewone geestkracht, tot zelfs wat in wereldsche liederen voor enkel onverstaenbare rimram mag doorgaen (zie hiervoren, Nr CX, bl. 263). Althans beschouw ik de enkele grieksche epitheta, in de tweede en achtste strofen voorkomende, eerder voor een bewys van erkenning van des dichters onmagt om zoo een verheven onderwerp te bezingen als de geboorte des heilands is, dan wel voor eene zucht om onverstaenbare woorden te bezigen. Hoffman von Fallersleben, die dit lied overnam in zyne Horoe belg., II, bl. 59 en volgd., schynt van het zelfde gevoelen te zyn. Hy nam hetzelve over uit De smakelyke vermakelyke Minnebroers Sak. t'Amst. 1799, bl. 125-128.
Men merke nog op dat in sommige kerken vóor kerstmis eene octave gevierd wordt, gedurende welke onder het sermoen en het lof een transparant op het hoogaltaer staet, waerin dagelyks een aen den bybel ontleend attribuet van den Heiland staet aengeteekend. De hier opgenomene epitheta behooren tot deze attributen.]

  

{==443==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCV.

Kruislied.


	1
Van liefde komt groot lijden, 
Onderwijlen groot verdriet. 
Het minde de maget Maria 
Den Gods sone wel bemint. 
Sy minde Hem seer, sy hadde Hem lief, 
Als sy Hem sagh in lijden 
Sy en conde gerusten niet. 


	2
Maria was in lijden, 
Sy gingh eenen droeven gangh 
Tot Jerusalem voor de poorte, 
Die sy ontsloten vant. 
Daer sagh sy comen haers herten lief, 
Met eenen Cruyce geladen, 
Als eenen verbannen dief. 


	3
Met weenentlijcke oogen 
Daer sy hem mede aensagh. 
- ‘O my!’ - Sprack zy droeve - ‘eilacy! 
Is dit den droeven dagh, 
Die van my is gepropheteert, 
Die mijn hert soude doorsnijden, 
Dat wreede bitter sweert?’ - 


	4
Jesus sprack: - ‘O Moeder! 
Gegroet soo moet gy zijn, 
Dat Cruys dat moet ick dragen 
En lijden voor hem die pijn, 
Dat Adam mijn knecht heeft verdient; 
Voor hem soo wil ick sterven, 
Het was mijn beste vrient.’ - 


{==444==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
- ‘Nu ben ick hier alleene, 
Een moeder ongetroost. 
Ick sie Hem in groot lijden, 
Den Gods sone alderhoogst. 
Ick minde Hem seer, ick heb hem lief. 
Mocht ick hem hulpen dragen, 
Soo en waer mijn lijden niet.’ - 


	6
- ‘Gy en sijt daer niet alleene’ - 
Sprack een Engel wt den throon - 
‘Ick ben een bode seer wel bekent, 
Wel edel Maghet schoon. 
Mijn Heer heeft my tot u gesent 
Dat ick u soude troosten, 
Ick en weet of gy Hem kent.’ - 


	7
- ‘En soude ick Hem niet kennen? 
Ick ken Hem beter dan ghy, 
Ick sagh Hem in groot lijden, 
Dies lijdt mijn herte pijn. 
Sijn vleesch heeft Hy van my ontfaen, 
Sijn armen sagh ick uytrecken 
En aen den cruyce slaen. 


	8
Ick heb Hem hooren roepen 
Tot sijnen vader in den throon: 
‘Och willet hem vergeven 
Sy en weten niet wat sy doen. 
Ontfermt u over den mensche stout, 
Daer ick den doodt om sterven moet 
Al aen des cruycen hout.’ - 


	9
Die Engelen songen schoone 
Al in den hoogen throon; 
Die alderdroefste moeder 
Stont onder den cruycenboom. 
Die moordenaer riep ontfermelijck: 
- ‘O Heer, wilt mijner gedencken 
Als ghy comt in uw rijck.’ - 


{==445==} {>>pagina-aanduiding<<}


	10
Jesus verblijde Hem seere 
Al in des moordenaers roep; 
Hy keerde Hem wederomme 
Met eenen sachtmoedigen moet. 
Hy sprack: ‘O Vrient! sijt des wijs, 
Ghy zult heden wesen 
Met my in 't Paradijs.’ - 


	11
Hy sprack tot sijne moeder, 
Daer Hy aen 't cruyce hingh, 
Met weenentlijcker stemme: 
‘Och, vrouwe! siet hier uw kint. 
Johannes! lieve discipel mijn, 
Siet de bedroefde moeder, 
Want die bevele ick dy.’ - 


	12
Sijn leden begonden te beven, 
Hy was al angedaen, 
Die doodt streed tegen dat leven, 
Soo begonste sijn herte t'ontgaen. 
Hy riep: - ‘Heli, O Vader mijn! 
Hoe hebdy my gelaten 
In desen ellendigen schijn!’ - 


	13
Och, alle creaturen, 
Die Godt geschapen heeft, 
Comt nu tot dezer uren 
Met eenen bedroefden geest, 
Helpt ons beclagen de groote noot; 
Die hemel ende aerde geschapen heeft, 
Die hangt hier naeckt en bloot. 


	14
Die groote Prince der heeren, 
Ja mede die hemelsche vorst, 
Met alsoo heescher stemme 
Sprack Hy: - ‘O, my dorst!’ - 
Die soete fonteyne die 't al versoet, 
Met edich ende met galle 
Wert Hy terstont gelaeft. 


{==446==} {>>pagina-aanduiding<<}


	15
Die eenige soon des Vaders, 
Ja mede die hooge Godt, 
Daer die Engelsche scharen voor knyen, 
Is nu der joden spot. 
Sy riepen: - ‘Cruyst Hem.’ - Sy maeckten jolijt: 
- ‘Koningh van Israël! 
Ghy sijt vermaledijt.’ - 


	16
Sijn oogen begonsten te weenen; 
De minne bewees haer kracht. 
- ‘O Vader! daer Ghy my om hebt gesonden 
Dat heb ick nu volbracht.’ - 
Sijn stemme was luyde en heesch; 
Met eenen geneychden hoofde 
Soo gaf Hy sijnen geest. 

[Geestelijcke Harmonie (1685), bl. 69.]

  
CCVI.

Van den nachtegael.


	1
Ick wil my gaen vermeiden 
In Jesus lijden groot, 
Van daer en wil ick niet scheiden 
Int leven noch in die doot. 


	2
t Is een prieel met bloemen 
Bedaut met menighen traen. 
Och mocht ick daer in comen! 
Mijn truren waer al ghedaen. 


	3
Men hoort den nachtegael singhen 
Al onder den scherpen dooren, 
Sijn herte is vol van minnen: 
Die wilt, die macht horen. 


{==447==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Een liedeken heeft hi gheheven 
Al onder den doren groen: 
‘O vader, willet hem vergheven, 
Sy en weten niet wat sy doen.’ 


	5
Die schaker badt om vrede, 
Hy mocht wel hebben prijs; 
Die nachtegael singt: ‘noch heden 
Suldy sijn int paradijs. 


	6
O vrouwe, siet hier dijnen soon! 
Joannes, die moeder dijn! 
Ick hebse u bevolen, 
Wilt haer behoeder sijn.’ 


	7
Hy sanc wel also hoghe: 
‘Mijn God, waerom laetstu my?’ 
Sijn herte wert hem droghe, 
Te drincken begheret hy. 


	8
Men schanc hem daer te drincken 
Edick met galle ghemenct, 
Sijn hooft dat liet hy sinken, 
Hy sprack: ‘vervult is alle dinc. 


	9
O vader, in uwen handen 
Beveel ick mijnen gheest.’ 
Met also soeten sanghe 
Voer hy in een ander foreest. 


	10
Hy liet de violette 
Al onder den cruice staen, 
Die hem te Nazarette 
So ootmoedelick hadde ontfaên. 


	11
Hy liet die open rose 
Aent cruice hangen so root. 
Haer bladerkens liet sy risen 1; 
Die nachtegael bleef van minnen doot. 


{==448==} {>>pagina-aanduiding<<}

[Een devoot e̅n prafitelijck boecxken, inhoude̅de veel ghestelijcke Liedekens e̅n Leysenen. Ghepre̅t in die triumphelike coopstadt van Antwerpen. By mi Simon Cock 1539. 8o bl. XCa. Overgenomen door Hoffmann von Fallersleben, Horoe belg., II, 50 en volg. De allegorie van dit lied is niet moeijelyk te volgen. De zingende nachtegael onder den scherpen doorn, is de biddende Christus aen 't kruis, de violette, het zinnebeeld der nederigheid, Maria,-de opene roos Christus wonde in de zyde. Over deze wyze van behandelen raedplege men Hoffmann von Fallersleben, Horoe belg., II, bl. 6. Ten beteren verstande der allegorie, diene het volgende paeschlied niet achter wege gelaten.]

  
CCVII.

De meiboom.


	1
Och hoe lustelic is ons die coele mei ghedaen 
Ende sprutet uut met bloemkens menigherleie: 
So wie met druc ende liden es bevaen, 
In Jesus wonden sal hi hem vermeien. 


	2
Nu sint 1 die telgheren 2 wide uutghespreit, 
Ende bloeyen scoen, gelijk den roden rosen: 
So wie sine sonden ten rechte bescreien wil, 
Onder desen boom so sal hi hem verposen. 


	3
Die mei is ons al bi den wech gheset 
Op eenen berch, ende die es also hoghe, 
Op dat een ieghelic sonder let 
Die rosenmei vrilic aenscouwen moghe. 


	4
Hoe recht opgewassen so is die edele mei, 
Gheplant in also diepen dale, 
Dat is Maria die maghet rein; 
Van minne so starf die fine nachtegale. 


	5
O edel nachtegale - die alre scoenste boem 
Ende hadde sine blade so wide doe ontloken - 
Hi sanc so lude die vij noten hoech, 
So dat sijn edele hartken is ghebroken. 


{==449==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Nu is die nachtegale hier ghebleven doet 
Al omme die minne van eenre scoenre joncfrouwen; 
Hi es gecomen al uut sijns vaders scoet. 
Waer sach ieman ghelicheit deses trouwen? 


	7
So wie sine sinne noch onghestadich sijn, 
Ende uutgedeilt tot eerderscen creaturen, 
Die merke wael aen den nachtegale fijn, 
Hoe hi den doet om onsen willen wolde liden. 

[Uit de verzameling der geestelyke liederen (papieren HS. tot de XVe eeuw behoorende), welke aen Hoffmann von Fallersleben toebehoort. Dit lied nam gemelde schryver op in zyne Horoe belg., II, bl. 23; het werd gezongen op de wyze zoo als 't begint.
Eenigzins veranderd kwam dit lied uit in eene verzameling ‘Leysen, gheprent by Harmen Jans Muller’ te Amst. De twee eerste verzen luiden aldaer volgenderwyze:

Hoe minlijc is ons des cruicen boom ondaen! 
Het spruiten ghelewe bloemkens aender heiden. 

over de gele roos, als zinnebeeld van vreugde, zie men hiervoren bl. 238.]

  
CCVIII.

Van den kasteel.


	1
Het staet een casteel, een rijk casteel, 
Een casteelken op hogher tinnen, 
Daer singhen die enghelen so soeten lof, 
Heer Jesus woont daer binnen. 


Tot desen castele quamen wy gaeren, 
Conden wy daer toe gheraken; 
Het blinct daer al van puren gouwe, 
Die muren ende oec die daken. 


{==450==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Tot desen castele en comen wy niet, 
Wy moeten vromelick strijden; 
Die wilde see vlack ende diep 
Die moeten wy overlijden 1. 


	4
De bose gheesten comen ons aen, 
Met temptacien willen sy ons verladen; 
Sy hebben daer so menighen te gronde gheseilt 
Met hare valsche raden. 


	5
Sy wenschen ons dicke in den gront, 
Sy souden ons gherne verdrinken; 
Wy ankeren ons herte in Jesus wonden, 
Wy latent daer inne sinken. 


	6
Laet ons die wilde see overvaren 
Met also blyde sinnen. 
God de here wil ons ghesparen, 
Dat wy dat casteel moghen winnen! 

[Uit dezelfde verzameling Gheestelijcke Liedekens en̅ Leysenen. Antw. 1539, bl. XXIb. Overgenomen by Hoffmann von Fallersleben, Horoe belg., II, bl. 49 en volg.]

  




{==451==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCIX.

Het hemelsch Jerusalem.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Jerusalem, ghy schoone stadt, 
Hoe staet ghy, bruyt, in mijn behaghen! 
Mijn ooghen maekt gy die soo nat, 
Mijn herte doet ghy naer u jaghen. 


	2
Want boven aller schoonheit schoon 
Sijt ghy van buyten en van binnen, 
Soo dat tot uwen lof idoon 
Noch mensch en kan noch Seraphinen. 


	3
O gulde son, o silver maen! 
O sterrekens blinckend als robynen! 
So ghy daer binnen eens konst gaen, 
Duyst sonnen soud ghy vinden schynen. 


	4
Schoon vaderlandt, schoon vaderlandt, 
Godts aller triumphantsten troone, 
In u is rijkdom abondant. 
O salich die u krijcht ten loone! 


{==452==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Uw muren zijn van goude fijn, 
Bestroyt met peerlen zijn uw straten, 
In u en is geen sonneschijn, 
Want ghy schijnt selver boven maten. 


	6
Hoe schoon blinckt daer den diamant, 
Hoe soetkens lachen de saphieren! 
Oock de karbonckel triumphant 
Gheeft licht in duysentich manieren. 


	7
Tapijtsery en isser niet, 
Dat zijn Hierusalems tapijten; 
De motten doense gheen verdriet, 
De tijdt en kanse niet verslijten. 


	8
Och schoon Sion, mijn liefste lief! 
Ghy hebt gherooft al mijne sinnen; 
Maer desen roof doet my gherief, 
Nu sal ick u alleen beminnen. 


	9
Dus roept mijn siel: o Heer, wanneer? 
O wanneer sal ick van hier scheyden? 
Naer u so haeck ick even seer, 
Al wilt het vleesch my neerwaerts leyden. 


	10
Ick ben hier in het tranen dal, 
Den hooghen Thabor is daer boven. 
Och laet my met uw vrienden al 
Uw Majesteyt eens salich loven! 

[Door W. afgeschreven uit Het Prieel der geestelijcke Melodiie (Antw. 1620), bl. 170; de wyze aldaer bl. 64: Hierusalem die schoone stadt. Hy verwyst mede naer Den geestelijcken Leeuwercken (Antw. 1645), bl. 368.]

  




{==453==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCX.

Bemin Jesus nacht en dag.


	1
Nachtegaeltjen! 
Uw soet taeltjen 
Hoort men heele dagen langh; 
Noch het dalen 
Van de stralen 
En beletten uwen sangh. 
Weêr het luyster 
Is, oft duyster, 
Ghy fluyt altijdt even seer; 
Ghy blijft singhen 
Ende klinghen, 
Ghy looft altijdt uwen Heer. 


	2
Nachtegaeltjen! 
Leen me uw taeltjen, 
Opdat ik Godt nacht en dagh, 
Soo in lijden 
Als verblijden, 
Loven ende dancken mach. 
Leer my loven 
Godt daer boven, 
Al lijd' ick beneden pijn, 
Als het schijnen 
Gaet verdwijnen 
Van den blijden sonne-schijn. 


	3
'k Wil by daghen 
Godt behaghen, 
Als de son schijnt van geluck, 
'k Wil oock trachten 
Godt by nachten 
Lof te singhen in den druck. 

{==454==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sijn lof-sanghen 
Sullen hanghen 
Op mijn tongh tot aldertijdt; 
'k Sal een dinghen 
Altijdt singhen: 
‘Heere! zijt ghebenedijt.’ - 

[Den Lieffelijcken Paradijs-Voghel, door Daniel Bellemans. Brussel, 1681, breed in-12o, bl. 118. Dit lied werd gezongen op de wyze: Berghe maske.]

  
CCXI.

Bekeering tot Jesus.


	1
Wilder als wild, wie sal my temmen, 
Plach ick te singen vroegh en laet. 
Ick heb gehoord van Christi stemme, 
Hy roept my tot een andren staet. 


	2
Ick was soo wild, 't mocht aen my blijken, 
Als eenen vogel vlieght in de locht; 
Maer Jesus met sijne practijcken 
My soetgens in sijne netten brogt. 


	3
Vry, ledigh, los en ongedwongen, 
Mijn wil volghde ick overal. 
Dus quam ick snel in 't slijck der sonden, 
Dat ick altijd beklagen sal. 


	4
Cupido quam my te beminnen, 
En te bestreelen met fenijn. 
Ick geef aen Jesus nu mijn sinnen 
Om te genieten sijn aenschijn. 


{==455==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
- ‘O! Heere mijn, laet my mijn sonden 
Tot allen tijd beschreyen fijn; 
Verlicht mijn hert, om te doorgronden 
Die wonden swaer der ziele mijn. 


	6
O! Heer mocht ick U recht beminnen, 
Uyt 's herten grond met liefde puer; 
Sterck my met kracht om te verwinnen 
Mijn sinnen wild en zeden stuer. 


	7
Heer Jesus, leer my mijn wil breken, 
Al valt 't my somtijds hard en zwaer; 
Want ick sie hier seer veel gebreken: 
Dat ick met rust U volge naer. 


	8
Wilder als wild heb ick gesongen. 
Nu keer ick tot Godt en sijnen throon; 
Want Godes geest heeft my bedwongen, 
En my getemt met g'nade schoon. 


	9
Nu dan mijn ziel, in al uw dagen 
Geeft uwen bruydegom eer en lof. 
Soeck Hem in deuchd reeds te behagen. 
Adieu dan wereld asch en stof. 


	10
Heer Jesus, mijne recompencie, 
Als Ghy komt oordeelen in den troon, 
Dat ick magh hooren Uw sentencie: 
‘Kom hier mijn Bruid, ontfang uw kroon.’ 

[Een Geestelijck Lust-hoofken (1685), in-8o, bl. 132. Dit lied is een diergene welke tegenover wereldsche gezangen gesteld werden, en zelfs met dezelfde woorden als deze begonnen. De lezer herinnert zich nog het Wilder dan wilt, hicrvoren bl. 216 en volg. opgenomen.]

  

{==456==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXII.

Zielejacht.


	1
Ic heb ghejaecht mijn leven lanc 
Al om een joncfrou scone, 
Die alresoetste wijngaertranc, 
Die is in shemels trone; 
Met enghlen is si om beset, 
'k En can bi haer niet toeven, 
Mijn sonden hebbent mi belet, 
Des ic mi mach bedroeven. 


	2
Ic bin verdoelt op deser jacht, 
Die werelt heeft mi gheloghen; 
Genoechte heb ic seer gheacht, 
Dor waen bin ic bedroghen: 
Rijcheit ende lof heb ic ghemint 
Ende idelheit vercoren, 
Int jaghen bin ic dus verblint, 
Den wech heb ic verloren. 


	3
Ic wil opstaen, tis meer dan tijt, 
En soeken haer alleine 
De joncfrou soet, diet al verblijt; 
Maria ist diec meine. 
Si is den wech, als men verclaert, 
Ic wil mi tot hem keeren, 
Den rechten wech ten hemel waert 
Mach ic noch aen haer leeren. 


	4
O Jesu heer, nu bid ic di 
Wt al mijns harten gronde, 
Van sonden wilt mi maken vri, 
Dats nu ende tallen stonde; 

{==457==} {>>pagina-aanduiding<<}

Doet mi die pure moeder dijn 
Met suverheit anscouwen, 
Doer haer wilt mijns ghenadich sijn, 
Ic wil haer dienen met trouwen. 


	5
Der enghelen vroecht, wilt op mi slaen 
Dijn ontfermhertighe oghen, 
Ic heb u grotelic misdaen, 
Des is mijn hart in doghen. 
Ghi sijt des sondaers toeverlaet 
Ende troestersce der armen, 
Ghi sijt die gheen, daert al an staet 
Wilt mijns doch nu ontfarmen! 


	6
Mijn vrienden, maghen ende scat 
Die sullen mi beswiken, 
Die scriftuer bewijst wel dat, 
Ic moet alleine gaen striken: 
O moeder Gods, daer om wilt staen 
Bi mi als ic sal sterven, 
Want ic moet loen na werc ontfaen, 
Wilt mi ghenade verwerven! 

[Door W. afgeschreven uit de Horoe belg., II, bl. 39, alwaer dit lied aengeteekend staet voor het kunstgewrocht van broeder Johannes Brugman. Hoffmann vond het in zyne beide handschriften. In A. staet er voor wyze aengeteekend: Na groene verwe mijn hart verlanct; in B. echter: Addeu, mijn lief, hebt goeden nacht, dat moet een sceiden sijn.]

  

{==458==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXIII.

Jesus bloemhof.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Heer Jesus heeft een hofken daer schoone bloemen staen, 
Daerin soo wil ick plucken gaen, 't is wel gedaen. 
Men hoort daer niet dan Engelen sanc en harpen gespel, 
Trompetten en klaretten en die veelkens alsoo wel. 


	2
Die Lelikens, die ick daer sag, zijn suyverheyd; 
Die soete violetten zijn ootmoedigheyd. 
Men hoort daer, enz. 


	3
De schoone purper Roose was de leydsaemheyd; 
De schoone vergulde Goude bloem gehoorzaemheyd. 
Men hoort daer, enz. 


	4
Noch wasser een die boven al spande de kroon: 
Kroon Imperiale, 't was de liefde schoon. 
Men hoort daer, enz. 


{==459==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Maer de allerschoonste beste bloem al in den hof, 
Dat was de Heere Jesus soet, dus zy Hem lof. 
Men hoort daer, enz. 


	6
Och! Jesus, al mijn goed en al mijn saligheyd, 
Maeck van mijn hert uw hoveken, het is bereyd. 
Men hoort daer, enz. 

[Woorden en muzyk in Het Prieel der geestelijcke melodiie. Antw. 1630, in-8o, bl. 117. De woorden mede in de Geestelijcke Harmonie. - Men vintse te Coop tot Kevelaer (zonder jaertal, de approbatie is van 1685); in-8o, bl. 85.]

  
CCXIV.

De lof der deugd.


	1
Veel bloemkens ende cruyden groen 
Brenght ons den Mey voor oogen; 
De minnaers hen ten liefde spoen 
Door dit lieflijck vertoogen. 
Ick min oock een ‘die ick alleen 
Zal minnen tot mijns levens ent, - 
Mijns levens ent; 
Want gheen schoonder men kent. 


	2
Men siet de bloemkens algelijck 
Niet altoos schoon staen bloeyen, 
De minnaers van dit aerdtsche rijc 
Altoos in liefd' niet groeyen. 
Soo den wint blaest ‘vergaet het haest; 
Dies een liefde te prijsen is - 
Te prijsen is 
Die eeuwich duert ghewis. 


	3
Niemant bemint een vrou soo schoon 
Die haer schoonheyt can houwen. 
Haer schoon aenschijn en hayr ydoon, 
Al ist schoon int aenschouwen, 

{==460==} {>>pagina-aanduiding<<}

Door smert en quael ‘'t wert bleeck en vael; 
Want alle dinck heeft zijnen tijt, - 
Heeft zijnen tijt, 
Soo Salomon belijdt. 


	4
Maer dese die ick jonste draegh 
En can niet leelijck werden: 
Dies ick nae haer met herten jaech, 
En wil daer in volherden. 
Omdat sy blijft ‘eeuwigh beclijft, 
Soo zal ick haer wt liefden goet - 
Wt liefden goet 
Dienen met groot oodtmoedt. 


	5
't Is een Nimphe seer hoogh geacht, 
De Deucht is haren name, 
Op den berghe gheseten sacht 
Van eer en goeden fame. 
Zy roept ons al ‘in haer ghetal; 
Maer niemant haer veel liefde thoont, - 
Veel liefde thoont. 
Nochtans is zy ghecroont. 


	6
Comt jonghmans ende dochters reyn,’ - 
Seyt dees Princes verheven, - 
‘Comt met my in dit lustich pleyn 
Soo sult ghy eeuwigh leven. 
Comt haestich voort ‘met goet accoort 
Daer men d'eeuwige vreucht vervat - 
Veel vreucht vervat 
En graeft nae 's hemelsch schat.’ - 

[Dit lied, hetwelk gezongen werd op de wyze: Van den Cobbler, is my medegedeeld door den heer J.J. Nieuwenhuijzen, die er het volgende, ter opheldering, heeft bygevoegd: ‘Uit eene verzameling van Hollandsche en Fransche Liederen in mijn bezit, zijnde een zoogenaamd jufferboekje, gemaakt en keurig geschreven door J. Van de Graef, in 1601, tot een Nieuwjaars-geschenk voor zijne geliefde, Anna Lambrechs. - Waarschijnlijk is hy dezelfde met Mr Jan Van de Graeff, Françoysche schoolmeester, te Dordrecht, in 1611, vermeld door den heer G.D.J. Schotel in de Konsten Letterbode van 28 Febr. 1840.’]

  

{==461==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXV.

Bloemenspraek.


	1
O zoete bloemekens van d'hoven, 
U ziende moet ik roepen uit: 
Hoe schoon moet zijn de Heer van boven, 
Uit wien dat al de schoonheid spruit! 


	2
De zomerbloem in winterdagen 
En vreest geen koude, sneeuw of wind: 
Zoo moet een vrome ziel haer dragen, 
Als zy haer in bekoring vindt. 


	3
De pasche-bloeme, mild in 't groeijen, 
Is de eerste gifte van de lent: 
Een kind moet ook in deugden bloeijen, 
Zoo haest het zijnen Schepper kent. 


	4
De lelie pronkt met haer sieraden 
Als Salomon op zijnen troon: 
Een ziel, versierd met Gods genade, 
Is nog wel duizend mael zoo schoon. 


	5
De roos, al is zy hoog in waerde, 
Met regt haer dorens zijn gevreesd: 
Geluk en al de vreugd van de aerde 
Baren veel kwelling aen den geest. 


	6
Den Afrikaen, schoon hoog verheven, 
Aen hem wordt groote stank bespeurd: 
D'hovaerdigheid wil vele wezen, 
Maer stinkt voor God, die 't herte keurt. 


{==462==} {>>pagina-aanduiding<<}


	7
O violette, als ik beseffe 
Uw schoonheid liggend plat ter aerd, 
Ik leer d'ootmoedigheid beseffen, 
Die waer geluk en vreugde baert. 


	8
Aurikulaen en violieren 
Zijn schoon en rieken wonder goed: 
Die zich met ware deugd versieren 
Stichten de minsten in het goed. 


	9
De zonnebloem om glans te ontvangen 
Keert haer gedurig naer de zon: 
Dus is tot U mijn zielsverlangen, 
O eeuwig licht, o vreugdebron. 


	10
Veel werktuigen van Christus lijden 
Toont ons de passiebloem g'heel bloot, 
Opdat wy zouden t'allen tijden 
Denken op zijne bittre dood. 


	11
Men ziet den Aloës maer bloeijen 
Schier éenen keer in honderd jaer: 
Die van jongs af in boosheid groeijen 
Ach, hun bekeering is zeer raer. 


	12
De blauwe bloemkens, schoon van verven, 
Die schier maer duren éenen stond, 
Die leeren dat ik haest kan sterven, 
Schoon ik nog frisch ben en gezond. 


	13
Uw schoonigheid, o zoete bloemen 
Behaegt aen ieder mensch die leeft; 
Maer nog veel meer zijn nog te roemen 
De schoone lessen die gy geeft. 

[Dit lied wordt in de omstreken van Gent gezongen. Met sommige der voorgaende is het een bewys, hoe zeer de bloemspraek ook de godvruchtige zielen streelt. Dergelyke liederen zyn thans nog by ons meer bekend dan de minnezangen op het zelfde thema.]

  

{==463==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXVI.

Bedevaerders-lied.


	1
Maria, maget schoon, 
Naest God ons hoop en leven, 
Princes van 's hemels throon, 
Wilt ons uw bijstand geven, 
Ons, pelgrims op de baen, 
Die hier naer Halle gaen. 
Daer rust gy, soete maegd, 
Waer naer ons 't herte jaegt. 


	2
Daer eeren wy uw beld, 
Int beeld uwen persoone, 
Op 's hemels throon gesteld; 
Wilt ons uw jonsten toonen! 
Bewaert ons t'allen kant, 
Te water en te land, 
Bewaert ons voor gevaer, 
O noordersterre klaer! 


	3
Wilt Jesus, uwen soon, 
Toch ons gebed opdragen, 
Ons bêevaert, maegd ydoon, 
Mag Hem en U behagen! 
Verlicht ons zondaers al, 
God is 't die geven zal 
Al wat gy voor ons vraegt, 
O uytgelezen maegd! 


	4
O poort van 't paradijs, 
Uw deur sta voor ons open, 
Mocht gy den zielen prijs 
Voor uwe minnaers koopen! 

{==464==} {>>pagina-aanduiding<<}

In glorie en jolijt 
Zoo leefden wy verblijd, 
En loofden u altijd, 
O Vrouw gebenedijd. 


	5
Cantemus! zingt haer' lof! 
Laet ons Maria eeren: 
Naest God in 's hemels hof 
Zal zy ons vreugd vermeeren. 
Eens zullen wy, verblijd, 
Daer vieren voor altijd, 
By vader, zoon en geest, 
Onz'-Lieve-Vrouwe feest. 

[Dit lied vond ik tusschen Willems papieren, zonder aenduiding van waer het genomen was. Alleen stond naest den titel geschreven: 17e eeuw.]

  
CCXVII.

Scheidlied van Kevelaer.


	1
Adieu, adieu, wy scheiden, 
Adieu, o Kevelaer! 
Al trecken wy ter heiden, 
Wy latent herte daer. 
Adieu, o maghet soet, 
Die ons bewaren moet. 


	2
Wy sullen ons ghesellen, 
Als wy sijn weerghekeert, 
Tot uwen lof vertellen, 
Hoe ghy hier wort gheeert. 
Adieu enz. 


{==465==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Die aen de Samber wonen, 
En die van Kempenlant, 
Om eer aen U te toonen, 
Sijn daer ghelijker hant. 
Adieu enz. 


	4
Wy hebben daer ghelaten 
Van die sijn boven Rijn, 
Als ook van die u haten, 
En die beneden sijn. 
Adieu enz. 


	5
De Maes moet ook belijden, 
Dat sy siet op de baen 
De pelgrims tallen tijden 
So vlijtigh naer u gaen. 
Adieu enz. 


	6
Adieu, adieu, wy scheiden, 
Adieu dan Kevelaer! 
Adieu wy gaen ter heiden, 
Maer latent herte daer. 
Adieu, o Maghet soet, 
Die ons bewaren moet. 

[Geestelijk Lusthofken. Emmerik 1683, bl. 258. Overgenomen door Hoffmann von Fallersleben, in zyn Horoe belg., II, bl. 52.]

  

{==466==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXVIII.

De arme pelgrim.


	1
Ick ben een armen pelgrim, siet, 
Ick doen mijn pelgrimagie; 
Maer druck en lijden en verdriet 
Vind ick op mijn passagie. 


	2
Een pelgrimskleed een hoogen schoen 
Werd my hiertoe gegeven; 
Daer meê moet ick mijn reize doen 
Al naer het eeuwich leven. 


	3
Veel gaen my voor, ick volg hen naer, 
Ick sou noch geern wat beiden; 
De doodt maekt my den wech soo swaer, 
Verdrietich valt my 't scheiden. 


	4
De wech is naeuw aen elken cant, 
Waer ick deur moet passeren: 
Ach, als ick come in 't ander lant, 
Waer sal ick gaen logeren? 


	5
Geeft my op reis toch brood en wijn, 
O God, der englen spijzen, 
Dan zeg ik 't aerdrijk, zonder pijn 
Vaerwel, tot mijn verrijzen. 

[Door W. afgeschreven uit eene liederen-verzameling: HS. uit de XVIIe eeuw, behoorende tot de bibliotheek van Van Hulthem, thans in de bibliotheek van Borgonje ingelyfd.]

  

{==467==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXIX.

Zucht tot Jesus.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
So diep in die groen heyden 
Van 's werelts wilt foreest, 
Meynd' ick my te vermeyden 
En vlieden drucks tempeest. 


	2
Maer noyt tot gheender stonden 
(Al heb ick wel gesocht) 
En heb ick troost ghevonden, 
Die my versaden mocht. 


	3
In mensch oft creatuere 
En vind ick gheen gherief, 
't En zy dat my ghebuere 
Jesus mijn soete lief. 


	4
Dus wil ick my begheven, 
Met gantscher herten goet, 
Om Jesus vast t'aenkleven, 
Spijt nijders quaden moedt. 


{==468==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Hy is een Heer der Heeren, 
Goetjonstich boven al: 
Ick wil my tot hem keeren 
In dit traen-vloedich dal. 


	6
Hy is een koninc machtich 
In sijnen hoochsten throon, 
Godt ende mensch waerachtich, 
Den alderliefsten schoon. 


	7
Met sijnen strael der minnen 
Ben ick geheel deurwont, 
Van buiten en van binnen: 
O Heer, maeckt my ghesont! 


	8
Wanneer sal ick aenschouwen 
U overklaer aenschijn? 
Och mocht ick u behouwen 
Al in dat herte mijn! 


	9
Jesu, lief uytverkoren 
Mijn troost, mijn toeverlaet, 
En laet my niet verloren! 
Mijn hert heel op u staet. 


	10
Reyn Prince, lief ghepresen 
Mijns herten liefste deel, 
Laet my doch met u wesen 
In 's hemels soet prieel. 

[Woorden en muzyk uit het Prieel der Gheestelicker melodiie. Antw., 1620, bl. 174 en 27.]

  

{==469==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXX.

Opwekking.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Wilt ontspringen, lofsangh singen, 
Onsen heer' ghebenedijt, 
Want hy doet ons groote dingen, 
Hier af looft hem met jolijt. 
En wilt u van quaet bedwinghen, 
Sijn weldaet ghedachtich zijt. 

[Door Willems opgenomen in zyn eigenhandig geschreven liedboek. Hy verwyst naer: Het Prieel der geestelijcke Melodiie [Antw. 1630), bl. 97, doch welken bundel ik thans by de hand niet heb. Ons lied, even als het volgende, moet daer uit meer coupletten bestaen.]

  

{==470==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXI.

's Werelds valsche liefde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Waer' uw liefde alsoo pure, 
Valsche werelt als ghy toont, 
So waer' ic seer wel geloont 
Van al mijnen arbeit sure; 
Maer ic vinde metter daet 
Dat u liefde haest vergaet. 

[Door W. opgenomen in zyn eigenhandig geschreven liedboek, alwaer hy verwyst naer Het Prieel der geestelijcke Melodiie (Antw. 1630), bl. 177, 178. ‘De stem,’ zegt hy verder, ‘is de courante: si c'est pour mon pucellage.’ Dezelve vindt men in de meeste zangbundels de zeventiende eeuw.]

  
CCXXII.

Wensch.


	1
Overvloedighen rijcdom noch armoede groot 
En wilt my, heere, op deser aerden niet geven, 
Ick mocht u versaecken door grooten noot, 
Segghende: waer is de heere ghebleven? 
D'overvloedicheyt doet den mensche sneven, 
Want de rijcke comt swaerlijk ten hemel binnen. 


{==471==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Maer, heere, want ik op der aerde moet leven, 
Soo laet my matelijck mijn nootdruft winnen; 
Ghy kent die broosheyt van mijnen sinnen. 
Rijckdom verheft, armoede maect droeve, 
Dus gheeft my, heere, slechts dat ik behoeve. 

[Livre septième des chansons vulgaires des divers auteurs, à quatre parties. Anvers, de l'imprimerie de Pierre Phalese. De zevende boek werd voor het eerst gedrukt in 1542, te Antw. by Tileman Susato. Zie Bibliotheca Willemsiana, II, No 4813, bl. 168.
Dit lied bevindt zich mede in Een duytsch Musijck-boeck..... Gecomponeert by diversche excellente meesters. Tot Loven, by Petrus Phalesius, 1572, in-4o. De muzyk is van Noë Faignient. Zie gemelde Bibl. Willems., II, Ner 4858, bl. 172.]

  
CCXXIII.

Loon naer werken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


De godt-loo - se en sal deur 't onrecht niet ont - - gaen, 
Der vro- men ho - pe al Die sal seer vas - te staen: 
Wel - daet vindt saen ste - - de en maekt hier vrient; een ye-ghe - 
- lijck tsy arm oft rijck crijcht na hy hier ver - dient. 


De godtloose en sal deur 't onrecht niet ontgaen, 
Der vromen hope al die sal seer vaste staen: 
Weldaet vindt saen stede en maekt heur vrient; 
Een yegelijck, tsy arm oft rijck, 
Crijcht na hy hier verdient. 

[Door Willems genomen uit den Ecclesiasticus, bl. 66. De wyze is: Gy heidenen al.]

  

{==472==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXIV.

Gelatenheid in god.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


En sal mijn siel mijn Heer, mijn Got 
Niet onderdanich wesen? 
En sulcken heer dat is het slot, 
Wiens naem moet sijn ghepresen. 
Salicheyt comt van hem altijt, 
Hy is minen God gebenedijt, 
Geen trueren 
Sal mi berueren. 

[Door W. overgenomen uit de Souterliedekens ghemaeckt ter eeren Gods, op alle die psalmen va̅ David, tot stichtinghe, en̅ een gheestelijcke vermakinghe van allen Chris
{== afbeelding 	==} {>>afbeelding<<}
    
 mensche̅ (door jonkheer Van Zuylen Van Nyevelt). Antw. Symon Cock. Ps. LXI. De wyze is: Die eerste vruecht die ic ghewan.]

  

{==473==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXV.

Looft God den Heer.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Looft God den Heer, 
Ghi heydens seer, 
Groot ende cleyn, 
Int aertsche pleyn, 
Ghi al ghemeyn, 
Met herten reyn, 
Looft hem alleyn. 


	2
Want vast en goet 
Sijn gracie soet 
Heeft ons bevaen; 
Sijn trou vermaen, 
Tot ons ghedaen, 
Sal niet vergaen, 
Maer eewich staen. 

[Psalm CXVI uit de Souterliedekens, door W. opgenomen in zyn eigenhandig geschreven liedboek. De muzyk is naer de wyze: Benedicamus domino, alle'uya, all'a, all'a.]

  

{==474==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXVI.

God is onze toevlugt in den nood.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
God is ons toevlucht in der noot, 
Ons hulper in ons liden groot, 
En schenckt ons zijn ghenaden. 
Al wort dat aertrijck seer verstoort, 
Wy en worden niet beladen. 


	2
Al vielen die berghen inder zee 
En werden ghevoert van hare stêe, 
Al is die zee verbolghen, 
Nochtans en zijn wy niet vervaert 
Van die ons hier vervolghen. 


	3
God is met ons: hem loeft en danckt 
Een sulcken God, die ons ontfanct, 
Comt siet zijn groote wercken, 
Die hi ghedaen heeft op aertrijck; 
Sinen vrede wilt aenmercken! 


{==475==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Hy die daer is van grooter cracht 
Die blijft bi ons dach ende nacht, 
En hi sal ons ontfanghen; 
Want Jacobs God is hi ghenaemt, 
Naer hem staet ons verlanghen! 

[Opgenomen door Willems in zyn eigenhandig geschreven liedboek. Dit lied, hetwelk gezongen werd op de wyze: Het voer een Cnaepken over Rijn, is te vinden in de Souterliedekens (1540), Ps. XLV. Kretschmer nam deze melodie over in zyne Deutsche Volkslieder, I. No 10.]

  
CCXXVII.

Zaligheid der godvrezenden.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Wel salich sijn se hier op aerden levende 
Al die de vreese Gods hier sijn aenclevende, 
Die gaen in al zijn weghen 
Ter degen, 
Al nae zijn woort, 
So dat behoort 
Dat sy hier hebben vercreghen. 

[Psalm CXXVI. Dit lied, door W. overgenomen, werd gezongen ‘Nae die wise van een dansliedeken Die nachtegael die sanck een liedt, dat leerde ick.’]

  

{==476==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXVIII.

Psouterlied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Laet onsen heer der heeren 
Verrisen ter glorien; 
Die hem haten en onteeren, 
Van boser memorien, 
Die moeten hier al wijcken, 
Alst was versmelten oock, 
Voer God van hemelrijcken 
Verdwinen als een roock. 

[Dit lied, door Willems opgenomen in zyn eigenhandig geschreven liedboek, komt voor in bovengemelde Souterliedekens van jonkheer Van Zuylen Van Nyevelt. Antw. 1540, onder psalm LXVII, en staet op de wyze: Rijck God wien sal ick claghen, dat heymelijck liden mijn.]

  

{==477==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mengelliederen. *


{==479==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXIX.

Van den hertogh van Gelder.


	1
O Hertogh van Gelder bent ghy er in huys, 
So steeckter uw hooft te venster uyt 
In also koele meye. 
Ghy hebter de Hollantse koejen gehaelt, 
Sy komen om gelt; schikt dat ghy se betaelt, 
Of brengtse weer ter weyde, - weer ter weyde. 


	2
De hertogh al op sijn bedde lagh, 
En tot den schiltknecht sprack: 
‘Wat hoor ick daer voor knechten?’ 
Hy seyde: ‘Wel edel Heere goet, 
Dat is er Bourgonje dat edel bloet; 
Bourgonje algemeyne, - groot en kleyne’ - 


	3
- ‘Nu zadelt my mijn beste paert, 
Mijn harnas en mijn blanke swaert, 
Na Vranckrijck wil ick rijden. 
De koning dat isser mijn vrient so groot, 
Ick hebber so langh gegeten sijn broot, 
Hy laet my in het lijden, - t'gen tijden 1.’ - 


	4
Alsser de Hertogh in Vranckrijck quam, 
De koning dat ook haest vernam. 
- ‘Weest wellekom Hoog Geboren! 
Ick sieder aen uwe bruyn oogen so wel 
Dat lantje van Gelder dat leyter rebel; 
Het gaet met u verloren, - Ja verloren.’ 


	5
- ‘O! koning van Vrancrijck, mijn lieve neef, 
Ick souder u bidden om eene beed', 
Om twintigh duysent knechten. 
Daer soud ick mee trecken na Gelderlant, 
En winnen mijn sloten aen elcken handt; 
Wy souden lustich vechten, - met de knechten.’ - 


{==480==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
- ‘O! Hertogh van Gelder, dat doe ick niet; 
Ick mochter my brengen in zwaer verdriet, 
In also groote ellende. 
De keyser dat isser so magtigen man, 
Mocht tegen my nemen den oorlogh an, 
Bourgonje algemeyne, - groot en kleyne.’ - 

[Haerlems Oudt Liedt-Boeck, bl. 70.]

  



CCXXX.

Het geuzen-meisje te Antwerpen verbrand.


	7
Wie wil hooren een lied eerbaer? 
En dat zal ik gaen zingen, 
Al van een meysje van zeventien jaer, 
Die de waerheyt wou volbringen. 


	2
Zy wiert t'Antwerpen binnen gebragt, 
Gevangen en kort gedwongen; 
Maer doe zy voor de poorte quam, 
Zy heeft vrymoedig gezongen: 


	3
‘Och! broeders wilt vast op Christum staen, 
En wilt daervan niet keeren. 
Dat ick zo zwaer gebonden moet gaen 
Is om het woord des Heeren.’ - 


	4
In de vierschaer bragt men ze ras, 
Om dat meysken t' ondervragen. 
Om dat ze zo jonk van jaren was, 
Zy meenden ze te vervaren. 


	5
Maer doe ze voor de Heeren quam, 
Hoort wat zy ging gewagen: 
- ‘Och! mijn Heeren hoe zydy op my zo gram, 
Heb ik u iet ontdragen?’ - 


{==481==} {>>pagina-aanduiding<<}


	6
Wat sprak de godlooze party, 
Om dat meysken te doen verbloden? 
- ‘Neen, gy moet aflaten uw kettery, 
Of wy zullen u dooden.’ - 


	7
- ‘Och! mijn Heeren dat wil ik gaerne doen, 
Kont gy my anders betogen; 
De woorden die Christus gesproken heeft koen, 
Daerna zal ik my pogen.’ - 


	8
De Heeren antwoorden na haer verstant; 
Haer sententie zy daer hoorde: 
‘Dat zy zou worden aen een stake verbrant.’ 
En dat met korte woorden. 


	9
- ‘Och! mijn Heeren, gy zijt van herten quaet, 
Hoe kondy dat gedogen 
Te niet te brengen dat vrouw'lijk zaet, 
Klaeg ik met weenende oogen.’ - 


	10
Met dien quam daer een kapitein, 
Die de wereld wou bekleiden. 
Vijf hondert gout-gulden boot hy voor haer, 
Mogt hy ze met hem leiden. 


	11
‘- In niemand en heb ik geen lust; 
De wereld wil ik verlaten. 
Mijn ziel is in den Heere gerust. 
Gaet wandelen uwer straten.’ - 


	12
Na de markt wierd zy geleid, 
Te branden aen een stake. 
Zy bood den scherpregter haren mond, 
Zy kuste hem aen zijn kaken. 


	13
Hy stak het vier in 't houte koen. 
Zy riep; zo luid: - ‘O! Heer verheven, 
Al die my deze tormenten aendoen, 
O! Heer wilt haer vergeven.’ - 


{==482==} {>>pagina-aanduiding<<}


	14
Zy stond te branden in het vier; 
Zy riep al met verlangen, 
- ‘O! Hemelsche vader, nu scheid ik van hier, 
Wil doch mijn ziel ontfangen.’ - 

[Dit schoone lied, door den reeds zoo dikmaels vermelden heer J.J. Nieuwenhuijzen, van Amsterdam, my medegedeeld, is te vinden in: 't Nieuw Groot Harpje (Amst. 17..), breed 8o, bl. 34.] Het tiende couplet, misschien ook het twaelfde, is ten opzichte der middeleeuwsche gebruiken zeer merkwaerdig. Men vergelyke er mede de liederen Nrs LXXXII, LXXXIII en CVIII.

  
CCXXXI.

De Ruiter en mooi Elsje.


	1
- ‘Wat mag daer wesen, wat mag daer zijn, 
Dat al de bladren verdorret zijn?’ - 


	2
- ‘O! Moeder ick bender geen maghet rein, 
Ick draeg by den Ruiter een kind soo klein.’ - 


	3
- ‘Draegt gy by den Ruiter soo kleinen kind, 
Soo siet dat gy daer den vader van vindt.’ - 


	4
- ‘Ick sie daer den vader voor my staen, 
Ende ick derf daer niet een oog op slaen.’ - 


	5
- ‘Derft gy daer niet een oog op slaen? 
Gy dorst daer wel mede te bedde gaen.’ - 


	6
- ‘O! Moeder het geschiede by nacht, 
Het was soo donker dat niemand het sag.’ - 


	7
De landsknecht achter de deure stond; 
Hy hoorde dat oude wijfs valsche grond. 


	8
- ‘Soete liefje! woudt gy met my rijden, 
Of wilt gy by uw vrouw-moeder blijven.’ - 


{==483==} {>>pagina-aanduiding<<}


	9
- ‘By mijn vrouw-moeder en blijf ick niet; 
Liever met den Ruiter in swaer verdriet.’ - 


	10
De landsknecht hadse lief ende waerd; 
Hy zette mooi Elsje voor hem op 't paerd. 


	11
Doe hy dat smalle pad ten halven kwam, 
Groote arbeid kwam mooi Elsje an. 


	12
- ‘Soete lief! wilt gy wat sachter rijden? 
Ick krijg zulke pijn al in mijn zijde.’ - 


	13
De Ruiter stak sijn paerd met sporen, 
Of hy mooi Elsje niet en hoorde. 


	14
Doe hy dat smalle pad ten einde kwam, 
Zware arbeid kwam mooi Elsje an. 


	15
- ‘En is hier niet een huisje dan, 
Daer ick een weinig in rusten kan?’ - 


	16
De Ruiter ging daer een huisje maken 
Van distelen, doornen en hooge staken. 


	17
Al in dat huisje was venster noch deur; 
De Ruiter hing daer sijn mantel veur. 


	18
- ‘Soet liefje! wilt gy wat van my treden; 
Maer als ick ween, komt gy dan weder?’ - 


	19
Eer dat sy weende was 't meisje dood; 
Doe was de Ruiter in grooten nood. 


	20
De Ruiter lei er sijn hoofd op een steen, 
Van rouwe brak er sijn hert aen tween. 

[Het Speetschuitje met vrolijke Naay-Meisjes. Amst. 1780, in-8o, bl. 16. Medegedeeld door den heer J.J. Nieuwenhuijzen, te Amsterdam.]

  

{==484==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXXII.

Cecilia.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Ik zag Cecilia komen 
Langs eenen waterkant, 
Ik zag Cecilia komen 
Met bloemekens in haer hand. 
Zy zag naer haren herder, 
Den herder Floriaen, 
Die ook zijn schaepkens weydde 
Al langs de zelfde baen. 

{==485==} {>>pagina-aanduiding<<}

Cecelia ging zingen, 
Haer hart docht haer t'ontspringen. 
Dit hoorde haren herder; 
Hy kwam by haer terstond, 
En kustte zijn Cecilia 
Aen haren rooden mond. 

[Woorden en muzyk door W. afgeschreven, zonder de bron op te geven. Alleen de variante van het eerste vers vermeldt hy:

      
Ik stonder by een beexken 
Aen eenen waterkant. 

Dit lied is nog zeer bekend, in Vlaenderen vooral door eene onkiesche parodie.
Men merke hierby op, dat te geenen tyde de minnedichter den naem der beminde vrouw in zyn lied bragt, zelfs niet wanneer het aen de liefste zelve was opgedragen. Zie hierover W. Grimm: Die deutsche Heldensage, 1829, 59.]

  

{==486==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXXIII.

Broeder Jan.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Komt die wilt hooren in een lied 
Wat dat ik hier zal zingen: 
't Is waerlijk eene vieze klucht, 
Die ik voor den dag zal brengen. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
Die ik voor den dag zal brengen. 
Fa, la, la. 


	2
Jan Broeder vrijt een meisje zoet, 
Een meisje boven mate, 
En als haer vader niet thuis en is, 
Hy gaet er al wat by praten. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
Hy gaet er al wat by praten. 
Fa, la, la. 


	3
Het werd nu twalef van den nacht, 
De klokken luidigen alle; 

{==487==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dat meisje tegen Jan broeder sprak: 
Ga en lees nu uw getyen. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
Ga en lees nu uw getyen. 
Fa, la, la. 


	4
Mijn getyen en lees ik niet, 
De tijd is al lang vergane; 
'k Ben liever al by mijn zoete lief 
Als by die inwoners alle. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
Als by die inwoners alle. 
Fa, la la. 


	5
Jan broeder over het kerkhof kwam, 
De preekheer die kwam hem tegen; 
De preekheer die tegen Jan broeder sprak: 
Waer hebt gy van nacht gebleven. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
Waer hebt gy van nacht gebleven. 
Fa, la, la. 


	6
Waer ik van den nacht gebleven heb 
Dat en zal my nooit berouwen, 
Zy dronken daer bier en zy tapten daer wijn, 
En ze spraken daer al van trouwen. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
En ze spraken daer al van trouwen. 
Fa, la, la. 


	7
Jan broeder in het klooster kwam, 
De inwoners badigen 1 allen; 
Den eenen die tegen den anderen sprak: 
Jean broeder zal worden gevangen. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
Jan broeder zal worden gevangen. 
Fa, la, la. 


{==488==} {>>pagina-aanduiding<<}


	8
Als Jan broeder dat had verstaen, 
Dat hy zou worden gevangen, 
Met den eenen sprong hy de venster uit, 
En hy liet zijn kappe daer hangen. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
En hy liet zijn kappe daer hangen. 
Fa, la, la. 


	9
Als hy een eind wegs geloopen had, 
Toen keek hy nog eens omme. 
Hy riep: ‘O kap, gy duivels kap, 
Gy en krijgt my niet weeromme. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
Gy en krijgt my niet weeromme. 
Fa, la, la. 


	10
Die dit liedeken heeft gedicht, 
En ja ook heeft gezongen, 
Het was eenen pater en hy heetege Jan, 
En hy heeft zijne kap ontsprongen. 
Hop sa sa, ribedoebeda, 
En hy heeft zijne kap ontsprongen. 
Fa, la la. 

[In de omstreken van Gent leeft dit lied nog onder het volk. De toonzetting der wyze ben ik aen de heuschheid verschuldigd van den heer Reylof.]

  

{==489==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXXIV.

Het lodderig meisje.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Meisken jong, mijn maegdeken teêr, 
Hoe komt men in dit huizeken neêr? 
- ‘Trek aen het koordeken van de klink, 
Dat het deurken openspringt’ 
Sprak dat lodderig meisje. 


	2
Meisken jong, mijn maegdeken teêr, 
Waer leg ik mijne kleederen neêr? 
- ‘Achter mijn beddeken is een hoek, 
Werp daer in uw kleed en broek.’ 
Sprak dat lodderig meisje. 


	3
Meisken jong, mijn maegdeken teêr, 
Hoe kom ik in dit beddeken neêr? 
- ‘Daer voor mijn beddeken staet een bank, 
Spring er op en wacht niet lang.’ 
Sprak dat lodderig meisje. 


	4
Meisken jong, mijn maegdeken teêr, 
Waer leg ik mijn voetekens neêr? 
- ‘Leg uwe voetekens by de mijn, 
't Zal Sint-Jans-Dag kermis zijn.’ 
Sprak dat lodderig meisje. 


{==490==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Meisken jong, mijn maegdeken teêr, 
Waer leg ik mijn handekens neêr? 
- ‘Leg uw handekens op mijn hert, 
't Zal verdrijven pijn en smert.’ 
Sprak dat lodderig meisje. 

[Woorden en wyze my medegedeeld door den heer Lemaire, lid der gentsche Fonteinisten. De notatie ben ik verschuldigd aen den reeds meermael vermelden heer Reylof. Intusschen vond ik het zelfde lied in de Wodana, uitgegeven door J.W. Wolf. Gent 1843, in-8o, bl. 186, aldaer medegedeeld door den heer J. Van de Velde, die er achter voegde: ‘Dit lied wordt te Dendermonde onder de kroon gezongen. De knechtjes en de meisjes houden zich alsdan hand aen hand vast en dansen in eene ronde.’ Doch, ofschoon overigens geheel met het gentsche overeenkomende, begint het met het volgende couplet:

      
Meideken jong, meideken fier, 
Waer staet uw vaders huizeken hier? 
‘Ginders aen de groene wei, 
Voor de deure staet een mei,’ 
Sprak dit loddelijk meisje. 

Dit is slechts eene omwerking van het oude liedje van Adolijn, hiervoren bl. 279 opgenomen, en dat met zyne oorspronkelyke wyze nog hier en daer in Vlaenderen, gelyk misschien nog in Holland, schynt voort te leven. Men oordeele uit dit éene couplet, waervan ik echter de wyze niet ben kunnen magtig worden:

Waer zal ik leggen mijn kous en schoen 
Mijn alderliefste meid die ge zijt? 
- ‘Op mijne kamer staet eenen stoel, 
Leg daer op uw kous en schoen: 
Kom mijn lieven, kom, kom, kom; 
En van nacht slaepde gy by my. 


  



CCXXXV.

In 't Haerlemmer hout.


	1
Te Haerlem in den Houte, - 
Keert de Molenaer om, - 
Daer woont een meysken stoute. 
Om en om en wederom, 
En keert de Molenaer om. 


{==491==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Dat hoorde een der knapen, - 
Keert de Molenaer om, - 
Die wou by 't meysken slapen. 
Om en om en wederom, 
En keert de Molenaer om. 


	3
- ‘Dat mijn Moeder dat wiste, - 
Keert de Molenaer om, - 
Sy sloot my in een kiste.’ - 
Om en om en wederom, 
En keert de Molenaer om. 


	4
- ‘Men sal uw Moeder schencken wijn, - 
Keert de Molenaer om, - 
Sy sal soo wel te vrede zijn.’ - 
Om en om en wederom, 
En keert de Molenaer om. 

[Amsterdamsche Vreughde-Stroom. Amst. 1654, breed 12o, Ie deel, bl. 223.]

  

{==492==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXXVI.

Het molenarinneken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Ic weet een molenarinneken 
Van herten also fijn, 
In alle dese landen 
En mach gheen schooner zijn: 
Rijck God mocht sy my malen, 
Goed coren soud ick haer halen, 
Wou sy mijn molenarinneken zijn. 

[Uit een HS. berustende in de boekzael te Kameryk. Pipelare wordt daer opgegeven als auteur der melodie, welke Pipelare vermeld staet by Burney, II, bl. 494, zegt W.
Hoffmann von Fallersleben bezit een HS. van het einde der vyftiende eeuw, waerin de aenhef van dit lied vermeld is. Immers de twee eerste regels luiden aldaer volgenderwyze:

Ic weets een molenarinne, 
Van herten also fier, 

zie Horae belg., I, 112 en II, 85.]

  

{==493==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXXVII.

Het bedrukte wijf.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Het was my wel te voren gheseit 
Dat hy was van slutsaerts bende; 
Sijn spel my nu niet langher en greit, 
Int beghinsel noch int ende: 
Waer ic my keer, waer ic my wende, 
Mijn man en is niet als mijn vriend; 
Ey oudt grizaert haddic u noit ghekent! 
[Want] ghy en zijt niet dat my dient. 

[Uit hetzelfde kameryksch HS., dat het vorige lied bewaert, alwaer het voorkomt op bl. 136. De aenteekeningen van W. komen op het volgende neder:
‘De wyze, waervan de auteur is Geerken [De Hondt], vindt men eenigzins gewyzigd by Fruitiers Ecclesiasticus, bl. 23, VII lied, ook in den Gheestelijcken Nachtegael, bl. 114. De wyze: Cupido wilt u spoeyen, in den Blijden Requiem, bl. 213, begint met dezelfde toonen.’]

  

{==494==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXXXVIII.

Geldeloos.


Ach, gheldeloos ghy doet my pijn, 
Ghy doet mijn vruecht verdrogen; 
Ic zou zo gherne vroylic zijn, 
Mijn buerse wild niet ghedoghen. 
Ic plach te zitten by den banc: 
Waer es den tijd bevaren? 
Daer buten maecic mijnen ganc: 
Niet hebben doet wel sparen. 

[Livre septième des chansons vulgaires de divers autheurs, à quatre parties. Anvers de l'imprimerie de P. Phalese. Het exemplaer dat W. bezat, alleen de basparty behelzende, kon door hem de muzyk niet overgenomen worden.]

  
CCXXXIX.

Gildelied.


	1
Alle die sparen, 
Goet vergaren, 
Ende naer groote schatten staen, 
Eer langhe jaren 
Salt verharen, 
En in vremde handen gaen. 
Ten helpt gheen sorghen, 
Oft verborghen, 
Wat dat men daer oock teghen doe. 
Sparen die willen, 
Tis voor de ghillen! 
De spaerpot comt den ghilden toe. 


{==495==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Tghelt moet eerst wesen 
Wtghelesen, 
Ghespaert, verghaert, fijn, scherp oft vilt, 
En dan na desen 
Onbegresen 
Verteert sijn van den ghilden mildt, 
Die, sonder twisten, 
Den spaerpot quisten 
Met slempen en dempen, men siet wel hoe. 
Sparen die willen, 
Tis voor de ghillen! 
De spaerpot hoort den ghilden toe. 


	3
Men moetse prijsen, 
Die naer de ghijsen 
Den spaerpot brenghen onder den man; 
Want veel accijsen, 
Goey devijsen, 
Profijt en neeringhe comt daer van. 
Dus tallen saysoene, 
O ghilden groene, 
Den spaerpot melket als een coe! 
Sparen die willen, 
Tis voor de ghillen! 
De spaerpot comt den ghilden toe. 


	4
Sy sijn alomme 
Willecomme 
Die den spaerpot storten wt; 
Want, met de stomme 
Spaerpotssomme 
Vrienden maken, is virtuyt. 
Blijft v gheneeren 
Met verteeren, 
Daer elck om heeft gheslaeft so moê! 
Sparen die willen, 
Tis voor de ghillen! 
De spaerpot hoort den ghilden toe. 


{==496==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Edel princieren, 
Met manieren 
Sal men altijt vrolijck sijn, 
By goeder chieren 
Deucht hantieren 
In de Rhetorijcke fijn, 
Daer tallen feesten 
De milde gheesten 
Den spaerpot jonstelijc stroyen, vroe. 
Sparen die willen, 
Tis voor de ghillen! 
De spaerpot comt den ghilden toe. 

[Met veroorloving van eenige geringe varianten, nam W. dit lied over uit de Spelen van Sinne, ghespeelt binnen der stadt van Antwerpen op dlantjuweel den derden dach augusti 1561. Tot Antwerpen, by M. Willem Sylvius, 1562, in-4o, bl. M.m.m.j.
‘Men verteerde veel geld’ zegt hy in eene aenteekening ‘by de vereenigingen der gilden; doch daervan komt het woord Ghilde, aen eenen verkwister gegeven, niet voort. Ik geloof het eerder afkomstig van gijlen of geilen, in 't latyn lascivire. Nogtans, en om regtvaerdig te zyn, moet ik verwittigen dat deze coupletten zeker in den eerstgemelden zin op het antwerpersch landjuweel gezongen werden.’]

  
CCXL.

Bedelaerslied.


	1
Veel geld, veel goed, wat zou dat baten? 
Het geeft bekommernis, een ongerust gemoed: 
Wat baten pracht en hooge staten, 
Daer men 't toch al verlaten moet? 
Ik houw my vast 
Aen minder last, 
Het kleinste pak 
Is mijn gemak. 
Vivat den bedelzak! 


{==497==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
De schooyers leven zonder zorgen, 
Het is al zuiver winst wat zy tot 's avonds doen; 
Zy slapen rustig tot den morgen, 
Al noemt men hem schavuit, kapoen. 
Zy leven vast 
In kleinen last; 
Het minste pak 
Is hun gemak. 
Vivat den bedelzak! 


	3
De beedlaers stellen druk bezyen, 
Geen angst, geen bange zorg en steekt in hunnen kop, 
Zy zien door niemand zich benyen, 
Zy teeren daglijks alles op. 
Zy hebben vast 
Den minsten last, 
Het kleinste pak, 
Het grootst gemak. 
Vivat den bedelzak! 

[Door W. afgeschreven zonder vermelding der bron.]

  

{==498==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXLI.

De theevrouwkens.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Komt al byeen, 
Gy vrouwkens bly van geeste, 
Op deze waterfeeste: 
Oud en jong, groot en kleen, 
Ik nood u al gemeen. 
Sa, stelt u op de been! 
Ik heb in 't zin 
Van u eens te trakteeren, 
Wy zullen wat kommeeren; 
Komt en u neder zet, - tirelet, 
In mijn salet. 


{==499==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Fraei Jacquemijn, 
Maek vuer zonder getater, 
En hang den moor vol water; 
Want Maeiken en Cathlijn, 
Bellotjen en Jozijn, 
Magrietjen en Francijn, 
En Petronel, 
Zijn hier al by malkander; 
Daerom voor d'een als d'ander, 
Elk een thee-tasken net, - tirelet, 
Op tafel zet! 


	3
Sa, lustig Klaer! 
Neem dan een suiker-klontjen, 
En steekt het in u montjen; 
Maer zeg my eens 't gevaer, 
Hoe gaet het van dit jaer 
Met uwen troetelaer? 
- Ach! mijn compeer, 
Ik moet van droefheid klagen, 
Dien dronkaerd geeft my slagen 
En menigen soufflet, - tirelet, 
Voor mijn banket. 


	4
- ‘Gebuervrouw San, 
Wil eens den pot opvullen, 
En laet ons kokerullen; 
Maer zwijg van uwen man. 
Ik ben er slechter an 
Met mijnen kranken Jan; 
't Is wel een maend 
Dat hy niet en kan winnen, 
'k En weet niet wat beginnen, 
Ons kleêrs en lijnwaet net, - tirelet, 
't Is al verzet.’ 


	5
- ‘En klaeg my niet 
Van zoo een kleine ellende, 
Die God u komt te zenden, 
Ik lijde meer verdriet; 

{==500==} {>>pagina-aanduiding<<}

Want mijnen deugeniet 
Altijd naer andre ziet, 
En laet my t'huis, 
Gelijk een arme sloore: 
Daer by speelt hy den dooven 
Des avonds alzoo net, - tirelet, 
Dien stroôn 1 cadet.’ 


	6
- ‘Wat 's dit Catlijn? 
Hebt gy uw competentie? 
Vindt gy daer in diff'rentie 
In 't water, zegt het mijn?’ 
- ‘Och neen ik, Jacquemijn; 
Maer 'k heb het hoofd vol pijn, 
Als ik bepeins 
Dat ik my ging versmooren 
Met mijnen droogen Jooren. 
'k Ben als een visch in 't net, - tirelet, 
Zoo kael gezet.’ 


	7
'k Heb al genoeg 
Theewater in mijn mage. 
Mijn Klaeis heeft beter dagen; 
Want van des morgens vroeg, 
Zoo zit hy in de kroeg, 
En zuipt daer als een zoeg; 
En met de kaert 
Verzeirt hy al ons schijven: 
'k Laet ook het werken blijven. 
Sa een poerloetjen net, - tirelet, 
Daer op gezet! 


	8
- ‘Wat wilt gy hier 
Uw man zoo zeer uitstrijken? 
Kom eens en wil bekijken 
Hoe dat mijn slonken Pier 

{==501==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ja heele dagen schier 
Vol brandewijn en bier, 
En ik, eilaes! 
Weet niet waer meê te leven; 
Mijn kinders daer beneven 
Die worden alzoo net, - tirelet, 
Als een piket.’ 


	9
'k bid u, houdt op, 
Thee vrouwkens of kommeeren, 
Uw mans zoo droog te scheeren; 
Gaet henen, kookt uw zop, 
Eer dat gy voor uw kop 
Of bakhuis krijgt fraei klop. 
Moet gy uw man 
Als vlas door d'ekel trekken, 
Of als konijnen rekken? 
't Waer beter dat m'u zet, - tirelet, 
In 't raspuis net. 


	10
Orlof hier meê, 
En wilt u niet verstooren; 
Men vindt veel brave slooren, 
Zoo wel te land als steê, 
Die met een baksken thee 
Haer houden wel te vreê, 
Zonder haer mans te leggen op den rooster; 
Neemt dan dit lied voor trooster: 
Die niet en is besmet, - tirelet, 
Heeft 't aenzicht net. 

[Door eene my onbekende hand aen W. bezorgd.]

  

{==502==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXLII.

Boerenvreugde.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wy boeren en boerinnen 
Wy werken dag en nacht, 
Wy ploegen en wy spinnen, 
En wy zingen uitter magt: 
Geef, lieve Heer, ons kost en kleer, 
Het Hemelrijk en dan niet meer. 


	2
Wy spitten en wy spaeijen 
Geheele dagen lang, 
Wy zaeijen en wy maeijen, 
En wy werken by den zang: 
Geef, lieve Heer, enz. 


	3
Wy gaen met houten blokken, 
En dikwijls zonder hoed; 
Wy gaen met pye zokken, 
Maer wy zingen wel gemoed: 
Geef, lieve Heer, enz. 


	4
Wy eten zoete boter, 
Melk is voor onzen dorst, 
Dan zijn wy veel devoter, 
En wy zingen uitter borst: 
Geef, lieve Heer, enz. 


{==503==} {>>pagina-aanduiding<<}


	5
Wy dekken zelden tafel; 
Een stuksken uit de hand 
Dat smaekt ons als een wafel, 
En wy zingen langs den kant: 
Geef, lieve Heer, enz. 


	6
Wy gaen een pintje drinken, 
Des zondags naer de noen; 
Wy dansen en wy klinken, 
En wy zingen in het groen: 
Geef, lieve Heer, enz. 


	7
Gy edel en gy rijken, 
Wy zeggen 't u zeer vry: 
Wy willen u niet wijken, 
Gy en zingt niet half zoo bly: 
Geef, lieve Heer, enz. 

[Deze coupletten, behalve het vierde en zesde, nam W. in zyne verzameling over, zonder andere vermelding dan dat het lied tot de zeventiende eeuw behoort. Intusschen vond ik het in den bundel: De alder-nieuwste Leyssem-liedekens die ghesonghen worden op den Kersnacht ende de naervolghende daghen... Hier naer volghen noch eenighe nieuw liedekens die noyt te voren ghedruckt en sijn geweest enz. Antw. M. Verhulst 1684, bl. 39; ook in de Passi, Paesch en Pinxtergezangen, nevens de vijfthien mysterien van het Roosenkransje. Mitsgaders stigtelijke wereltsche liedekens byeen vergadert uit oude ende nieuwe liefde-boecken. Amst. Beekman (omstreeks 1750), bl. 90.
De drie texten komen niet volkomen met elkander overeen. By W. bestaet het lied uit zes coupletten, terwyl de uitgave van Verhulst er acht, die van Beekman slechts vyf telt. Deze twee laetste texten hebben evenwel veel overeenkomst met elkander, en moeten iets geleden hebben om het gezelschap, waerin zy geplaetst werden; doch de gene van W. verraedt moderne veranderingen en onbekendheid met de zangwyze, welke ik in de Amsterdamsche uitgave vermeld vond en opgespoord heb in den Bellerophon, bl. 235 der eerste uitgave (Amst., 1635). Deze wyze is: Lanter-lu.
Ik moet nog doen opmerken dat, naer myn oordeel, de text in den antwerpschen bundel, al schynt de tytel het anders aen te duiden, niet voor den oorspronkelyken mag aenzien worden.]

  

{==504==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXLIII.

Verheffing der boeren.


	1
Als vader Adam spitte en moeder Eva span, 
Waer vont men doen de heeren, oft ook den Edelman? 
Hoort Pausen en Prelaten die wonder zijt gheacht; 
Hoort groote Potentaten die eêl zijt van geslacht; 
Hoort menschen allegader, 
Want Adam is u vader. 
En waerom de boeren soo wonderlijck versmaet? 
De boeren en de heeren, 't komt al van Adams saedt. 


	2
Den eersten boer was Adam, en ook den eersten Heer, 
Wat willen dan de heeren als boeren wesen meer? 
Comt kust den boer de handen, en valt den boer te voet, 
Want uyt de boeren landen soo komt ons alle goedt. 
Den boer die moet het gheven, 
Sou daer een jeder leven: 
En waer den boer niet besich van smorgens vroech al aen, 
Met spitten en met spaeyen, wy souden haest vergaen. 


	3
Den Paus en Cardinalen met allen haeren raedt, 
Den Bisschop en Prelaten, den Abt met sijnen staet, 
De Proosten en Plebanen, Doctoren in 't ghemeyn, 
Pastoors en Capellanen, de Cloosters groodt en kleyn, 
Met allen de Canunnicken 
En zoo veel duysent Munnicken, 
Het komt al van de Thienden, van Renten ende beê, 
Dat zy daer al op leven, en onderhouden meê. 


	4
Hoe sou den Coninck konnen zijn landen houden staen 
En tegen zijn vyanden soo cloeck ten oorlogh gaen? 
Hoe sou hy zijn soldaten betaelen t'allen tijdt? 
De Duytschen en Crouwaeten oock houden in den strijdt? 

{==505==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den boer die heeft de lasten, 
Al moet hy somtijds vasten. 
Met tollen en accijsen soo wordt den boer ghequelt. 
Dat sy den oorlogh voeren, dat komt van 't boeren ghelt. 


	5
Hoe souden groote Princen en al den Edeldom 
Soo lustich bancketteren altijdt in vollen brom, 
Met kieckens en capoenen, met delicaten kost, 
Met wijn en citeroenen en met den besten most? 
Den boer die moet het sneven 
Om aen den heer te gheven. 
Hy moet den wijngaert planten en perssen oock den wijn, 
En kroppen de capuynen, waerme sy vrolijck zijn. 


	6
Hoe sou den kaelen jonker uytvoeren zijnen staet, 
Met leersen en met spooren te flincken langhs de straet? 
Hoe sou hy konnen rijden den allemooden Thoer? 
Hoe sou hy dochters vryen verciert met peerle snoer? 
Den boer moet brenghen schijven, 
Of jonker die sou kijven. 
Het komt al van een hofken dat hy hem heeft verpacht, 
En daerom dommineert hy met alle dese pragt. 


	11
Hoe sou den ouden grijsaert, int hoexke van de schouw, 
Zijn voetjes konnen warmen? Hy zou vergaen van kou. 
Hoe kosten oude wijven, die nu zijn van den tand, 
Zoo lang in 't leven blijven, dat zy niet by der hand 
En hadden boeckweyt koecken? 
Waer sullen zy die soecken? 
Het komt al van de boeren: den boer die boscht het houdt, 
Den boer steckt uyt de Moeren den Torref menich-foudt. 


	12
Met oorlof ghy boerinnen en boeren altemael: 
Al heb ick u ghepresen 't is maer int generael. 
Al zijdy prijsens weerdigh, al moetdy zijn gheacht, 
Zijt daerom niet hooveerdigh, maer houdt u sonder pracht; 

{==506==} {>>pagina-aanduiding<<}

De oodtmoet salt aenkleven, 
Altijdt in deughden leven; 
Zijt danckbaer aen den Schepper en looft hem op dat pas, 
En seght oock alle dagen eens Deo gratias. 

[De alder-nieuwste Leyssem-Liedekens die ghesonghen worden op den Kersnacht, enz., van nieuws vermeerdert ende verbetert. Antw., Mart. Verhulst, 1684, in-8o obl., bl. 40-45. Dit lied werd gezongen op de wyze van Cecilia, hier voren onder No CCXXXII opgenomen.]

  
CCXLIV.

Edeldom.


	1
Ick en mijn ouders al te gaer 
Sijn edel over duisent jaer, 
Eer Pluto naer Diana liep, 
En Phoebus by de Musen sliep; 
Eer lo als een koe verscheen, 
Eer Daphne in een boom verdween, 
Ja ons diploom lag in de kas 
Eer Boreas geboren was, 


	2
Eer Venus in Vulcanus bed 
Hem 't hoofd vol horens had gezet: 
Mijn ouders waren edelmans 
Eer Lijs geraekte aen den dans. 
Wy comen van dat groot geslacht 
Van Sebol, die heeft voortgebracht 
Cajotus, die by Lievots kint 
Heer Weyten, den pagadder 1, wint. 


{==507==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Pagadder, eer hy werd vermoord, 
Bracht Cluyten uit vrouw Lamgat voort, 
En Cluyten won Simpliciaen, 
Daer Seppen sei: heer Vader aen. 
De groote Seppen, sonder ergh, 
Sliep by mevrouw van Calenberg, 
Uit wie dat Sul, Loy, Cluts en Stijn, 
En Moesel voortgekomen sijn. 


	4
Heer Moesel, van geslachte groot, 
Trouwt Lijs, de dochter van Malloot, 
Van wie dat groote Gielen quam, 
Die Cithaens saet ter herte nam. 
Uit grooten Gielen quam monpeer, 
En deze won my uit mameer. 
Dit sijn mijn ouders alle bey. 
- Segt hontsvot nu, wie sijde gy? 

[Dit hekellied nam W. over uit eenen bundel, dien hy niet noemt, doch welke waerschynlyk tot de XVIIe eeuw behoort. Alleen staet bl. 27 aengeteekend.]

  
CCXLV.

Herderslied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Al hebben de prinsen hunnen wensch 
Zy zijn toch maer slaven van den mensch, 
Maer wy herders vol van vreê, 
Zijn bekommerd nievers meê. 


{==508==} {>>pagina-aanduiding<<}


	2
Al ist in het hof wat meer versierd, 
Schoonder is ons woning opgesierd 
Met gras, met bloemekens en gheboomt, 
Daer soo menige beeck by stroomt. 


	3
Al is in het hof veel snaerspel soet 
Dat den droeven gheest verheughen doet, 
By ons is oock den wederklanck 
Vander voghelen soeten sanck. 


	4
Al heeft elcken koninck 't hoofd omringt 
Met een gouden kroon die heerlijck blinkt, 
Wy herders draghen oock eene kroon 
Van verscheiden bloemekens schoon. 


	5
Al draegt eenen koninck in sijn hand 
Eenen staf om te beheerschen 't land, 
Wy voeren oock eenen t'elcker steê, 
Daer w'onze schaepkens beheerschen meê. 


	6
Is het niet de rijckste mensch die leeft 
Die by weinich sijn ghenoegen heeft? 
Wat is toch al deser wereld lust, 
Als des menschen hart is ongherust? 

[Met veroorloving van enkele varianten, door W. overgenomen uit de Triumphus Cupidinis van Ysermans. Antw. 1628, bl. 64. Dezelfde melodie, zegt W., is te vinden by Harduyn: Goddelicke Lof-Sanghen. Ghendt, 1620, bl. 19; en in den Gheestelijcken Nachtegael, bl. 214, alsmede, doch merkelyk veranderd, in den Blijden Requiem, bl. 31.]

  

{==509==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXLVI.

De wereld.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Wat is de wereld toch 
Dan een Pandoras-doos, 
Vol wreedheid en bedroch? 
De menschen, quaed en boos, 
Ja de heeren des lands, 
Vol oneere te hands, 
Leven goddeloos. 


	2
Nu ick de wereld ken, 
Beklaeg ik my te recht, 
Dat ick gheboren ben 
Van stam en afkomst slecht, 
Midts men meere om 't goed 
Dan om d'eere nu doet: 
Wee my armen knecht! 


	3
Op deugd, op trouwigheid 
Wordt nu niet meer geacht, 
Een maget wordt verleid, 
Goudsuchtig door de pracht. 

{==510==} {>>pagina-aanduiding<<}

Die niet rijcklijk en gaet, 
Wordt, 't is blijcklijck, versmaed: 
Naer den glans elck tracht. 


	4
O eeuw, o snooden tijd, 
Die 's menschen boosheid dekt, 
Met goud vermaledijdt 
Dat eer en deugd bevleckt! 
Draegt dan rouwe, 't is nood, 
Want de trouwe is dood, 
En 't bedroch verweckt. 

[Overgenomen door W., die verwyst naer Ysermans, Triumphus Cupidinis, bl. 126 en 38. Inderdaed het eerste couplet behoort aldaer op bl. 126 thuis, en is de aenhef van een klaeglied ‘ghesonghen in het Spel van Grisella gespelt op de Camer van den Olijftak’ [te Antwerpen]. De overige coupletten zyn de drie eerste van een ander klaeglied, voorkomende op bl. 38 en volgende van denzelfden bundel. Het eerste staet aengeteekend als gezongen wordende op de wyze: Nu ick de werelt ken. Heeft nu W. van twee liederen éen gemaekt, of zyn beider texten niet van Ysermans? Ik geloof dat de yverige verzamelaer van twee gewone minnezangen een algemeen toepasselyk lied heeft willen vormen. Over Ysermans kan men nazien Willems' Verhandeling over de Nederd. tael en letterkunde, d. II, bl. 74; en Belgisch Museum, d. IX, bl. 332.]

  

{==511==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCXLVII.

's Werelds handel.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
De boerkens smelten van vreugd en plezier 
Als den oegst is binnen getreden, 
Zy gaen met hunne boerinnen te bier, 
En zy maken zeer goeden cier. 

{==512==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den bezem steekt ten venstren uit, 
Men danst er, men speelt er al op de fluit, 
Op potten, op pannen, 
Op glazen, op kannen, 
Op allerhande geluid; 
Op messen, op schuppen, op 't zoute vat, 
Op hangel, op tangel, op dit en op dat, 
Op 't trommeltje rom dom domme dom dom, 
Op keteltjes, lepeltjes, tikke, tik, tanck. 
En dat duert er den heelen nacht lang. 


	2
Het opgetooide joffergeslacht 
Dat ziet men binnen de steden, 
Dat zoekt nog altijd nieuwe draght, 
Schoon dat er een ieder meê lacht. 
Zy zitten heele uren voor 't toilet 
Eer hun coiffuer is opgezet: 
Zy dringen en wringen, 
Zy kneden haer leden, 
Om niet te zijn te vet; 
Het haer gepoederd, op gedaen, 
Dat moet a la nieuw mode staen, 
Met krulletjes, frulletjes, strikjes en lintjes, 
Friseersels, pareersels en peireltjes aen; 
Zoo ziet men die poppetjes gaen. 


	3
De jonkmans zoeken den nieuwen snuif, 
Nieuwe moden en nieuwe lusten; 
Zy houden ook veel van 't sap van de druif, 
En zy gaen opgepronkt als een duif; 
Het dunkt hun een goed daggewin, 
Als 't al geplooit is naer den zin, 
Met kantjens en tantjens, 
En hoeftjes en boeftjes, 
Al dwaze pronkers! 
Den eene draegt een sack aen 't haer, 
Al of hy in 't zelve een koopman waer', 
Den andere met paruik over straet, 
Waer aen dat hy bint eenig haer met een lint: 
Ziet eens waermeê dat dat volk is gedient. 


{==513==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Den advocaet en prokureur 
Zijn zulke borzeschuimers, 
Zy loopen met uw schijven deur, 
En nog laten zy u in 't getreur. 
't Is: vrienden; komt, stelt uwe actie in, 
Ik blijve borge voor 't gewin; 
Citatie, collatie, 
Arresten, requesten, 
Van zulk eenen drolligen zin! 
En als na altemale dat 
Gemaekt is uwe borze plat, 
Na replique, triplique, revisie, remisie, 
Requisitorialen die zakken uitmalen, 
Nog krijgt gy 't proces aen uw gat 


	5
Let op den handel van greffiers, 
Baljuws of wel ontvangers, 
Zy schrijven daer een hand papier, 
Al en is het niet een zier. 
Den boer meent dat het zoo moet zijn, 
En doet terstond komen de wijn. 
Zy zuipen en drinken, 
En doen niet als schinken; 
Dan zijn zy zoo zat als een zwijn. 
En als den boer komt naer de stede, 
Dan brenght hy hun nog presenten mede, 
Van hazen, konijnen, van kwakkels en zwijnen; 
Dat smeeren zy op en vullen den krop, 
En drinken van Bacchus sop. 


	6
De muzikant, al zingt hy galant, 
Het geldeken moet zijn verslonden; 
Hy zit straks met de kan in de hand, 
Om te blusschen zijn dorstigen brand. 
't Is al van ut, ré, mi, fa, sol, 
Ja, tapt nog eens mijn pintje vol! 
Allegro, piano, zy drinken lantano; 
Zoo krijgen 't zy in den bol. 
Daer is nu heel 't concert verbruid, 
Den eene die zingt er den anderen uit; 

{==514==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zy spelen, zy krauwen, men zoud er af spouwen, 
De bas, violist en de orgelist mist: 
Daer ligt de muzike verkwist. 


	7
De koopliên met de pen in d'oor, 
Die zitten vol angst en zorge, 
Zy gaen van 't pakhuis naer 't kontoir, 
En daer doen zy zoo menig devoor: 
Zoo haest de spijs komt aen den tand, 
Daer komen brieven in de hand, 
Van te lossen met grossen, 
Heel schepen met knepen, 
Van menigen quaeden kalant, 
Van schipperkens en wipperkens, commissekens en wisselkens, 
Van equargo, einquargo, in flanco, in blanco, 
Zy domineeren, grosseeren en banqueroeteeren, 
Zoo vagen zy hun gat aen de wand. 


	8
De konings dienaer en soldaet 
Zijn zulke rauwe gasten; 
Zy doen zoo menig landsman kwaed, 
Als het op een plunderen gaet. 
Maer als de trommel allaerm slaet, 
En 't leger in slagorder staet 
Voor vlammen en vieren 
Uit grove mortieren, 
Zoo menig het leven er laet. 
Het kruid en lood dat vliegt als kaf, 
Van pief, poef, paf, de beenen af; 
Van ermen en hoofd, van 't leven beroofd, 
Daer onder den voet gestampt in het bloed, 
Daer ligt die kloeke moed. 


	9
Beziet den handel van barbier, 
Doctor en apotheker, 
Zy krabbelen op een stuksken papier 
Een regelken drie of vier; 
Daer krijgt gy een druppel vijf of zes 
Uit een gedistileerde fles. 

{==515==} {>>pagina-aanduiding<<}

't Zijn pillen en grillen, konserven, reserven, 
Van zulk een drollig acces: 
Uw maeg wordt een kruiwinkel-kas, 
Vol compas en vol zulk een bras 
Van reutelink, preutelink in uwen buik, 
Daer moet gy 't nog kakken of spouwen uit: 
Zijt gy daer mede niet wel gebruid? 


	10
De looze maetjes van de zee 
Sinoisen, Oostindie-vaerders, 
Wanneer zy zijn op de regte zee, 
Zy en vreezen van druk of wee, 
Maer zoo daer opstaet een tempeest, 
Dan zijn mijn maets zoo zeer bevreesd: 
Zy schudden en beven en roepen om 't leven, 
Al of zy gaven den geest; 
En zoo de storm nu is gedaen, 
Dan smeeren zy weêr van vooren aen. 
Men ruist er, men tuischt er, men dobbelt, men muist er: 
't Moet al door het kelegat gaen. 


	11
De pastor, koster of kapellaen, 
Die visschen op hun getijden; 
Zoo iemand sterft, de klokken die gaen, 
Dan wordt er een uitvaert gedaen; 
Zy zingen met een blijde stem 
Vigelien en requiem: 
Requiescat in pace, het geld in ons kasse, 
En zoo begraven zy hem. 
Een paer getijden gefondeerd, 
Een houwelijk gekontrakteerd, 
Een vrouwe in het kraem, 
Het kind zijnen naem, 
Met het was van het lijk de kerke wordt rijk. 
Zegt eens, heb ik geen gelijk? 


	12
De nonnen, kwezels en begijn, 
Zijn zulke goede zielen; 
Maer als zy by hunne patertjes zijn, 
Zy en drinken geen water maer wijn. 

{==516==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zy en maken geen groot geraes, 
Maer komen met een vol kabaes 
Van wafels en koekjes, gewonden in doekjes, 
En zoo zijn zy verheugd; maer eilaes! 
Dikmaels wanneer zy korten tijd gedragen hebben hun habijt, 
De kwezel den tip, de begijne den doek, 
Die steken zy in 't dak of in eenen hoek, 
En kiezen veel liever een broek. 


	13
Veel liever houd ik my op het land 
Met boerkens en boerinnekens: 
Zy houden 't geldeken in de hand 
En leven ook zeer plezant: 
Hun dunkt dat zy wel heeren zijn, 
Al drinken zy keeremelk voor wijn, 
Een enkele kuit, de kan voor een duit, 
Op Lijntjes gezondheid uit. 
Met gort en bry en pannepastei, 
Met moes en pap en zulk een sap; 
Daer een hamelken by, zoo spijzen zy bly, 
Met Grietjen en Lijn, en Kaetjen en Trijn. 
Wat dunkt u van dit festijn? 

[Dit lied, hetwelk tot de overige eeuw schynt te behooren, wordt op vele plaetsen gezongen en heeft verscheidene varianten. Het is getoonzet door den heer Reylof.]

  
CCXLVIII.

Winterlied.


	1
Tsa laet ons koopen 
Nieu leughen-boeck; 
Het jaer verloopen 
Raect in een hoec. 
Nu moet men quelen 
En wesen sot, 
Al sou men spelen 
Slecht op een schot. 

{==517==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van hier ende daer 
Singht men, voorwaer, 
Int nieuwe jaer, 
Op menich rommel-pot. 


	2
Men speelt den koningh, 
Ghelijck men plach, 
Elck in zijn wooningh 
Dertienden dach: 
En op de tafels 
Schaft men dan vry 
Leckere wafels 
En rijsten-bry; 
Oock altemael 
Panne-koecken vet, 
Suycker bacquet 
En ander leckerny. 


	3
Op ander plaetsen, 
Int tijt van ys, 
Rijt men op schaetsen, 
Om eer en prijs. 
Ryers en rijsters 
Zijn by den back, 
Vryers en vrijsters 
Int beste pack. 
Daer komen dan sien 
Veel kijckers na dien, 
Om te verspiên 
Oft daer oock yet ghebrack. 


	4
De koper-daghen 
Volghen daer aen, 
Om tot sijn maghen 
Te ghast te gaen. 
Toen loopen mommen, 
Met grijnsen veur, 
Spelen den stommen, 
Naer d'oude sleur. 

{==518==} {>>pagina-aanduiding<<}

Al sijn se wat mal, 
Dan heeftet een val; 
Het gaet doch al 
Met vastelavont deur. 


	5
Princen en Heeren! 
Weest vry verheucht: 
Men mach met eeren 
Wel maken vreucht; 
En oock oorbooren 
Een sotten klap, 
Maer niet versmooren 
In dronckenschap; 
Want die boven reên 
Na Tiribus treên, 
Wensch ick met een 
Int nieuwe jaer een kap. - 

[Haerlems Oudt Liedt-Boeck, bl. 68. Dit belangryk lied voor de kennis van de zeden der XVe en XVIIe eeuwen, werd gezongen op de wyze: Lief wtverkoren, lief triumphant.]

  
CCXLIX.

Zondags liedeken.


	1
De sondagh is wel na mijn sin, 
Hy komt soo gemackelijck in; 
Ick slaep met rust so lang 't my lust 
Sonder misbaer: 
Ick wou dat 't altijt sondagh waer. 


	2
Sondaegs staet alle handwerck stil, 
Dat gaet so fraey na onsen wil; 
Elck tot sijn vrient gaet waer 't hem dient, 
De een tot d'aêr: 
Ick wou dat 't altijt sondagh waer. 


{==519==} {>>pagina-aanduiding<<}


	3
Het wercken is een groot verdriet, 
Voor hem die geeren en werckt niet; 
't Is hem een plaegh oock alle daegh, 
En al het jaer: 
Ick wou dat 't altijt sondagh waer. 


	4
Sondaeghs gaen oock de visschers uyt 
Met emmer, korf, al om den buyt, 
Om vangen met schaeckel, werpnet: 
Den hengelaer, 
Hy wou dat 't altijt sondagh waer. 


	5
De vroutjens togen dan haer vlijt 
Om sondaeghs te wesen verblijd; 
Elck in sijn huys of by sijn bruyt, 
Of sijn minnaer: 
Ick wou dat 't altijt sondagh waer. 


	6
De knechten zijn dan oock bereyt 
Om te gaen al met de meyt, 
Gins ende weêr, na haer begeer, 
In 't groen eenpaer: 
Ick wou dat 't altijt sondagh waer. 


	7
Oorlof hier mede voor het lest, 
Het dunck my altijt sondaeghs best, 
Dan isser vreugt al by de jeugt, 
Al by malkaer: 
Ick wou dat 't altijt sondagh waer. 

[Haerlems Oudt Liedt-boeck, bl. 49, met eenige coupletten meer, doch enkel van een plaetselyk belang. Dit lied werd gezongen op de wyze van de Boterpacht.]

  

{==520==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCL.

De goede week.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
's Maendags, en 's maendags, 
Dan ginc ik om een pintjen, om een pintjen, 
Ik dronc er twee, ik dronc er dry, 
Dronc er tot vijf en twintig by. 
Doen-si, doen-si, doen-si, Jan? 
Hebben si dat gedaen? 
- Ja, sey Jan. 


	2
's Dingsdags, en 's dingsdags, 
Dan was het vastenavond, vastenavond: 
Mijn wijf is op den toer gegaen, 
En ic ginc met een andere. 
Doen-si? enz. 


	3
's Woensdags, en 's woensdags, 
Dan ginc ic om een kruysken, om een kruysken: 
Wat wilt gy dat 'k een halven dag 
Ga temmeren of ga buysschen? 
Doen-si? enz. 


{==521==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
's Donderdags, en 's donderdags, 
Dan was 't den dag van eten, den dag van eten; 
Si stelden mi al de beentjens voor, 
En 't vleesch was afgeëten. 
Doen-si? enz. 


	5
's Vrijdags, en 's vrijdags, 
Dan was 't den dag van slapen, den dag van slapen; 
Mijn wijf was uyt commeeren gegaen, 
Mijn bed was noch te maken. 
Doen-si? enz. 


	6
's Saterdags, en 's saterdags, 
Dan was 't den dag van renten, den dag van renten; 
Ic brocht geen enkel oortjen t'huis, 
Wy vielen aen 't batementen. 
Doen-si? enz. 


	7
's Sondags, en 's sondags, 
Dan was 't den dag des Heeren, den dag des Heeren, 
Dan deed ik mijn schoen hemdeken aen, 
Daerop mijn beste kleeren. 
Doen-si, doen-si, doen-si Jan? 
Hebben si dat gedaen? 
- Ja sey Jan. 

[Woorden en muzyk van eene my onbekende hand geschreven.]

  

{==522==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCLI.

Meilied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Agter de meijers huyseken staet eenen boom, 
En dien boom staet in de aerde, 
In de aerde bloeit hy schoon. 


	2
En op dien boom staet eenen tak, 
En dien tak staet op den boom, 
En dien boom staet, enz. 


	3
En op dien tak daer staet een rijs, 
En het rijs staet op den tak, 
En den tak, enz. 


{==523==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
En op dat rijs daer staet een blad, 
En het blad staet op het rijs, 
En het rijs, enz. 


	5
En op dat blad staet eenen nest, 
En de nest staet op het blad, 
En het blad, enz. 


	6
En in dien nest daer ligt een ey, 
En het ey ligt in den nest, 
En den nest, enz. 


	7
En in dat ey daer zit het jonk 
En het jonk zit in het ey, 
En het ey ligt, enz. 


	8
En op dat jonk daer staet een pluym, 
En die pluym staet op het jonk, 
En het jonk zit in het ey, 
En het ey ligt in den nest, 
En de nest staet op het blad, 
En het blad staet op het rijs, 
En het rijs staet op den tak, 
En den tak staet op den boom, 
En den boom staet in de aerde, 
In de aerde bloeyt hy schoon. 

[Van dezelfde hand als het vorige lied.]

  

{==524==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCLII.

Muziek.


	1
Musica, aldersoetste const, 
Te recht wort ghy verheven, 
Want uw seer lieffelijcke jonst 
Doet ons in vreughden leven. 


	2
Als wy van herten zijn bezwaert, 
Den druk doet ghy beswijcken; 
Ja midts uw oversoeten aert, 
Moet alle tweedracht wijcken. 

[Livre septième des chansons vulgaires de divers autheurs, etc. Het muzyk is van Noë Faignient, doch kan hier niet gegeven worden, om de reden vermeld op bl. 494.]

  
CCLIII.

Vacantie-lied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==525==} {>>pagina-aanduiding<<}


	1
A, a, a, valete studia! 
Studia relinquimus, 
Patriam repetimus. 
A, a, a, valete studia! 


	2
E, e, e, ite miseriae! 
Instant nobis feriae, 
Tempus est laetititiae. 
E, e, e, ite miseriae! 


	3
I, i, i, vivant philosophi! 
Studiosi parvuli 
Etiam sunt bibuli. 
I, i, i, vivant philosophi! 


	4
O, o, o, nil est in poculo: 
Repleatur denuo! 
Nummi sunt in sacculo. 
O, o, o, nil est in poculo. 


	5
U, u, u, ingente spiritu 
Celebramus epulas! 
Cras habemus ferias. 
U, u, u, ingente spiritu. 


	6
Y, y, y, kom schenk en drink met my, 
Want wy zijn hier niet gekomen 
Om te slapen of te droomen. 
Y, y, y, kom schenk en drink met my. 

[Geen student uit eene belgische latynsche school is er of hy kent dit drinklied. Gewis uit de middeleeuwen en uit Leuven afkomstig, zal het in de tyden dat de studenten, met den boekzak op den rug, zich te voet naer het ouderlyk huis in vacantie begaven, voor marsch-lied gediend hebben. Het is genoegzaem het eenig in Belgie bekend studentenlied; want het ïo vivat! dat aen de hollandsche hoogescholen klinkt, en de veelvuldige liederen der hoogduitsche studenten, zyn hier by zeer weinigen bekend.
Het tweede couplet luidt by sommigen volgenderwyze:

E, e, e: ite miseriae! 
Bacchus nunc est dominus, 
Consolator optimus. 
E, e, e: ite miseriae! 


  

{==526==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCLIV.

Kinderlied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Klein, klein kleuterken! 
Wat doede gy in mijnen hof? 
Gy plukt er al de bloemkens af, 
Gy maekt het al te grof. 
Mamaken die zal kijven, 
Papaken die zal slaen; 
Klein, klein kleuterken, 
Maek u maer gauw van daen. 

[De nederduitsche text staet in het Belgisch Museum, d. I, bl. 229, de Brandenburgsche, als mede de melodie, by Kretzsmer: Deutsche Volkslieder, I, Nr 117. Deze laetste text luidt volgenderwyze:

Puthöneken, Puthöneken, 
Wat deinst in unsern gar'n? 
Du plückst uns all blömkens aff. 
Du makst dat all to groff. 
Mamaken de ward kieven, 
Papaken de ward schla'n; 
Puthöneken, puthöneken, 
Wo ward et dir ergahn? 

De Westfaelsche text, door W. op bovengemelde bladzyde van 't Belg. Museum opgenomen, verschilt zeer weinig met den Brandenburgschen.]

  

{==527==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCLV.

Het hinneken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Des avonds in den reine, rein, 
Des ochtends achter 't hoveken; 
Des morgens als ik was zoo rijk, 
en 
Dat ik had een hinneken: 
Alle lieden vraegden my 
Hoe da 'k dat hinneken heeten zou? 
‘Kriep!’ zeî mijn hinneken. 


	2
Dat ik had een haentje: 
Alle lieden vraegden my 
Hoe da 'k dat haentjen heeten zou? 
‘Koekeloere!’ zeî mijn hane, 
‘Kriep!’ zeî mijn hinneken. 


	3
Dat ik had een zwane: 
Alle lieden enz. 
Langhals hiet mijn zwane, 
‘Koekeloere!’ enz. 
‘Kriep!’ enz. 


{==528==} {>>pagina-aanduiding<<}


	4
Dat ik had een hondeken: 
Alle lieden, enz. 
Steertje-rond hiet mijn hond, 
Langhals hiet mijn zwane, 
‘Koekeloere!’ enz. 
‘Kriep!’ enz. 


	5
Dat ik had een schaepken: 
Alle lieden, enz. 
Kort-trapken hiet mijn schaepken, 
Steertje-rond, enz. 
Langhals, enz. 
‘Koekeloere!’ enz. 
‘Kriep!’ enz. 


	6
Dat ik had een koeiken: 
Alle lieden, enz. 
Nijp-gat-toe hiet mijn koe, 
Kort-trapken, enz. 
Steertje-rond, enz. 
Enz. 


	7
Dat ik had een peerd: 
Alle lieden, enz. 
Langsteert hiet mijn peerd, 
Nijp-gat-toe, hiet mijn koe, 
Enz., enz. 


	8
Dat ik had een wijveken: 
Alle lieden, enz. 
Klein-bedrijf hiet mijn wijf, 
Langsteert hiet mijn peerd, 
Nijp-gat-toe hiet mijn koe, 
Kort trapken hiet mijn schaepken, 
Steertje-rond hiet mijn hond, 
Langhals hiet mijn zwane, 
Koekeloere! zeî mijn hane. 
Kriep! zeî mijn hinneken. 

[Aen W. door een' aen my onbekende medegedeeld. Te Kortryk is dit kinderlied slechts van éen couplet, dat aldus luidt:

      
Daer was laetstmael een jongman, een edelman, 
Die met zijn geldeken een koeiken koopen kam. 

{==529==} {>>pagina-aanduiding<<}

Alle de lieden kwamen vragen, 
Hoe dat hy dat koeiken zou geven een' name? 
Waterbalg, hiet mijn kalf, 
Lange Djane hiet mijn zwane, 
Koekerloekoe hiet mijnen hane, 
Piep zeî mijn hinneken, 
's Avonds in mijn renne-kokenne 
En 't morgens in mijn keveken.] 


  
CCLVI.

Ste-Anna-liedeken.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==530==} {>>pagina-aanduiding<<}


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


't Is van dage Sint Anna-dag, 
Wy kijken al naer den klaren dag, 
En wy kleên ons metter spoed, 
Om te gaen ter kerke toe. 
Als de misse wierd gedaen 
Wy zijn al blijde van deure te gaen. 
Josephus is gekomen al hier 
Met zijnen wagen en zijn bastier: 
De provianden, 
Koeken in manden, 
De provianden 
Dragen wy meê. 
Die willen met onzen wagen meêgaen 
Moeten 't geheel jaer heên mestdag doen; 
En die 't niet en hebben gedaen, 
Moeten t' huis blijven en niet meêgaen. 

[Woorden en muzyk door eene my onbekende hand geleverd. Sint Anna is de patrones der naeisters en kantwerksters. Het geheele jaer door wordt er op de naei- en spellewerkscholen een wekelyksch inleggeld van elke leerling gegeven, om op den patronesdag naer eene naburige plaets te ryden en zich aldaer te verlustigen. Dit heeft gewoonlyk plaets op byzondere rytuigen, waerop men versnaperingen en andere eetwaren medevoert. Degenen die wekelyks mestdag houden, anders gezeid haer zondagoordje verteeren, zyn natuerlyk van de party uitgesloten.]

  

{==531==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCLVII.

Sinte Anna-lied.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
Sint Anna-dag is deure, 
'k Ben mijn geldetje kwijt; 
Nu zit ik hier en treure 
Met kleinen appetijt. 
'k En heb geen zin van werken, 
Het werken doet my pijn; 
'k Wilde dat 't heele dagen 
Sint Anna mogte zijn. 


	2
De schoolvrouw komt te vragen: 
Wel duiv'l hebt gy geen zin? 
- Een perkment in acht dagen 
Is dat geen schoon gewin? 
Mijn kussen aen de galge, 
Mijn boutjes aen 't perlorin. 
'k Wilde, enz. 

[Van dezelfde hand als het voorgaende. Ook in de omstreken van Kortryk is het eerste couplet bekend, doch op de kermis toegepast. Door perkament wordt de kant-patroon bedoeld.]

  

{==532==} {>>pagina-aanduiding<<}

CCLVIII.

De koekoek en de nachtegael.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==533==} {>>pagina-aanduiding<<}


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    



Tweede koeplet.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


{==534==} {>>pagina-aanduiding<<}


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


	1
De koekoek in den mei 
Die hoorde den nachtegael fluiten, 
En op zijn stemmeken tuiten. 
Hy zei: gy klein gebras, 
Wat komt al dit stoffen te pas? 
Gy zijt te hooveerdig, 
Mijn stem is ook weerdig - geprezen; 
Maer ziet, ik en roem daerop niet. 

{==535==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dus zwygt, 
Eer gy te veel verwijtingen krijgt. 
Maer de nachtegael sprak: 
Koekoek, houd uw gemak, 
Want gy zijt tegen my veel te zwak. 
Als ik kom tierelieren, 
Verheugen zich menschen en dieren; 
Maer gy - 
't Is koekoek! geheel de maend mei. 
Maer gy 
Maekt niet éen vogelken bly. 
Al die u aenhooren, die zouden zich stooren: 
Dus kruip in den hoek, gy droeve koekoek. 
Of, als ge uw bek nog niet en stilt, 
En datge u voor my niet vernederen wilt, 
Zoo roep ik de vogels te gaêr, 
Om ons te vonnissen onder malkaêr. 
Welaen! 
De koekoek die sprak: zoo gezeid, zoo gedaeu, 
En zy zijn henen gegaen. 


	2
De voghels kwamen te saêm: 
En als zy nu waren gezeten, 
Zoo liet men den nachtegael weten, 
Dat hy met zijn stemmeken gauw 
Het eerst kauwetteren zou. 
Hy zong met veel iever, 
Hoe langer hoe liever, 
Hy miek met zijn bek menig aerdigen trek. 
Hy zong, hy klong, hy sprong, 
Hy draeide zijn steertjen, en wrong zijne tong. 
Maer de koekoek op 't letst 
Deed ook wonder zijn best, 
Doch 't en was niet als koekoek! koekoek! 
't Was koekoek! 't een op het ander; 
De vogels bezagen malkander; 
Maer ziet, 
't Was koekoek! en anders ook niet. 

{==536==} {>>pagina-aanduiding<<}

Maer ziet, 
Zy kregen op 't letste verdriet. 
De koekoek was bly; 
Want hy meende dat hy 
Al de vogels getrokken had op zijne zy'. 
Het vonnis was dat de nachtegael 
Was fraeijer van toonen en zoeter van tael; 
Maer 't koekoeksken van over lang 
Vaster in maet en kloeker in zang. 
Hier meê 
Vertrok elk vogelken naer zijne steê, 
En zoo was alles in vreê. 

[De eerwaerde heer Cracco had vóorlang dit lied aen Willems ter hand besteld, doch ik heb hetzelve vergeefs onder de nagelatene papieren van myn overledenen vriend gezocht. De geleerde professor heeft de heuschheid gehad my een ander afschrift te bezorgen, waervoor ik zyne Eerw. hier myn hartelyken dank betuig.]



{==537==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tafel.


A, a, a, valete studia	Bladz. 524
Ach geldeloos ghy doet my pijn	494
Adieu, adieu, wy scheiden	464
Adieu Antwerpen, ghenoechlick plein	363
Aen d'oever van een snellen vliet	221
Agter de meyer's huiseken staet eenen boom	522
Al die daer zeidt: ‘de Reus die kom’!	298
Al hebben de prinsen hunnen wensch	507
Alle die sparen, goet vergaren	494
Als men schreef duyst vijf hondert}	70
Int acht en sestichste jaer.}	70
Als men schref vôftien hundert}	71
Und acht und söstich jar.}	71
Als Odilia een klein kind war	122
Als vader Adam spitte en moeder Eva span	504
Amors m'est a cuer entrée	7
Aver wil ick heven an}	128
Van einem Danhüser singen}	128
Bistu een criger of bistu een boer?	242
Caspar, Melchior en Balthazar	436
Clauwaert, Clauwaert, hoet u van den Lelyaert!	43
Klein, klein kleuterken	526
Komt al by een, gy vrouwkens bly van geeste	498
Komt die wilt hooren in een lied	486
Komt hier al by en hoort een klucht,}	300
Ik zing van Pierlala.}	300
Kond ic eens recht bedwingen	213
Küsche smal, ir brun' augen	18
Cuusche smale, u bruun ogen	17
Kyrie. - God is ghecomen	434
Daer ging een jager uyt jagen	123
Daer ging een pater langs het land	293
Daer ginghen twee ghespeelkens goet	149
Daer is een vrouw maget vroeg opgestaen	237


{==538==} {>>pagina-aanduiding<<}


Daer reet er een heer met zyn schildknecht	Bladz. 263
Daer reet er een ridder al door het riet	122 186
Daer zou er een magetje vroeg opstaen	219
Daer soud er een ruitertje vroeg uitrijen	211
Daer staet een clooster in Oostenrijc	166
Daer was een meisjen in haer kasteel	201
Daer was een sneeuwit vogeltje	233
Daer was een oolyken schachelaer	177
Daer was laetstmael een jongman, een edelman	528
Daer was laetstmael een ruiterken	188
Dat alle bergen goude waren	183
Dat de lier een wijnvat ware	405
Dat meisken opter laden lach	203
Dats wildi vander waerheit horen singhen	318
De boerkens smelten van vreugd en plesier	511
De koekoek in den mei die hoorde den nachtegael fluiten	532
De kreupele zou uit vreugde ryen	272
De godtloose en sal deur 't onrecht niet ontgaen	471
De mey die ons de groente geeft	369
De Rövere vilde stjele gaa	180
De sondagh is wel na mijn sin	518
De zoete tijd komt aen	377
De velden stonden groene en daertoe bereyt	267
De winter is een onweert gast	360
Den Cardinael verheven	95
Den dach en wil niet verborgen sijn	172
Den echo van uw klacht	334
Der Sultan hatt' ein Töchterlein	309
Des avonds in den reine, rein	527
's Maendags, en 's maendags	520
's Nachts doen een blauw gestarnde kleed	398
Des winters als het regent	276
Det voro tvā ädla konungabarn	144
Die mi te drincken gave}	48
Ic songe hem een nieuwe liet}	48
Die Soudan hadde een dochterkijn	310
Die vogelkens in der muiten	231
Die vrouwen sijn al selck van seden	348
Die winter wil ons jaerlanc mee	22
Doen Hanslijn over der heiden reet	162
Duecht, iuecht, vruecht ende een salich iaer	356
Een aerdigh dier, een blomken fier en jent	370
Een boerman had een dommen sin	270
Een nieuwe liet,}	65
Vat dit bediet,}	65
t'Antwerpen geschiet.}	65


{==539==} {>>pagina-aanduiding<<}


Een ridder en een meisken jonc	Bladz. 154
Een ruytertjen jongh van jaren	190
Een Soudan had een dochterken	304
Eens meien morgens vroege

Was ic upgestaen.	13
Eens meien morgens vruo

Was ich uf gestan	14
Ey, schoone nimph	336
En Hednisk konungsdotter båld	309
En sal mijn siel, mijn heer, mijn Got	472
En sijne sporen is hy quijt	106
Es hat ein König ein Töchterlein	180
Es ritt ein Herr und auch sein Knecht	264
Es ritten drei Reuter zum Thor hinaus, ade!	282
Es spielt ein Ritter mit seiner Magd	158
Es taget in Oesterriche	115
Et wassen twe Künigeskinner	144
Excellent is 't druive-natje	408
Ez wuohs in Irelande ein richer Kunïc hêr	257
Gelijk een roos in 't groene veld	390
Ghequetst ben ic van binnen	30
Ghesegent sijn mijn liefs bruin ooghen	357
Ghestadighe minne draghe ick altijt	362
Ghy heeren van Bruesele, wy makens u vroet	52
Ghy, meyskens fier, hier binnen Lier	90
God is ons toevlucht in der noot	474
God Pan die zat in 't veld	395
God van den hemel die aen den cruce leet	311
Gůt ritter der reit durch das riet	120
Hé! Gelibert, dites, s'il vos agrée	9
Heer Halewijn zong een liedekijn	116
Heer Jesus heeft een hofken	458
Hey, wie wil horen singen	269
Helene de kekt tom fenster herut	121
Helpt nu u self soo helpt u Godt	78
Herders hy is geboren	427
Herte ende sin, ende mijn vermoghen	346
Het daget in den Oosten	111
Het ginghen drie ghespeelkens goet	176
Het heeft een hups besneden knecht	383
Het is goet pays, goet vrede in alle duitsche landen	258
't Is van dage Sint Anna-dag	529
Het jaertje doe ick jonck en nog reynder maghet was	215
Het meisje al over de vallebrug reed	200
Het quamen drie ruters ghelopen	239


{==540==} {>>pagina-aanduiding<<}


Het soud' een suyverlijcke	Bladz. 210
Het spruit een roosjen aen geen landsdouwe	246
Het staet een casteel, een rijc casteel	449
Het viel een coelen douwe	360
Het viel een hemels dauwe	359
Het viel een hemels dauwe	415
Het voer een ridder jagen	160
Het voer een visscher visschen	274
Het waren twee conincks kinderen	142
Het was een clercxken dat ghinc ter scolen	194
Het was een jager, een Weyman goet	208
Het was een maghet uytverkoren	417
Het was een nacht, een also soete nacht	153
Het was my wel te voren gheseit	493
Het was op eenen maendag	41
Het windeken daer dat bosch af drilt	374
Het wintje dat uit den oosten waeit	191
Hi sprac, lief, wiltu mijns gedincken	150
Hoe minlic is ons des cruicen boom ondaen!	449
Hoort altegaer, int openbaer	82
Hoort toe al die vol liefde zijt	310
Hoort toe gy arm en rijken, men zal u zingen pure	251
Hoort vrienden, luistert naer dit lied}	316
Gy christelijke scharen}	316
Ic ben die hertoghe van Brabant	26
Ick ben een armen pelgrim, siet	466
Ik klomer den boom al op	232
'k Kwam lestmael in de groene wei, koekoek!	281
Ik drink den nieuwen most	244
Ick en mijn ouders al te gaer	506
Ik gink op hooge bergen staen	147
Ik hebbe de groene straten zoo dikwyls ten einde gegaen	38
Ick hebbe gewaket eine winterlange nacht	138
Ic heb ghejaecht mijn leven lanc	456
'k Heb hier zoo lang staen wachten	340
Ik hoorde dees dagen een maegdetje klagen	288
Ick hoorde een watertje ruiselen	206
Ick hoorde lest in dese dagen een nonneken klagen	285
Ic reed eenmael in een bosschedal	241
Ik sach noit so roden munt	19
Ik zag Cecilia komen	484
Ik zat te zingen voor mijn deur	235
Ik zat te spinnen voor mijn deur	237
Ick seg adieu, wy twee wy moeten scheiden	366
Ic sie die morgensterre	173


{==541==} {>>pagina-aanduiding<<}


Ic sie die morghensterre breit	Bladz. 265
Ik stonder by een beexken	485
Ic stont op hoghe berghen	145
Ick sweir getrouwigheyt aen Carels majesteyt	108
Ic vrijdde een vrouken alsoo fijn	240
Ic weet een molenarinneken	492
Ick wil my gaen vermeyden	446
Ic wil te lande rijden; sprac meester Hildebrant	129
In een boomgaert quam ic ghegaen	135
In een prieel quam ie ghegaen	327
In 't soetste van den meije	225
In Jesus name	431
In sach nie so roden mont	18
Indien ooit maegd haer droeve klachten	391
Is dit niet wel een vreemde gril	401
Isser iemant uyt Oostindien gekomen	93
It daghet in dat Osten	113
Jerusalem, ghy schoone stadt	451
Jeughdighe nimphen, die 't boerten bemind	403
Joncvrouwe edel goedertieren	16
Jonkvrouwe edel guoter dieren	17
Jupijn, hoe moogt gy u beroemen	393
Laet ons den hoghen Gods Sone loven	418
Laet ons, laet ons de mey wat loven	354
Laet onsen heer der heeren verrisen ter glorien	476
L'austrier estoie montez	5
Lestmael op eenen zomerschen dag	321
Liefste Rosalinde, waerom weende gy?	332
Looft God den Heer, ghi heydens seer	473
Maekt plaets, o herderkens, comt uyt den stal	438
Maene, sterren, nachtplaneten	425
Maestricht, gy schoone stede	103
Maria, die zoude naer Bethlehem gaen	420
Maria, maget schoon	463
Meisken jong, mijn maegdeken teêr	489
Menech creature es blide	20
Menik creatüre ist blide	21
Met bangicheden groot	85
Met desen nieuwen jare	430
Met luste willen wi singhen	56
Met Venus wincxkens bem ic ontsteken!	364
Met vreuchden werd hier een liedt ghesonghen	61
Mijn hertken heeft altijts verlanghen	29, 372
Mijn lief, mijn schoon Bellotjen	338
Mijn lief schijnt my te haten	382


{==542==} {>>pagina-aanduiding<<}


Mijnheerken van Maldeghem	Bladz. 139
Minlich unde guot	12
Minlike ende goet	11
Musica, aldersoetste const	524
Nachtegaeltjen! uw soet taeltjen	453
Naer Oostland wil ik varen	38
Naer Oostland willen wy rijden	35
Nederlanders, geeft uw stem belanck	101
Nelson, een braef soldaet der soldaten	225
Noch weet ick eenen ouden kouden man	278
Nu zijt wellekome Jesu, Lieve Heer	432
Nu wil ik eens ommegaen	295
Nu sclaed iu sere}	42
Dor Cristes ere.}	42
O allerliefste kind	421
O God van hemerijcke wat drucke es ons ghesciet	63
O Herderkens, laet uw bokskens en schapen	428
O Hertogh van Gelder bent gy er in huys	479
O moeder ende maghet, reine vrouwe	343
O nacht, jaloerse nacht	375
O nacht, o blijde nacht	422
O roosken root, vol melodyen	249
O zoete bloemekens van d'hoven	461
O uitmuntende godin	385
Och, Elsje, seide hy, Elsje	175
Och hoe lustic is ons die coele mei ghedaen	448
Och hör du liten Näktergal!	262
Om alle disse Bjerge vare af guld	185
Ongelike staet ons die moet	15
Onlangs sijnde vol onrusten	98
Ons ghenaket die avontstar	433
Pour ung jamais ung regret me demeure	30
Puikje van de maegden	386
Puthöneken, Puthöneken	526
Rosa, willen wy dansen?	297
Sa wel aen! laet ons te samen drinken	406
Sal ic dus gebonden	24
Salich kint vol heilecheden	435
Schoon jonkvrouw, ick moet het u klagen	379
Schoon lief, hoe ligt gy hier en slaept	329
Schoon maegd, ik heb u nu zoo lang gevrijd!	330
S'il en estoit à mon vouloir	28
Zeg kwezelken, wilde gy dansen?	290
Si ghinc den bogaert omme	168
Zy is soo niet als ik gesint	381


{==543==} {>>pagina-aanduiding<<}


Zijt welkom lang verwachte leeuw	Bladz. 459
Silvia goddinne	388
Sint Anna-dag is deure	531
Slaet u sere tot Christi eere!	42
So diep in die groen heyden	467
Sol ich sus gebunden	24
Zou ik niet mogen ingaen?	297
Tant que je vive mon caeur ne changera	31
Te Brunswijc staet een casteel	164
Te Brussel als het regent	277
Te Haerlem in den houte	490
Te Kieldrecht, te Kieldrecht daer zijn de meiskens koene	291
Till Osterland vill jag fara	38
Tryntje wilje mee geen?	238
Tsa laet ons koopen nieuw leughen-boeck	516
Ulrich ging aus singen, heraus	122
Ungelich stet uns der muot	16
Unter der linden	39
Vaerwel, vaerwel, mijn soete lief	234
Van liefde komt groot lijden	443
Veel bloemkens ende cruyden groen	459
Veel geld, veel goed, wat zou dat baten?	496
Vele suchten, sere duchten, ongheval	350
Vier leuwen claghen al te gadre	44
Vruecht en duecht mijn hert verhuecht	367
Waer zijdy lief?	368
Waer staet jou vaders huis en hof?	279
Waer toe toch maekt uw mondeken reyn	423
Waer uw liefde alsoo pure	470
Waerom zijt gy soo langen tijdt}	68
Van ons absent, ach, lieven Heer!}	68
Wat is de wereld toch dan een Pandoras doos?	509
Wat mag dat wesen, wat mag dat zijn?	482
Wech op! wech op! dat herte mijn	541
Weerdinneken, ontsteekt ons een vul vat	404
Wekt liefde in ons leven een kittelig soet	380
Wel Anne Marieken, waer gaet gy naer toe?	280
Wel is niet het gezegend likken	407
Wel op, wel op, mijn cnaepjes goet	195
Wel salich sijnse hier op aerden levende	475
Wil dat sich selfs verheft te met	77
Wie wil hooren een goet niew liet?}	198
Ende dat sal ick ons singhen}	198
Wie wil hooren een goet nieu liet?}	261
Hoort toe ick sal 't u singhen.}	261


{==544==} {>>pagina-aanduiding<<}


Wie wil hooren een historie}	Bladz. 283
Al van eenen jongen smid?}	283
Wie wil hooren een lied eerbaer?	480
Wie wil hooren singhen een druckelijk nieu liet	59
Wie wil hooren singhen van eenen timmerman?	204
Wie wil opgeschreven worden?	409
Wie wilt er hooren een nieuw liedt?	80
Wy boeren en boerinnen	502
Wy komen getreden met onze sterre	437
Wy willen nog niet scheiden	193
Wilder als wild wie sal my temmen	454
Wilder dan wild wie sal my temmen	216
Wildy hooren een goet nieu liet?	126
Wilhelmus van Nassouwen	72
Wilt loven den Heer van boven	96
Wilt ontspringen, lofsangh singen	469
Windeken daer het bosch af drilt	375
Winter wil uns jar lank me	23




{==545==} {>>pagina-aanduiding<<}

Verbeteringen en byvoegsels.


Bl. 29.	Dit lied, aen Margaretha van Oostenryk toegeschreven, nam ik by misgreep nogmaels op onder Nr CLXI, bl. 372. Deze overtolligheid is echter niet geheel nutteloos, wegens de veranderingen door Willems aen den text toegebragt, en de daer uit ontstane wyzigingen in de muzyk.
Bl. 113,	regel 3 der aenteekening, staet 1544, lees 1540.
Bl. 126.	De melodie, door W. uit den Ecclesiasticus, bl. 16, getrokken, heb ik by het opzamelen voorby gezien. Ik geef hier de notatie van wylen myn vriend: men kan ze met degene van Kretzschmer vergelyken. Wil-dy hoo - ren een goet nieu liet, hoert toe ic saelt u sin - ghen watheer Da - niel-ken is ghe- sciet ghe-sciet met vrou-we min-ne.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Wil-dy hoo- ren een goet nieu liet, hoerttoe ic saelt u sin - 
ghen watheer Da - niel-ken is ghe-sciet ghe-sciet met vrou-we min-ne. 


Bl. 135.	De muzyk van dit lied heb ik tusschen Willems' papieren niet gevonden.
Bl. 162.	Volgens W. staet de melodie van Hanselyn ook in den Ecclesiasticus, bl. 164.
Bl. 166.	Dit lied is hetgene waervan W. spreekt op bl. 39: In Oostenrijc daer staet een stad, en is door Mone opgegeven in zyn Übersicht, bl. 234.
Bl. 183.	Dat alle bergen goude waren, werd later gezongen op de wyze: Coridon sucht nacht en dach, te vinden in Den geestelyken Leeuwerker, bl. 430.
Bl. 194.	Het Klerksken staet in het HS. van Ghiselers, toebehoorende aen professor Serrure, doch is gewis niet van Anna Byns, gelyk de heer Van den Bergh veronderstelt. (Zie Gids, 1848, bl. 809.) Het vermoeden, dat misschien het Antwerpsch kwezeltje dit lied zou vervaerdigd hebben, is veroorzaekt doordien er op zyde in het HS. te lezen staet: Anna Antverpiae. Doch hoeveel Annas bezit niet elke stad! Over dit HS. zie men Mone's Übersicht, bl. 227, en myne bekroonde Verhandeling, bl. 185.


{==546==} {>>pagina-aanduiding<<}


Bl. 217,	regel 8, staet sy hert, lees: syn hert.
Bl. 219	regel 19 staet my siele, lees: myn siele.
Bl. 235.	De minnebode. Den volgenden aenvang van waerschynlyk hetzelfde lied:


Het sat een sneeu wit voghelken 
Al op zijn eerste pluymen, 


	geeft Mone op bl. 233, uit een liederenboek der zestiende eeuw. Het lied in dezen bundel opgenomen, geloof ik dat uit de omstreken van Eecloo komt.
Bl. 257,	regel 26, staet drank, lees: dronk.
Bl. 261	regel 7 staet so langhen lees: so langhe.
Bl. 262	regel 13 staet ick singhen lees: ick singher.
Bl. 263	regel 18 staet met koetsten lees: met koetsen.
Bl. 282	regel 3 der aenteek., staet met de woorden, lees: zonder de woorden.
Bl. 290.	In de Gids voor 1848, bl. S08, haelt de heer Van den Bergh een hollandschen text aen van het Kwezelken, getrokken uit de Camera obscura van Hildenbrand (N. Beets). Het eerste couplet luidt daer als volgt:


      
Dans, nonnekens, dans, 
Dan zal ik je geven een muts. 
Neen, zei dat aardig nonneken, 
Ik heb er een van mijn zus; 
'k Wil niet dansen, 'k zal niet dansen, 
Dansen is mijn order niet, 
Nonnen, papen, papen, nonnen, 
Nonnen, papen dansen niet. 


Bl. 292,	regel 8, staet al ze, lees: als ze.
Bl. 304.	De heer Van den Bergh spreekt in de Gids, bl. 807, van eenen text van ‘Des Soudans dochter’ uit de XVIe eeuw, door hem aen W. bezorgd. Ik herinner my dat afschrift in handen gehad te hebben, doch het is verlegd. Hetzelve was genomen uit den bundel hiervoren in de Inleiding opgegeven onder Nr 195, waeruit men tevens den schryver van 't lied leert kennen, den zaligen Tonis Hermansz van Warvershoef. Deze text, zoo ik my niet bedrieg, is overgenomen in den bundel Nr 112 en in de verzameling van Van Paemel. Zie hiervoren bl. 310, en 't eerste couplet opgenomen in de Gids. Om de gelykheid met den hoogduitschen text, vermeent Mone dat ons lied eene vertaling is; doch ik verwys naer myne Inleiding, bl. xxii. Mone stelde zyn gevoelen neder in zyn Übersicht, bl. 229.
Bl. 313,	regel 21, staet gheducket, lees: ghedrucket.
Bl. 316.	Ik vond elders dat het lied van De vier Gasten gezongen werd op de wyze: van Pater Marcus d'Aviano, of: o Holland schoon gy leeft in vrede, welke laetste melodie te vinden is in het hiervoren vermeld Leidensch HS., I, bl. 75.
Bl. 318.	De sage van ‘de Pelgrims naer Sint-Jocobs’ bestaet nog ter plaetse waer het mirakel zou moeten geschied zyn, namelyk te Santo Domingo, op den weg van Burgos naer Sant Jago. De sage zegt dat de


{==547==} {>>pagina-aanduiding<<}


	pelgrims franschmannen waren. De afstammelingen der verrezene kiekens bestaen nog daer ter plaetse, en geen geloovige, die Sant Jago gaet bezoeken, laet na dat bevoorregt geslacht eene veder te ontleenen.
Bl. 336.	Ey, schoone nymph. De muzyk van dit lied is te vinden in den ‘Bellerophon,’ III, bl. 41, ook in 't Leidensch HS., I, bl. 78.
Bl. 391.	Dit ‘Klaeglied’ staet ook in ‘Thirsis Minnewet,’ I, bl. 125, op de stemme: C'est un amant, ouvre la porte.
Bl. 428,	Nr CXCV. De melodie van dit Kerslied, met begeleiding voor het orgel, vond ik in het HS. van Leiden, Nr 1, hiervoren in de Inleiding bl. xxxvi beschreven. Van deze zoo naïve muzyk op even naïve woorden ben ik de overzetting verschuldigd aen den reeds gemelden heer Van der Spurt.


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Orgel. 
Zang. 
O her-ders, laet uw bokken en schapen, den 
groo-ten Heer die 't al heeft ge - scha-pen is voor u ge - boren, die 
al waert ver - lo-ren, in 't kribbe ge - leid in ee- nen stal, o 
Orgel. 
menschen om A - dams val. 
Zang. 
Hy word nu ge - vonden, in 
doe-ken ge - wonden. Die moe-der en ma -get is een. God 
Va-der is va-der al - leen. Sa ras, her- der-kens, op de 
Orgel. Zang. 
been. Her-der-kens, loopt! loopt! 


{==548==} {>>pagina-aanduiding<<}


{== afbeelding 
	==} {>>afbeelding<<}
    


Orgel. Zang. 
Her-der-kens, loopt! loopt! 
Orgel. Zang. 
na na na na na na kin - de-ken 
Zang. 
teêr. Sus sus sus sus sus 
schreyt toch niet meer. 


Bl. 511.	Dit lied vond ik op een vliegend blaedje, waerschynlyk van het laetst der zeventiende eeuw. Gelyk het daer staet in zyne tien coupletten, schynt het my eene mengeling van hollandsche en van Antwerpsche bewerkingen te verraden.
Bl. 516,	in de noot, regel 1, staet overige, lees: vorige.
Bl. 520.	Dit lied was reeds in de zeventiende eeuw bekend. Ik bezit een vliegend blad met houtsneê platen van 't jaer 1638 (Antw. Jos. Jacops), waerop, onder anderen, staet een ‘Nieu kluchtigh liedeken van den Geusen Haes op uyt Calloy, op de wijse: Hebbense dat ghedaen / doense / doense / enz. ‘Het eerste van de tien coupletten dezes lieds luidt aldus:


      
De Geusen, de Geusen 
En die boose Fransen, boose Fransen, 
Sy quamen met veel Schepen aen 
Om in Calloy te dansen. 
Hebbense dat ghedaen / doense doense 
Hebbense dat ghedaen / Geus neef comt aen. 


Over dansen in den zin van vechten zie de Inleiding. bl. vii en viii.

Nr 46 der Naemlyst van gedrukte liederenverzamelingen, in de Inleiding, komt nogmaels voor onder Nr 362.


1 Lied, van 't vroegere Lei, zegt Bilderdyk, in zyne Verh. over de gesl. der Naamw., bl. 194, hetgeen de Franschen in hun Lay overnamen. Daertoe behoort mede ons Leisen, Leisem, Leys-liedeken, waerdoor het Bremensche volk een loflied aenduidt, volgens Hoffmann von Fallersleben, Geschichte des deutschen Kirchenlieden, bl. 58, en dat door Kiliaen vertaeld wordt door geboortelied, ‘Cantio natalica: Sie dieta quòd eleison vel kyrie-eleison saepius in ea repetatur.’ De titels en approbatiën van onderscheidene geestelyke liedjesboeken pleiten voor eene ruimere verklaring dan die van Kiliaen. Dat de form Lied overoud is, bewyst de aenhaling uit Fortunatus ad Greg. Tur. in Bilderdyk's Verklarende Geslachtlijst op Lied. Van Lei, in 't engelsch law, komt ook laweit voort, waerdoor men in de middeleeuwen het gezang verstond der studenten in de kerk. Zie D. Buddingh, Geschiedenis van Opvoeding en Onderwijs in de Nederlanden, 2e st., 1e ged., bl. 139.

1 Verhandeling. over de nederl. Dichtkunde in Belgie, bl. 87.

2 By eene reis naer Engeland heeft de heer Isidoor Heye de goedheid gehad dit stuk voor my op te zoeken en af te schryven. Het is vierendertig strofen lang, en zal by nadere gelegenheid door my worden uitgegeven.

1 Brender à Brandis, Proeven van geschied- en letter-kundige oeffeningen, bl. 425.

1 A general history of Music, p. 375.

2 Houwaert, Den Handel der Amoureusheyt, 3e B. 1e Sp. Zie mede Bilderdyk's Verklarende Geslachtlijst, op het woord Kopper.

1 Wälder, III, bl. 239.

1 Artis amatoriae, lib. 1.

2 Den Handel der Amoureusheyt, 3e B., 2e Spel.

3 Reinaert de Vos, bl. 143, in de noot.

1 Tilt-spel geheeten door R. Van Engelen in zyn tooneelstuk In Wanhoop, hoop. Dit Tiltspel, of misschien heter Tilspel, is my nog by geen anderen schryver voorgekomen. In de Dietziaensche Psalmen vindt men Tiloga, exercitatio. In 't Angelsaksisch beteekent Thil, stake, pael, misschien het wit waerop de toernooijers aenreden. De stad Tilburg schynt daervan haren naem te ontleenen.

2 C. Huygens Koren-bloemen, met ophelderende aanteekeningen van Mr W. Bilderdyk. Deel VI, bl. 162.

3 Waer zong men niet al by! De Angelsaksen hadden tooverliederen, Galdra geheeten. Het zingen was zelfs by sommige grooten eene karwei: de laten waren gedwongen de kikvorschen te overzingen, wanneer deze des zomers in de grachten door hun gekwaek der slotbewoners middagmael of middagslaepje stoorden. Zie Grimm, Rechtsaltherthumer, bl. 355 en 356.

4 Tibullus, Eleg. I.

1 Houwaert, Den handel der Amoureusheyt, 3e boek, 2e spel.

2 Digt- Zang- en Speel-Konst, soo der ouden, als byzonder der Hebreen, door Salomon Van Til, hoogl. te Leyden, 2e dr. Rotterd., 1728.

1 De l'état de la Poésie françoise dans les XIIe et XIIIe siècles, pag. 106. Zie dezelfde verzen aengehaeld by Hoffmann von Fallersleben, Horae belgicae, t. VI, p. 192.

2 Historische en letterkundige Avondstonden, d. II, bl. 107 en 108.

1 Historisch tijdschrift, uitgegeven door prof. L.G. Visscher, 2e jaarg. 1842, bl. 30. Utrecht, in-4o.

1 Zie Roquefort: De l'état de la Poésie francoise dans les XIIe et XIIIe siècles, p. 130.

1 Kiesewetter, Geschichte der Europäisch-abenländischen oder unser heutigen Musik. Leipzig, 1834. In dit hooggeroemd werk wordt de geschiedenis der hedendaegsche toonkunst in zeventien tydperken verdeeld. Deze zyn:
1e tydperk,	van Hucbald, ook Monachus Elnonensis geheeten. Jaer 901-1000.
2e tydperk,	van Guido. 1001-1100.
3e tydperk,	zonder namen. 1101-1200.
4e tydperk,	van Franco. 1201-1300.

Hy schreef het eerst over de mensuraelmuzyk, in zyne verhandeling: Musica et cantus mensurabilis.
5e tydperk,	van Marchettus en De Muris. 1300-1380.
6e tydperk,	van Du Fay. 1380-1450.

Nederlandsche school. - Het waren Nederlanders, van wie, wel zeventig jaren vóor Okeghem, de eerste in de kontrapunt geschrevene missen naer Rome overgebragt werden.
7e tydperk,	van Okeghem. 1450-1480.

Het hoofd van het nieuwere of tweede tydvak der nederlandsche muzykschool, wiens styl in byna alle de gewrochten van dien tyd te erkennen is.
8e tydperk,	van Josquin. 1480-1520.

Okegem's waerdigste voedsterling, een der grootste muzikale geniën van alle tyden; doch was niet zoo eenvoudig als zyn meester. In dat tydvak werd het notendrukken met beweegbare typen uitgevonden. Ook dan eerst ging de muzikale opvoeding over naer Duitschland, Spanje en Frankryk.
9e tydperk,	van Willaert. 1520-1560.

Hy was de eerste, zoo 't schynt, die voor zes en zeven stemmen komponeerde. Hy behoorde onder degenen die naer Italie de nederlandsche kunst overbragten.
10e tydperk,	van Palestrina. 1560-1600.
11e tydperk,	van Monteverde. 1600-1640.
12e tydperk,	van Carissimi. 1640-1680.
13e tydperk,	van Scarlatti. 1680-1725.
14e tydperk,	van de nieuwe napolitaensche school. Leonard Durante. 1725-1760.
15e tydperk,	van Gluck. 1760-1780.
16e tydperk,	van Haydn en Mozart. 1780-1800.
17e tydperk,	van Beethoven en Rossini. 1800-1832.


1 De Reiffenberg, in het Recueil encyclopédique belge, II, p. 56.

2 Men leest in den Messager des sciences historiques, 1836, bl. 186, het volgende: ‘1313 Maître Symon, chef des ménestriers, à Ypres, tient une école de musique au temps de la foire de cette ville;’ getrokken uit de archiven dier stad, door J.J. Lambin.

3 D. Buddingh, Geschiedenis van opvoeding en onderwijs in de Nederlanden, 2e stuk, 1e gedeelte, bl. 52.

1 Het eenig bekend exemplaer van dit merkwaerdig boeksken, zegt Willems in eene aenteekening, is in 't bezit van den eerwaerden heer De Ram, rector magnificus van de hoogeschool te Leuven. - In de Cat. Vande Velde (Gent 1831) staet op Nr 4471 vermeld: De christelycke leeringhe in zoete en lichte muzycke, in vier partyen. Brussel 1591.

2 In De Gids, 1848, bl. 809.

1 Van Wyn, Historische en letterkundige avondstonden, I, bl. 339. Van Kampen, Geschiedenis der Letterkunde en Wetenschappen in de Nederlanden, I, bl. 27.

2 Ik bedoel
den hierboven vermelden bundel door de vlaemsche bibliophilen uitgegeven. Het is dezelfde, waerover ik in myne bekroonde verhandeling, bl. 185, in de noot, spreek. Dat hy niet van Lodewyk van Gruthuuse is, maer tot zyne bibliotheek behoorde, hoef ik nauwelyks hier op te halen.

1 J. Meyeri, Flandricarum rerum, tomi X, fol. XLIII, ed. Brug., ann. 1531.

2 Zie Willems artikel over Isabelle van Oostenryk, in 't Belgisch Museum, d. II, bl. 196 en volg.

3 Altmeyer, Histoire des relations commcrciales et diplomatiques des Pays-Bas avec le nord de l'Europe, pendant le XVIe siècle, p. 391.

1 Zoo ontdekte ik nog onlangs in Mone's Quellen und Forschungen, I, bl. 160, een rynlandschen text, uit de omstreken van Keulen, van het lied dat onder de nummers CXVIII en CCXXXIV voorkomt. De wyze er van, zegt de uitgever, is zeer fraei; doch hy deelt ze niet mede. Ook nummer CXIX, Anne-Marieken, komt in 't hoogduitsch, evenwel slechts van twee kopletten, voor. Het is te vinden in het Liederbuch des Deutschen Volks (Leipzig, 1843), bl. 229, en staet daer als Fränkisches Volkslied aengeteekend.

2 Zie Horae belgicae, II, 83 en volg,

1 Zie Mengelingen van historisch-vaderlandschen inhoud, uitgegeven door J.F. Willems, bl. 300, en Nr CXLIII dezer verzameling.

1 De uitgave door Willems gebezigd is van 1540. Op zyn exemplaer, thans in de Gentsche boekzael berustende, schreef hy het volgende, dat hier wel eene plaets verdient.

‘De uitgave van Clemens non papa is somtyds eenigzins verschillend in enkele noten en door verandering van den sleutel, onder andere ps. IV.

- De 8e, 9e, 10e en 11e Musyck boeken der Souterliedekens, gecomponeert by Gherardus Mes, discipel van Jacobus Clemens non papa, zyn vermeld in den Catal. Koning bl. 254. - Zie de schryvers, welke over dit boekjen handelen, vermeld in Cat. Koning, bl. 271.

- Een andere druk van dit Liederenboekjen in-4o oblong draegt voor titel: Souterliedekens I. Het vierde musyck boexken mit dry parthien, waer inne begrepen syn die ierste xii psalmen van Dauid, Ghecomponeert by Jacobus Clement non papa, den Tenor altyt houdende die voise van gemeyne bekende liedekens, seer lustich om singen ter eeren Gods Gedruckt tAntwerpen by Tielman Susato wonende voer die nieywe waghe in den Cromhorn. Tenor. Cum gratia et priuilegio R. Ma. anno 1556. Onderteekend Strick.

Het 2e stuk bevat 43 andere psalmen en het 3e 40, eindigende met ps. 121, alle Ao 1556 gedrukt.

Dit zyn dus de 4e, 5e en 6e Musickwerkjens van Clement. Een exemplaer daervan bezit de heer Van Hulthem [thans in de bibl. van Burgonje]. Het behoorde vroeger aen G.F. Verhoeven, die er op schreef: liber stupendae raritatis cujusque nulli bibliothecariorum, ut diu scrutando conjicere licet, notitia fuit. Omnis est haereticus absurdus et ex obsceno fescennino carmine conflatus. Vide ps. xii ik had een boelken, enz. (hier volgen nog eenige andere opgaven) Et talibus institutis gaudet Calvinismus!’

Verhoeven vaert hier uit zonder kennis van zaken. Nog eene eeuw later bediende zich Bolognino, in zyn Gheestelycken Leeuwercker, voor melodiën op zyne gezangen, van de muzyk eener menigte fransche wellustige liederen.

1 Dit zyn gevoelen bragt hy zelfs in dezen bundel uit. Zie de aenteekening op bl. 58.

1 Tot de overgezette behooren de Nrs LI, LXVI, LXXX, XCVIII, CVIII, CIX, CXIX, CXXXIV, CXXXIX, CL-CLII, CLIX, CLXXI, CLXXII, CLXXVII-CLXXIX.

1 J.B. Cannaert, Bydragen tot de kennis van het oude Strafrecht in Vlaenderen, 3e uitgave. Gent, 1835, bl. 500.

2 J.P. Van Male, Geschiedenis van Vlaenderen, van het jaer 1566, tot de vrede van Munster, uitgegeven door Van de Putte. Brugge, 1843, bl. 25.

3 Belgisch Museum, I, bl. 158.

1 L'autre jour j'étais.

2 Esbanoiant, gaiement.

3 Je trouvai dans mon chemin.

4 Voici votre amant.

1 Touse, fille.

2 Talent, désir, envie.

3 Giu, jeu, badinage.

4 Je vous promets.

5 Tout ce que je disais ne m'a point valu un fêtu.

6 C'est inutile.

7 Vous perdez vos paroles que je ne prise pas un gant.

8 Beuban, magnificence.

1 Demain vous aurez les autres gages.

2 Elle fut, elle était faite.

3 Ligement, en hommage lige.

4 Qu'on sache que personne ne doit me savoir gré de mon chant, hors celle.

5 Joli, joyeux.

1 Dieu veuille qu'on me retienne.

2 Les suens, les siens, ses serviteurs.

3 Ententis, cependant.

4 Haucier, hausser, exalter.

1 Adès, toujours.

2 Ris, sourire.

3 Eslongier, éloigner.

4 Gentil comte.

5 Tant, seulement.

6 Si cela ne fait disparaître l'amour.

1 Vous allez entendre ma pensée.

2 Por ce faillant, à cause de cette faiblesse.

3 A doné pour s'est donnée.

4 Fors mieux, que mieux.

5 Si quelque bonté lui reste dans le coeur.

6 Je vois bien que vous n'en savez rien.

7 L'en tient, l'on tient.

8 Abandonnéement, par abandon.

9 Saumement, sauve, intacte.

1 In swinender noet, in bezwykender nood. Het zwabisch heeft Sender not, waervoor ik in onze oude tael geen gepast woord vond. Later voerde men Smachtend in.

2 Verseerder wont. Het zwabisch heeft Saelder vunt, vervuilde wont.

1 Harba lori fa. Görres, in zyne inleiding op de Altdeutsche Volks- und Meisterlieder (Francf. a.M., 1817, in 8o, bladz. 2), schynt van gevoelen te zyn dat dit Referein in Zwaben by dansreijen gezongen werd; doch ik vind er geen tweede voorbeeld van in de verzameling der Minnesinger. Waerschynlyker komt het my voor, dat het uit het zuiden van Frankryk en van de Troubadours afkomstig zy, misschien voor herba flors fa (l'herbe fait des fleurs, l'herbe se met en fleurs?).

1 Bloet, bloeisel.

2 Rasten, rouwen, rusten.

3 Wedervaert. Op de wedervaert jagen, wil zeggen, dat de jagthond, in stede van het wild te volgen à la piste, op het spoor terug loopt. Zoo ook in een lied van het jaer 1379, dat voorkomt in de Limbürger Chronik (2e Auflage, bl. 88): Die wiederfart ich gäntzliche jagn:

Das prüfe ich jäger an der spore. 
Hoho, sie ist davor, 
Der ich so lang gewartet han. 


1 Vernoy, het verdriet.

2 In, ik en.

3 Gehelen, verholen houden, verzwygen.

1 Smale, lieve, mignonne.

2 Gesciet, doch in den Zwabischen tekst beschit, waervoor ik geen rym vond.

1 Dogen, lyden.

2 In hogen, in vreugde.

1 Goede, goedheden.

1 Onthier, tot dus verre.

2 Of zy (hy) tracht de rust te verliezen. De zwabische tekst stelt liep, lyf.

1 Jaerlanc mee, voor tjaerlanc of tsaerlanc meer (mox). Zie over die spreekwyze Jonckbloet's Aenmerkingen in den Algem. Konst- en Letterbode, 1845, Nrs 35 en 36.

2 Gevee, vyandig.

3 Scijn, blankheid, gladheid.

1 ‘Der berühmte Herzog Johann I von Brabant, dichtete in Vulgarsprache und seine Lieder gingen zum Theil nothdürftig verhochdeutscht in unseren Minnesinger codex ein.’ Gervinus, Geschichte der Poëtischen national Literatur der Deutschen, II, bl. 67.

1 Genant, genaemd.

2 Ave, af.

3 Sonder, uitgezonderd.

4 Gecut, vereenigd (gekudded).

1 Dooch', deugt.

2 Goede vader, groot-vader, Jan I.

1 Oostland, var. Oosterland, het land aen de boorden der Oost-zee, der Baltische zee, van welk land de inwooners Oosterlingen werden genaemd; waervan nog het Oosterlingenhuis te Antwerpen.

2 Ryden, var. varen.

3 Mêe, var. gaen.

4 Frisch over, var. schier over.

5 Den koelen wyn, oudtyds gebruikelyk voor Rhynschen wyn, in tegenoverstelling der verhittende wynen van het Zuiden.

1 Wersebe, I, bladz. 333 en volgg. Hy wordt genoemd Jean de Diest in de Histoire ecelésiastique d'Allemagne, Bruxelles 1724, in-8o, tom. II, p. 336. Behoorde hy misschien tot het adelyk huis van Diest? De heer De Reiffenberg vermeldt hem niet in zyne genealogiën van dit huis.

2 A.I. Arwisson's Svenka Fornsånger, Stockholm 1834, in-8o, I, bl. 67.

1 Cloeg, var. sloeg.

1 Ons Vrouwe, O.L. Vrouwe

2 Boet sinen mont, badt om verzoening (dit geschiedde door den mondzoen, waerover men de Costumen van Antwerpen kan nalezen).

3 Bequame, aengenaem.

1 Int lant. De edelmoedige hertogin betaelde een lyfpensioen aen Jan den bastaerd van haren gemael, blykens eenen brief in het Codex diplomaticus, achter het tweede deel der Brabantsche Yeesten, bl. 728, No CLXXX.

2 Byhem, Bohemen.

1 Die nie spie sporen, die ooit sporen aenspande, aengespte.

2 Ghesaet u, bedaer u!

3 Ghewareghe, opregte.

1 Ruiten, rooven, strooptogten doen.

2 Strange, fel, zeer.

1 Snicken, soort van vaertuigen.

2 Ruyt. plompe, fr. rudes.

3 De vorster; misschien een eigennaem, misschien de praetor rusticus.

4 Gheraet, raedt eens.

1 Verbroeyen, verbranden.

2 Berren, verbranden.

1 Preters, praters, zekere beambten die het opzicht over 't graen hadden.

1 Waghe, gevaer. Kiliaen vertaelt het woord ook door Gurges et fluctus et procella, fr. vague.

2 Onghehier, afgryselyk.

3 Eventier, evenaerdig, evenveel.

1 Dat is: houdt uwe vierscharen bare, houdt altyd uwe gerechtigheid open; ten zy men hier het Baergerecht hebbe willen bedoelen, waerover zie Grimm's Deutsche Rechtsalterthümer, bl. 930.

1 Mi en roect niet, om 't even voor my.

1 Met onser edelder vrouwen. In den tekst staet Tot sijnder edelder vrouwen; doch zyne vrouw was met hem.

1 De eerste druk schynt omtrent 1530 uitgekomen, vermits Casteleyn in de uitgave zyner Konst van Rethoriken, Gent, 1545, zyn Liedekens-boucxkin aenpryst, § 174.

1 Bouwe, boud, hoogmoedig.

1 Isa. 59.

1 Vaet. vat!

1 De tekst heeft: Duc d'Alf met zijn armeyen, doch die hertog was reeds van in 1573 uit de Nederlanden vertrokken.

2 Deux as, dat is, goed spel.

1 Stevens wet, den Steven wenden?

2 Papou! papist.

3 Vriessche, var. Vlietsche.

1 Dit is: wy zyn aen beter leven gewend in onze rederykkamers.

1 In eene herberg de Swaen?

2 Gheraempt, besloten.

3 Vier stuyvers, bezoldigde vier-stuivers-gasten.

4 Verharen, vertrekken, abire.

1 Baten, geven.

2 Coorden, namelyk ter pynbank.

3 Faem, getuigenis.

1 Pausdom, voor joodsche priesterschap.

2 In als, in alles, in alle pyn.

1 Bagelos mans maken. Misschien te lezen: bagen (behagen) los mansch maken.

2 Boy, vangnet, sp. Boya.

3 Labbay. Over het labbayen zie Belg. Museum, I, bl. 316.

1 De koningin van Engeland.

1 Zyn naem was Robert Tucher, op zyn hoogduitsch uit te spreken.

1 Liefd verwint, waerschynlyk de spreuk van den dichter.

1 Hul, kapsel, hulsel, hoed.

1 William, koning van Engeland, prins van Oranje.

1 Ghemoet, var. ghemeit.

2 Liggher, ligge daer.

1 Sine, zy hem.

2 Swarte wilen, zwarte doeken.

3 Teeren, ter eeren.

1 Deze herhaling, ook veelal in de nederlandsche drukken voorkomende, schynt een bis in de zangwyze.

1 var. In Engeland was een conincs kint.

1 Door een krans of kroon beduidde men de eer van eene maegd. Zoo leest men in het duitsche lied Das Mädchen und die Haselstande (in Herder's Volkslieder, II, buch I:

Wenn aber ein Mädehen ihren Kranz verliert 
Nimmer kriegt sie ihn wieder. 


En in een ander (Eschenburg's Denkmäler altdeutscher Dichtkunst, bl. 347):

Sie tregt der eren wol ein kron. 


2 

Var. Doen si dat bosch ten halven quam 
Halewijns soon haer tegen quam. 
Hy bondt sijn peerd aen eenen boom; 
De joncvrouw was vol anxt en schroom. 
‘Gegroet, sei hy, gy schoone maegd, 
Gegroet, sei hy, bruyn oogen claer, 
Comt, sit hier neer, ontbint u hair.’ 
Soo menich hair dat si ontbondt 
Soo menich traentjen haer ontron. 


1 Var. Si namp het hooft al by dat hair

En dooptet in een revier, was claer.

Si ginc al aen sijnen hoofde

En las daer het Geloove;

Si ginc al aen sijne sijde

En las daer de Getijde;

Si ginc al aen sijne voeten

En las dry Weesgegroeten.

1 Adelger. Deze naem kan wel van Halewyn (Adelwin) afgeleid wezen. Anders was Halewyn eene oude vlaemsche familie, doch die met dit lied niets te maken heeft.

1 Houdt, vriendelyk.

1 Vergheten. Hier schynt een couplet uitgelaten, waerin Venus tot den ridder zegt, volgens den hier achter vermelden platduitschen tekst:

Gedenkt aen mynen rooden mont 
Die u toelacht ten allen stonden. 


1 Visieren, uitdenken.

1 Te lande, naer huis.

1 Marke, grens.

1 Wolven, een wolfinger.

2 Genesen, verlost.

3 Degen, krygsheld.

4 Grieken. Zoo ook de Jager uit Grieken hiervoren.

1 In eenen boemgaert, enz. Dezelfde aenhef als het lied van Jan den Ien, bl. 14 hiervoren.

1 Telderkijn, haer telpaerd.

1 Dit bevestig, bezweer ik op myn overgang naer de eeuwigheid.

1 Quene. In de deensche vertaling eene Oude Terne (kwade deerne); doch in 't zweedsch en tooveresse:

Dad var den leda trollkäringen. 


[In 't hoogduitsch heet het eine falsche Nonne.]

1 Sint Janne te borghe, dat is, hy dronk te Sint Jans minne, gelyk men ook te Sint Geerden minne dronk, wanneer men afreisde. Zie daerover Clignett's Bydragen, bl. 382.

1 Dit is een onderpand van trouw.

1 De maegden lieten het hair op den rug hangen, de gehuwden stroopten 't op. Zie over dit gebruik Grimm's Deutsche Rechtsalterthümer, bl. 286, 443.

1 Willems had gezet:

Het meisken liet backen een wittebrood, 


hetgeen beter op de melodie past. Doch ik geef hier liever den tekst van het oude lied terug. Wegge vindt men by Kiliaen voor een klein broodje, koekje, libum oblongum et libum lunatum, welligt het brusselsch pistolet of het hollandsch kadetje. In Westvlaenderen is het woord wegge nog gebezigd voor een spits-toeloopend stuk brood, op een' houtklievers beitel, wegge genaemd, gelykende.

1 Doormoeret, doormuerd, bemuerd.

1 Niet een tafelmes, maer een slagmes of zwaerd, fr. coutelas. Vergelyk Bilderdyk's Geslachtlijst op mes.

2 Malloot, zothoofd. Dit vers schynt my van later maeksel.

1 Of voor af komt zelden voor in de geschrevene tael.

2 Ombevaên, omvangen.

1 Covelens, Coblenz.

1 Overlant, het land over den Ryn.

1 Een meisje die nog zuiver, nog maegd is.

2 Boven geschrift, niet om te beschryven.

1 Rosje, paerdje.

1 Love, luiffel, schuilplaets.

1 Keurken, keurs, het kleed der vrouw, dat van boven de heupen tot op den grond daelt, in tegenstelling van het lyfje of keurslyf dat van aen de heupen tot aen de boezems ging.

1 Aker, koperen emmer.

2 Bouwe, stout, of verkorting van Boudewyn.

3 My, voor my.

1 Also, ook.

1 Het zy my hier vergund te zeggen dat Goedroen of Goedruun (hoogduitsch Gudrun, Kutrun, Kû-trûn) de heldin van het gedicht, de verfabelde Elstrude, de dochter van Arnoud den oude, derden graef van Vlaenderen, schynt te zyn, welke door den Deen Siegfried, eersten graef van Guise, geschaekt werd. Ik behoude my voor, hierop nader terug te komen.

1 Ors, paerd.

1 Mayer, Meijer, die het oppertoezicht van een landschap had. Als oppermagistraetspersoon eener gemeente is het woord, dat tot de frankische wetsregeling behoort, nog niet geheel in onbruik. Fransch Maire, engelsch Lord Mayor. - Friesman, Fries, Frieslander.

1 Thresoortje, fransch dressoir, wat men later buffet heette.

2 Kalis, kalaert, arme vent, schooijer.

1 Stove, verwarmkamer, hoogduitsch Stube, het zelfde woord als het fransch étuve. Zie Bilderdijk's Geslachtlyst op stoof.

1 Variante.

Die zeidt: wy zijn van reuzen gekomen, 
Zy liegen daerom. 
Keert u eens om, reusken, reusken, 
Keert u eens om, 
Reuseblom. 
 
W. 


1 Gier, begeerig, inhalig. Over deze gierigheid, zie Grimm, Walder, III, bl. 181.

W.

1 Ade, fransch adieu, vaerwel.

1 Wan, van waer.

1 Scoene smale, fr. petite mignonne. W.

2 Minnekijn, liefken. W.

3 Onmare, slechte tyding. En dus: het luidt vreemd, het is slecht nieuws dat gy my bidt. W.

4 Gheeft ghebaert, dat is: geeft om te dragen. W.

1 Baraet, bedrog. W.

2 Ine hebbe, indien ik niet heb.

3 Spoet, voorspoed. W.

4 Quaet dorper, een onbeschoft mensch. W.

1 Brand, zwaerd. Zie Bilderdyk Geslachtl. in voce. W.

1 Huden, huiden, heden, en verkort huîn, heên, gelyk men 't zong. W.

2 Vroe, vrolyk. W.

3 Vrouden heet, vreugden heeft. W.

4 Drut, druut, droet, geliefd, bemind.

1 Eene middeleeuwsche spreekwyze, ook een vloek. Zie Horoe belg. II, in gloss.

1 Sijn soude, zy en zoude.

2 Nie, ooit.

1 In mach, ik en mag

2 En si, ten zy.

1 Ghi achtes twint, gy acht het niet een zier.

1 U vel met bloet en sneeu doorvloghen. Deze, wat sterkere vergelyking dan degene van Ovidius:

Spectat et in niveo mixtum candore ruborem. 


treft men veel aen in de oud noordsche poëzy. Vergelyk Grimm's Altdeutsche Wälder, I, p. 8. W.

1 Schein, schende.

1 Heur, uer.

1 Dellekens, klappeijen.

2 Nieu caer, nieuwe liefde.

1 Kersouwe, madelief, nog algemeen in Vlaenderen en Braband.

1 Aer, ander.

1 Sint Felten. In de XVIIe eeuw vloekte men nog veel by Sint Felten! De tooneelstukken van het begin dier eeuw geven er, onder anderen, getuigenis van. Felten schynt eene verbastering van Velleda, de beroemde waerzegster onzer heidensche voorouders; want een wezenlyke heilige van dien naem zal wel nooit bekend zyn geweest. Voor Sint Felten ziet men thans algemeen drommel of duivel bezigen.

1 Hielen, halven, zekere heele en halve drankmaten.

1 Hoeykin ruut, ruw hooi.

2 Daer en ontbrak geen hemelsch geluid.

1 Yven, Eva.

2 Zo, zy.

3 Baersen, baren.

1 Houden. By de Westvlamingen, wanneer men op den ou-klank blyft staen, wordt deze volkomen gelyk aen dien van oe.

1 Risen, dalen, neêrvallen. Te Antwerpen nog in levend gebruik.

1 Sint, zyn.

2 Telgheren, takken.

1 Overlijden, overtrekken.

* Onder deze Rubriek komen ook enkele liederen voor, onder de vorige afdeelingen behoorende, welke of overgeslagen of in deze laetste dagen eerst door my ontdekt zyn.

1 t'gen tyden, te geenen tyde.

1 Badigen, baden.

1 Stroôn, strooijen, van stroo.

1 Pagadder, Antwerpsch scheldwoord, doch waervan thans de ombestemdheid hetzelve byna onschuldig maekt. Het drukt omtrent de beteekenis uit van polichinel, Jan Klaes, een veranderlyk persoonaedje. Het is het spaensch pagador, betaelder. Willems sprak weleens over dit woord, en leidde deszelfs oorsprong volgenderwyze af: Namelyk wanneer de Spanjaerden van het Kasteel eetwaren binnen de stad kwamen koopen, zy eenen kerel uit de volksklasse medenamen, die de verhouding tusschen de spaensche en nederlandsche munten regelde, en dus te gelyk voor tolk en betaelder diende. Het volk, dat den Spanjaerd niet lyden kon en met den gehaten pagador om den laetsten duit keef, hechtte aen dien naem eene verachtelyke beteekenis.