Moreel filosoof Roger Gottlieb analyseert hoe vrijwel iedereen in de westerse wereld deel uitmaakt van een systeem waar amper aan te ontkomen valt. We willen groen leven, maar hebben ook andere morele verplichtingen, hebben tijdsgebrek, zijn soms moe, en moeten zien rond te komen elke maand. Dat we bijdragen aan klimaatverandering, betekent niet dat we verantwoordelijk zijn voor die klimaatverandering. We zijn geworpen in een wereld die we niet zelf hebben gemaakt, en daar hebben we het mee te doen. Het cruciale onderscheid voor mij is het verschil tussen morele inconsistentie en morele hypocrisie.
Er zijn namelijk ook mensen die actief de wereld waar we in leven vorm geven - of kapot maken. Groene schaamte voor een vliegreis is iets anders dan groene schaamte voor je privévliegtuig of je actieve commitment aan het maken van winst. Terwijl Shell-CEO Ben van Beurden voor het ene publiek van aandeelhouders bevestigt dat ‘pompen, pompen, pompen’ zijn grootste prioriteit is, drukt hij een ander publiek op het hart dat een veganistisch dieet cruciaal is voor een leefbare aarde. Ondertussen is zijn bedrijf verantwoordelijk voor 1,6% van de totale CO2-uitstoot van de wereld. Het daadwerkelijke verschil komt niet van individuen - als alle Rotterdammers collectief zelfmoord plegen blijft de stad nog steeds 90% van haar huidige CO2-uitstoot produceren. En de bedrijven die die uitstoot produceren, maken zich pas zorgen wanneer dit hun winst treft. Bedrijven hebben geen morele verantwoordelijkheid, maar corporate responsibility.
De argumenten om de gezamenlijke ecologische voetafdruk te verkleinen zijn er al. Nu moet er gezorgd worden dat degenen die de meeste invloed op die voetafdruk hebben, haar ook verkleinen. Dat moet via bedrijven. Die moeten gedwongen worden naar de bestaande argumenten te luisteren. Ik vrees dat de lessen van de afgelopen jaren ons leren dat dat misschien vlotter gaat via demonstraties, blokkades en ander verzet dan door braaf ons plastic te recyclen.
Schaamte leidt tot conformisme - en daar is morele vooruitgang niet bij gebaat. Bekender nog dan het woord flygskam is misschien wel Greta Thunberg. Deze jonge activist wekt indruk met haar moed om visionair te zijn. Daarom pleit ik voor het cultiveren van de moed om af te wijken, anders te zijn dan anderen. Wat een goed leven is, wat rechtvaardig, moreel is, is sociaal gevormd en staat altijd ter discussie. De antwoorden die ons verder gaan helpen komen niet van klimaatbewuste mensen die geloven dat ze falen als hele persoon als ze niet het maximale doen hun voetafdruk te verkleinen. Niet zolang 100 grote bedrijven gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor 71% van de CO2-uitstoot. De antwoorden komen van de mensen die zeggen: Hier sta ik. Ik ben niet perfect, maar ik schaam me niet. En ik eis van de politici, van het bedrijfsleven, dat ze actie ondernemen. En anders doe ik het zelf.